,De Darde Klokke’

,De Darde Klokke’

Horlogeric-Juwelier-Opticiën

V.D. KOLK

Hebt u uurwerken,

sieraden of brillen te repareren?

Wij geven hierover gaarne advies.

Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen

en de Gemienschap van Oli Ommer

in samenwerking met de Historische Kring Ommen.

Redactie adres:

Varsenerstraat 69, 7731 DC Ommen tel. (0529) 452963

Redactiecommissie:

F.M. Doezeman A. Makkinga H. Martens A. v.d. Vegt H. Woertink

Veur betaling van abonnementen:

Postbank nr.: 3043554

(t.n.v. „De Darde Klokke”, Ommen) Rabobank nr.: 34.89.05.904

Een naam die klinkt als een klok

Sandbergstraat 8 7731 DG Ommen Tel. (0529) 451416

Port betaald Ommen

A M / / < /

VAN OLDS OW ADRES

Sinds 1908

Van Eerten’s Boekhandel

hotel- restau ran t p A P I N G

Stationsweg 29 7731 AX Ommen Tel.: (0529) 45 19 45 Fax: (0529) 45 47 82 Wist u wel dat u bij ons niet alleen kunt overnachten, maar dat er veel meer mogelijkheden zijn, zoals:

• A la carte dineren • Wij verzorgen recepties en koffietafels

• Lunchen • Uw (familie)bijeenkomst

• Vergaderen • Warme en koude buffetten

• Zwemmen • Diners

BOUWKUNDIG ADVIESBUREAU

Ontwerpen in moderne en behoudende vormgeving van:

* Industriële-, productie-, landbouw-, bedrijfsgebouwen.

* Kantoren, winkels, horeca e.d.

* Woningen, bungalows, landhuizen.

Verzorgen van aanvragen voor:

* Bouw- en Milieuvergunning.

J . D IJ K a r c h ite c t

Ommen Tel. (0529) 45 19 69

Spaarverzekering?

Wilt u een duidelijk advies over belastingvrij sparen?

Bel ons op of kom even langs!

_ ,

’ VERZEKERINGEN . ___

Univé. Daar plukt ü de vruchten van!

Univé Midden-Overijssel

Pr. Julianastraat 6, 7731 GH Om m en, Tel. (0 5 2 9 ) 45 27 35 H. Dunantplem 16, 7442 NJ Nijvetdal, Tel. (0548) 61 99 08

MAKELAARSKANTOOR BAKKER

A. A. B a k k e r

M akelaar en taxateur in onroerende goederen

Kantoor:

Vrijthof 4, 7731 CN Ommen Tel. (0529) 45 10 32 • Fax (0529) 45 64 09

Privé:

Stationsweg 17, 7731 AW Ommen, Tel. (0529) 45 16 65

juwelier - opticiën A n ’t horlogie ken ie de drager.

Kies ow horlogie daorömme met zörge en loat oe roaden deur de Vakman!

Gedipl. oogmeetkundige lid A.N.V.O.

Gedipl. contactlensspecialist lid A.N.V.O.

Brugstraat 22 - 7731 CT Ommen - Tel. (0529) 45 16 43

DE K

HYPOTHEEK SHOP ■

A LL E S O P E E N R IJ

Alles voor uw hypotheek, uw financiën, uw toekomst in één shop.

De Hypotheekshop Schurinkstraat 20 7731 ED Ommen Telefoon (0529) 45 59 59

Aannemersbedrijf

ZS/d

Ommen (0529) 45 37 47

H O U T M A N

Attence

NAAIMODE CENTRUM

Drogisterij HOUTMAN

voor "n sfeervol present uit "n grenzeloos assortiment

H A R D E N B E R G De Spinde 6, 7772 HA Tel. (0523) 26 34 17

O M M E N Brugstraat 24, 7731 CT

Tel. (0529)45 14 14

Burg.van Bruggenplein 7 7721 AS Dalfsen Tel. (0529) 43 47 47

Dr. A.C. van Raaltestraat 29 7731 GP Ommen Tel. (0529) 45 13 13

TUINCENTRUM

JÜRRIE BAAS

Balkerweg 24, 7731 RZ Ommen, Tel. (0529) 453708 Rijssensestraat 272, 7441 AN Nijverdal, Tel. (0548) 613420

r

WEENINKMAKEL

ARS

0529 45 11 21

M a rkt 3 2 • 7 7 3 ! DB Ommen • e-mail: wemak@wxs.nl

scherpe blik

drukkerij

Met het jaar 2000 zijn we volgens sommigen het nieuwe Millennium binnengegaan. Volgens an­

deren moeten we nog steeds tot 2001 wachten.

Hoe dan ook, als Bestuurs- en Redactiecom­

missie willen wij iedereen in alle opzichten, zowel privé als zakelijk, een gezegend en ui­

termate goed Nieuwjaar toewensen. Daarnaast hopen wij natuurlijk dat ons tijdschrift nog vele jaren bij u in de bus mag rollen en u zo­

doende veel lees- en, in toenemende mate, ook kijkplezier mag bezorgen.

Terugkijkend op het afgelopen jaar kunnen wij u verheugd melden dat wij kunnen terug­

kijken op een uitstekend jaar. Veel nieuwe abonnees mochten wij verwelkomen, maar ook de verkoop van onze losse nummers, via de boekhandel en ook via persoonlijke verspreiding, bracht onze inspanningen onder de aandacht van een breed publiek. In deze context mag natuurlijk een persoonlijk dankwoord aan de adverteerders niet ach­

terwege blijven. Zij maakten het financieel mede mogelijk dat ons tijdschrift kon blijven verschijnen. Mede hierdoor kon een breed scala van oude legendes, gedichten en geschied­

verhalen, fictief zowel als waar gebeurd, worden doorverteld aan een groot deel van de ommer bevolking en daarbuiten. Zelfs in de Verenigde Staten, Canada, Israël, en nog meer landen, verschijnt ons blad bij onze abonnees.

Wij hopen en verwachten dat onze "Darde Klokke" ook in het nieuwe Millennium onze abonnees en adverteerders veel leesplezier zal bezorgen.

Veel leesplezier.

De Bestuurs- en Redactiecommissie van “De Darde klokke”.

Van de redactie,

. ^ 'rv%V &:*8S--S.

“De Darde Klokke"

drie maandeleks tiedschrift 114

Inhoudsopgave

Onderzoek naar de voedselvoorzieningin Ommen (deel 2) Anton P. Ouweneel 2

De Schötteldoek Geert van Blanken 7

Sociografie van Ommen: Een samenvatting Jannes de Lange 8

Woar gebeurd ! Dientie 17

Weet ie nog Onbekend 19

Op het verkeerde been Werkgroep Dialect 23

Opsporing verzocht I! Henk van Elburg 24

Nieuws van de werkgroep Genealogie Marietje Rhee-Luttekes 26

Fotorubriek Onbekend 28

Anton P. Ouweneel

Onderzoek naar de voedselvoorziening in Ommen (deel 2)

VOEDSEL EN MAALTIJDEN

Voedselvoorziening

Bij de toename van de bevolking is de voedselaanvoer niet meer geheel toereikend.

Sommige steden voeren zelfs koren in uit het Oostzeegebied. Archeologen vinden bij stadsonderzoek in de lagen van 1325-1350 vaak korrels van Vinkenzaad, een akker- plant, meegevoerd met rogge-import uit het Oostzeegebied.

Van maalsteen tot molen

In de loop van de 13e eeuw verdringt de korenmolen de maalstenen. De molenaar onderhoudt ook de molen. De eigenaar is de heer van het gebied, die ook het wind- recht bezit. Hiervoor ‘betaalt’ men bijvoorbeeld op 10 zakken gemalen koren 1 zak, als vergoeding voor dit recht. Bij verkoop van de molen wordt de schout, die meestal al pachter is, eigenaar. De klanten blijven het maalrecht betalen.

Middeleeuwse Tweeverdieners

De vrouw van de boer bakt dagelijks een aantal broden extra, om zo aan de vraag in de stad te voldoen. Zij verdient er zo een centje bij. De eerste middeleeuwse

tweeverdiener dus. Een baksel mislukt wel eens of - andere activiteiten - er gaat wat garen teloor bij het spinnen of bij het weven van wollen of linnen stoffen. Soms heeft het gebrouwen bier net niet de juiste smaak. Dit alles is dan onverkoopbaar! De boer wil niet voor het bedrijfsrisico van zijn vrouw opdraaien en verbiedt haar zelfs voor anderen te werken.

