Port Betaald
„De Darde Klokke"
Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen
in samenwerking met de Historische Kring Ommen
¥
Colofon
STICHTING DE DARDE KLOKKE HISTORISCHE KRING OMMEN GEMIENSCHOP VAN OLL OMMER
Voorzitter H. Woertink
Telefoon 0529-452963
Voorzitter B.J. Warmelink Telefoon 06-54347956
Veurzitter G.H. Steen
Telefoon 0529-454181
Secretaris S. Schokkenbroek Patrijsstraat 39 7731 ZL Ommen 3eklokke@hccnet.nl Telefoon 0529-463111
Secretaris
H.J. Feddema-van EIburg De Schammelte 27 7731 BL Ommen w.feddema@home.nl Telefoon 0529-463288
Schriefster
E. Dunnewind-Janssen Roodborst 10
7731 KR Ommen jw.dunnewind@home.nl Telefoon 0529-453198
Penningmeester A. van der Vegt Sperwer 34 7731 KB Ommen Telefoon: 0529-456317
Penningmeester C.C. Schneiders Telefoon 0529-458335
Penningmeester H. Prenger
Telefoon 0529-452096
Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen en de gemienschap van 011 Ommer in samenwerking met de Historische Kring Ommen
Redactieadres
Patrijsstraat 39, 7731 ZL Ommen telefoon (0529)46 31 11 e-mail 3eklokke@hccnet.nl
ii¥wv¥.hte-
Lidmaatschap
• € 21,50 per jaar lidmaatschap HKO inclusief abonnement De Darde Klokke.
• € 22,50 per jaar bij niet automatische afschrijving. Betaling op rekening 37.89.03.977 t.n.v. HKO.
• Veur betaling van abonnement op De Darde Klokke € 6,- per joar.
ING 30 43 55 4 of Rabobank 34 89 05 904
t.n.v. 'De Darde Klokke' te Ommen
Overname van artikelen toegestaan met
bronvermelding.
www.hko-ommen.nl
MET DANK AAN
Notarispost Ommen Patisserie-Lunchroom Ekkelenkamp Timmer- & Onderhoudsbedrijf Kleinlugtenbelt Univé Verzekeringen Dames- en herenkapsalon Pascale Sportrijk fit & gezond Ommen
Tuincentrum Jurrie Baas M. Dunnewind Radio, TV en witgoed Autobedrijven:
Weenink & Jansen Makelaars Schildersbedrijf Lennips • Oostendorp Aannemersbedrijf M. van der Vegt Takman Gereedschappen • Van Leussen Drukkerij Meijerink BV Renault-dealer Cents • Dunnewind bv
Douwe's Dump Café-Restaurant 'Flater' • Schuurhuis
Rijwielen/Bromfietsen Brunink De Rechter van Steenwijk • Autopalace
NTP Infra BV Uurwerkreparatie Obelisk • Cents bv
Installatiebedrijf Groen Ommen OCB Bouw bv • M.C. Bouwman
Autoschade Huysmans Kompanen Alex Hoen Schilderwerken
Ommer Automaten Bruna Boekhandel Kapsalon de Kapper
Bandenservice Ommen Restaurant-Catering 'De Bootsman' Van Elderen
Pearie Opticiens Verhuizers H. Steen bv Zorgboerderij 't Schöttincksflier Schildersbedrijf Van EIburg Autoschade Henk Koggel De Lange Keukens
Dakdekkers- en Renovatiebedrijf Van der Beek Wijnhandel-slijterij Klusbedrijf H. Bremmer
E. van der Linde Ommen BV Resto Oco Culinair bij u thuis
Café-Restaurant 'De Nieuwe Brug' Restaurant-Partycentrum 'De Lindenberg' Makelaarskantoor Sallands Goed
Vivante Touwen Bungalowpark 'Hoge Hexel' Huiskes Hovenier
Stucadoorsbedrijf Rinus Zwanepol Expert Westerman Atelier de Wilde Roos Van Aalderen garage en tankservice Bentum Nijboer Notarissen Prima Vista
Dunnewind-Groep BV Limburgia Ommen EP Ommen
Bouwbedrijf Vonder BV Blokker Ommen
Wij worden financieel ondersteund door Rabobank Vaart & Vechtstreek
Nummer 167, mei 2012
Voor u ligt nummer 167 van De Darde Klokke. Dit is een speciaal nummer, dat helemaal gewijd is aan de geschiedenis van zowel Ommen als van De Darde Klokke. In het archief troffen we in een van de nummers een compleet nummer over de Tweede Wereldoorlog aan. We gaan er van uit, dat niet iedereen deze verhalen kent. Daamaast hebben we ze ook in een nieuw jasje gestoken.
Dit betreffende nummer (55) is in april 1985 verschenen. We hebben de teksten integraal overgenomen, waarbij bepaalde artikelen ongewijzigd zijn: "zooals Duitschland" bij
voorbeeld.
Naast de oude artikelen hebben we één nieuw artikel, dat betreft de opa van Jan Scholten.
Jan is voorzitter van de werkgroep Tweede Wereldoorlog en Jan zijn opa heeft in de oorlog het nodige meegemaakt. Hij is tijdens zijn diensttijd o.a. gelegerd geweest op de Grebbeberg. Na zijn krijgsgevangenschap kwam hij weer thuis, maar werd toen door de bezetter opgepakt en verbleef een tijdlang in het kamp "Erica".
Aandacht vragen we ook voor het artikel over dominee A.J. Mast. Indachtig de vrijheid van meningsuiting had hij kennelijk warme gevoelens voor de Duitse bezetter en diens ideologie en hij droeg dit ook uit vanaf de kansel. We weten niet hoe vaak zoiets gebeurde, maar de kerkeraad in Ommen verleende hem ontslag. Dat viel - gezien de toonzetting van zijn laatste preek - bij hem niet in goede aarde.
De strekking van wat de heer Mast schreef is niet het standpunt van De Darde Klokke.
Zijn tekst is ook duidelijk cursief geplaatst.
In verschillende artikelen kom je zowel "Erica" als "Erika" tegen. Het gaat er ook in dit geval niet om wat goed of fout is. Bij het NIOD (Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies) in Amsterdam staat in de formele archieven geschreven:
"Arbeitseinsatzlager Erika".
Omslagfoto: op deze foto staan een aantal Canadese soldaten, die de volgende stap aan het plannen zijn. Een deel van de toepen trok noordwaarts via Balkbrug en een ander deel ging in de richting van Zwolle.
Inhoudsopgave
Opa Scholten Jan Scholten bh. 2
LO in Ommen Onbekend bh. 8
Lemele bh. 10
Afscheidsrede van een NSB prediker Martend Makkinga bh. 11
Augustus 1944 RiekRoovers bh. 15
Een piloot aan de Haarsweg bh. 16
De beulen van Erica Martend Makkinga bh. 16
Bouweind 16 in '40—'45 E. den Tooren bh. 18
Herinneringen van een Lemelse dominee H. Berkhof. bh. 19
Een keurige ambtenaar bh. 21
Meer geluk dan wijsheid Martend Makkinga bh. 23
Iets over Witharen Evert Dijk bh. 24
Ver in 't ronde klonk het lied van Aldegonde Martend Makkinga bh. 26
Jaap, de Joodse jongen Evert Dijk bh. 26
Verhaal van een meisje uit 1942... Riky Muller-van Elburg... bh. 28
Droppingsveld "Evert" Dieks Makkinga bh. 28
Stegeren Dieks Makkinga bh. 31
Ballade van McBains en zijn zes kameraden bh. 32
AN OONZE JEUDSE STADGENOTEN Deur Dieks Makkinga
Weet ie nog as op de Sabbat, de Jeugd'n noar heer sijnagoge göng'n
de vrouw'n op de bönne achter spiel'n hoe it op de stroate was 't heur'n as ze zöng'n.
'k zie in gedachtin weer de Haas goan ik zie Vomharg deur de stroat'n tree'n Mau Bierman, van der Hoeks, de Levie O God van Ahram wat is 't lange lee'n .
11 april dag van Om'ns vrijheid dag van gedenk in vreugde en van feest
Maar ant hegön der Varsnerstroate zakt de blij schop, gedenke wij hun leed.
Wij hebt alleen 't kleine karkhof met stien'n woarop 't hebreeuwse schrift
maar die weg zint er niet begraav'n bint die ew diepe in oons geheug'n e grift.
De omslag van nr. 55, april 1985, van de Darde Klokke op A 5 formaat.
53
DE DARDE KLOKKE
Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen
55
Redaktiecommissie:
F.M. Doezeman M. Makkinga H. Makkinga A. v.d. Vegt H. Woertink
Uutgave veur de Gemienschop
van Gil Ommer
Radaklie adres:
Gasthuisstraat 9 7731 DA Ommen
Veur betaling van abonnementen: .
