• •
~USAT
LATIHAN PENELITIAN ILMU-ILMU SOSIAL, ACEH LAPORAN HA51L PENELITIAN
KEHIOUPAN SOSIAl EKONOMI BURUH lEPAS 01 KABUPATEN ACEH TIMUR
MUHAMMAD HASYIM
Staf Pen,a lar pada lAIN Antasarl. Banjarmasin
Fakultu Syul'ahDARUSSALAM - 8ANDA ACEH
1984
,
Bangki tlah !
Dan p1.kullah Am;-no.t ini :;ttn::
l"'un~okIJu,... . Henbuslt e111nh pan",s-n ap::>6r1u '11 : ..
t<:'G \;:e bur. 1nl , ... ..
Agar harum-haruoe.D r::.arwastu
r:~eliruti5e'·alo. ... ..
Janganlah,
Janc;an dipilih hidup brv;ai nyp,nYian oob{$. ... ..
Hap Y2 bernyanyi, kctika terh ennu s
d~nnntAb ••••••••
Tapi
Jadiiah k1llllu D.1r- b',!h , cenrub.'>,h rluniu d enCM Ql!Ialnll ( Iqba1 )
d1persc!:Ibnhke:n, untW{ :
0.1 hnj rrhn:ld tr'hrizi (qlIJ) , aY.:1.hku 0.1 hujD.h nyi
L~riY.'1.h , i buk u
m un"",r - nyi s'1.niY.J.h , ::lertucltu ll .:lSyi thnh unar) L.::to rik u yanr ayu no orn a 2i?ti
ni~~,:"n1kku y,nr nanis
k."lk.,nr1a t.!.'>n
.,lj",:.'1 .
P~.:m
l]an
nuncyJ~userilu,, ;
il::~n t~:m t.r:-rlui "'.
j:.,G.i.r:!U K~i-yuGEt r:i
t :>.r:~Y.:lh-nya nid~tl."\s nuhri - yu
j',h
m . ."s
[;,nr -yu
\Ir.J_-::='--"-"
Bim:d:.llahir rahonni r rahin .
Maha Suci Allah deoC;lUl sOG.lla. .linpo..han
rclu;.~t-Nyo..l.ancarnye studi peneli ticn"'!'", s(;lcoainy,,:, penulisan draft lapnran hasil penc-lit1-m ini
~,l''''.l,ihberkot bant unn dad berbaGai pi hak.
Kepada Bapak Dr. H . M . Ali Be.srh Aoin , Dr. Dayan Dawood dan Dr. Wol fga:n G Cl aus s 1l.:lsin[7-r..a.sinc 5claku
Direktur lar:la, Direktur be.ru , dan Tenco_
~nAhli ut').[':n
PU60tLatihan Veneli tian Ilnu- 1lnu Sos:1.-11 , Acoh , y,n,: telnh banyak mencurahkan perhaticmny a
d.?~~tien c-.... rahkfl.n ,
membimb:h ne , membek.:rli dan neob:').ntu pcmulis da l. .. m pelDksa-
Daan penelit1an Inpe.ncan c:.:tupun penulisD1l l"por.:m, diho.- turkan ri buan teri!:lB kasih . Jur;a UC£\rnn terioa kasih
d±sampaikan
l~epad..
:l. p,"J:cl-~Drs. Z:>inu(I-lin Yahya seleku ketuil.
penGelola adDinistrasi dpn
&euan~anueoer ta para nnGGota
sta! sekretarip.t d .... n pcrpub tnlt ... m ?LPII S i kcpad(t p:>;r['.
p"tUG as Perpustek . oan
Pus~tUni
v~rG1t
.,~Syi ,h
Kuc~ ~cl on lAIN AI' Raniri ,
Pcr,ust"k~anPDIA ,
,l"r,pe:rpustnk2.nn - perpustokaan lain =lcl<:lJ;; linrltunr:,'1I1 Unsyiah
(l..~'\nlAIN' Ar Ranir1., yan c dencan tulus d:'>Jl r (lt:.t'.h licl"\y.-uri
dcn~-,:msebnik- baiknYa • . Kcmudian kCp'a.da Bnppj..: Bupr:ti
hcp~:lD.Dacr':\h Tinr,k.at 11 Acah Tlmur , Ca.llat Vtilaynh
Kccco~t;.nR["ntnu
Scl~r.:l''ltd,:'m Kecamatan Id:h Rayellk, Kcucik, Tokch-tOkoh
masy"r'1k~tdan sel.ur uh angcota :n,o.syaraknt di Desn
RMt~tUP:l,ny:,;n,'-:- sertn Tanjunc Kapai YMg tJombcrikan
kctcr~nr,"'nsclonr;k.:J.pny,'l sehubunG.:Bl dencnn pencil tiC'.n yanc pcnulis lakscnokan , dan keparla seGenBP' pihak yanG tidek SCCP.'J.t cliscbu tkan
n"~J:'jany.,,d1. sini.. y ane cukup> besar pule. e.ndilny .... d ... l "'-'" stu di r1co .J1 peneil t1an 1nl>, sanG at d1hoturkl.U1 bcny'll< terim" kasih .
Atas Ml:ala jas" hail< yen, to1"h tcrcurnhk,n
te r aebut , semoga Allah Swt . TuhtJ]1
Yi1n·~ ~!""hllEGn bcrk(;nil.n m , embalas dongsn limpah nn
k~un±o.y"'n, 3ctimpal
den~rtnamalnya , am:ien.
Banda Acob. lG Juli
Pf,nuli 5 .
i i i
DJlFTJlR vn
KAT1\. PE:NGANTAR ... ... . ... . ... i ii DAF"I'AR I SI . . . . . . . . . . . . . . . . i v
DAF"I'AR TABE:L ... ... v
DAFTAR GANBAR ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . .. . vii
ABSTRACT BAB I . ... ... . ... "" viii PEN"DAHULUAN ... ... ... .. ... 1
BAB A . B . C. Ln t ar Bclnl;;; .3.D [ H'\s,:>.lah ... .. Ru?.n c: 1.1 u(".Y up pcncli ti
",t.. .. .. .. .... .. ... .. K e r e.Dr lt c?: Tcori tis ••••• ••• •••••••••••••••• 1 4 5 D . Met odol o[,i Peoneli t i.:m ... 13
E. Si s ten.:>.tika Ponu li saI1 . .. ... . n. GAMBAPAN L1JUH DAFRAH PF'-2!.PIAJ' ••••••••••••• 15 16 A . SE:lintc\s tcnt,::·n.-
KF.\bu~""Lu. Acch Timur .t.. 1 6 B. Kco.dc:.i1n Dos,'!