Nu loopt de voedselvoorziening gevaar. De graaf grijpt in: Als er een baksel brood of brouwsel bier mislukt, mag de boer zijn vrouw het bakken, bierbrouwen of spinnen en weven voor anderen niet verhinderen. Zo stelt in 1245 Willem II, graaf van Holland, in verschillende Hollandse steden de stadseconomie veilig:

“ Enich poorter die een w ijf heeft die te backen o fte brouwen pleget (doet), die mach verliesen een backe (baksel) broots ende also (ook) een broute (brouwsel) biers, also dat haer man dat niet keren kan!' (Kan beletten.)

“ Oec (ook) inder selver manieren mach een wijf, die mit wollen o f mit linnen laken om gaet o f mit gaern (garen) een stien (gewicht) gaerns verliesen.” » (OHZ II,p.283.

Sommige agrariërs specialiseren zich in de nieuwe beroepen. Eerst in deeltijd naast het landwerk en later als een dagtaak als erkend bakker, brouwer en wever. Dan is het spoedig gedaan met de activiteiten van de boerinnen.

Een nieuwe groep van handwerkslieden vormt samen met de kooplui een stand in opkomst: die van de burgerij.

A fb .l. De bakker met leerling voor de oven. Miniatuur in een Frans handschrift, 15e eeuw.

De Maaltijd

De twee hoogste standen: de grootgrondbezitters, meestal van adel, en de voorname geestelijkheid met op grote afstand alle overige lieden, veelal boeren, worden zicht­

baar in de maaltijd, die ze gebruiken.

Wijn

Bier is de volksdrank; de welgestelden, waaronder het stadsbestuur, drinken wijn. Er zijn onderlinge maaltijden en besprekingen op hoog niveau met gezanten van elders of met de graaf of de landsheer. De gezamenlijke maaltijd is dan een eerste vereiste.

Sommige steden bouwen zelfs een stadswijnhuis met wijnkelder! De accijns hierover vergeet men niet!

3

I

Vlees

Is varkensvlees en spek voornamelijk volksvoedsel, de schepenen en raad laten op hun vergaderingen schapenvlees opdienen. Een kostbare zaak, want schapenvlees is in de

14e eeuw nog niet algemeen.

Wild en gevogelte

Wild en gevogelte is slechts voorbehouden aan de rijke middeleeuwers. Zo ontvangt men voor de schepenmaaltijd soms een ree cadeau. Wildbraad is geliefd. Wild is dus passend geschenk.

Afb.2.De gewone man aan tafel. Een dame bedient. Houtsnede 14e eeuw.

Konijnen

Ook konijnen vallen in de smaak. De hertog doet aan het stadsbestuur een paar konij­

nen cadeau. Verder houden steden konijnen in hokken of leggen een konijnenberg aan, om wat voorraad te hebben voor hun maaltijden.

Gevogelte

Het menu voor de gegoede lieden vermeldt vaak gevogelte. Hier te noemen: w anen, ganzen - ganzenvleugels blijken zeer geliefd - en fazanten.

Verschillende soorten van wild zijn dus bij de gefortuneerden in trek: rood wild (herten, reeën), zwart wild (wilde zwijnen), klein wild (hazen, gevogelte) en grof wild (wolven, vossen).

Vissoorten

Vis vindt men een aantrekkelijk gerecht. Maar dan opgediend als vis of vlees in gelei (galentine) of als possteyden (pasteitjes.

Brood

De gewone man eet hoofdzakelijk rogge- en gerstebrood. Tarwe brood of weytenbrood is een luxe. Fijne tarwebloem verwerkt de bakker tot hof- o f herenbrood. Ook het baksel van de weggenbakker en de coken{koek) bakker valt zeer in de smaak. Hierbij niet te vergeten het product van de vlaaienbakker, (vladen)

Eetcultuur: eten met de handen

Het gebruik van de vork is in de middeleeuwen onbekend. Met een mes snijdt men een stuk gebraad af tot een hapklare brok en eet het uit het vuistje op. Tafelmanieren bij een diner zijn bekend aan vermogenden. Een wijs advies luidt: “ De vingers niet verder dan tot het eerste lid in de schotel te steken en de afgekloven botten daar niet in te werpen.”

Doorlopend servet

Als servet gebruikt men vaak een lang smal laken als een doorlopend servet voor meerdere personen, dat het tafellaken en de kleding van de gasten beschermt.

Hoofdschotel

De hoofdschotel bestaat uit vlees en brood. Groente vindt men een min­

derwaardige maagvulling. Een mid­

deleeuwse arts verklaart: “ dat alle cruuden ghemeynlic quaet (doorgaans slecht) sijn in den wech der spisen (op het gebied van voedsel) ende si gheven den lichaem gheen voetsel.”

Groente leidt tot “ melancolijcken (zwaarmoedige) ofte quaden humeu­

ren. “

5

I

Borden van brood

Op schilderijen ontbreken ook de borden. Ze zijn er nog niet of niet geregeld aanwe­

zig. Soms bakt men borden van brood, waarop men het vlees en de groenten kan snijden.

Afb.3. Dienstpersoneel aan het werk in de keuken. Houtsnede uit het een Italiaans kookboek uit 1516.

Keuken

In de keuken treft men gevogelte aan, bestemd voor het draaiende spit. Eronder de braadpannen, waarin het vet lekt, dat men met een ‘drooplepel’ weer over het gebraad giet. Het gewone volk kent geen eetmanieren.Vandaar de uitspraak, “ dat het een wonder is, dat sy niet en sticken so recht ghierlic (hartstochtelijk) als si slicken'.'

Recept

Een assie (stoverij) van coy(koe)tongen.

Nempt een coetonghe ende zietse wel (kookt ze goed). Ende alse gesoden is snidse in sneden ende frutse (snij ze in plakken en stukken) ende doetse in een teele (aarden schotel) ofte pot, ende nempt dan roode win, die daerbi gedaen met suiker, (kruid)naghelen ende laeten dat tsamen wel smooren.

(Uit: Een Antwerps Kookboek voor “Leckertonghen” )

Arriën in het asfaltloze tijdperk

Ingezonden door: Geert van Blanken

De Schötteldoek

Mit de schötteldoek gunk ter wel iens raar um leer.

7 Was vaak ien gegleer en gesmeer.

De jong ‘n zult er wel niet veul van weten.

De olden wilt 7 liefst vergeten.

Mar ik wil oe graag uut de doek’n doen waj mit een schötteldoek allemaol kunt doen.

Het begunde ‘s morgens al vrog met het wark bi’j de heerd.

Dan was oe de schötteldoek al daonig veul weerd.

Want oen haand’n wörd'n voel van 7 roet en de as En hoe kreej ze weer schone as er gien schötteldoek was.

Dan muj koffie klaor maak’n, de melkers kwaam'n weer.

Eevm de schötteldoek deur de koppies en schone waar'n ze weer.

De kiender kwaam 'n van bedde o f de oties stunnen op, Allemaole gauw eevm de schötteldoek umme de kop.

Dan mussen de kiender naor schoeie, mar waar'n onder de neuze nog wat glad, Eevm de schötteldoek en ze gungen weer netties op pad.

Kwaamp de boer ‘s middags weer, hi'j had wat mest an de haand’n, de piepe was voel en wol ok niet best braand’n,

Eevm onder de pompe, dan was het dikste d’r o f en de schötteldoek dreugde natuurlijk alles wer of.

Jan kwaamp uut schoele en had een bloedneuze e ‘kreegn. B i’j Riekie mus ie flut mod­

der ajveeg’n, Klaossie had een dooie moes in de haand, mar de schötteldoek meuk alles weer netties an kaant.

Hadden de vlieg ‘n aoveral van die stippies op edoan, Daor mus dan de schötteldoek ook eevm aover gaon.

Manleu waar’n veur 7 eten een borrel gewoon, eevm de schötteldoek deur de glaas si es en die waar’n ok weer schoon.

Kreej ‘s aovunds visite op zo ‘n dag as nei jaor, mit de schötteldoek waa’j de hele dag klaor.

Dan mu’j de taofel ofnas ’n zoas dan giet, o meens’n wat is het water toch hiet, flink poesten teeg ’n die schötteldoek an, zoda’j hum veur het dreugen goed uutwringen kan.

De domeneer kwaamp op huusbezuuk en zo ‘n man bied ie gien daags koppie mit koftie an.

De zundagse kuppies kunt seins wat stoffig weez’n.