Giro no, 3043554,
„De Darde Klokke", Ommen)
VAN OLDS OW ADRES
Sinds 1908
VAN EERTEN'S
BOEKHANDEL
Het restaurant in Ommen waar kwaliteit en versheid voorop slaan.
Telefoon 05291-1141
H. BAKKER EN A.A. BAKKER Makelaars en Taxateurs in onroerende goederen Kantoor Vrijthof, Telefoon 1032
Privé: Stationsweg 17, Telefoon 1665
V^l>.#8 ■ I
"0IV1MEIM''W.A.
Onderlinge Brandwaarborg Maatschappij
„O M M E N"
Vrijthof 2, 7731 ON Ommen, Tel. 05291-2735 ' MEER ZEKERHEID!]! - TOCH MINDER KWIJT!!!
voor al uw verzekeringen Lage premies en gunstige voorwaarden
TAXI 1724
Ziekenvervoer
Steen
Exclusieve Bruidsstoefverezorging Ambulancedienst - Rolstoelvervoef - Uitvaartverzorging
Chevron-Servicestaiion Reparatie-afd. alle merken auto's
Autoshop - Autowasserette
Ommen, JulianMtraat 1S, tel. 2200 (05291) b.g.g. 3525
MAKKINGA OMMEIM
OFFICIAL GENERAL MOTORS DEALER AUTOBEDRIJF MAKKINGA B.V.
Schurinkstraat 36 7731 GE Ommen Telefoon 05291 - 25 50*
51"
Opa Scholten
door Jan Scholten
In mijn familie had ik weieens gehoord dat mijn opa tijdens de oorlog in kamp Erika te Ommen had gezeten. Hij praatte hier nooit over. Naarmate ik de leeftijd bereikte die mijn opa had tijdens de oorlogsjaren, hen ik zelf op onderzoek uitgegaan.
Omdat mijn opa is overleden in 1987, heb ik hem niets kunnen vragen. Ik ben de archieven ingedoken en heb aan de hand daarvan een reconstructie
kunnen maken. Het begint in 1936 met de diensttijd en eindigt in 1945 in een
Zwols ziekenhuis.
Net als toen iedere 20-jarige jongeman moest mijn opa opkomen voor de dienstplicht. Dit gebeurde op 17 augustus 1936. Hij moest zich melden bij de van Essen kazerne in Ede en ontving daar het grijsgroene uniform met de rode biezen op de mouw en een staande kraag: het uniform van de artillerist. Hij werd ingedeeld bij 1-II-4RA (T batterij van de 2®
afdeling van het 4® regiment Artillerie)
Aan het begin van de opleiding leert opa paardrijden. Net als iedere nieuwkomer volgt hij drie maanden lang de paardrijschool. Als boerenzoon en als landbouwer zal hij hier wel bekwaam in zijn geweest. Omdat opa kanonnier werd, diende hij ook een maand lang lessen in de stukrijdersschool te volgen.
Hier leert hij uit welke onderdelen de artillerie van 4RA bestaat. Ook krijgt hij instructie in de militaire regels. Men leert alles over wanneer en hoe meerderen te groeten, over rangen en standen, infanterie-exercitie, wapens, munitie, gasbescherming en camouflage.
Het team van een vuurmond bestaat uit 7 man, waar opa de kanonnier is. leder heeft zijn taak, vanaf het verzorgen van munitie tot aan het afschieten van het kanon. De oefeningen worden allemaal in Ede gehouden. Dit omdat het verplaatsen van een kanon veel tijd kost.
Dit gebeurt namelijk met paarden en er kan per uur zo'n 4 tot 5 kilometer afgelegd worden. Daarnaast moet voor het in- en uitsparmen van de vuurmond zo'n anderhalf uur gerekend worden.
Op 30 januari 1937 zit opa's diensttijd erop. Hij gaat met groot verlof. In de periode die volgt, ontstaan er internationale conflicten waarin nazi Duitsland zoveel mogelijk land probeert te veroveren. Engeland en Frankrijk reageren alleen maar met diplomatieke protesten. In Nederland verwacht men niet dat het allemaal zo'n vaart zal lopen.
Op 24 augustus 1939 vergadert de ministerraad op verzoek van minister A.Q.H. Dyxhoom over de vraag of tot de voormobilisatie moest worden besloten. Het kabinet was tegen.
Daama volgden er verontrustende berichten vanuit het buitenland. Er werden grote
troepenverplaatsingen ^ . ... .
waargenomen en de verwachting
was dat Hitier binnenkort Polen ' ' ' • - —
zou aanvallen.
Op maandagochtend 28 augustus 1939 besloot de regering tot een algemene mobilisatie. Die middag viel er een telegram op de deurmat bij de familie Scholten: Jan
Scholten moest zich voor actieve dienst melden.
Dinsdag 29 augustus 1939 meldt opa zich. Zijn moeder is ernstig
'•r
Zogeheten vuurmond anno
1939
ziek en in september van dat jaar krijgt hij verlof om haar te bezoeken. Daarna meldt hij
zich weer in Voorschoten.
In oktober 1939 worden er nog oefeningen gehouden met losse flodders. In november van dat jaar worden alle verloven ingetrokken wegens toenemende oorlogsdreiging. Het is inmiddels een koude winter geworden. Wachtlopen is zwaar en onaangenaam in de kou.
Omdat er weinig geld is, kunnen boeren geen sehadeloosstelling krijgen als er schootsveld vrijgemaakt moet worden. Hierdoor blijven er veel obstakels staan, waarachter de vijand zich later kan verschuilen en waardoor het Nederlandse leger geen goed overzicht heeft en daardoor evenmin een optimaal schootsveld heeft. Bezuiniging is soms duurder dan dat het oplevert.
Op 7 mei 1940 ontvangt de Nederlandse inlichtingendienst een bericht over een op handen zijnde Duitse aanval. De toestand "strijdvaardigheid 2A" wordt afgeroepen.
Ondertussen is opa gelegerd in het gebied tussen Woudenberg en Veenendaal. De exacte locatie is aan de Slaperdijk/Dwarsweg te Renswoude. Het doel is om artilleriesteun te geven aan de infanterie op de Grebbeberg.
De Grebbelinie in 1940
i.DIV
© C.'S D
©Cr4R
jBascA
DIVIS'I
Vrijdag 10 mei 1940, om 04:00 uur, geeft de radio-luchtbewakingsdienst door dat de eerste vliegtuigen zijn waargenomen. Fall Gelb (Operatie Geel) is begonnen. Dit is het begin van de Duitse aanval tegen Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk.
Een Duitse legermacht van 23.000 man probeert de Grebbelinie te
doorbreken. De sterkte van de
Nederlandse divisies bedroeg
ongeveer 40%. Tevens waren ze op 10
mei 1940 extra verzwakt doordat twee
(reserve)bataljons naar het westen waren gestuurd als reactie op de
luchtaanvallen.
In de middag van 10 mei 1940 wordt nog gewoon het middageten
rondgebracht en genuttigd. De Duitsers zijn ondertussen de Rijn al overgestoken in de richting Arnhem, 's Avonds wordt een stormsein gegeven d.m.v. vuurpijlen. Daarna wordt bevel gegeven om de hoofdstelling te betrekken.
Het opmarcheren gebeurt met een tussenruimte van 100 meter en gaat erg langzaam. De artilleriestukken worden met paarden getrokken. Ondertussen hangen er parachutekogels in de lucht en vliegen er vijandelijke vliegtuigen boven het gebied.
Op zaterdag 11 mei 1940, rond 02:45 uur, arriveren de troepen op de hoofdstelling.
Meteen wordt de hoogste graad van paraatheid ingesteld. Slapen komt er niet van, er is te veel onrust en spanning. Er is al veel inkomend vuur, waarschijnlijk afkomstig van Duitse parachutisten.
Na korte tijd begint de strijd op de Grebbeberg in het voordeel van de Duitsers uit te vallen. Omstreeks 18:00 uur weten ze de voorpostenlijn in te nemen. De Duitse opmars zet niet door omdat ze zich eerst weer reorganiseren.
In de tussentijd heeft 1-II-4RA zich opgemaakt voor vuursteun aan de voorposten. Omdat de gevechten zich zo snel ontwikkelen en de Duitsers snel weten op te rukken, is het onmogelijk om gerichte artilleriesteun te verlenen.
Bij het invallen van de duisternis krijgt de artillerie het bevel om terug te trekken. De munitie wordt op beschikbare auto's geladen en men vertrekt naar een verder van het front gelegen stelling. Langzamerhand wordt het Nederlandse leger achteruit gedreven.
Zondagochtend 12 mei 1940 maakt 22 RI zich op voor een tegenaanval op de Grebbeberg.