d~ll'tr;,: J,0;{."1[':':'Pc·r. eli t i:"l.n ••••• 16 BAB lII . PD 1 ASAnAII JASA BtiRt:H LE!' AS . . . 34
A . Aru s P·]n
~'-;,"1rm:."n
Pt·rt-,int~:'ln ,J.1S:OC . . .34
B. Hu bunrf'lll KerjG
P'~rbl,lruh~n.. .. . ... 36
C. N i l . ;U. Ur·:\h Buruh ... .. . .. .. ... 44
BAB IV. KEADAAN KE HIDUP A ll RUNAI' T'/;-rGA BtJRUH LEPAS .. 48
A. Kon disi RuMo.h To.nc[.';.
Eur~~..... ... ... 48
B. Biaya Hi d up Rurr."h TMrr.-. Buruh ... 57
1 . P e n dapat an Ru.t:lah T<'!D
~.'"... 57
2. Pen ccl u.:'!ran Rur.lah 'r-:-n - ,.... ... 63
3 . Prod uk s1 Su bsiste n ... 67
C . Aspira si t·lasa Depan Buruh ... 76
1 . Pan d ancan Buruh ten t.m- Usaha EkonominYa 76 2 . C i t a - ci to ten tan c KCl3.::. Dcpan An akn y n .... 80
BAB V. KEADAAN SOSIAL BUDAYA
LHIGKtJ~GANHASYA R AKAT •• 88 A . Int ernlt s i S06i.:11 Li n ckun '0n Rumah T .... nCf.R 88 ... 92
c. P a n c anran H:-,syarakat
terh·'.d~pL in e.k un can Perburu hnl1 ... . .. . ... 96
BAB Vl . P.ENUTUP ... .. .... . ....
~..... • . • • • ... . •• • • • • • • ... 98
A. Ko sl.f!1pull1 n ... . ... ... .... .. ... 98
B. Sa r ::m - fj:Jr.:1.n ... .. .. .. ... 100 DAnAR KEPUST AKAAN ... _ ... ... ... .... .... ... ... . LAJ1PlRAN ... . . . . . . . . . . ... ..
i v
102
109
_
... - ... -
DAFT AR TABEL
TAEEL 1 KOMPOSISI I·IATA PENCAIIARI A I PEN DU 001: DAERAII TABEL 2
TABEL 3
TABEL If
TABEL 5
ThEEL 6
TABEL 7
TABEL 8
TABEL 9
TABEL 10 TAEEL 11 TABEL 1 2 TAEEL 13
TABEL 14
TABEt 15
TTNGKAT II ACEH TIHUR . . . . . . ... 1 7
1\.
JUMLAH PENDUDUK DESA RAl!TAU PAHYhtlG
~IENURUT
KELOHPOK UHUR . . . . ... 23 b. JUMLAH PElIDUDUK DESA TANJUNG I,AP AI
MEl1URUT KELOHPOK UHUR . . . . ... 24
JUMLAH ANGKATAli KERJA HF"URUT JENIS I.'ATA
PENCAHARIAN PENDUOUK ••••••••••••••••••••••• 25
" , TTNGKAT PE1ID1DIKAI' YAI'r. DICAPAI /SEOANG
DIALAM1 OLEH PENDUDUK DESA RANTAU PAlTY ANG 26 b . TIIIGKAT n'NDIDIKAN Y M'O or CAP AI KEP ALA
KELU AR GA 01 OESA TA1;Jl'T'" VAP AI . . ... 26 JUMLAH TAr!GGUlIGAlI RESP01'DElI •••••••••••••••• 48
UMUR RESPONDEN . . . ...
0 0 0 0 . 0 • • •o. 49
PE.lIOIDI KAN r:£S.'ONOEI; ••••••••••••••••••••••• 50
PElHLHAH RIWAl!' . . . . ... 50 KEADAAN RmlAH YA'I!r DJT1'lTI.TI . . . ... 51 UKURAIJ llAlTnl'l'AII RU;'A" H " nT1'Em'ATT . ... 52
LU AS l'ANAH YhHG DH:I1 If 1 ••••••••••••••••••• 53
RAGM·l 'T'ANAtiAr YA'Ir. VI! I!.
TIJ ••••••••••••••
0.53 BANYAl\"YA
'!'''lJA~lA)iYfr1'r; DmTLJI(I •••••••••••• 54 BA NYAKNYA TEmIAJ( YAlI- J)";l' i' I ••••••••••• •• 55 KETERSEDI/IIW V·C DA1;
,..;I 'Tr
1:;J\!l
TAl'~lGA••••• 56 TABEL 16 PERLE:WKAPAtl
JlU:'A~fTA':r;rA ••.•••••.••••••••• 56
TABEL 17 VARlASr !lAllI KCW,niA::T I. . A [1::1.111. .11. •• 1.
BURUII •••
0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •5d TABEL 18 KOMBH'f.SJ U.'3I\HA DI Ll1ll.R ;j.l!{T0H JM3A ii':RUIi .• 59 TABEL 19
PEND~P~TANf.URUil LFf h., ,,.'.1',,1: .1ASA f.URUiI .•• (,1 TABEL 20 PENDAPNT'AF m;Rllr LFPAS , ... I·"!"rLR "W· '.H •. .:./, r-,I H' C,' TABEL 21 PENDAPATAtf BURUH LEFAS u;L" R Ilt."T'J,;i1 •••••• 62 TA BEL 22 RATJO BESARNYA PBFGF.V.:!,J
' I ''jl-!.-\'.
Ji"".Cf..13URUH LFr AS •••••••••..• . . .••••
0 • • • , • • • • • • • •(,1, TABEL 23 TINC'..nI
I~ENJJA'rNYAT'Ir'('1.l.· .. 1 D/.
1~I'Ar'01;
PORSI Pr,W'BY " AF.'\"
";'·;T~ It /,;'lM
'~T fT"~f ... 0 0C(
TABEL 24 BESI1R:1YA FTD/I: fJ!C I·
J.1 •. ,.. ·11
rUJP~TIlu;: t •.
~DALAl' 1
TJ\'n.;~! t':'~H1')- 7,/:"
1 . •••• 0 • • • 0 • • • • • • •69 TABEL 2.5 B1I.L/.I.3
hFr,GAHAt~I V!·jJJA?'.I.U.l, Ih.!;
rEt~GE....
'·M~A1>:RATA- RATA
Rm·/I.i~rNIr,r.t,
1··f·:':i L.L!Ft.S ••••••••• '11
1/
TABEL 26 DIS'l'RI BUSI TUIGf{ AT EK,
'ii'il "',LRUH L:-T',~.':i
DIHITUNG DART PEN DAPATMI lJHAlI 5111'U 'l'Amn:
19 83/19G4/J I W A (m, ur~n l)crc~-S Qjo ·ye) ••••• •• 73
TABEL 27 DISTRIBUSI TItl GKAT ElWl10 ' I DURUH LEPA3 DIHlTUNG DAR! P1"NDAPA TAN DALMl Sf, TU TAHUN
19 83/19 84/JHI A ( =P ENElITj;t.:· LOEASI DA ERAH
MISK nl, A CEH) • •• . •... .... .•. .•. •... • • 74 TABEL 23 PENDAPAT RESFmDEN TENTf'::0 i'E'RS Y ATiAT,ll,' t JNTUK
MEHAJll< flN U S A liA EKON~I • •••••• • •••• • ••••••• 80 TABEL 29 CITA-CI 'l'A TENTM I G M AS/. DEi'I.11 SE!;OLAH AN AK/
Cl1Cl1/SAUDARA RESPOND11,' . . . 8 1 TABEL 30 CITA - CI TA 'l'FN",\!;(, h ASh [ ,1. ;," PF.!',J':RJAAN
ANAK / CU C U/S IlUD.'\RA Rl!.:SPu·T,:l • •••••••••••••••• 82
vi
-_ .... , . ...