Ok dizze knaol kun de schötteldoek geneez’n.

Zo gung het mar deur; tot ‘s aovunds nao ‘t eten, de stoel’n waar’n wat besmeurd, dus die muj ok niet vergeet’n.

Dan begun het poppie te reer’n, de pisdoek was voel, Mar de schötteldoek reinigde de hele boel.

Wol'n de kiender niet luuster’n o f pasten ze niet goed op, G eef ze een klets mit de schötteldoek umme de kop.

En bi’j de winterdag, dan kun ie vaak heur’n

Det de schötteldoek bi’j oons op de taofel was bevreur’n.

Zo binne wi’j dan mit de schötteldoek de dag iens rond e ’gaon.

Was ‘n ieder in bedde, dan was 7 warken gedaon.

Op het blokkie mit de kopspiekers lig de schötteldoek en die wacht Tot het wark weer begunt, noa de rust von de nacht.

Jannes de Lange

Sociografie van Ommen. Een samenvatting

Geachte redactie,

1 k ben in het bezit van een sociografie van Ommen van 1949; een rapport dat is opge­

steld in opdracht van de Stichting Maatschappelijk Werk Ten Plattelande door het Insti­

tuut voor Sociaal Onderzoek van het Nederlandse Volk. De schrijvers zijn dr. Sj. Groen­

man en K. Schreuder.

Het boekje is niet alleen interessant vanwege de gegevens die het biedt, maar meer nog vanwege de wetenschappelijke pretentie die het ademt en dan met name wanneer het gaat om algemeen geldende kenmerken van de bewoners van Ommen en haar buurt­

schappen vast te stellen.

Het leek mij aardig om voor de huidige bewoners van Ommen een aantal van deze in 1949 “vastgestelde kenmerken” in de Darde Klokke te publiceren. Men kan dan voor zichzelf vaststellen of er in de afgelopen halve eeuw sprake is geweest van bepaalde ontwikkelingen en ook natuurlijk of men zichzelf in de gegeven typeringen herkent

Het boekje telt een tiental hoofdstukken, waarvan met name de hoofdstukken over So­

ciale Verhoudingen, De Bijzondere Sociale en Culturele Verschijnselen en het Groeps- karakter de meest boeiende conclusies opleveren.

Sociale verhoudingen

Opvoeding

In het hoofdstuk Sociale verhoudingen wordt een paragraaf gewijd aan de opvoeding.

Met zoveel woorden wordt gezegd dat het met de opvoeding der kinderen in Ommen over het algemeen treurig gesteld is. Er komt weinig van terecht. Dit geldt met name voor de kinderen van de boeren en hangt samen met de aard van het bedrijf. Het boeren­

bedrijf brengt met zich mee dat dikwijls het hele gezin is ingeschakeld en er dus weinig tijd voor andere zaken overblijft. Vaak wordt de opvoeding van de kleine kinderen over­

gelaten aan de inwonende grootmoeder. Als gevolg daarvan zou het kind niet volgens modem pedagogische ideeën en begrippen worden opgevoed en zou er bovendien sprake zijn van verwennen.

Er zou geen sprake zijn van een doelbewuste, strakke leiding, het straffen beperkt zich uitsluitend tot lichamelijke straffen. Het kind schreeuwt dan dat horen en zien vergaat en zoekt troost bij een der andere partijen. In vele gevallen is de opvoeding negatief, in die zin, dat het kind wordt verboden en geremd door allerlei plaatselijke taboes en tradities.

Alleen aan godsdienstige vorming zou iets meer tijd besteed worden. Zo moet het kind steeds de laatste woorden herhalen als grootvader uit de bijbel heeft gelezen en moet het een aantal psalmen uit het hoofd leren.

Omdat het echter hier meestal bij blijft, concluderen de schrijvers dat men niet de indruk krijgt, dat de godsdienst erg diep beleefd wordt.

Als extra nadelige factor voor de opvoeding wordt het late naar bed gaan van de kinde­

ren vermeld. Ze zouden ‘s avonds aan tafel zitten als er “praatvolk” is gekomen en zouden zodoende al vroeg dingen horen, waarvoor ze nog lang niet rijp zijn.

De schrijvers constateren dat in de stad Ommen de toestanden ietwat verschillen. De kinderen komen hier veel meer in aanraking met de diverse vormende beschavings- elementen. Vooral bij de meer gegoede middenstanders, de ambtenaren en de intellec­

tuelen is de opvoeding ruimer, meer doelbewust en positief ontwikkeld.

Aan het einde van deze paragraaf constateren de schrijvers wel dat met name op het platteland de jongere mensen wel verbeteringen willen, maar dat zij te maken hebben met sterke tegenwerking van de oudere generatie. Dit verzet wordt versterkt door het feit dat op het platteland meerdere generaties samen wonen, iedere buurtschap zijn eigen school heeft waardoor de beschavende invloed van de stad wordt gemist.

Interessant is ook de constatering in deze paragraaf dat uit onderzoek is gebleken dat het percentage uitgesproken achterlijke kinderen in Ommen ruim twee keer zo hoog ligt als in de omliggende gemeenten (2,5% tegen 1,1%). Volgens de schrijvers is dit te wijten aan een zekere mate van inteelt op het platteland, althans vroeger.

In de paragraaf, die handelt over de buurtgemeenschappen, wordt geconstateerd, dat

dankzij de modernisering en rationalisering de “versteedsing” van het platteland is toe­

genomen, maar dat desondanks de “buren-gemeenschappen” zich hebben kunnen hand­

haven. Mede op grond hiervan komen de schrijvers tot de conclusie dat Ommen als geheel niet als een “ideaal-typische” gemeenschap kan worden beschouwd. Dit zou zich ook uiten in de rivaliteit die er bestaat tussen de verenigingen die gegrondvest zijn op de diverse geloofsovertuigingen.

Klassen en standen

Een volgende paragraaf is gewijd aan “klassen en standen”1 in Ommen. Onder “klasse’1 wordt hier verstaan een groep van individuen, waartussen een maatschappelijke band bestaat die berust op gelijke economische belangen. Onder “stand” wordt hier verstaan een groep van individuen waar de maatschappelijke band meer voortkomt uit een inner­

lijke verbondenheid. De stand onderscheidt zich van de klasse door haar gesloten karak­

ter.

In Ommen beantwoord de groep der adellijke personen, die hier relatief groot is, het meest aan het begrip stand. De groep kan echter niet hecht genoemd worden. De leden ervan verschillen teveel in geaardheid en plaats in het maatschappelijk leven, dat van lotsverbondenheid gesproken kan worden. Er kan daarom beter gesproken worden van een dode stand, die echter wel een tamelijk gesloten groep vormt tegenover de rest van de bevolking.

De “elite” van het stadje Ommen (de artsen, de notaris, de burgemeester, enz.), beweegt zich binnen de groep van de adel of op het niveau daarvan. Beide groepen hebben zich gedistantieerd van de rest van de bevolking.

Op het platteland bestaan geen grote bezitsverschillen. Dit houdt in, dat de klassentegen­

stellingen onder de boeren niet groot zijn. De afstand tussen boer en arbeider is gering.

Er is ook nauwelijks sprake van een boerenarbeidersklasse. Iedere arbeider bezit wel een stukje grond en wat vee. Hij geniet dezelfde rechten als de boer en deelt dus in de vreugden en lasten van de buurtgemeenschap. Alleen bij het huwelijk wordt er op gelet, dat er in dezelfde bezitsklasse getrouwd wordt.

Zijn de tegenstellingen onder de boeren al niet scherp, dat geldt ook voor de stad. Het aantal middenstanders is niet groot en zij vormen over het algemeen een standsgroep met plaatselijke ambtenaren. Een arbeidersklasse heeft zich niet ontwikkeld.

De verhouding tussen stedeling en boer is goed. Afzonderlijk worden de Paalburgers of Ommenaren genoemd. Dit is een groep van ongeveer 20 families, die van geslacht tot geslacht in Ommen hebben gewoond. Deze groep wil zich onderscheiden van de

“Ommenezen”, die zich pas twee of drie generaties terug in de stad vestigden en die ook nog wel “vreemden” genoemd worden. Hoewel de Paalburgers een stand genoemd zou­

den kunnen worden, hebben zij zich echter niet georganiseerd, vormen geen gesloten groep en veroorzaken geen feitelijke tegenstellingen.