Ze vragen vuursteun aan in sector 234, vervolgens 50 meter verder en daarna 235 meter
verder. De tegenaanval mislukt.
In de nacht van maandag 13 mei 1940 wordt er geschoten in de nabije omgeving. De mannen zijn kapot van de zenuwen en vuren op het minste of geringste geluid.
In de middag van 13 mei 1940, om 15:00 uur, komt het bevel zich gereed te maken voor de verdediging en tot het uiterste stand te houden.
Nog geen 3 uur later, om 17:50 uur, komt het bevel de stelling onopgemerkt te verlaten.
Er wordt koers gezet richting het front in het westen. De tocht gaat over mulle zandwegen en in combinatie met de vallende duistemis zorgt dit voor aanzienlijke problemen.
Op. 14 mei 1940, in de vroege ochtend, arriveert de batterij in het plaatsje Jutphaas (nabij Nieuwegein). Daar wordt een stelling ingenomen, die het ergste doet vrezen. Een stelling die in wilde paniek is achtergelaten door andere Nederlandse soldaten.
's Middags terwijl men bezig is de stelling te versterken komt het bevel alle wapens neer te leggen. Rotterdam is gebombardeerd. Het Nederlandse opperbevel ziet zich
genoodzaakt tot een onvoorwaardelijke overgave.
Alle paarden, voertuigen en wapens worden in de bossen van Egelmeer (Utrechtse heuvelrug) in stalletjes en barakken geplaatst.
De slag om de Grebbeberg is voorbij. De strijd heeft aan 417 Nederlandse mannen het leven gekost en een nog groter aantal is gewond en vermist.
Wat er hierna met mijn opa is gebeurd is een groot vraagteken. Is hij krijgsgevangen genomen en later vrijgelaten en toen weer richting Witharen gegaan om daar het normale leven weer op te pakken? Het is voor mij op dit moment niet duidelijk wat er in die dagen met hem is gebeurd.
Het verhaal over opa gaat pas verder op 5 mei 1943. Jan Scholten trouwt met Geesje Veerman. Een huwelijk in oorlogstijd. Niet lang daama, op 13 januari 1944, wordt hun eerste dochter Hermy Scholten geboren.
In het najaar van 1944 wordt de omgeving van Ommen geteisterd door razzia's uitgevoerd door KK (Kontroll Kommando) mannen van kamp Erika. Op zoek naar onderduikers
voeren ze een ware terreur uit.
Om uit de handen van deze marmen te blijven, had opa een onderduikadres aan de Ommerschans R45. Dit is net iets buiten Balkbrug, in een bebost gebied.
In de nacht van 16 december 1944 trekken een aantal Erika lieden, waaronder de berucht Bikker, de Jong en Soetebier, erop uit om onderduikers op te sporen. Hun tocht brengt hun langs Ommen, Heino, Den Ham, Gramsbergen, De Krim en Vroomshoop. Ze pakken in die plaatsen in totaal 17 mannen op, in de leeftijd van 16 tot 48 jaar oud.
Ook gaan ze die nacht naar Ommerschans R45 om opa op te pakken. Het is geografisch gezien niet te verklaren. Ommerschans ligt namelijk niet op de route. Was het verraad dat men gericht naar de Ommerschans R45 ging?
Aangekomen bij kamp Erika worden de gevangenen overgeleverd aan de "Verwaltung".
Dit is de administratie van het kamp. Alle namen en verdere bijzonderheden worden genoteerd. Vervolgens moesten persoonsbewijs, portefeuille en andere waardevolle spullen ingeleverd worden. Daama werden de mannen verhoord door Karei Lodewijk Diepgrond, de commandant van Erika. Dit verhoor ging vaak
gepaard met fysiek geweld. Er werd hun verteld dat ze hier zouden leren werken. En als ze dat niet wilden, dan wisten de bewakers daar wel raad mee door middel van stokslagen, onthouding van eten of opsluiting in de bunker.
Na de "Verwaltung" ging men naar de kleedbarak. Daar werd hun burgerkleding ingewisseld voor een kamppakje. Hierdoor gaan de net gevangenen genomen mannen anoniem op in de grote massa van de al aanwezige gevangenen.
De volgende dag moesten ze er vroeg uit, om zich te wassen in
een donker waslokaal. In zomer en winter koud water. Daama
was het tijd voor enkele sneden droog brood. Om 07:30 uur ^ ^ r r-,
1 1 1 Ém B Lagerjunrer
moest men aangetreden staan op de appelplaats. ■ B Diepgrond
Driehuis, De Jong en ?
Vanaf de appelplaats marcheren de gevangenen naar hun werkzaamheden. Het was de gewoonte, dat nieuwelingen ingedeeld werden bij de bosploeg.
Deze ploeg had een slechte naam en stond onder leiding van Jaap de Jong. Deze groep ging altijd de
bossen in rondom Ommen om boomstammen te
sjouwen.
Op weg richting de bossen moesten de gevangenen vaak zingen. Om zodoende bij de bevolking een aangename indruk achter te laten. Deed men dit niet, dan werd er door de bewakers op los geslagen.
Tijdens het werk in de bossen was het in die periode erg koud vanwege de sneeuw. De zware boomstammen moesten vanuit het bos naar de weg gedragen worden. Door het sneeuwwater werd de kleding van de mannen doornat. Tijd om dit 's avonds goed te laten drogen was er niet.
Tijdens alle werkzaamheden was er voortdurend toezicht van bewakers. Deze zorgden er voor dat er in een hoog tempo werd gewerkt. Dit gebeurde door middel van vloeken, bedreigingen met de knuppel en meestal het gebruik hiervan. Ook wisten ze op een sadistische manier de gevangenen te treiteren, door bijvoorbeeld vlak achter hen te lopen en hen expres op de hakken te trappen.
Tussen de middag werd het eten rondgebracht. Dit bestond vaak uit een lauwe koolsoep voor de gevangenen. De bewakers kregen altijd goed te eten. Dit aten ze dan pedant, treiterend op voor de groep gevangenen.
Op de zondagen hoefden de gevangenen niet te werken. Zo ook op zondag 14 januari 1945. Het was die dag mistig en koud. In de ochtend wordt de spoorlijn Ommen - Mariënberg ter hoogte van de overgang naar kamp Erika, dit is t.h.v. de Stekkenkamp, getroffen door een bom. Enkele gevangenen worden aan het werk gezet om de schade te
repareren.
In het begin van de middag was er soms de mogelijkheid tot het ontvangen van bezoek.
Het bezoek kwam niet binnen het kamp, maar bleef aan de andere kant van het hek staan, aan de kant van de heide. Tijdens het bezoek was men zenuwachtig, er cirkelden al enige tijd enkele vliegtuigen rond. Er wordt gevraagd of men kan schuilen voor de vliegtuigen, dit wordt genegeerd door de bewakers.
Zo rond 13:30 uur komen de vliegtuigen laag aanvliegen over de heide. Er wordt
geschoten en mensen raken in paniek en vluchten alle kanten op. De gevangenen proberen een veilig heenkomen te zoeken in en rondom de barakken.
Het ontslagbewijs van opa
Scholten
Opa weet nog in een barak te komen, maar de dunne wanden bieden geen bescherming tegen de kogels. Rondom hem worden er 3 mensen dodelijk getroffen door de kogels. Opa heeft geluk en blijft gewond achter nadat de vliegtuigen zijn verdwenen. Hij is in zijn bovenarm getroffen door enkele kogels.
Hij en vijf andere mannen worden die dag opgehaald door een ziekenauto en naar Zwolle gebracht om daar behandeld te worden. Om aan te sterken wordt hij daar een tijdje vastgehouden.
Wat er zich in de periode tot aan de bevrijding allemaal heeft afgespeeld heb ik niet
kunnen achterhalen. Wel
is een ontslagbewijs uit kamp Erika boven water gekomen.
OMMEN, iC is.
AR££tT$g}NSATZtAGeR
FERNRUi^^ 29 OMMEN #
t % m'é'M it a SE' -i •». V
Op 11 april 1945 worden
Ommen en Witharen
bevrijd. Nadat de ^ bevrijding gevierd is, pakt f
iedereen het normale i
leven weer op. Dit gebeurt i
ook aan de
Maatschappijwijk in Witharen, waar er door het
boerenbestaan altijd werk ^
^ 1- '" •
M4 8isht*i3tiNt8K Arlssit -
f;:»* nl«r ïf.
te doen is.
In juli 1945 komt er een brief bij opa. Een
brief van het "Erica trio". Dit trio, allen oud -gevangenen, heeft als
doel een reünie te
organiseren en het uitbrengen van een
Erika boek.