DAFTAR GAI-:BAR
GAM BAR l. PETA KABUPATEtl DAERAH "r: (!"Ar I I ACr.:H ' rIMuR ix GAMBAR ' 2 PETA DESA RANTAU PAUYA/IG KECAl-IATAN RANTAU
SELAHAT ••••••••••••••••••••••••••••.•••••• 32 GAl-1BAR 3 DENAH DESA TANJUIlG KAPAI KECAMATAN
IDl RA YElJ1{ • ...•••••...•...•...••...• 33
GAMBAR 4 DIAGRAi'1 ponSI PEtlGELtJARAN nmlAH TANGGA •••• 65 GA/lBAR 5 DIAGRAi'1 DISTRIBUSI BESAR!lYA PENGELUARAN
MAKAN DAN HINU1'1 DIKAITKAll DENGAN BESARNYA
PENDAP ATAN ••••..•••.•••.• • . •• ••.••••• • •••• 66
vii
I.
A BST R h C 7
This stu dy about the livinc ccnc
1itio ns ("f
'.lDgOlabQrers focuses en sovoral
~svcctG:the
l~bor n~ct,working relati nnshi¥G and WaGes , the Git uati on of the lab®rers' households includinG household budrets , the laba.rers ' Qu tlolDk on their future,
aBw el l
ilSaspects of social int eraction , cultural val ues and the
~~derv:Hl ace so cie ty' s perception o f the m ll e u of w"/;o l abQ,r .
Fieldwork was carried out in
~}Jc\o"il lcCes of Rnntllu Panyan t; , Kecaoatan R a nt au Sclntlat , ;'n'l T,')njul1r;
K~p::d.,Kecamatan ldi RaY ouk , both in E".::.t I.e .h .
Wac;e l.ater
r.ppe~.rstQ be the l:ly artion for r1"'.kin r a living for those who l.c>ek npecii'ic. cld llo <md CE'.pital . By meki n g use of ev ery oppo rtunity of cettinr: wor1t "'nd combining vari ous \ 'J?(;,c - e{'.r ninr, ... c t i vi t:..cc. in the infernal sectmr, the labo r e r s s u cceed in o\!rc _r leso s.:-.tisfyinC t he m.inimal pnysi c ... l
nc~dsu f their !J; uscholds. In Gc ner ."'.l , howev e r, they hc.ve not yet ,",chicvc..'! ," ·:r..c(;n t.. 1 (;\'c1 of
ldv:ing .
The 11 vin e condi tions of the.: ... "':JVrcrG "' r e
r~therunlike1.y t o. improv e in the l1t::or [utur • 1,1 thou·-h the labQrers ho pe t o be tter their lot, t!-jr;y
.~'rc{l,w['rc th.,t this goal is difficult to reech .
Soci al. r ol:"\tionship-c in be th \1.11#,.'05 ,::ro intl;rr:r"tivc . The atti tude to'.'lr>..r c.5 work 0 f the w .... rr. L .. o.!
'.Jr~r::;and ricr.J 1.)01'5 Q.r the wider nll C'.;e Gccicty ·"'re.. i:1flu.
.nc~dLy the
tea c hin e s o f Is1.:.o: \'Jo rk 113 c ,nGir.'e:rc'
"':i"'11 oLli -:--t±cn a nd even
D.r cli ciouG ('uty. Eve..ry :-:iu :- ."fOrk ,
inclt;.!~in'·wage l nbCJ r , is j u "r<:.:d'1s
hon(;r.~bl(.: ,"C 1.t:!. "13i t
CCnf('fUrt o r eliGious princi:plc.s .
',ci:li:i
1 •
!kala 781. 250
"
y, "
, •
• • ,
I
I:: o=====================~ I'
li======o=-=..-:c==--=---
~ "
....
'. ~. ,:SAS 1
PEliDAHULU/lN
"" i. Lgta!: lle1akMt: Masa1ah
~'
. .
',' .....- strategi pe .. bangunan d:l. Indonesia me1alUi tahapBD-
" tah<\l18ll Pell ta (Pembangunan Lima Tahun) sat:pai p-ada l!.urun
rencana Pell ta IV menemp-atl!:.an p e""banGUD.:m ekonOl!l:i pada pr:1Qcitas pertama. Walaupun bCllitu tantanc"n peobangunan untuk menuju
ke6ejaht~raankohidupan -YAn G
terut2~s~enyangkut
casalah ketcnacnkorjaan, ketimpnnean pcndnpatan serta lemahnya peoenuhan kcbutuhan pokok mnsyarakat d.?.laIil kondiGi ekonc!!l..i yo.n G belUl"i lep<ls cC\ ri r ilasaTl resesi dunia
(Hadad
1~83'2)- "asih nerupe .kan ",,,salah outdonal yang saDgat rumit (Sumarcti & Evers 1980 , 6f ; Su r !arsono 1982, 265).
Oleh kareoa itu , k alanca n ahli ilmu-ilmu sosial 1I"""andang " p-erlu untuk neoikirkml tig a pcrt!lasalahan utana
dalfID kai tannya dcneaIl usaha-usaha I!loI!l bansun kehi dupon masyaraltat :
1Ia. Bag8lil!lana care. mcninGkatkan tara,p' penchasi..llln mereka, seDinCBa sekurang-kuranGnya dapat setara?
dongan batas minimal kabutuhan pokoknya schari-hari
~ang
masih
tergolon~sehat ;
b. Baea.1.mana cara J!lenolonc cerokn 6or .i.nCc,a t'!.cnpunyai perumahan yanc schat, laYak serte lec al;
c. Baaaimana Cara eenolonc mercka I!Jcninck..stkan ll.etraJlltrl.lan korja, sehinCGa scjl1.lan dcnt;arl y en c
d1sebutkan pada sub (a) dapat pula mendoronc
produktivitas yan c 1ebih tiollp. "(Tumanll!!Or 1980:12).
Di S83Piln6 i tu, pD.ncnnt:an
tcrh.~:dllPkchidupan sosial ekonom:i. suatu casyarakat <lnpa t d:ilihat dC)ri jn.rincnn
unit-unit sosial yanc tcrkccil, ynkni
!",UC.:U1+,an(;"a ..
Merekalah yang bcrkepentinrZlIl 1an CGun c dcne an kebutuhan pckak J:1akan, pakaian , peru1!l:\han,
ke~:;(:l!.1.t.:\..'l,niT dun
sanitasi, transportasi, scr t a pnrtisip.osi (Pl.tooo 1982 : 2) untuk. d1.p. enuh.:t sotiap harinya. Bo.nyc,k OrEm[; yanc - dcni.
nemenuhi nafkah keluar ean ya- bokerj? de.lom jems-jemis :p-ek:erjaan tak stabil sep. erti pcobf\lltu rUlloh t.3JlG ca , t ukDJl £;
angkat bangkar, buruh kaear pcnGanckutan , buruh l epasan
1
' .