Geconstateerd wordt dat in de gemeente een groot aantal verenigingen bestaat, waarvan het merendeel op kerkelijke basis. Dit moet volgens de schrijvers echter niet gezien worden als een uitvloeisel van een bloeiend verenigingsleven, maar is het gevolg van scherpe kerkelijke onderscheidingen, die soms ontaarden in een soort rivaliteit. Van een actief en intensief meeleven der leden is vrijwel geen sprake.

De leidinggevende personen zijn veelal immigranten en intellectuelen. Het blijkt een uiterst moeilijke taak zodanig te stimuleren dat de massa haar inertie verliest. In dit verband wordt veel verwacht van de geestelijkheid, die in alle opzichten door de mensen wordt gerespecteerd.

Bijzondere Sociale en Culturele Verschijnselen

a. de gezondheidstoestand

De gezondheidstoestand van de boeren, zowel als van de burgers is goed. Volgens de schrijvers is dit echter meer het gevolg van de invloed van de arbeid en de goede en stevige voeding dan van de hygiënische omstandigheden.

De hygiënische omstandigheden worden als slecht beschreven. Vooral de lichaams­

verzorging laat veel te wensen over. ‘s Morgens bepaalt men zich tot het wassen van de handen, maar dikwijls wordt dit achterwege gelaten of stelt men het wassen uit tot 12 uur, want dan is men weer vuil geworden, ‘s Zaterdags krijgen de handen en voeten wel eens een beurt. Toch zouden er velen, vooral oudere boeren, zijn, die zich helemaal niet wassen met als argument, dat het lichaam zichzelf reinigt.

De toestand van de kleding is al weinig beter, met name in de zomer wordt het verwisse­

len en reinigen van onder- en bovengoed als tijdsverlies beschouwd. In deze periode is de kleding zeer ondoelmatig door het teveel aan wollen ondergoed. De jonge boeren en de mensen in de stad passen zich beter aan, wat betreft de moderne opvattingen van kleding en hygiënische gewoonten.

‘s Zomers wordt er veel gezwommen, maar helaas weer te weinig door de boeren. Met de tandhygiëne is het niet veel beter gesteld. De gebitten zijn doorgaans slecht en men bezoekt de tandarts alleen om een kies te laten trekken. Tandenborstelen is ongebruike­

lijk.

Hoewel het aantal ernstige ziektegevallen beperkt blijft, leidt naast het gebrek aan hy­

giëne, het fatalisme van de mensen soms tot droevige gevolgen wanneer zich wel een dergelijke ziekte voordoet. In de gemeente is sprake van een aantal factoren, die van invloed zijn op de volksgezondheid, zoals slechte woningtoestanden, geen goed drink­

water en onvoldoende riolering.

Gewezen wordt ook nog op de relatief grote mate van inteelt in de gemeente. Als gevolg

hiervan zou in Ommen sprake zijn van relatief meer afwijkingen dan in andere streken van Nederland: met name achterlijkheid. Ook het grote aantal epilepsiegevallen zou hierdoor verklaard worden.

b. De geestelijke ontwikkeling van de inwoners

Hoewel de schrijvers zelf aangeven dat geen testen zijn gehouden, stellen zij op grond van vergelijkingen dat het intelligentiepeil middelmatig is. Volgens de schrijvers vallen de volgende schoolprestaties op:

bij het maken van opstellen komt soms een rijke fantasie te voorschijn;

rekenen schijnt redelijk te zijn, vooral als het op een handeltje aankomt (hieraan wordt toegevoegd, dat hoewel de inwoners van Ommen zeer materialistisch van aard zijn, de handelsgeest toch weer niet ontwikkeld is).

De schrijvers zijn niet positief over de ontwikkelingen binnen het onderwijs in het alge­

meen in Ommen. Zij constateren ook dat er van een bewuste beroepskeuze onder de jeugd weinig sprake is. Er heerst nog te weinig het besef dat alleen een basisopleiding in ons land te weinig perspectief biedt. Volgens de schrijvers is het duidelijk, dat dit, in combinatie met de fatale gevolgen van de bevolkingsdruk in Ommen, binnen afzienbare tijd moet leiden tot werkloosheid, armoede en pauperisme.

Geconstateerd wordt dat de Ommenaren zich na de oorlog slechts gebrekkig hebben aangepast aan de veranderende omstandigheden. Wel bestaat er een streven om vooruit te komen, maar dit heeft meer betrekking op verruiming der financiële omstandigheden, dan als een drang tot sociaal opstijgen.

De belangstelling voor godsdienstige vragen en sociale of culturele problemen is gering.

De echte Ommenaar houdt zich liever bezig met zakelijke vraagstukken die hem bekend en vertrouwd zijn. Ook dan ligt het echter niet in zijn aard om hierover enthousiast te worden.

In de stad Ommen is een kleine bibliotheek met ongeveer 4000 boeken, waarvan het gehalte niet hoog is. Wetenschappelijke boeken ontbreken, niet echter Wild-West en detective-verhalen. Hoewel er geen sprake zou zijn van een actieve vrijetijdsbesteding, wordt anderzijds geconstateerd dat onder invloed van met name immigranten het vereni­

gingsleven wordt gestimuleerd. Zo zouden er zang-, muziek-, sport- en een aantal andere verenigingen zijn ontstaan, vele op christelijke grondslag.

Er wordt in Ommen geen kermis gehouden, wel in de naburige dorpen; Balkbrug bij­

voorbeeld. Daar trekt de jeugd van Ommen en ook wel ouderen naar toe. De aanblik van deze feestelijkheden is echter weinig verheffend. Dikwijls ontaardt de kermis in dron­

kenschap, vechtpartijen en dergelijke uitspattingen.

Op zondag mag niet gefietst worden, tenzij naar de kerk. Maar op andere feestdagen worden er feestvergaderingen van de verschillende verenigingen in Ommen georgani­

seerd. Deze worden druk bezocht. Uit alle delen van Ommen en omgeving komen ze dan gefietst om de pret mee te maken. De vergaderingen beginnen rustig, maar daarna wor­

den de mensen ruw en luidruchtig. Er wordt flink gedronken, met geld gesmeten en meisjes worden lastig gevallen. Laat in de nacht keren de feestgangers van de vermakelijk­

heden terug.

Aan het einde van deze paragraaf constateren de schrijvers, dat erkend moet worden, dat diverse invloedrijke personen en instanties trachten het sociaal en cultureel peil in Ommen op een hoger niveau te brengen. Dat dit echter een zeer zware taak is, zal, gelet op de aard en de belangstelling van de Ommenaren aan iedereen duidelijk zijn.

c. Moraal, moraliteit en criminaliteit

Volgens de schrijvers heeft zich in de loop van de tijd in het gebied waarin Ommen ligt een stelsel van normen ontwikkeld, die men de gangbare moraal kan noemen. Het erken­

nen en het zich houden aan deze moraal zou groot zijn. Dit zou zich o.a. uiten bij buren- diensten. Degene, die van de normen afwijkt, wordt soms op zeer duidelijke wijze door de groep gecorrigeerd. Oneerlijkheid zou niet voorkomen.

Over de betrouwbaarheid van de Ommenaren wordt door personen uit andere streken ongunstig geoordeeld, maar dit zou meer het gevolg zijn van het feit dat Saksers mee­

gaand zijn, dan van echte onbetrouwbaarheid. Men spreekt een vreemde niet gauw te­

gen. Zodoende legt men wel eens te gauw een belofte af, die niet kan worden nageko­

men. Het komt niet voor, dat de leden binnen de groep elkaar te kort doen of bedriegen.

Met schulden wordt gemakkelijk omgegaan. Het maken van schulden is waarschijnlijk meer te wijten aan zekere laksheid en gemoedelijkheid (‘t komt wel veurmekoare) dan dat het de bedoeling heeft zichzelf te bevoordelen. Uit het voorgaande zou blijken dat de Ommenaar geheel te goeder trouw, echter niet solide en “uit een stuk” is. Mede hierdoor zou zich ook geen sterke handelsgeest hebben ontwikkeld. Hoewel diefstal herhaalde­

lijk voorkomt, kunnen we dit wel toeschrijven aan een vrij grote groep gederailleerde figuren, landlopers, zwervers en dergelijke. Een lid van de gemeenschap zal er niet aan denken iemand te bestelen ten eigen bate, hij zou zich buiten de groep plaatsen. Onder de Ommenaren is sprake van een grote hulpvaardigheid. Dit wordt als vanzelfsprekend beschouwd. Het is bekend, dat in de oorlog onderduikers en voedsel trekkers in Ommen vrijwel altijd terecht konden. De groep stelde zich beschikbaar voor beveiliging. Voor voedsel werden zeer lage prijzen berekend, dit in tegenstelling met vele andere delen van Nederland. Gevallen van verraad waren zeldzaam.