Opa reageert op de brief. Hij vind de uitgave van een boek
zeer zinvol voor het
nageslacht en een reünie spreekt hem ook
aan. Met zijn typerende humor vraagt hij zich wel af - als er een toneelstuk gespeeld gaat worden - wie de klappen van Japie en de anderen moet ontvangen? Op 10 april 1946 vindt de reünie plaats.
Een paar jaar na de oorlog brandt als gevolg van brandstichting het huis van opa Scholten af. Ondanks schaarse financiële middelen en vanwege de aanwezigheid van enkele kinderen, willen opa en oma snel weer woonruimte.
Gekozen wordt om een barak van het voormalig kamp Erika te kopen en om daarin te gaan wonen. Daar brengt het gezin Scholten een lange tijd in door tot dat het huidige huis is gebouwd.
Er zitten nog wel de nodige vraagtekens in het verhaal. Dit is onvermijdelijk, omdat het gebaseerd is op basis van archiefonderzoek. Ik heb de speurtocht met veel plezier gedaan, het is interessant om eenfamilieverhaal op papier vast te leggen.
Vroegere barak van Kamp
Erika
OMMEN
plattegrond van hst sterkamp. De prikkeldraadliin geeft de Oitheining van Kaap Erika aan.
Bron; RIOD, O.A.,(3ocs'1, ir-ap i.
HERDENKINGSNUMMER DE DARDE KLOKKE
NR.55-APRIL 1985
Door de vele inzendingen die wij ontvingen is het ons helaas onmogelijk elk
toegezonden stuk te plaatsen. Degenen van wie wij een inzending ontvingen, maar niet geplaatst is, zullen begrijpen dat wij moesten selecteren, wat in dit nummer opgenomen
zou worden en wat niet.
Toch is het resultaat geweest dat er een herdenkingsnummer is uitgegeven bestaande uit totaal 48 pagina 's, driemaal het aantal pagina 's dat u gewend bent te ontvangen.
De redactie
LO in Ommen
Persoonsbewijs
Voor hen die de oorlog 1940-1945 niet meegemaakt hebben zijn we nogal uitvoerig in onze beschrijving en wat hen die de oorlogsjaren wel bewust meemaakten misschien wat te uitvoerig. Maar voor ieder van 45 jaar en jonger is de 2® wereldoorlog geschiedenis,
zodoende.
LO stond in de oorlog voor Landelijke hulp aan Onderduikers. Dat werk bestond uit een onderduiker, iemand die niet naar Duitsland wilde om daar te werken, een Duits-vijandig gezochte, elke Joods landgenoot, een Duitse soldaat die deserteerde en nog zoveel andere soorten mensen waarop de bezetter jacht maakte.
Om zo iemand te laten onderduiken moest eerst een onderduikadres gezocht worden. Dan moest hij daar naar toe gebracht worden, zijn gezin moest verzorgd, het loon dat
betrokken onderduiker moest missen zou toch in zijn gezin vervangen moeten worden.
Ook zijn distributiebonnen en kaarten dienden op een andere wijze dan voorheen verstrekt te worden. Indien mogelijk, werd er voor gezorgd dat zijn vrouw hem, al of niet mogelijk met kinderen, zo nu en dan eens bezocht. Heel vaak moest ook zijn persoonsbewijs (PB) vervangen worden door een ander exemplaar, waarin zijn naam beroep en leeftijd waren gewijzigd en aan de nieuwe omstandigheden aangepast. Was de onderduiker bij een boer ondergebracht, dan moest hij meestal landarbeider op zijn papieren hebben staan, al was hij in werkelijkheid bijvoorbeeld kok. Was er een nieuw persoonsbewijs nodig, die op het onderduikadres gemaakt werd.
Al dat werk dat nu beschreven is was nodig om één onderduiker uit Duitse handen te houden. Wekelijks moest zijn vrouw loon ontvangen om de huishouding gaande te houden. De lonen in de jaren '42 t/m '45 varieerden van f. 20,= tot f. 25,= per week, wat betekende, dat bijv. voor vier onderduikers per kwartaal al f. 1.300,= op de proppen diende te komen. Nu een lachertje, toen een groot bedrag. Dit werk gebeurde in de meeste gevallen door gewone mannen en vrouwen, jongens en meisjes, die er vaak "per
ongeluk"in rolden en zo langzamerhand overal mee bezig waren, zonder zelf door te hebben dat ze illegale werkers waren geworden. Die en die moest toch geholpen worden?
Aan de hand van toen gebeurde dingen wil ik u een klein stukje Ommer LO-werk laten
meemaken.
Twee Ommer jongens, op pad bij een aantal goede Nederlanders en die waren er Goddank in de buurtschappen van Ommen meer dan fouten, kwamen op Witharen bij een familie die later naar Canada emigreerden, om steun te vragen voor de gezinnen van
ondergedoken Ommer mannen. De ontvangst was hartelijk en tijdens het koffiedrinken
kwamen de
gesprekken op gang.
De familie bleek vier
onderduikers op de boerderij te hebben
waaronder een
gedeserteerde
Duitser. Deze had
geheel geen geldige papieren en was zonder bonnen op de
boerderij aanwezig. Vooral een PB, voor die Duitser, was van groot belang. Afspraken werden gemaakt en de volgende dag kwam Hendrik Ekkelkamp de fotograaf uit Ommen, om de persoon in kwestie op de foto te zetten. Via Jan Luttikus die in deze tijd voor de distributiekaarten zorgde, werd op het gemeentehuis in Ommen voor een nieuw PB verstrekt. De man die eens de Duitse wapenrok droeg was een doofstomme evacué uit het westen geworden, door de familie te Witharen liefderijk opgenomen.
Vandaar gingen de beide collectanten naar een broer van de eerst bezochte familie en zo verder naar hen, van wie bij voorbaat al wel bekend was dat ze aan de goede kant stonden.
Bleken de opgezochte mensen in of om Ommen in het eerst wat gereserveerd, dan werd de toen in Ommen staande Ds. Koppe als informatiebron genoemd. Weer later Ds.
Colenbrander de opvolger van Ds. Koppe. Zo kwamen de nodige contanten op tafel en
overschotten voor de LO.
Niet altijd was het werk even mooi. Een nieuw verstrekt PB aan een onderduiker in Ommen bleek achteraf levensgevaarlijk omdat de persoon in kwestie verzwegen had dat zijn eerste door de KK van "Erica" was afgenomen. Bij een razzia op fietsen raakte hij in paniek, probeerde weg te komen, werd gegrepen en kwam op "Erica" terecht met zijn tweede PB. De vader van de opgepakte zoon kwam 's avonds laat bij de verstrekker ervan aan de deur met het hele verhaal. Deze verstrekker name geen risico's en genoot enige dagen gastvrijheid in Varsen. De boekhouding op "Erica" bleek gelukkig zo slecht te zijn dat het daar niet ontdekt werd en de jongeman weer weggestuurd werd met zijn tweede
PB.
Ook de onderduikers zelf zorgden soms voor nare verrassingen. Wat te denken van die onderduiker die tegen alle afspraken in en zonder toestemming van zijn "boer"de fiets nam, langs "Erica" fietste om een weekeinde bij zijn vrouw in huis door te brengen. En toch waar gebeurd.
Nog een ander voorbeeld. In Ommen kwam een colonne door de Duitsers gevorderde auto's met chauffeurs. Die laatsten werden gewoon bij burgers - onder dwang ingekwartierd. Alles stond onder controle van de Todt, een Duitse semi-militaire organisatie. Een van die chauffeurs gaf te kennen, dat hij graag wilde onderduiken in Ommen. Zijn kostjuffrouw voor die ene nacht gaf na (misschien twee uur hem kennende) zo het adres van een buurman die er wel voor kon zorgen dat hij kon onderduiken. Die deed dat werk wel meer, vertelde ze. De chauffeur beloofde onder te duiken, er werd in Eemelerveld 's nachts nog een plaats voor hem besproken en toen de colonne verder trok, nam hij weer gewoon achter het stuur plaats en vervolgde zijn tocht. Hij hield gelukkig zijn mond wel!
Bij het bezorgen van "Trouw" in de kom van Ommen ontstak een vooraanstaande Ommer, ondanks verduisteringsvoorschriften, zijn buitenlamp om te zien wie hem dat krantje bezorgde. De bezorger heeft voor zijn leven gelopen om uit de lichtbundel te komen. En toch waren die mensen waar het krantje in de bus kwam overigens wel goede
Nederlanders. Maar ook de mensen die dat soort werkzaamheden deden waren soms stommeriken.