•
.. - _ . . ---_ .. _ .. -
2 delem ' proyek-proyek kons t ruksi. tukan[ tee a , pcdaganc knhi lina. pe1aeur dBn lain- lain d1 sacpinr, peke rja-pekcrja
'.
· "d!U.!>i"trw ""bar" -y anG berj u bc1 d1 klUltc~tcr
p"""'1'1.Dtah (Az:1ef dan 'lIdi Sasono .l984 120) . M(lJljad:l.
I
buruh
IBdalah ter~al:alnh ' satu altcrnatif yanG JUGa
~jdli.h 01 s h .... bagLu) : . aralin.t.l~ Buruh ada1ah .. ereka :fang baker ja do an "eneri"" upah can Gaji bail<
berupa UBag maupun barang (SenBus Fenduduk D.!. Aeeh 1971) sehage1"'B n a haluya buruh perkeb=. Luruh
t.;udi., ~ubl18layan, buruh
~ciustr.t..buruli. pav
,"1sat,.. dan lsin seba&ainY'It Menurut Buntaran Sanus!. bahla<a status sosial ekonom kalOlllpok buruh in! """"ane; ).cmah kcad~a (1981' 29). Bahknn menurut AgUs Sudono Katu" Umum FBSI bahws .. .naaS.b buruh I:lemprlilat:lnk.n, 60% buruh di In don esia
paneAas:ll~a di baWBh ~ 600,oo/hari dongan rata-rata tiap' buruh mempun:Jai satu ister;j. dan tica ""el<. Golone;an
1ll:1 .am h hidup d:h said. tar Garis kacisldnan (Kompas 15 ..a,.
1980). Bag:!. morelO.a -monurut payacan J. S1 .. ""juntok (1983a : 10)- upahlah pada daoarn:a yen£; l:l91'uf'Bke.n s"",ber ut8!ll8 p.enghasilannya:, 0l.Gh sabab i tu upsh harus cukuF untuk .. emenuhi kebutuhnn rW!lo.b tancsanya don('aD wajar. Adalah
tanggung jawab S03ua I!'lD.s,yar.:\kat, pene;usaha den pemenntah untuk manjamin bahwa kobutuhan hidup minimum (KHM) daP-at terpenuhi melalui poekar jaan dart o"na d1a mempero1eh p enghasi1an.
studi tentang Itch1dupM burllh pada umumnya berk:l sar
p. ada kauc. buruh yang beko-rja sebE'.(;1li karyawan 6wasta ato.u
para pekerja d1 perusahaan- pcrusahaan beaar dan pnhrik- pabriko
~lohdikatakan bahwa aorelta 1ni sebenarnya taInh cemperoleh porl:j.ndungan hukum dari pemar:l.ntah (Makali dan Hartoyo 1978 : 36) . Dan bahltsn tclah
~uneul le~bacap.endukung tarhadap- k cpcntinr-nn maupun nasib
~ereka (~alam.wujud organieasi-or6anisasi
ecrik~tburuh . Hanya masalahnya
terletak pada ofekt1 vi t aB dari pcrancknt sistctlnYa , :tanG
eementara masih d ini lld "bait kurano; (Knia1epc 1981: 2) ,
Dan tercatat 1ebih kuran cr ada 16 Undancr-undang sorta
p-eraturan pelaksanaann:ta, !:lcrupaktlD kctentuAl1
b~buruh
Y aJlC bekor ja. di
pcrusnha~r..-pcrus:1!! "',<,... t~L:.!' ~rrik-l) --.l)rik (Jalal uddin 1981: 22. f) c. P0:r:'.ir;dul '1 :(>1' -1.""' ·olc.nT~:m buruh tani. seeun rruhl' ... ' "
t' H' ....,h
1983: 26) , yakni Unc.:n'l[-U- ,"'''
(~i" ."1j,,' D(:l"'nn!u~rt:r" ns
'"
19GO~ fcnL,":'.nj~perjan.iian b£\Lri h.?6::'1
-~:n
i··~r·, ur,~"" ~.n,··."':!'l.TlJ[l y~n;:lZlelindung:t pctalli. I
.<j'~ht. ':"1
,-.t·,.'\.: I'E 1.'1 7"J(.nynk.,"',l.J . Sayangn ya Undanr - ur:( 1nr i.d.
:--f'tC .'"sehinG~a
n asib p ... -L.:..ni
I.n!'":"i)
::'_-1l .
1dan Hartoyo 1978: j6',
TuliG on i.u
~C;lr:c\''1l:k- ..n:\ .• · ,1 -:1-
'" ,-,, .'-
""- '.
'.3
pedesaan dala!!: wilo.ynb E· bUt)."\t.:;c IJ.':, -. [,co,)h 'J'i.1cr sclJ.,rai pusat perhatian pc neli ti n n .. kht:ST"- t.:.r .;""
"':[1, ,'e~.crJ<1dalac sek.tor tinforr.,,\l' (..3cv.:':.or
i~r,.. .lr ':i{I.,' f 5nisiK""'.Il sctat;ai sektor Y::1.n r
ti,~.:1Y.t..
1~1-;:'..!1.~. .. I ; ... "11-·-t::11('n' up."\h md.niml..ltJ , Squire
19~'::;J !,2-j
-~-n
"'_1':'pasti ti up hari ... t ...
~ I J.... H.'-r-
.1.:' .'Kubuptltcn D: r", T.n, .. - , .
8.'11
c>Jl
SfltU :<.~tup.:-De.e rah
Isti~.i0W'3I.e'!
Propir.c..i. -l,)uvr:'l'.h T-J,.
442. 128 0"''''' ('1' di K""bupp,tell Il cr:.- merck .... y"'n c ... kl.'"
tan(,c o ,
t.;.;r(~.J.ri1 . RUruh
'I'~. .r 2 . B urur,
';'1.:'J::3, Buruh
~. !:.l.
. - -
..
1
'"
,
"
• • •
4. BUruh P...; Lt-
:.- -j::\, '
.
.. ...
'"
".. ,
sus Pendudllk Kr:
·lp-~~cnn1'
•
, .
Sedan.:;k ' '''r, n(;.f1'.ll' t }JL r hi ....
Utl'-n ,.. '"
Ayub Yusuf (197·'i : 2) , n(.!·'.'!: ·"'11
1 (~r. j ' f :
t.i
r.-u,;;
-i
I
•
"
' 1 ' '" 11 ;'J'-
., -.
"
... ..
'~:t
r1:ir k ... " c'.ld
.':0'
"".::.1
'ur~h(buruh ba["i hE'.r;"l 7.('l' . ., ... .su·-:,
ill:Jr '" ' " , ... l"t:h t,.:
1:.~~, ~,uruhnolayDJl, burut' i-l.! ...
r.rn;1l'.~,n) -~~....
l"lJ.~J.~.;r .'
-~l.lruh L
t.~"ltpcrtukancan at {UDUn l.lOee .- :-
.;:.::!~ . . .c ' : i
7,~~~ '"~rit;{.:luruh a nGkatan ker
j,~F
l'J' Jk t::. f
Tuju.:.n ...