Tegenover vreemden en vijanden toonde men zich uitermate gesloten, waarbij dan als de goede en dommige werd geposeerd.

d. Geloof en bijgeloof

Statistisch gezien zijn de Ommenaren op godsdienstig gebied zeer rechtzinnig. (De schrij­

vers baseren zich hierbij op cijfers van het C.B.S. over 1930. Het percentage onkerkelijken bedroeg toen in Ommen 2,1% tegen 14,4% voor heel Nederland) De godsdienstige rite wordt stipt opgevolgd, leder kind wordt gedoopt, ieder huwelijk kerkelijk ingezegend en het Heilig Avondmaal bezocht.

Men krijgt evenwel de indruk, dat het gehele geloof niet diep beleefd wordt, maar dat er eerder sprake is van sleur. Het “kerkslaapje” is algemeen (dit wordt vergoelijkt door het vroege tijdstip van opstaan van met name de boeren en de bedompte sfeer in de kerken).

Van piëtistische-mystieke stromingen in het godsdienstig leven is weinig sprake, even­

min is de bevolking dogmatisch ingesteld. Daarvoor zou ook de zin tot kritiek of zelfkri­

tiek ontbreken.

Het bijgeloof komt nog tot uiting in een aantal gebruiken op het platteland. Is er een dode in huis, dan worden de luiken gesloten om de geesten geen kans te geven het huis te betreden. Ook is men van mening, dat een baby, die met gesloten handjes slaapt, later gierig wordt, terwijl een slapende baby met geopende handjes juist gul en behulpzaam zal worden. Veel oudjes op de boerenhoeven kunnen nog sterke verhalen vertellen over geesten en heksen.

Het Groepskarakter van de Ommenaren

In dit hoofdstuk wordt getracht het karakter en het temperament van de Ommenaar als groepslid vast te stellen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van toen gangbare wetenschap­

pelijke opvattingen over het Nederlandse volkskarakter met name verwoord door pro­

fessor Waterink en over het individuele karakter van mensen zoals met name getypologeerd door professor Heymans.

Professor Waterink hanteert bij de beschrijving van het Nederlandse volkskarakter een indeling in drie groepen, namelijk de Friezen, de Saksers en de Franken. De Saksers zouden het zuiverst bewaard zijn in de streek Salland, waartoe ook Ommen behoort.

Over de Saksers zegt Waterink het volgende: “Hij sluit de dingen bij zichzelf op. Hij kent de drukte van het leven. De dienstbaarheid van eeuwen ging over hem heen, wijl ze zijn geslacht in de druk hield. Hij zegt “joa, joa” en denkt bij zichzelf: “ waarom zou ik een discussie beginnen; gij hebt uw standpunt en ik het mijne”. Maar deze mond ver­

raadt ook de neiging om scherpe dingen te zeggen. Als hij zijn afkeuring uit, dan doet hij dat dikwijls in felle woorden. Want lang kan hij zijn gevoelens verbergen, maar als hij er van spreekt dan is dat dikwijls in felle woorden.

Geen wonder dan ook dat het Saksenland het land van de vete is. Er zijn onder de Saksers

BROOD & BANKET

Hamf Dunn

Varsenerstraat 12 - 7731 DC Ommen

KLEINLUGTENBELT

tim m er- en onderhoudsbedrijf

De Voormars 10B - 7731 DD Ommen Telefoon (0529) 45 47 89

DOUWE’S DUMP

dump - vrije tijd - camping - outdoor - tentverhuur

De kamp 1, 7731 AB Ommen tel (0529) 45 1 1 84

©©fteoföl

M arkt 12, 7731 DB Ommen, telefoon (0 5 2 9 )4 5 5 7 2 0

Z A L E N C E N T R U M M A N S I E R

Oudleusen - weg Ommen-Zwolle Witharen - weg Ommen-Balkbrug

Ook voor grote partijen, ± 4 0 0 personen. Tel. (0 5 2 9 ) 47 1 4 5 6 Voor al uw partijen, bruiloften, barbecue. Las Vegas, klootschieten, Oud-Hollandse spelen, kinderfeestjes, warm-koud buffet, diners, gourmetten,

Country & Western avonden enz.

Vraagt u eens prijs, het valt u mee!!

Ons autoschadehersteiteam helpt uw auto er zo weer bovenop.

A U T O S C H A D E H U Y S M A N S

Strangeweg 20, 7731 GW Ommen Telefoon (0529) 45 11 46 Gratis ieenauto • FOCWA garantie 24-uursservice • 7 dagen per week

Rijwielen/Bromfietsen

B .J. B ru n in k

Bermerstraat 1,7731 CZ Ommen Telefoon (0529) 45 14 70 (tegenover Postkantoor)

h

Hd N e d e r l a n d s e Vereniging van W e g e n b o u w e r s

R a y o n k a n to o r: Netelhorst 2

Coevorderweg 48, Postbus 81

Postbus 82, 7730 AB Ommen 8050 AB Hattem Tel.: (0523) 63 82 41 Tel.: (038) 444 54 53 Fax: (0523) 63 82 17 Fax: (038) 444 52 72

tel (0529) 45 14 92

' Banden ' APK-keuring ' Uitlaten r Schokbrekers ' Accu’s r Grote beurten

Bandenservice clmmen

Voor volledig technisch onderhoud Nieuwelandstraat 1,7731 TH Ommen Tel. (0529) 45 37 84, Fax (0529) 45 37 52

Voor goed advies en vakwerk naar erkend

c ,T A L L A T IE B E D R IJ F

GEH

* Loodgieters

*Centrale verwarming

•Dakbedekkingen

•Elektra

*Gas- en Waterleiding

•Onderhoud CV-ketels

ES

Lid van de

V e r e n i g i n g v a n N e d e r l a n d s e I n s t a l l a t i e b e d r i j v e n

Patrijsstraat 3-5, 7731 ZL Ommen Tel. (0529) 45 22 03

D E BLO M M ER1E

bloemen - planten - cadeau-artikelen

Dr. A.C. van Raaltestraat 6a - Ommen Tel. (0529) 45 16 48

______ S C H I L D E R S B E D R I J F

>/£ van El burg

GLAS- VERF- BEHANGSPECIAALZAAK

J. van Elburg Ommen BV Schurinkstraat 22a, 7731 GD Ommen Tel. (0529) 45 24 4 1 /F a x (0529) 45 62 56

M O L E N

De Lelie

Voor al uw meel- en graanproducten, volkorenmeel - molenbloem - pannekoekmeel - boekweitmeel - muesli en reform-artikelen.

A.R. WOLTERS Telefoon: (0529) 45 40 80

c a f é - r e s t a u r a n t

M T W E B R U G

'N OMME(N)TJE WAARD

Lemelerweg 13, Ommen. Telefoon (0529) 451723

TOUWEN

t a p i j t &. g o r d i j n e n

Varsenerstraat 5 7731 DC Ommen Tel. (0529) 45 17 16 F a x (0529)45 66 72

or

Voor

sigaren . sigaretten . filmpjes n a a r...

GROOTENHUIS

T a b a k -s p e c ia a l

Brugstraat 15, Ommen Telefoon: (0529) 45 27 17

11 autobedrijven in Ommen bieden een compleet pakket

streng geselecteerde

O C C A S IO N S

'nrondjeommendaaromdemoeitewaard!