Denkt u zich eens in, twee illegale "*"■ """ ———
krantenbezorgers, die bij een zeer beruchte ; ; , NSB'er, terwijl er enig licht in diens portaal
was te zien, toch ook daar een "Trouw" in de brievenbus stopten. Gewoon een staaltje domme opschepperij. Het bleek uit het gevloek dat de betrokken NSB'er met andere gasten in de gang, het krantje door de brievenbus zagen komen. Hoe hard de beide krantenbezorgers
daarna hebben gelopen is niet te beschrijven. , i " ''
En hoe lang ze buiten Ommen achter een heg De ATLANTÏCAVALL —DOORBROKEN
hebben liggen uitblazen en luisteren of ze ook achtervolgd werden, evenmin.
Maar nu, meer dan veertig jaar later, zijn ze het nog met elkaar eens dat ze toen die avond een flink pak slaag hadden verdiend en jammer genoeg niet hebben gekregen.
Maar ook onder de onderduikers waren er
figuren die na enige maanden op hun onderduikadres niet meer te genieten waren.
Spanningen, ruzies en dan moest de man die ze gebracht had komen om te sussen en te bemiddelen of zo nodig een ander adres voor de onderduiker op te zoeken. Maar toch in alle gevallen waren de verschillende partijen aan elkaar verbonden, het gezamenlijke gevaar, de gezamenlijke vijand en de gezamenlijke hoop en vast vertrouwen dat
Nederland toch weer eens een vrij land zou worden. Maar dat duurde wel tot 11 april 1945
voor wat Ommen betrof.
Geschreven door één van de heide collectanten, de bonnenboeren uit de oorlog.
We kregen vanuit Lemele, waar veel verzetswerk, Jodenhulp en onderduikers waren, praktisch geen reacties op onze oproep om verhalen uit de oorlog en over de bevrijding te schrijven.
Lemele deed en sprak niet en nu eigenlijk nog niet.
Van de familie H.J. Wemekamp van de Dwarsweg 2 te Arriërveld kregen we het nu volgende artikel over de bevrijding en een klein stukje wat in de oorlog gedaan is in dit dorp, onderaan de Lemelerberg. Persoonlijke prestaties kwamen niet in aanmerking voor publicatie, maar wel werd ons gevraagd in wat schreven de namen van G. v.d. Linde, Ds.
Berkhof en Ds. Vogelaar niet te vergeten. De beide predikanten om wat ze deden en wat nu nog steeds bekend is. Maar wat de winkelier en meelhandelaar G. v.d. Linde deed zonder ook maar ooit op de voorgrond te treden.
We hebben zonder correcties het verhaal overgenomen om hen die alleen hielpen om te helpen hun verhaal te laten vertellen.
Lemele
Terugtrekking Duitsers eind maart 1945
Vanuit de richting Hellendoom komt een constante stroom Duitsers. Via Ommen naar Hardenberg gaan ze terug naar Duitsland. Allerlei voorwerpen en vervoermiddelen nemen ze mee vanuit de boerderijen waar ze langs komen. Vaak moet hun eten worden gegeven, zij hebben geen eigen voorzieningen meer in de wanorde van die tijd.
Begin april is Den Ham al bevrijd. T.b.v. de veiligheid worden een Jood en drie andere onderduikers door de zoon van Wemekamp weggebracht naar Den Ham. Dit gebeurt met een roeibootje over de Regge. Aan de overkant aangekomen ontmoeten ze twee kleine gevechtswagens. In eerste instantie weten ze niet of het Canadezen dan wel Duitsers zijn.
Het blijken Canadezen te zijn die met tussenkomst van een Engels sprekende
voorbijganger hen de veilige weg naar Den Ham wijzen. De twee wagens gaan met de zoon van Wemekamp naar de brug in Hancate, waar nog Duitsers zijn. Hij kan hun inlichtingen verstrekken over de stand van zaken in Lemele, dat nog bezet gebied is. De Canadezen beschikken over een plattegrond die erg uitgebreid is.
10 april - bevrijding Lemele
Vanuit de richting Nijverdal hoort men al een paar dagen geschut. Er zijn geruchten over gevechtshandelingen bij het Twente-Rijnkanaal. Het weer is schitterend maar het is een stille morgen. Er heerst de nodige spanning. Niemand vertoont zich op de openbare weg en de boeren houden hun vee binnen. De gestage stroom vluchtende Duitsers houdt ineens op. Enkelen van hen hebben zich bij inwoners van Lemele verstopt om de komst van de
Tommies af te wachten.
Bij de boerderij van Paarhuis worden waardevolle voorwerpen in kisten gepakt en in de grond begraven, 's Morgens wordt er op stal gemolken. De boerin gaat met zes kinderen, waaronder een baby van vier weken, naar de familie Krul (nu een camping) om te schuilen in aardappelkuilen op de
Lemelerberg. Er wordt rekening gehouden met zware tegenstand van de Duitsers.
Ineens lopen er links van de
Opmars van de Canadezen weg Soldaten met het geweer in
over de Lemelerweg de aanslag. De grootstc indruk
10
maakt een reusachtige neger met helm op. Ze sluipen omzichtig naderbij, bedacht op eventuele hinderlagen. Bij de bocht gekomen stoppen ze: tot zover hebben ze Lemele bevrijd. Vanaf de Lemelerweg gaan honderden tanks naar boven, de Lemelerberg op. Dwars door landerijen en heidevelden. Ze nemen daar stelling om van daar uit de andere kant van de Lemelerberg te bevrijden, riehting Dalmsholte. Bij de boerderij
van Paarhuis wordt een tank
gestationeerd met radioapparatuur. De komende vijf dagen wordt dit een belangrijk communicatiepunt en wonen er in eens 32 Canadezen in huis. Het asfalt van de weg wordt omgeploegd door de tanks. Grote verwondering heerst er over het moderne materiaal en het eten wat de Canadezen bij zich hebben. Vrouw Paarhuis krijgt zeep voor de luierwas, maar bij nader inzien blijken wel pa's zondagse klompen onderweg naar Canada.
Inmiddels trekken ze over de Lemelerberg. Het is bekend dat er in de school van
Dalmsholte nog Duitsers zijn. Bij aankomst daar van de Canadese tanks geven de Duitsers zich over. Eén van hen gooit echter toch nog een pantservuist tussen de Canadezen.
Gevolg is dat er één Canadees direct zwaar gewond wordt afgevoerd. Terstond daarop worden de Duitsers neergeschoten.
Inmiddels kwamen overal onderduikers tevoorschijn. Het blijkt dat er honderden Joden in Lemele e.o. hebben gezeten. Tot eind mei blijven de meesten nog in hun gastgezinnen, omdat ze nog nergens heen kunnen.
Bij de familie Vloedgraven-Warmelink zijn een Joodse rabbi uit Haarlem en zijn vrouw ondergedoken. Deze rabbi leidt de dankdienst in de NH-kerk in Lemele na 5 mei op een doordeweekse middag. Veel ondergedoken Joden zijn aanwezig met soms nog hun bijbels in het Hebreeuws. Uitgenodigd zijn ook hun gastheer en gastvrouw. Verzocht wordt aan
de mannen om met bedekt hoofd te komen.
Tijdens de oorlogsperiode is er onderdak verleend aan hongertrekkers. Joden, piloten, enzovoort, door veel bewoners van Lemele. Vooral tijdens de gevechten in Noord- Limburg komen veel bewoners uit de streek van Mook tot Venlo naar het noorden. Op doortocht logeert o.a. pastoor Gerrits uit Afferden bij ons. Hij begeleidt zijn parochianen op wit-geschuurde klompen. Sinds de zomer van 1942 worden een Amsterdamse Joodse vrouw en haar moeder sehuilgehouden bij ons. Vermeld dient te worden dat allen de oorlog heelhuids zijn doorgekomen.
De afscheidsrede van een NSB-prediker
door Martend Makkinga
De Nederlandse kerken hebben in de Tweede Wereldoorlog zich veelal krachtig verzet tegen de Duitse tirannie. Ook hun dienaren. Slechts een heel gering aantal van predikanten en priesters traden toe tot de NSB of andere Duitsgezinde organisaties.
Velen - daar tegen over gesteld - namen deel aan het verzet en hielpen Joden en
onderduikers. Ook in Ommen waren predikanten die actief waren in het verzet, zoals men elders in dit blad kan lezen. Ommen had gedurende één jaar ook een heel ander geval. In 1940 was de bekende godsdienstonderwijzer van de hervormde gemeente, de heer J. van Alewijk, met pensioen gegaan. De kerkeraad benoemde een zekere A.J. Mast tot zijn opvolger. Blijkbaar had de man bij zijn sollicitatie zijn sympathie voor het nazidom en zijn Jodenhaat niet bloot gegeven. Hij werd voorlopig voor één jaar benoemd, maar na een jaar bleek zijn ware aard.