1·- • {~:" ~ • I .. j .L"
aendiskripsikan ke n da.:m kchirlupon . ,.\::i
"J..;.;y.o n oni l",t,;r:.:.h lepas yan g t1n ec;a l di
rJ~J::rn.h 0(.(1(;; "'~r" '_~~r;(~lr !'1r;L-,,:!~I'"1n; "
suatu runah tanFca l,uru h
.:.C1"·" ":<C.l''-'i
'_11:'; ~;o6i.uckononi :fang utuh . Tiap c::n c. uta 1-:<..1;.:"'r-·"
~.. rt. " .... t .c-i-:n
t,~kterpisahkan car! .3'ntu unit
rt':.I~!l t'J'r '. r'.J- 6 B .. Ruan a Linr..itup rc n c.:li
tj7,n
lep.as yanc dipc.l r!j.?.ri.
j"l.:Jl:l'!"'r;;n..:..l:i
T.i ...yanc tinGcal di do.e r a h '
pD~C,.i"',"'.r1 I ~ill"" • ..•
p-edasaan y an£!. ber esal ut1.r:h
k~t,,,,,,' r!c.2."
I" • •• adaltlh
5llll.tUwil,y:!h ynnr
r~it . _
~ti0 1ch 6ojurr..l.,:\h penduduk. sebl'.[:,nl. kcs a tu"n r.::H;;y, ...
r~:':.t·tI.uku."!l Y,i.I1C
nempunyai org<?.nisa.Gi Fe[!lCJrintrh ... n
tl.~~(.n".'1.hl'1.n(sun
r(li bawah Cemat
(Ti:'.O bcrh~ ~cnyQl(;nc:·~r.""!\I::"'n rw:!~!: t~r.CCMj!",'lsendiri dal M vol" :1t e.n lie · ... r a Pcpull:tl: ln
r:Lne:sl.,,,,u(UURI No . 5 th . 1979 : 2 ,
B,~bI pCG.-.l l. d;
denf7e.n Bcore.nc Kcp;:.l.:! D(;sn
[ ' l .,,"'j':U 1
';~l"".in
iO'-}'1"::;:"--:'(IiUl:I Na . 5 t h . 1979 : I,f, [\.,1: Tl ," -1 j (l,
,"~'ll (1) ; d an ! · bd jlaes 1961 : 16) .
u,,~, c.y->·'c."
w i l ayah cIC\ si h li De:i'l.; t L(';!]:,'--.r. ovk ....
'I""a lamnya t1o.s1h lcbi
lL"ny,1: . er: 'r: ;, t.
y~:nr
sejc.:nis (lih :-d liFL-rt- 1 P._-; : ..
( buruh) Y:"Jlf
t.l",': ... 11'(;: '~r:Y..
!,sebe.c;aLmn.ni\
h~.lny·,;',r.
~'."
serta k arY Dw<,n PGrufj;-'.- '.n . \, r,J.
moc!rtl dnn ik ,:-> t -;lv';.ontr:>j':
".(_~-'j'•
UklUlIID.y a: merupnl'~:,_rl
ten3';"
kwrj~ \';'1'J:J.l.
5; Squire 1982 ; 146) . D.-n i 3til"; 1 'r
1984 ).
j "'~
!".- ,1 uruh
ntu;
"Lrt;~~- T' t t '~1"(:;"(.':1' J'n 1980 :
. ,-, '
J~i.lapun ljn~kup
c,·s .... l .... r.
:H,t~i u~ ~ ::i~'l cr.c:c.~:'ti.b uruh lepE\5 dal . ....r:: flc n cli ti .... n
jl1i~(:i\.·
l· 'l~~rn ;:-... 1,-1 . B"rc'1ir'i.pn.;;> c.i t.U rf.ji p:
t"':--~r:'r, ~ .£3-. L.:tuk p-:.r"\ tcn·'1.rn kp.rj:'l l-urul
)<:J "iC' r,r l:!.ih"L ."
L . !1ubuf:'
r~ .J;!j ... r
~r.urt:l,
'I ....c. H i l::d
[;'-""1'" rur~r. ·2. Sejau hnC\Xla
kc~d... ,an ekon o oiny o r
1 rtl Y,(.I.'(nu hi k ebut uhan kChidu pi..n r ULo h t ,...nr- r
r;'li li h:"' t \'."'ri a. Ko n disi Pllri :).h
'f".nr:G~Eu n Jl :
b. Bi<:'\Ya Hi dur, Ru: .. nb T:! n;-r·"] I' ... ru!' 1 ) .
Ptnc.:<:I1)ct·~rTill ... h ·, ....
ill " ',2) .
PCDrcll!:-,r~..
~f,u! -\".
'j'~'l,' " ,3) . Pr otluKri
Sd'~j f·~"".I· $c. Jispir nci 11 ,:'_::.('
vC:"'.T!Pur'...]
1) . hspir.:lci t c mt:'!i'-
j . .,;:;-.LG: ,,or. rc ·
ht~nY:'J2) . J\ s:t: i I' nsi tcr.t'll1r
l·h:.::..~':'_ .':,
t,n~,;-[!n...J;:;3 . Bage .imana kc a d.? n n sosir\l Ll.id-:
j" ]i.:, -iwn",-lI
m~6yarak,,,tnyn
?
r)ilil·:·~t-1,':l'ri :
D..
Inter:J.ksi
So:::.:i:~.l L~.n,-kur;.-""J, .",...h 'rcUll"
.~,b . Nilili-ni l.··!i Pud::y.:'
:-fD.Gy"·r.-_~'..·'t
l (1--:"11c . PandnYl[,r n r-:D,.sy,...td::d-. tcr l·.. .
jr:-l-:um-"n Per buru ilnn .
Buru h Y M C d i k (. n :--w ::(.. "1-'1i tL beke r ja
dcni~'anCLn f!rirn n
ur£'..~d.:m ". j::'
5
maupuD baranc (Sen s us Pcn·il.ldt:k D.
T •neliputi PC SllYlai PCCtl r l. ,
l:~rJ"'lw,:~:/bur uh kasar lcinn ) .-' . PUr'J!-. 1(;' .,:; - dC\lac peneli tian
'I.Tl:i-l''''',nY'''l .h
I ' ,r .... :.-.
")"'11
..,',,1,·;'- , . , .... _."
,- , .n:h -
,_ .Cll!,"
dil: . ..:keuc1l·c",n , .. nl"ij r:-p\q:'.I:
upah a tas jas<:l
t C"::l.::"!t,"':lny;·,·'en ·
"!JLell ! -'«.;ir':: : !..> c L.'" '1i
tcn~...
f'It.erja kasar Y&l[ ti .:;:td ? r.le:..:iliY.3. (·:-.liL.· \...in .C\.11 jll!:inan Jrerudan5 - undnnGar. ( Squire 1 )&2 : lli'.:) '
' t enae;a
1 ,sert ...
IJGS2"rny~ I(!nJ't1~"'l"r'" ....
' 1I~:tb' "",;:-
d ipero lehny a a nt ar a l.? .i n d j
tcntu!':~1!(.,J t,..h
~,in··lt.:d..
prcdukti·~vit as tenaca f isikuya (V ak'lli :"n;: rt
-:,.-r1918 :
'~30 .