0 Bovag autobedrijf FREEK DUNNEWIND bv Balkerweg 64, Witharen, tel. (0523) 67 63 67

0

Balkerweg 10, Ommen, tel. (0529) 45 36 59 0 Toyota dealer VAN LEUSSEN

Haven Oost 36, Ommen, tel. (0529) 45 12 61 O Lada-Daihatsu dealer DUNNEWIND bv

Haven Oost 18, Ommen, tel. (0529) 45 19 60 0 Volvo dealer WESTERBAAN

Schurinkstraat 40, Ommen, tel. (0529) 45 12 16

0

Strangeweg 11, Ommen, tel. (0529) 46 22 22 0 Suzuki dealer SCHUURHUIS

Vermeerstraat 2, Ommen, tel. (0529) 45 46 00

0

Patrijsstraat 1, Ommen, tel. (0529) 45 14 71

0

Stationsweg 24, Ommen, tel. (0529) 46 99 00 0 Seat dealer BRAAKMAN

Hammerweg 1, Ommen, tel. (0529) 45 64 36 0 Citroën-agent M.C. BOUWMAN

Hammerweg 3-5, Ommen, tel. (0529) 45 62 47

Henk Gaasbeek fotografie

Gasthuisstraat 60a - 7731 DA Ommen Postbus 121 - 7730 AC Ommen Tel. (0529) 45 42 32 - Fax. (0529) 45 67 68

www. henkgaasbeekfotografie. nl

g TEXACO bediend tankstation

T|r\|taianAalderen

— b 1 V bb garage en tankservice

<s>

TEXACO-Tankservice ook met pasjes betalen Hamsgoren 25 ■ 7731 EX Ommen ■ Tel. (0529) 45 24 29

DAMES EN HEREN

K ^apsa

Vrijthof 6b, 7731 CN Ommen Telefoon (0529) 45 45 55

Ervaar de ervaring van Reisburo Geesink

Markt 4 Ommen Tel. (0529) 4 5 6 8 0 5

Sportlaan 1B Hardenberg Tel. (0 5 2 3 ) 260805

HOUAND INTERNATIONAL

Reisburo

Kerkplein 15 Dalfsen Tel. (0 5 2 9 ) 4 3 0 5 3 0

RADIO - T.V. - STEREO RECORDERS - KOELKASTEN WASAUTOMATEN - EIGEN TECHNISCHE DIENST

M. Dunnewind

Dr. A.C. van Raaltestraat 12 7731 GP Ommen

Tel. (0529) 45 16 58

1Ï?

Strangeweg 7 7731 GV Ommen Tel. (0529) 45 21 50 Fax (0529) 45 11 65

D unnew ind-G roep b.v.

Uitvoering van • Sloopwerken

• Grondwerken

• Rioleringen

• Verhardingen Transport en levering van • Zand en grond

• Gebroken puin Verhuur van • Containers

Kracht p u tje uit Hollands vlees van je

Zelfslachtende Slager:

A. van Lohuizen

Kerkplein 8 - Tel. (0529) 45 14 57

fceen vG/^

E Ê 3 DE SCHAKEL

Vrijthof 5a, 7731 CN Ommen, Tel. (0529) 45 50 55 Ook vestigingen in: Almelo, Hengelo, N ijverdal

b * i /

Bilder en Vonder BV

Veldkampweg 3, 7731 HL Ommen

T E L E F O O N ( 0 5 2 9 ) 4 5 1 0 4 3

Het adres voor al

f.

Fotowerk [ook l -uur service)

Pasfoto's (direct-klaar, ook in kleur) Groepsfoto's (bij uw huwelijksjubileum b.v.) Bruidsreportages

De Kracht

van teamwork

Den Lagen Oordt 10

Rabobank

7731 GM Ommen

Tel. (0529) 45 97 00 O m m e t l

GEREEDSCHAPPEN

Dr. A.C. van Raaltestraat 26, 7731 GP Ommen

T \ Handelsonderneming

vloerbedekking, gordijnen,vitrage parket en massieve vloerdelen Dr. A.C. van Raaltestraat 3a ~ Ommen Tel. (0529) 450745

van kesteren

s c h o e n m o d e

Kerkplein 6 ~ 7 73 1 CS Ommen ~ Telefoon (0 52 9 ) 4 5 15 0 9

S ^{p r u ijt}

N o t a r i s

Varsenerpoort 1 - Postbus 75 - 7730 AB Ommen Tel. (0529) 45 22 33 - Fax (0529) 45 37 12

B E L OP EN N E E M ME E!

salades, maaltijden, borrelhapjes, snacks

BEL

( 0 5 2 9 ) 45 14 29

Voor een goed betaalbare hollandse maaltijd of

koffie met vers gebak

R E S T O OCO

Lunchroom-ijsbedrijf Brugstraat 16 7731 CT Ommen

RENAULT

RENAULT-DEALER

CENTS

Stationsweg 24, 7731 AX Ommen Telefoon (0529) 46 99 00

Uw adres voor:

- personen/bedrijfswagens - autoschade

- verhuur

- TEXACO tankstation - LPG-gasinbouwstation - financiering

- lease, alle merken auto’s

zeer vele secundaire figuren. Ze potten de emoties bij zichzelf op, maanden soms jaren lang. De stille ergernis maakt hem gesloten, tot het opeens losbreekt met een scherpheid en een hardheid, die verbaast en pijn doet, die wonden slaat, die niet spoedig te genezen zijn”.

Hoewel de schrijvers enige scepsis t.o.v. Waterinks theorie wenselijk vinden, onderken­

nen zij een zekere mate van emotionaliteit van de Ommenaar. Deze is echter meer ge­

richt op datgene dat binnen zijn eigen kring is.

Verder zien ze de gehechtheid van de Ommenaar aan het oude als een typisch Saksische eigenschap. Daarnaast speelt fatalisme een belangrijke rol. Dit fatalisme zou naast gods­

dienstige wortels, zijn wortels hebben in het feodalisme dat eeuwenlang op het platte­

land heerste.

Wat betreft het temparament van de Ommenaar, wordt gebruik gemaakt van de indeling in typen door professor Heymans. Heymans hanteerde een indeling in acht typen.

Om te kunnen bepalen tot welk type de doorsnee Ommenaar behoort proberen de schrij­

vers na te gaan in welke mate de emotionaliteit, de activiteit en de nawerking bij de Ommenaren zijn ontwikkeld. Het is met name in dit gedeelte dat zij tot de meest boeiende, maar ook bizarre conclusies komen.

Met betrekking tot de emotionaliteit constateren zij, dat die moeilijk kwantitatief is vast te stellen en dat dit zeker geldt voor de Ommenaren vanwege hun geslotenheid met name tegenover vreemden. Er mag echter niet geconcludeerd worden dat bij de Ommenaren emotionaliteit ontbreekt; er moet echter naar gegist worden.

Op grond van waarnemingen komen zij dan tot de volgende constateringen:

Als er sprake is van een emotionele uitbarsting, bijvoorbeeld na overlijden van een ver­

want, dan wordt deze uitbarsting meestal gekenmerkt door pose en onechtheid.

Ommenaren zijn noch zwaarmoedig of zwaartillend. Evenmin zijn ze beweeglijk of impulsief en in hun vrije uren bezig, zolang ze tot dit laatste niet gedwongen worden.

Besluiteloosheid komt veel voor. Rancune, geslotenheid, zuinigheid en moed bij ogen­

blikkelijk gevaar, alsmede een geringe belangstelling blijken zowel de eigenschappen van de Ommenaren als van de niet-emotionelen te zijn. Ommenaren zijn niet prikkel­

baar, heftig, spraakzaam, goede vertellers, geestig of scherpzinnig zoals de emotionelen.

Wel behandelen zij hun vee zorgzaam en zou men dit als dierenliefde kunnen beschou­

wen, die veel bij emotionelen voorkomt. Echter bij de Ommenaren, komt dit meer voort uit vrees zichzelf schade te berokkenen, dan uit toegewijde liefde voor hun vee.

Met emotionelen hebben de Ommenaren gemeen, dat ze medelijdend, hulpvaardig, goed voor hun ondergeschikten en eerlijk zijn. Hoewel het volgens de schrijvers hier moeilijk is aanleg te scheiden van zaken als sleur en traditie. Samenvattend komen de schrijvers

tot de conclusie, dat de emotionaliteit der Ommenaren, hoewel niet afwezig, slechts weinig ontwikkeld is.

De Ommenaren kunnen ook niet tot het type der actieven gerekend worden. Ze zetten niet door, zijn niet resoluut, verdraagzaam of bevattelijk, evenmin punctueel, geestig, belangstellend of consequent. Mochten ze wel een actieve indruk maken, dan komt dat meer voort uit omstandigheden en niet uit karakter.

Ommenaren kunnen ook niet gerekend worden tot de primair functionerenden; eerder tot de secundair-functionerenden en dit op grond van de indruk die zij maken als zuinig, gesloten, besluiteloos en vreesachtig. (Die vreesachtigheid zou zich uiten in het feit dat men brieven bij voorkeur anoniem verzendt en alleen in groepsverband tot daden durft te komen.)

Maar uitgesproken secundair zouden de Ommenaren nu ook weer niet zijn. Zo zouden slechts enkelen van hen volharden en flink zijn en ze zouden zaken graag uitstellen.

Hierin zouden ze de primairen benaderen, hoewel e.e.a. misschien tevens het gevolg is van het gebrek aan activiteit. Samenvattend zou de Ommenaar het dichts het ideaal-type der apathicus benaderen.