De hervormde gemeente verlengde welbewust zijn benoeming niet. Blijkbaar was de kerkeraad al heel spoedig tot de conclusie gekomen dat deze man niet in een kerkelijk ambt paste. Men gaf hem geen officiële installatie en hij kon ook geen intredepreek houden. Toen zijn dienstjaar was afgelopen nam A.J. Mast de gelegenheid baat dat hij nog één maal kon preken in het kerkgebouw van de hervormde gemeente in de Vinkenbuurt, nl. zondag 28 september 1941. Wij publiceren deze preek in zijn geheel aan de hand van de preek zoals die door Mast zelf in druk werd uitgegeven omdat het een "historisch
11
document" is.
Maar ook als compliment aan de hervormde gemeente van Ommen omdat zij Mast schier geruisloos weer wist weg te krijgen. Zo bleef de hervormde gemeente en heel Ommen voor erger bewaard.
Wij vragen onze lezers en lezeressen wel het stuk zorgvuldig te lezen en wie de situatie niet helemaal begrijpt dan niet zomaar een oordeel te vellen.
De nauwelijks ingehouden woede van A.J. Mast vormt een komische noot in het hele geval.
Afscheidsrede van den heer A.J. Mast, gehouden in de NH-kerk te Varsenerveld, gemeente Ommen op zondag 28 september 1941:
"Text was Hand. 13:46b...: "Het was nodig dat eerst tot Uhet Woord Gods gesproken zoude worden; doch nademaal gij hetzelve verstoot en uzelven des eeuwigen levens niet
waardig oordeelt, zie, wij keeren ons tot de heidenen ".
Korte inhoud van de afscheidspreek.
Paulus en Barnabas in Antiochie (in Pisidie) prediken eerst voor de Joden in de synagoge.
Daarop komen de heidenen met het verzoek den volgende Sabbath tot hen dezelfde woorden te spreken.
Zij doen dat maar botsen tegelijk tegen de haat, tegenspraak en laster der Joden, die datzelfde woord hebben verworpen. Velen uit de heidenen geloven, maar de Joden, die nu achter de schermen gaan werken, omdat ze gezien hebben, dat hun openlijke hetze tegen P. en B. is mislukt, ontketenen een vervolgingsactie tegen hen. De werkelijk
goedmeenenden en aanvankelijk geloovigen worden door het Joodsche drijven tegen hen opgezet, zoodat zij het land tenslotte moeten verlaten en naar Jezus' bevel het stof van hunnen voederen schudden, hen (den Joden) en den heidenen tot een getuigenis.
Toepassing: De kerk in onze dagen is na een grooten omweg weer op het Joodsche standpunt teruggezakt. Van haar geldt Paulus woord: Het was noodig, dat eerst tot u het
Woord Gods gesproken zou worden - om weer los te komen van den Joodschen
zuurdesem van het kerkelijk Farizeisme. Maar natuurlijk wordt dat Woord verworpen tot hun eigen oordeel dat ze door hun houding over zichzelf uitspreken. Ze lasteren de waarheid, vormen een sta-in-de-weg voor allen, die tot het geloof willen komen en daarom moeten de predikers, die van het kerkelijk erf worden verdreven, zich
noodgedwongen wenden tot de heidenen, waarvan er net zooveel zullen gelooven, als God verordineerd heeft ten eeuwigen leven. Want God werkt een werk in deze dagen, dat de verjoodschte kerk niet zal gelooven, zoo het haar iemand verhaald (vers 41) nl. dat het dezefde Geest Gods is die tweeledig achter 't werk van P. en B. staat: het verder toesluiten
van het ongeloovige joodsche kerk-hart, dat alleen van uiterlijkheden wil weten en het ontsluiten van het heidensche hart, dat on-kerksch is, maar waar in het onderbewustzijn van het gemoedsleven, ongeformuleerd, deze vraag leeft: "Wat moet ik doen, opdat ik zalig worde? "
Afscheidsrede
Zoo zijn wij dan gekomen, tot wat we zouden kunnen noemen het "afscheid", wat eigenlijk geen afscheid is, omdat een afscheid ook een intrede veronderstelt, wat nooit is geschied.
De kerkelijke machthebbers hier ter plaatse hebben niet de moeite genomen mij in het werk in te leiden, noch mij aan de gemeente voor te stellen. Dat was al het eerste wat mij vreemd voor kwam en achteraf bezien het begin van het einde. Op de gemeente van Ommen is volkomen van toepassing, wat Jezus aan Simon den Farizeeër verweet: "Ik ben in uw huis ingekomen, maar gij hebt mij geen kus gegeven en water om mijn voeten te waschen hebt gij mij niet gegeven. "
Van een heel enkele kan worden gezegd, wat Jezus bij diezelfde gelegenheid van die vrouw zeide, die de albasten flesch met kostelijke zalf boven het hoofd van Jezus brak en uitgoot: "zij heeft dat gedaan tot een voorbereiding voor mijn begrafenis. "
Ik acht het mij tot een plicht bij dit laatste woord enkele dingen op te halen en recht te zetten, waarover iedereen spreekt en mij geen gelegenheid is gegeven mijzelf te
verantwoorden. In de eerste plaats over inhoud en strekking van mijn prediking. Daar ik om mij heen in de kerk een geest waarnam, die zoowel voorgangers als gemeenteleden vervulden die overliep van haat tegenover de machten die na 10 mei 1940 over ons zijn gesteld, zonder dat men openlijk voor zijn meening durfde uitkomen maar bedektelijk een geest van opstand en verzet kweekte onder hen, die men vroeger onderworpenheid en
12
.e:i alles daar tussenin
f Papier van
„ verantwoorde herkomst wwwisc.org FSC* C020308
yiskes OVENIER
Varsenerweg 14,7731 PZ Ommen
0529-451091 / 06-21488936
email: jhuiskes@xs4ali.nl
faxnr: 0529-46301 1
Jaap Huiskes
• • • • # • #
Zorgboerderij
't Schöttincksflier
Alie en Jan Veurink Karshoekweg 1 7737 PP Stegeren T 0529-457270
E gjdveurink@hetnet.nl
I www.schottincksflier.com
Dé zorgboerderij voor dagbesteding voor
(Jong)volwassenen en ouderen
DOIJMl
J k★
DUMP
DUMP, D1JTD00R & MORlü
STlMMiEWEG 0, OMMKN
052» 4511»4 WWW.DOIJWESIHJMP.IVL
Bandenservice Ommen B.Vl
voor volledig technisch onderhoud
-1 IMCO
Nieuwelandstraat 1 7731 TH Ommen
Tel. (0529) 45 37 84
www.bandenserviceommen.nl
GROTE EN KLEINE BEURTEN
OOK VOOR APK-KEURINGEN
OMMER AUTOMATEN
NTPINFRA B.V
w =
NTP Infra Hattem NTP Infra Enschede NTP Infra Zevenaar NTP Bouw B.V.
NTP Infra Ommen Coevorderweg 48 7737 PG Ommen tel. (0523) 63 84 16 Asfaltcentrale Bovenveid Coevorderweg 48 7737 PG Ommen tel. (0523) 63 86 51
BRUNTNK
Rijwielen I Bromfietsen
B.J. Brunink
Bermerstraat 1, 7731 CZ Ommen, Telefoon (0529) 45 14 70 (tegenover Postkantoor)
Ons autoschadeherstelteam helpt uw auto er zo weer bovenop.
autoherstel
Huysmans Ommen
Strangeweg 20 - 7731 GW Ommen Tel. (0529) 45 11 46 - Fax (0529) 45 62 95 E-mail info@abshuysmans.nl
www.abshuysmans.nl
Gratis leenauto • FOCWA garantie • 24-uursservice • 7 dagen per week
1
Uurwerkreparatie-Atelier
Obelisk
Weth. Paarhuisstraat 16a, 7731 EP Ommen Telefoon (0529) 45 50 79
www.obeliskommen.nl
Openingstijden: Dinsdag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur
Vrijdag van 9.00 tot 21.00 uur Zaterdag van 9.00 tot 12.30 uur
SCHILDERSBEDRIJF!