Y anF dirJl'ksu rl tcn rrm ' upnh '
.c.',··1
I'; oCl·~l. ...
::,,"!Ca!.bentuk. pencrbas:il o.n ( o .:u-nincs) 'j .-n - :it, ri:
1;'\ole h L,uruh ,
baik berup a
U\lI1r: :l.t<'..u 1::11' .. n( ,rI.-11."'\; J ..
l1 ·I~'" w{'l~ t.lItcr tc nt.u pada suatu kep n tan ck o n onl: ( !T ... si l:l:., .... n 191' ,1 : 3) . 'rC.rr:t:s uk dala.tl pencertinn upnh di s j ni
~.:['.L1!i.Ul'· ... h z (: c;;r t'
l.'~.·ih.·!sil
a tau persen (SqUire 1982 : 109) .
Tinj o.uP..D t co riti.s tc.:rh.?ci.:l.p
y'c\·.i'(u~· n Bosi:~l€k onu:....:i
buruh lep-as di su sun
c!enb~n tir.~kcr'::.lll k'1 .... ,ne.lis.:\ : 1. Pasar renNi a Kar ja
6
Pasar t enaea ke rj a
odal~hsuntu
prnfi~taekOnO[u yang canSBaobarkan ten tanc terjndi nyo 0rus jass nenurut n: o.la tertentu fn enurut Geert z 1977 ! 31 , pc>,sar arlalnh s ua tu p.ranata ckanoci yang mea d:il i hut de. ri tiC.3. sudut pandan c :
(1.) arus harang dan j asa r:enu r u t pOlo. tc rten t u, (2) sot"Cai rangka.:i.an mekani sr!1o c kon ooi u n tuk cc::.:clihi1.rn dan oencatur arus bar-anc; dan jasa terset.u t , (3)
j(;:lr'l,i istcn so si cl dan kebuday a an di ["ma t',ck:misce i tu tor
t-"m:'\l~)..Do.n dnlan
pxanllta eko n omi i n:ii.lah terli b .... t p."lr"'\ I pclclli.u I di.
p~sardala";l jUI:1lab y ant; rclfltti f b:''':.n :I:.'lk . fit s""nn t crdapat
ke1.omp ok-kel ol!'lpok pnr a per:1Jcli ypn, 'li"nt.:1rf'1:"
(;rck~d!1.p qt Baling be r e- anti, dnn kelocrp ok pc.mj u cl.
y~ri'jura. llnp,"\ t
saling her6 anti (hh"t Bc]sh;,·: 1961 ; 1(,2) . 'rn rJ:' .'Bu]·: d,l"", pranata s e bacai l!l.:mn di.l1aksud
:,cl;l~·!·:-.I,.''''Il:.J j:llin,:m
hubt:Jlr~n~
j a sa antara bur u h (por.lilik
j~,so/l"~n.r:L
~·-. cr:h ) 'It. n c an /ma jikan (p embe l i jas.?/per.i be: ri
kE'rj~'). :;\,j.~.uhnmrlj,::tl inan
hubung an i t u
me~beriar t i
b~7i Kclor.l!h.,;:-kclocpcl~y?ni berkep entingan fHlalnh terlctr'.l~ P,':F!~1 tlil ... i jnstl. Yrol i'
dimntaDctit awark e.n di 'P <:: s.ar . H.:ll inj
Cl';->tk('..i t,,:mnYf' rloner\)) tingkat p emanf aa t an tcnr:. I~ ' kOI'j.~ '."..,n o...l n ·i(,,~l. up'-u1 y:-nr diminta/ di t aVlark.:m. Tin,.-kr- t pen:,n f [;" t ~Jl Y ... n /· 11 .:tca ull1.unny .?
rend ah, pc r bedaan c.usir.1an ynnc
('le.nyt.:
I , " 'k "'1: kur:U!.c pro(:ukti f
dal an p onCG uMan , rtr!..n tincl;:,..,t r- -'rtiri. £.1
p,~:3,·r t.{)fll' :"lk:er ja yanc ren dar. jnil.:th
ym~se:rin-k li
,~iBcbut S(;l,,:-'",-c1karaktc ristik dnri
l·:r;~;ClDp.,t..
·tr: y','~r.i·(,,-, :'
1.d!LC·F:nT.'1.:i nef; er:n - n e["eri sedanr- :.crl{{' !-n)-
(,';(1,':1
l/L~!-.:s,r) .
Se c ar;: tc o rit.i :." t .
..,I1\'!- . -J!. l ' rseseOli'anc t6rha("p
htl,l.'·i' ~"':ILl' J{~'ii.;pada h akc k.a t n ya :lipo n '. rubj h."'" ... 1'.
pnsar. Pen Gar uh
pcn+;h~rl~;:~,""r. ,1.,1':akan lc ny a:p
knrcn~lJ
t,.:J!I··~rul.r.y,I:. ;l;' ter dapa t di pasar : ('olun
-.:;0:11 "r"
1-" I1j a,sanya de m ean
hD.r"'·~ Y'J11pemi n ta y an ( incin rr,cn;boJU
se rendah - rcnu a hny ...
Den~-,:m r·~rl1:":. ;-'.1:J
nJ: ti i c1..., ri
(n· l"" u.-r.)
.. I! 1.
."
, .
." ,
r, (_nju-:l
1, n!
-'11tu akhirny a ti (h,y
ditontu1:~ f")l,d~ ~·.-r ""I~I! ,-',t"i seseo r e.tl/3 ,
C'.k~tct :l:pi cleh pcr1""n<!1.'" -. -·r t,"r:.
)1' 1-~!::tenae;:a kar ja y .:\nc di t.1.vfL"rklJIl
(1.'1n,j'J::'.1
!' oJ -.3· ... Y
['.nr"cfokti f
diminta (lihat TOhir tt .: 159) .
7
Si si l.::tin d.:u-ipado. p.:1Si1r tL"n;:' -'. _o.:.r,Jn t."_hw,-, .:-nrkatan kerja di pedeso.an ct.?PD t
diC'olonfk~nJr. ,.1
t,J."'rJ Kc--i .... t.-tll -
k.egiatan 'PGr tan1 nn clan non - rc:rt:mi.-:.l1 .
~n::cr:un rkinun
besar bahwa
k.eGi[\tan-kc:ri~tt:lnncn-rcrl..' '1i-n
i_in,'1. 11 1;rupi"lk.:m sum ber u t.:una ba['i scjumlC'h
r\" -kat~\-t,r r
j~ pc.';eG~(1n.fltl,:ny3.
keseDp atnn merztperoloh p(;kerj .... ,n. di se tC!'
ncn-r,(:r~0I1~i.n , uta.m.anya pekerjll.M - puj-.arj.,nn urah"n, . 1 (·r-1 pc.t1.4n,iuk bahwa walaupun input ten .:'!."'''' kcrj:' ur
1.cKtc.:r! I:rt"ni"n bersiftlt sancat L.usi :::" n,
r:~-':-I\.111 . -,r n
l l ' j : ' tJ~rU- ..