Om het karakter van de Ommenaar zo goed mogelijk in beeld te brengen behandelen de schrijvers in het kort de neigingen van de Ommenaren. De neigingen worden in vier groepen onderscheiden.

De vitale neigingen.

De organisch-vitale neigingen zijn niet sterk ontwikkeld, althans niet in ongunstige zin.

De neiging om zich uit te leven in sexueel, gastronomisch of ander genot is onder de Ommenaren gering De vrijheidsdrang is al evenmin sterk ontwikkeld. Ook de geeste- lijk-vitale neigingen vertonen weinig ontwikkeling.

Weliswaar bestaat er behoefte aan gezelligheid, maar er is daarbij geen sprake van gees­

telijke inspanning. Er wordt weinig gereisd en gelezen en het culturele leven staat op een laag peil.

De egoïstische neigingen

De Ommenaar is gehecht aan allerlei materiele zaken en is zeer zuinig, maar niet in ongunstige zin. Voor vertrouwde doeleinden op charitatief gebied kan men zelfs royaal voor de dag komen. Ommenaren zijn ook niet behaagziek, ijdel of heerszuchtig. Men Iaat zich in handelen en denken liever leiden door anderen.

De sociale o f altruïstische neigingen

Gevallen van uitgesproken haat en nijd zijn zeldzaam. Men misgunt een ander zijn rijk­

dom niet. De eeuwenlange onderdanigheid heeft, wat dit betreft, de Ommenaar niet tot

revolutionaire daden of ideeën gebracht. In klein groepsverband kan zich wel afgunst openbaren, vooral bij vrouwen, maar dit betreft geen belangrijke zaken.

De abstracte o f supra-sociale neigingen

Deze neigingen richten zich op de verwezenlijking van abstracte beginselen. De waarheidsliefde wordt in Ommen niet ver doorgevoerd. De vrees iemand tegen te spre­

ken of de traditie te breken is groot.

Men zou kunnen zeggen: men is wel eerlijk, maar met principiële mensen hebben we blijkbaar niet te doen. Zin voor rechtvaardigheid en plichtsbesef zijn in de gesloten groep ontwikkeld, maar treden overigens weinig naar buiten.

Als uitsmijter worden nog enige zinnen aan het intellect der Ommenaren geweid.

Gesteld wordt dat gezien de aanwezige secundaire functie bij de Ommenaren, dit verstandelijkheid impliceert, maar dat door gebrek aan activiteit en emotionaliteit, deze verstandelijkheid niet wordt aangevuld met fantasie en belangstelling.

Het is daarom volgens de schrijvers begrijpelijk, dat werkelijk talentvolle figuren in deze streek zeldzaam zijn geweest.

Woar gebeurd !

Dientie

Dochterlief Riekie kömp bi’j Va en zeg, “Va, ‘k mut neudeg ni’jje schoene’ en ‘k hebbe d ’er ’n paar ‘ez ie n ...’t einde!”

Va zut de buj’je ankomm’n en vrög veurzichteg, “zat f er ok ’n prieskaartie an?”

“Joa Va”, zeg Riekie, “ie mut niet schrikk’n want ze bint wel wat priezeg en eigelek knap duur maar ze bint ’t ok dubbel en dwars weerd.”

As Riekie de pries nuumt, krig Va zowat ’t hen en weer. Maar noa ve’loop van tied wordt beslött’n dat Va met zal goan noar de winkel umme ze te bekiek’n. Joa, eerlek is eerlek,

’t bint arg mooie schoene’, maar ie mut zowat ’n wekke d’er veur wark’n. Va zucht en ie löt Riekie de schoene’ antrekk’n maar dan kömp t ’er metiene in Va zien veurheufd ’n paar zörgelekke rimpels en in zien oog’n ’n bezorgde blik. ’t Lik em niet goed en ie vrög

“past ze wel, bint ze niet te klein en drukt ow ’n groot’n tien niet veurin?”

“Oh nee” zeg Riekie. “Zie zit zaaleg ! Echt woar !”

“Goed dan” zeg Va, “ie kriegt ze, maar wi’j sprekt dalek of da’j ze ok ofdraagt, wat t’er ok gebeurd”.

17

I

Riekie, al lange bli’j dat ‘e ‘t ‘ewönn’n hef knikt hefteg en röp, “joa, joa Va, ‘k beloove

’t ow”. De koop giet dus deur.

Noa ‘n wekke of drie, misschien veere, kömp t’er bi’j Va een ‘bedrukte’ Riekie,

“Va, ‘k mut ow wat verteH’n en ik weete eigelek niet goed hoe ‘k ow zegg’n mut, maar

‘e ...die schoene Va . . . mien groten tien dut zeer in die schoene’ ...

Va is inwendeg machteg helleg maar löt ’t niet mark’n en zeg’ ’n schoffie niks.

Noa ’n poosie noa ’edach’ te hebbe’n h e f ‘e de oplossing‘e vönd’n.

Ie grip zien scharpste mes en snidt veur in ’n schoen d ’er wat uut zodat Riekie zien dikk’n tien ruumte krig. “Zo”, zeg ‘e, “now he’j van den dikk’n tien gien las’ meeren ok gien piene, maar ie weet wat a’w o f’esprökk’n hebt, ie draagt disse

schoene’ of!” “Joa Va”, zeg Riekie.

De schoene’ hef Riekie nog lange ‘edraag’n, (zonder piene) maar met disse oplossing van Va is Riekie niet bli’j ‘ewes’ maar ja, ’t was eerlek o f’esprökk’n.

Zeker is 't dat Riekie hier wel van ‘eleerd hef want ’t heugt heur nog as de dag van gister’n.

Woar gebeurd? (Dan bint in dit verhaal denkbeeldege naam’n gebruukt).

Onbekend

Weet ie nog?

Onderstoand gedicht is van 'n veur oons onbekende dichter of dichteres, 't Was in 'l Nederlaands ‘eschreev’n en oonze Dient ie h e f t over' ezet in oons eig'n sproake.

Red.

Weet ie nog, in vrogg’re daag'n dat de türf zich in ‘t veld bevond, en hoe bi’j alle huuz’n in de winter zo’n hoog'n op’estapelde turfbult stond?

Weet ie nog, den oald’n kachel den aajt rook’n of dat oop’n vuur, w i’j hadd’n gien centrale verwarming den was t’er niet of völ te duur.

Weet ie nog, dat alle mééns’n op de fietse moss’n of loop’n, d ’er waar’n toen ok nog gien auto’s dus be’zine hoev’n ie niet te koop’n.

Weet ie nog, in vrogg’re joar’n hadd’n magies strikk’n in ‘t hoar, en keek’n ze gien televisie

mar deud'n spöllegies met ‘t hele koar!

Weet ie nog, da'j noar schoele göng’n

op klompe woar mangs blikkies umhen zaat’n, en dat kous’n stopp’n arg gewoon was

‘t mos wel, ‘n heel gedoe met die grote gaat’n.

Weet ie nog, de tied da'j moss’n wark’n zonder mechines op ‘t laand,

allenneg de peerde veur de ploeg’n, en eerpel’ krabb’n deu’j met de haand.

Gien melkmechines umme te melk’n dat gebeur’n zitt’nd’ op ‘n kruk,

‘t luch’ kwaamp van ‘n stallanteer’n en de res’ ...op goed geluk!

Toen stond ‘t koor’n nog in schoov’n en wörd’n dan op de miete ‘etast,

19

I

de dörsmechine kwaamp dan dörs’n want ‘t zoad brach’ gien cent’n in de kast.

Weet ie nog, de zoaterdagoavend, gien douche of bad umrae in te goan, dan gong ie met ‘n teiltie water maar argens in ‘n washok stoan.

D’er was gien seven-up, gien cola, dus drink’n deu’j toen bi’j de pompe, en was ‘t winter en had ‘t knap ‘evreur’n, dan deu’j wat steuties in de klompe.

Ok was t ’er in die vrogg’re jo ar’n binn’nshuus nog gien W. C.

maar meestal was t’er buut’n

‘n oalderwets’n hoalt’n plee.

Weet ie nog, in vrogg’re joar’n dat ‘n bakker aajt ankwaamp,

met de broodmaande veur op de fietse woar ‘e d ’er dan ‘n paar uutnaamp.

Of zelf ow eig’n brood te bakk’n, vrouwluu waar’n doarin knap,

en umme 9 uur ‘s oavends veur ‘t sloap’n kreeg ie ‘n bord havermoutse pap.