GLAS- VERF- BEHANGSPECIAAL2AAK
Vati Elburg Ommen
Schurinkstraat 22a - 7731 GD Ommen Tel. [0529] 45 24 41 - Fax [0529] 45 62 56
Brtuderie J <• j,
Charlie Brown
S/eeruol genieten van culinaire verrassingen in een eigentijdse ambiance
Verrassingsmenu € 25,-
voor-, hoofd- en nagerecht
Balkerweg 17a 7731 RX Ommen Telefoon (0529) 45 13 03 Fax (0529) 45 13 43 E-maü restaurant@de-lmdenberg.nl Internet www.de-11ndenberg.nl
□ □□
NVM
Markt 32 Postbus 172 7730 AD Ommen
T 0529 45 11 21
I www.weenlnkjansen.nl
Weenink&J ansen
Makelaars van het Vechtdal
VERKOOP a KOOPADVIES a TAXATIES* BEHEER* PROJEC TA DVIES
Een goed slaapadvles begint bij Siaapkenner Touwen
5churinkstraat 26A ■ 7731 GD Ommen Telefoon (0529) 451716
Fax (0529) 456672 Partner van Vivante Touwen Be Flome
E-mail: info@vivantetouwen.nl
siaapkenner"
TOUWEN
Restaurant Pannenkoekenhuis
Zalencentrum en Catering
Een Omme(n)tje waard!!
met speeltuin
totaal onderhoud i
glass^vtce schilderwerk 24-uuf glasservice uni
Lennips
ONDESifOl
- totaal onderhoud - schilderwerk
- onderhoudsplan - 24-uur glasservice
""""""
Vestiging Hardenberg
T 0523 272051
Vestiging Ommen T 0529 450313
www. lennips.nl
BOVAG BEDRIJVEN
compleet
kket occasions
O VW-Audl dealer
Oostendorp Balkerweg 10, Ommen tel. (0529) 45 36 59
Q Toyota dealer
Van Leussen De Brink 2, Ommen tel. (0529) 45 12 61
© Daihatsu en Hyundai specialist
Autobedrijf Dunnewind Veidkampweg 29, Ommen tel. (0529) 45 19 60
Q Suzuki dealer
Schuurhuis
Vermeerstraat 2, Ommen tel. (0529) 45 46 00
Q Peugeot dealer
Autopalace Patrijsstraat 1, Ommen tel. (0529)45 14 71
© Renault dealer
Cents bv
Stationsweg 24, Ommen tel. (0529) 46 99 00
Q Cltroën agent
M.C. Bouwman
Hammerweg 3-5, Ommen tel. (0529) 45 62 47 Keuze uit ruim 400 occasions! www.hetrondJeommen.nl
tl
Familie Loode
Lemelerweg 13
7731 PR Ommen
Tel. (0529) 45 17 23 www.den1euwebrugommen.nl
bruna
Kruisstraat 3, 7731 CR Ommen
Voor al uw streekboeken
Het comfort van nu, het gevoel van toen
de kwaliteit van
de Lange Keukens
Eskampweg 4a, 7731 TA Ommen.
Tel. 0529-46 25 00 Fax: 0529-46 26 00
www.delangekeukens.nl Het lekkere leven
mm
pp
INSTALLATiETECHNIEK
OMMEN
■ Sanitair
■ Service en onderhoud
■ Airconditioning
■ Warmtepompinstallaties
■ Elektra
■ Loodgleterswerk
■ Centrale verwarming
■ Dak- en gootwerk
INSTAL Uneto-Vni
Patrijsstraat 3-5, 7731 ZL Ommen Tel. (0529) 45 22 03, Fax (0529) 45 63 54 info@installatietechniek-groen.nl www.installatietechniek-groen.nl
onderdanigheid had geleerd, werd het mij steeds duidelijker, dat deze geesteshouding lijnrecht in strijd was met de Schrift en Belijdenis. Tegelijk was daarmee mijn roeping aangegeven: Zoolang ik in de kerk in de gelegenheid word gesteld in het openbaar op te treden, zoolang ook protesteeren tegen den tijdgeest in de kerk. Die roeping is er niet alleen na 10 mei 1940, maar ligt er altijd: daarom behoeft een prediker die zijn plicht verstaat,geest en inhoud van zijn prediking nooit te wijzigen. Wat verandert, is slechts de vorm. Als men het euvel van onzen tijd wil onderbrengen in de Wet der Tien Geboden, dan zijn daar voornamelijk de volgende geboden, die vooral van Christelijke zijde worden
overtreden:
D: Het vijfde gebod
Eert uw vader en uw moeder: Iedere kerkganger weet dat daarmee in het algemeen worden bedoeld, zij door wier hand Code belieft ons te regeeren, nl.de overheden en de machten. Ik heb het tot mijn plicht gerekend het volk te waarschuwen, dat het alle verordeningen van hooger hand, die niet in strijd zijn met Gods Woord om Christus wil moet opvolgen. Want wie zich tegen de macht stelt, stelt zich tegen God. Daarom behoort voor die overheid, die op het moment dat de gemeente vergadert, regeert, te worden gebeden en niet voor een overheid die de vlucht heeft genomen en ons daadwerkelijk niet
meer regeert. Als men voor de nood van alle menschen bidt, dan zijn de Koningin en haar ministers vanzelf onder die alle menschen begrepen en kan niemand mij dwingen — al heeft men dat wel eens geprobeerd - nog eens apart te bidden voor een Koningin die elders vertoeft en alleen het volk door middel van een verboden zender weet te bereiken.
2" Het zesde gebod
Gij zult niet doodslaan: Het elke week in de kerk voorlezen ook van dit gebod, weerhoudt den doorsnee-kerkmensch niet zijn naaste, die een andere politieke overtuiging is
toegedaan te haten met alle macht, die in hem is. Ook hiertegen moet in de prediking worden opgetreden.
3^ Het achtste gebod
Gij zult niet stelen: juist in die streken, waar men het meest zwaar op de hand is en waar men zich "Gereformeerd" acht tot in de hoogste graad, wordt het meest gesmokkeld, is de zwarte markt het levendigst, zijn de clandestiene slachtingen enorm en schroomt men de
brutaalste prijsopdrijving niet. In 't kort: ondanks het gebod Gods: gij zult uw naast liefhebben als uzelven; beseft men wel, dat men alles, wat men buiten de
gemeenschappelijke voorraden zich toe-eigent aan de gemeenschap zelf onttrekt, maar leeft men over zijn geweten heen.
4" Het negende gebod
Gij zult geen valsch getuigenis spreken:
Als men ziet de geweldige lastercampagnes die zijn ontketend, hoe men van alles beweert, zonder dat men iets bewijst, dan moet men in de prediking daartegen optreden.. Tenslotte zijn er nog twee dingen die een waarheidlievend prediker tot een doorlopend ergernis zijn
en hem telkens tot reactie noodzaken.
K. Het eenzijdig gesol met de Joden. Waar men in de oorlogsdagen zelfs een hervormde kerk heeft beschikbaar gesteld om volksgenoten, Nederlanders, daarin gevangen te zetten gaat de Herv. Kerk zelf voor aan andere kerken, om te protesteeren aan het adres van den Rijkscommissaris, die een einde maakt aan een wantoestand, dat de Joden, die hier eigenlijk in een vreemd land
zijn, de Staatsbetrekkingen
zouden bekleden. Daarom heb
ik geweigerd om zonder commentaar dat protest van den kansel voor te lezen, maar heb ik van deze plaats, mijn protest daaraan toegevoegd.
T' Het doodzwijgen en stilzwijgend tolereeren van het Bolsjewistisch gevaar. Waar 25 jaren lang de christelijke en kerkelijke bladeren de
gruwelen van het Bolsjewisme breed hebben uitgemeten, men
M
13
in 1939 bidstonden hield voor het arme Finland, een ambulance er heen stuurde, die in een ommezien was gefinancierd en met personeel was bezet. Zwijgt de kerk - als ze nog op z 'n best is- in alle talen, nu Finland aan de winnende hand is, bidt de Anglicaanse bisschop van Cangterbury om den zegen over de Bolsjewistische wapenen en moet door een open brief van een Finsch geestelijke op het beestachtige van zijn daad worden gewezen. Men gunt Finland zijn overwinning op 't Bolsjewisme niet, omdat het een bondgenoot van Duitschland is geworden. Kleinzielig kerkelijk gedoe, waar men God de wet wil voorschrijven, hoe Hij de geschiedenis der wereld en de mensheid met schrijven en dan durft men elkander nog toe te roepen: "God regeert! "waarmee men heimelijk bedoelt: "Moge Engeland het uiteindelijk winnen. " Als men op deze kerkelijke uitwassen wijst, zegt men: "Hij doet aan politiek. "Dan wil ik dit vragen: Wie doet er heden ten dage nu niet aan politiek? Het verschil ligt niet hierin, dat men wel of niet aan politiek doet, maar de een zegt het ronduit en de ander meer in bedekte termen ofdubbelzinnige uitdrukkingen, maar dat hij met de Duitsche of met de Engelsche zijde sympathiseert. Het bezwaar van het OZO-kerkvolk is niet, dat ge aan politiek doet, maar dat ge niet aan hun politiek doet.
Elke preek moet een tijdpreek zijn. De porediker moiet zijn Bijbel en zijn krant
bestudeeren. Veel meer boeken heeft hij niet noodig. "Daar staat geschreven en daar is geschiedt". Telkens de menschen wijzen op hun plicht, maar dan komt ook het verzet, de haat, de laster en tenslotte ook het ONTSLAG.