~:l~'r.,keGiatan pL-rtanion 'l"1n le]:'
Sl'"rt r-'
·'I./U '1;'1])':' Ll:r"Lil~
tldak: be[,ltu nusir. . .:"' r (5:)I:ir0 -lS~;");
1. ....para tenar£\ ker jo.:li
t . ,CG--,"''1". t-,r1" .
oleh suatu ikatnn/k ontr, ... k l,:r: r
j~r
O'!i •-.r ,
'j'_'.:-r.,:' ,·nt;'1ra
T, '" "
Merek a dapat
men!~!,:crlJi
ll<'sii::-l.' :' ... ,.
,~1 ... ,-.r
sektor pertaninn, (;':!n Goko.::'i"1.:n
li~ \.1-"'.:in];,:'u:
!1li!" 1.:.,,,,r'1ll j:-.,,s;,JUGa dapat l!1uncul _3cc:>rC' si.
lilt-~-; (.r:.;)~lit:(O _.t
'l~1981 : 61; Squire 1982 : 102) .
Scrinr Kali t inrl· ... t
r_11'~t:
~l. l"1
'j ...n .· .... t ril ...
ole-h tonaefl kerj:'"
~i pC('esa~-11 :';l!·I'".:-tt ....
',.,'0,::;t::'lil , rendah dan bisn p'llt, t.inr'--:i (H'"'sJ.1:·u n '1
.'
. .;; 7f) .
tinc;kat produktlvitao tL!:l"'-" }'0rj,,, .,.,
1. ;,.C.'~.i jLJst abi l , den ran
j~JlJY..fJrji'
y.~:n,- t.~rkr " -",- ':i
Fc.:r,.,rti :"' li-''''K
n orr:tal , dan bis.:l jDf!i G:'".u-,p:_d
J<'!~nlin
~:-t 1:i rt.'1G j-.n
ker j n nortlrU .
H~:1ur\J.tSOl.:h:1rs"!l:J
:~"'t,., r
'.::'#':~,/: ~;)j."
!--:~r.i:·:r anI, norn,al
adal.~\h1 ,2
j.:-'!,rot. ,·'-r \t
Lyn Squire Llcnfr un ',k n ..:trJL:""rr:1 40
2 . Kobu tUhan
Pokul~:1."In
Rc.rrc"t"~: .~Sec era
f'ln"'Giu;--:~l)l',rl:\'"; :-.,
.r~I ,··
.J.,.!....- . (1"
;) '.JC_·' "
• G) •.' IL'
-n:-
L C"'d
a a l ah satu I f ektcr : r.')
,.;'-;:~jI. lI'i'lK" -'
t'I " : " •
I' f'~~('torf':a f production [re
~.,br
~ L'"i .... 1 ",' (R eynolds 1968: 3£. Hnrry 'To cn t.ir tokno 1o[d,. dan o r l-;.:riS."1Li tcr' !"," i-
.. ·1 r'.sl "rC:es':
'.~
1...,,-:i :
(1981 : 151) .
Para ckon om mcm3nd anc bahw ,:!.
fJ~nusi:\rmr upaki\n sumber daya yanG mcmiliki pere.n an Sun ."I. t rcn tin cr dal(ll':l s u atu prQses pro duksi (Tjip tQ hc ri j~nto 1 983: 31,), baik dala:m fun6sinya sc b"f ai c'J.D:"'£.cr y r.o.n[ ';cnratur o r rf) ni St,si p.roduksi , ",£\up:un sc baGai tcn arc kcr j.o (i'uruh/l "Lo r) y cnr menyumbnngkan ten ac il S <lj"
(Muhy~rto19i12 : 106) . Sumbcr
daJ'a manusia yanr, pot cnsiru. itu perlu li.- r .. ,tkafi. scc"',r n Glptim.e.l dan sekali[ us diup,,-yrlt,:,\n F(;n,
.~,I."n:- ·n nY;:·. J
!3chinr.[~marek.a knususnya p a r t\ bti.ruh
v,crUjl~,,:[r.f.en -'"
l~(,rj.:yant' produktif (Tjiptoh eri jm1to 1«)83 :
3~).,')i.-.i 1-'5p rcn,-cnbonc -
en sumber dDYa
menu6i~r; .... w"" .... ,t bt:rhu
l.~.~.r, t -lcnr,:n usaha pcmne .kn tan t ", r .7l f
hi(~urn,'"tm
c:!.~i tu t.rlrliri ('fjip t o - herijantG> 1983: 36) ,wn e,-"\!; , [en -,
c · 'n n j"ll.H"on
soda!. t!lereka. Hcmurut r ... y-.; ... n
,T~S:' ., jt:r:t·,k to-.h':: ... pun,· ha- s i lan dan jamine .n sosial GE.c,-or·,p,· rh
jL.,n 1" !1' ....
unl~dene an
kelanl{6unr~nhi dup
ll['nf.ick . ..,li Y",y n kut 1,CI!:.cn u h-
aD kebutuhe~
p ok okny n (1983\ : 28) , KQnscp t cn tf'.n r l<;.(:ru t tlh,n
p~Kaentjoro.- Jekti
seb~(C!.il:'."n"'!.!ikutir setid ak- tidakny a J ,wl i puti :
" ,
a. D:ti:penuhi.nY~.r:,:n :"'!J1, S'1.n ~'n') !(;'I1. ·h'T), l_C.i~ l~t.·'H
sederh ana
~tr'.nk v 'tu Luh""'J-" 1.<" .... nny , b. Diperal o hn Y'1 ,(;r r, ....
,·.-.j.j .;r r
linc;kuD F:'an
:I,~nr hCr.:~ 1;11;1':" ';'}lfr c . Dijaminny !". ....
r; 'Plrr.l(;h
~C:-:t:!r
tcrm.e.Eiuk r.l cn ci},t,,,]t..-.rl :;.{:
.Jj r j ,d .
Tcrbinany~ YT:'t ..-:;r·
:1'\ ~:r,tul 1'r e . Dimunr:kink
lrn.'i'"Salllr
needs
kcw {'. ji ba nny
~\ ' I- •
Radwan c-1-':l n ,}'crk(;l (kcbutuhar J '<ok)
r ti !",-:
,
·1
}.~ .. I;'!I
. _ l.' ...
_,c. r' "
1m.eliputi d e 1 nlHl:l h'''.l ,
Y".i~ ::- .... I::·r. , kesehatan , p c n di dik-m, -.ir "n
r-:"!!::' \partisipasi ( Pitor.,o 1get::' : "--) .
;'1~'_1
, '.
~ .I.
.
r '!""er
t 'tl,r ,;1
L.i r,
::~_~ "11
jn,
Et Ai,"
", , '.-.
, 1 _1"'".
,L'-'n ,
r·,~"r.iJ
terus-r::lCDcrus
t±jcl~ "!N,ire lCi anccap\ tCIT-l?suk rUrlnl. l,-:1-
• !.i .:,1::' •
'~·t.;;n:;a L(.;.t'1~-
k emi sldn;:m
~.l){'Lil·
.~ UT • .' I I, I i r.l.-.i a10h
badan-ba(~l'nprJr(H.:ril. t.:-r
ni.1patan r a.to.- r at a p(;r or"'.Il·-,:m l' ..
r~,,'
1..:1',(Socmadjan 1 980 : 6 n . Se 'nrl,,,- '"
ukur a n bo r as 320 k -/ ji wo/tL
UlltL;, _ -I< 111,'lO 1:'Iii'lioj t h untuk porkot n M (flooth et ,,1. l S." ';';1) .