Ha’j ‘n radio, ie waar’n gelukkeg

‘t was gezelleg en zo fijn,

ie zaat’n ‘s oavends saam’n te luster’n noar de bonte dinsdag-oavendtrein!

Gruunte was t ’er in die daag’n zo uut ‘n tuun, zo van ‘t laand, want d ’er waar’n gien supermarkt’n met al die reklames in de kraant.

De snieboon’n in Keulse pott’n, zoerkool in ‘t vat kwaamp ok aajt veur, want zonder diepvries, gas of oven kwaam ie zo ok bes’ de winter deur.

En in november wörd’n ‘t vark’n

‘e slach’ en in ‘t pekelvet ‘e zet,

‘n best’n “schinke” an ‘n zolder

‘n haandbreed spek en ‘t reuzel vet.

Bloedwo’s’, leverwo’s’ en metwo’s’

kwaam’n op heer tied op toafel stoan, dan waar’n d ’er nog steert’n en oor’n die wörd’n in de snart ‘e doan.

Zo waar’n d ’er nog zo volle dinge

die ‘j vrogger zonder “oonze luxe” deud’n, maar woar ie gewoon met moss’n leev'n en die ‘j now hoaste niet meer weet.

Ien ding van vrogger wi’k nog nuum'n

‘t is wat uut de moede ‘e raakt met de joar’n,

‘k bedoele hoe in die goeie oalde tied

buur'n, echte buur’n waar’n, zie vergaat'n ow niet.

Of ‘t now was in veur- of teeg’nspoed met bli’jschop of in groot’n nood, as buur wus ie ow plich' te doen al was de armoe mangs ok nog zo groot.

‘t Is slech’s ‘n herinnering an oalde tied’n van armoe, maar met ‘n goei'n geest, maar zonder smerege luch’ en kernexplosies ach . .. dan was ‘t vrogger toch nog niet zo slech’

aj dit zo leest.

Dichter onbekend, over’ezet deur oonze eig’n Dientie.

Kerkbruggie in Giethemen.

HISTORISCHE KRING OMMEN

Lidmaatschap: f 20 per jaar.

Secretariaat: Wilhelminastraat 9 7731 BH Ommen

Bestuur

J. Brouwer, voorzitter, Reigerstraat 50, 7731 ZT Ommen, tel. 45 20 88.

H. van Elburg, secretaris, Wilhelminastraat 9, 7731 BH Ommen, tel.45 61 46.

A. Pasman-Kortman, penningmeesteresse, Merelstraat 21,7731 XP Ommen, tel. 45 34 46.

H. Steen, Wilhelminastraat 10, 7731 BH Ommen, tel. 45 36 24 A. v.d. Vegt, Sperwer 34, 7731 KB Ommen, tel, 45 63 17.

L. Vogelzang, Arriërveldsweg 1,7735 KC Arriën, tel. 45 27 39.

H. Woertink, Varsenerstraat 69, 7731 DC Ommen, tel. 45 29 63.

Redactieadres

Wilhelminastraat 9, 7731 BH Ommen, tel. 45 61 46. (e-mail: hg.van.elburg@gmx.net)

Bankrelatie

Rabobank Ommen, rek.nr. 3789.03977 (postrek. van de bank: 816712).

Werkgroepen en contactpersonen I. Documentatie

G. J. Volkerink, Reigerstraat 84, 7731 ZT Ommen, tel. 45 30 07 2. Archeologie

H. van Dorsten, Koedijk 9, 8147 RE Giethmen, tel. 45 11 89 3. Boerderij- en veldnamen

L. Vogelzang, Arriërveldsweg 1,7735 KC Arriën, tel. 45 27 39 4. Folklore

H.G. van Elburg, Wilhelminastraat 9, 7731 BH Ommen, tel. 45 61 46 5. Genealogie

M. Rhee-Luttekes, Schapenallee 3, 7731 BK Ommen, tel. 45 42 20 6. Geschiedenis

J. Brouwer, Reigerstraat 50, 7731 ZT Ommen, tel. 45 20 88 7. Audiovisueel

A. v.d. Vegt, Sperwer 34, 7731 KB Ommen, tel. 45 63 17 8. Dialect

L. Bruins-Lemmers, Beerzerweg 2, 7731 PA Ommen, tel. 45 11 93

Werkgroep Dialect

Op het verkeerde been

Er zijn woorden die in het Nederlands een heel andere betekenis hebben als in het dia­

lect. Streektaal kun je niet zomaar vertalen. We geven deze keer hier een aantal voor­

beelden van en als u aanvullingen heeft, horen we dat graag...

In de linkerrij staat de uitdrukking o f het woord in het dialect, in de middelste rij het Nederlandse (werk)woord dat hier op lijkt en in de rechterrij de werkelijke betekenis.

Dialect Nederl. Betekenis (dialect)

De winkel giet lös los de winkel gaat open

Heb ie genog wind in de baande? wind genoeg lucht in de band Ik hebbe lich an de fletse licht een fiets met lantaarn Kun ie ‘t wel wachten wachten heb je wel tijd?

Ik goa m i’j ummetrekken omtrekken ik ga me verkleden

Ie mut oe antrekken aantrekken je moet je aankleden

Andere wekke komme wi’j andere volgende week komen wij

De stroate keer’n keren aanvegen

Ik bin lui lui ik heb slaap

Ie magt niet soppen soppen je mag niet knoeien

En ok niet smeer’n smeren ook knoeien

Det is niet slim slim dat is niet erg

Poesen poezen blazen

Lippen lippen huilen

Aj zelf ok wel us wat met emaakt hebt met oonze streektaal, wille w i’j det graag w eef n.

De andere keer hebbe w i’j weer wat aans (hoppe wi'j ok, red.).

Goedgoan, namens de warkgroep, Leida Bruins

23

I

Henk van Elburg

Opsporing verzocht !!

In de afgelopen 3 jaren zijn (bestuurs)leden van de HKO regelmatig aangeklampt voor een antwoord op de meest uiteenlopende en soms ook nog dringende vragen. Tot nu toe losten wij dit op door op de bestuursvergaderingen zulke vragen door te spelen naar contactpersoenen van de verschillende werkgroepen. Soms ook belden we met leden waarvan we dachten dat die het antwoord onmogelijk niet konden weten. In veel geval­

len konden we dan ook in ieder geval (het begin van )een antwoord aanreiken. Toch bleven er nog wel eens vragen liggen, en het worden er ook steeds meer. Het lijkt me dan ook een goed idee om alle kennis binnen de lezerskring van de 3e Klokke aan te boren bij het oplossen van met enige regelmaat gestelde vragen. Hieronder volgen dan ook een aantal verzoeken om informatie. Mocht u het antwoord weten of een idee hebben waar eventueel meer informatie in te winnen is, laat het ons dan weten. U kunt uw antwoorden (liefst schriftelijk) aan mij doorgeven, Wilhelminastraat 9, 7731 BH Ommen.

Een e-mailbericht mag ook: hg.van.elburg@gmx.net

Familie Po(r)theine

De heer Portheine uit Beek is op zoek naar zijn voorouders. Voorzover hij weet, is een deel ervan afkomstig uit Archem en heette toen Potheine. Er was ooit ook een boerderij of landgoed met die naam en dit zou na ca. 1714 gebouwd zijn. De pachters waren toen Hendrik Jan Toessink en Berentien Wienolds. Zij trouwden omstreeks 1680.

Ook moet er een perceel aan de Nieuwe Brugge geweest zijn, gebouwd in de periode 1720-1740, dat Potheine heette.

De oudst bekende Potheine zou Lubbert Teunissen geweest moeten zijn. Hij trouwde met een kleindochter van bovengenoemde Toessink.

Tot zover wat de heer Portheine op eigen kracht al had ontdekt. Navraag bij de werk­

groep boerderij- en veldnamen leerde dat de naam Potheine zeker niet onbekend is. Dus bij deze de oproep aan alle lezers om alles wat men weet over Pot- of Portheine aan mij te melden. In een van de volgende nummers leest u er dan meer over.

Dominee Ubbink

Al weer een half jaar geleden heb ik de heer Meesters beloofd eens navraag te doen, wat er in Ommen nog bekend is, op schrift of uit verhalen, van dominee Wubbink. Ds. H.G. Ubbink was hervormd predikant in Ommen van 1898-1923.

Er moeten nog wel Ommenaren zijn die hem hebben horen preken, wellicht cate­