Want dat alleen is de geheimzinnige achtergrond en de eigenlijke reden van het ongevraagde en ongemotiveerde ontslag mij gegeven. Meen niet, dat mijn
verontwaardiging huizen hoog zou zijn, als men mij open en eerlijk had aangezegd: "Wij
kunnen iemand met Nationaal Socialistische ideeën in den dienst der kerk niet
gebruiken ". Dat zoutenminste nog een standpunt zijn geweest. We zouden elkander dan als mannen in de ogen hebben gezien en ieder had met opgericht hoofd zijns weegs kunnen gaan. Maar tot deze hoogte konden de kerkelijke heren zich blijkbaar niet opwerken. De houding van den kerkeraad in deze materie is een zuivere weergaven van den verderfelijken geest, die er momenteel in ons volk leeft. Alles stiekum en in het geniep doen,bang voor de wrekende gerechtigheid en als ze met die gerechtigheid in aanraking komen, moord en brand schreeuwen, dat ze om het geloof worden vervolgd.
Maar dit mom van den haat waarachter zij zich verschuilen is tevens het masker
waarachter zij hun eigen vervolgingswoede verbergen. Het bewijs hoe men samengekuipt heeft is wel dat men op dezelfden dag dat de ontslagbrief mij bereikte, ik verschillende kerkeraadsleden aansprak, die allen hetzelfde beweerden: "Het is geen ontslag. " Dat was de onderlinge afspraak waarmee men zich enerzijds wilde vrijwaren tegenover de gegeven verordeningen en anderzijds tegenover de eenvoudige leden der kerk, die in de
handelwijze dan niets onbillijks zouden zien.
Eerst nu, nu de gemeenteleden tot de ontdekking zijn gekomen dat ons gezin brodeloos is geworden gaat men iets begrijpen van de draagwijdte der behandelingen van den broodroof plegenden kerkeraad te Ommen.
Het voorbeeld gegeven door den kerkeraad heeft funest gewerkt op de moraal van ouders en schoolkinderen. Bijna overal in den grond der zaak, een georganiseerde bedekte, ondergrondsche tegenwerking bij de ouders, waarvan de weerslag op de kinderen der schoolcatechisaties duidelijk was waar te nemen. Terwijl door het personeel der scholen
voor het overgrote deel een lijdelijke houding werd aangenomen. Een klein percentage der onderwijzers trad met kracht op tegen de daden van sabotage, van geen versjes willen leren, geen leerboek meebrengen, opzettelijk de cent vergeten, de orde verstoren en demonstratief weglopen en wegblijven van catechisatie. Ook hier in de Vinkebuurt heb ik van de meeste ouders niet de minste medewerking ondervonden. Alleen de angst voor de gevolgen nl. dat hun demonstratie tegen mij persoonlijk als een demonstratie tegen de
bezettende macht zou kunnen worden aangezien, weerhield de meeste ouders hun kinderen van de schoolcatechisatie te doen. Ook van kerkelijke zijde hier in de Vinkebuurt heb ik niet veel medewerking gehad, dus behoef ik niet te danken voor de hartelijke
samenwerking en behoef ik mijn afscheidsrede niet angstvallig na te pluizen of ik soms de traditionele stovenzetter of orgeltrapper niet ben vergeten. Diegenen onder de
kerkgangers die getrouw de kerkdiensten tot het laatste toe hebben bezocht - dus niet omdat zij op de een of andere wijze toch moesten maken dat ze er waren — die alleen heb ik hier mijn dank te brengen voor hun volharding. Veel eer zullen ze er niet mee hebben ingelegd, want bij de wegblijvers en de "toch-moeten-komers "zijn ze tevens, door hun trouw opkomst, verdacht. Onder de wegblijvers reken ik, op een paar gunstige
14
uitzonderingen na, in de eerste plaats de jongelui, die in den afgeloopen winter belijdenis hebben gedaan. Had ik het vooruit geweten, hoe hun houding zou zijn, nooit had ik eenige medewerking tot hun aanneming gegeven. Men kan het ze niet al te zwaar aanrekenen, want leiden van 19 jaar praten nog maar na, wat anderen ze voorzeggen. En dat er veel napraters zijn, bewijst wel het feit, dat iemand namens velen hier in de Vinkebuurt mij vroeg of ik NSB 'er was, ja of neen. Zo ja, dan zouden velen bij me uit de kerk wegblijven, die verzekering was hem meegegeven. Ik denk ook aan de hetze die men heeft op touw gezet over het instellen van die collecte om met slecht weer gebruik te kunnen maken van een auto. Ik denk aan mijn pogingen die ik in het werk heb gesteld om hier de gelegenheid tot Avondmaalsviering te scheppen. Ook hierin werd ik gedwarsboomd. Toen de predikant hier die doopbeurt heeft gehouden, wist men mij hier direct daarna te vertellen dat die plannen voorlopig nog zouden worden uitgesteld. Men wist toen wellicht al meer omtrent
mijn op handen zijnde ontslag. Men moest blijkbaar nog maar even geduld hebben en wachten op de dingen die zouden komen.
Tenslotte en daarmee eindigen we dit droeve relaas, waarom zouden we het voortzetten, weet ik, dat een kerkgangster,die tamelijk trouw kwam,maar nu n iet meer, haar
buurvrouw, niet-kerkgangster, opwekte om niet naar de kerk te gaan, want "die mijnheer sprak toch maar voor de Duitschers ". Dat is nu het omgekeerde van Jezus' bevel: "Dwing ze om in te gaan, opdat mijn Huis vol wordel"
We zoude zo verder kunnen gaan, maar we zullen het niet doen. Eén ding weet ik: De toekomst zal leeren of mijn éénjarig verblijf hier in de kerkelijke gemeente van Ommen en
Varsenerveld voor de gemeente en voor mij tevergeefs is geweest, ja of neen. Er is er een die in alles de hand heeft en alle dingen zal doen meewerken ten goede tot zijn eer en verheerlijking en tot heil der kerk en tot het welzijn van volk en vaderland. "
Augustus 1944
door Riek Roovers-Van de Werff
Achter ons huis en het Weversnest waren in de oorlog twee echtparen ondergedoken, nl.
de familie Bakker en Tine en Frits Bouteljé. We hadden vooral met Tine en Frits veel contact. Eens was er een Engels vliegtuig neergeschoten. De lui van "Erica" waren aan het zoeken in de buurt. Ze kwamen ook bij het Weversnest. De familie lag nog in bed. Omdat Frits zijn bril niet op had zagen ze dat hij een Israëliet was. Prompt namen ze hem mee.
Toen hij zijn bril opzette, sloegen ze die stuk. Tine kwam bij ons huis om hulp. Ze vertelde dat ze een adres in Hellendoom wist waar ze veilig was. Mijn moeder heeft meteen de fiets gepakt en is met haar achterop de fiets naar Hellendoom gereden en heeft haar veilig afgeleverd, 't Was een hele trap denk ik, want Tine was nogal gezet. Moeder heeft er heel weinig over gepraat. Ze vond het de gewoonste zaak van de wereld om iemand die in nood zat te helpen. Zij op de fiets met al die Duitsers op de weg, want die waren in Groot-Archem gestationeerd. Frits is naar Westerbork gebracht.
Zodra we thuiskwamen ben ik naar Zweelo gegaan naar een vriend die me kon helpen om iemand uit Westerbork vrij te krijgen. Ik heb hem een paspoort gebracht, die ik door middel van Hurink had gekregen.
De contactman kwam bij Frits, maar Frits had gehoord dat Tine was gepakt in Utrecht en wilde wachten tot ook zij bij hem gebracht zou worden.
Tine is vrijgekocht met juwelen. Dat ben ik toen meteen gaan vertellen in Zweelo. Dat was eind augustus. Toen kwam Dolle Dinsdag en werden alle Joden weggevoerd. Een meisje heeft hem nog ontmoet toen ze op transport was in Duitsland bij Ravensbrück. Hij is nooit meer temggekomen.
Bij Tine in Utrecht heb ik nog gelogeerd, maar ze heeft het niet kunnen verwerken. Ze is naar Israël vertrokken. Niet lang daama is ze overleden.
Voor een deel van onze lezers is het misschien niet helemaal duidelijk waar deze
geschiedenis zich heeft afgespeeld. De moeder van mevrouw Roovers was de echtgenote van de heer Van de Werff, toen hoofd van de openbare lagere school te Nieuwebrug. Fien is een zuster van mevrouw Roovers. De in dit stuk genoemde Flurink was Bertus Hurink
Kzn. die nu in Zwolle woont.
De redactie
15