-. ''"!ili!'i ciri - c.iri
se baGai bcrikut :
"~t..aJ.'ja,
IJo rck."1
U,1W·lly ....t ....
fl .. l~sendiri , c O Tlcrti
t:l.!I~!·~"r. ,·tt.,
.L .j I'~~
tt r
~rCI!ul:::d.
" 1 L
1.1'l.n ket r anpilun .
11'cl.~tor :&:-1"(, ... i.~.i '1 "1 '~l.L.:L l .'il'.i t
sokali 6ehin::
~[:. !~ej,,:,:,r-t:..":m,(;
roenjadi sa n -."1,t t crb,.,t,1.:; .
Keclua , rnercka
tirlt:'J~ 1.:t.:J,1 11 td. I, (,
olch asset p ro'_~ul;: Gi '~cn ·;-. n 1:
)'11t1dak cukur
untu~i. 'rxr;'t'c..1ch t·:.
~ mo(~cilusrhn •• •
Ket1 r;a , t in
i~,:>.tl)L'n,'i .
i l l 1"tro;1at sekolah : ","'!" . ,J' t.G· :-c. t.
men cDri n;lfkrd:
Ljchin'~1,'" ti
'~'.t 1
J.belE\j~r.
JW' ,'" ""I.nrJ .. -.,r '.
t'Ll" ~sekolah , k.".r(;n.'l
h:>rl'G '1 .L~II'.\;tambahall pen
'h;,f.dl."Hl"'t,:-,':l ;,P,' "
sehi n Gca scc
":,~,,,turun ·-
t0r't~n,; l., f t kotcrLeli1.h::";l!·:~ndi i
"lW,'}-' "lKoempo.t , J{o: cnycl;:i"'Jl
l1cr'L."' Ur di antar a [.!o rckp_ tie...J-
!"'(h 1
i1 ·:.
rnC'ka kecil Gc!::.:tli .
l.~::=---:-;:
buruh- t a ni
~.. tr'.u r,d::cr
~ ""':,-,"1' ,"l)ertC1l1iL'.n Lc·{(! rJ .!"'I den
'il:\.,·i "'n lt erja kuran t (' rj;·c.ir. .
~>n~··-J:({
\u enj a di " PC}r;, rj.:;t 1e;.:"5
11(r:f>lf
so.ja. D::u- ,"n
-.(:,Y!n:>,n :)(:1' "i,:,r"'r. t!
m.o.kn t i n...-k,'1t
Uil{';h r.H d.1·r11
r':nr~1 mercka di I
'1;lh .""riGI
,',j , i ... ·1(c1imQ" L.".n . 'lL (11
;mt"r,-' f n:l;~'nasih
lerud_~,,-V': . .,
,I '111.1(: ,I'
r(skill) ...
t.~urr.: l:Ji iL-,r. S< ' . ..,
nc (ar a bcrL(.i'd'm
tl~<_ i('llpenduduk
d(·.:~ini .. ..
II(::',-..111
..I. l.,I,L·
11rucnfje1ornI'old~pn
'1,:1;'" '. ,{
l'It r-
ltP'cndapo.tDll
~d'-.l -.-:- .--..1
~b aik Lcr u:'i.',
'J;.I .t"'\i r y ;:...n r (11 tcri
1 i .,p r cst{'!Gi
'l.~r:_.
,",,~L )}' l' (1) r(;!"u",'P .,.
I f "'1.i'·tI ... ,'"
t n
~ j."'-; unt.u~{ I
.I,r1c r-
• ". ('iri . Pcn·' .... y,n.L.-:n ,r'" ·.,n t
~Ur'Jn""-., \ . 0 , 3 "
l!i1i
r;j
tr' ":.io un tuk
" J .... "i untuk
J
<' T:j'e:lc,r;ik:n
-~
-li d: i rUI:I,-'h ,
1.<.:1'j; .
·,t rl~·.lG!lI\~;: _lXj.
, ..
L'd(' "7\.
\ '.1 ·,'_t:
'L.n,. l"t.~.!,~,
'n o
.. "' ;"cs:i n:,.l' un
t:;r-:01k,~.
!\"',l'L:-1,:- '11
le vc;)
'~I"\. :-."•
I;J'
j 1· 1_ L!·.
,-
,
:.1.1
.. '
\ l 1 "'Ii
1: en
.2 1';
, •
: f. il
" "1. _1",
l ' ~I;i
r'
u~ -1' (~,"In~,
h ,n tr'l .l,d
1_) . 'UI-i
• !,
j
-~
..
_.. .... - --- - . . _- . _. -
10
(b) hae11 1nvostn£1; (2) pctlrtnp'"l<':',.n L(. rup"1 t:"r rmc y a ne
a ntara lain nc1iputi (,) ter"G (1) ~,cr.col: ton (c) t""ns- portasi Cd) pcrun uh:m don (cl rcl{rc,.o:' ,
P'endup atnn sektor
inforr,.~ltY·"l-:ni se
~1c1. ~}cn.... h.1,.silcn bail{ berup D. UD.nC atau b.1r .. u
~ y,~·.l· r1i LcriJ:' ... , Liao.1.ny,:1 sebll[ai tnl .3s j .... za "tau l':ontr .... , 1 "'cr,r..;tr.i G::lri sd::to r
informal . Pcndapatpn 1n1 ;"cruf\<, (l) rcndt'.pi't~n -la,ri usaha
YaTl,Grnc: liputi
(~l)\1,.-.51.1
1;.'1'5il;J.:lri
u::;~h~scndiri (b) kons urn.~i (c) penju,~.l.:·!1 (1.-11'i ;.cr"'jin:1.l1 rl.i.: -'Ih ;
(2) pend ,'3,p<'-t ::m (1"ri invc8t.;,si~ C:i) rc·nd ... TL'.trr. uf'.ri
keuntunc~n SOGi [l] •
Pendap ntD.n ::ck t or
uU,"i..:;L(J n
t.CI·.~· .,;,.rj.·,h.!.l..- I rc.duiL;;:t dencan kon suru:ii tr'rle:La: di
imo.syar"lkllt keeil . I ... Y.n tlir r sumsi senc!iri dC'_n
,".~.'1y:-on· r:ii'. -.
duk si sendiri. 'l'cntu
j ...-i .... ncrJ;,-t
nu tlaJ, satu
Ol'''!n ,b n' :;;
tkeeil)
tsatu
L.::\c;t"r~ " t Icil
(Sunuhnryo lSiH.? :
Cl,).IHo~l:0. 1
ut,
t'pendapntan vnt ....
r~.l:j' tas fisikny.o.. U ... .1-,,1;
i":tansga buruh ,
U~l."'" <~r:r: r
•
denca n
pcn(~.:lpo.t ~T'.:-. r I.
Tetapi olch L:r.r(;n'\ tc;; .. '."" I-
1 .i,~'satunya fcltt or prucJuhGi)
I. .1 - 1:!1rur.tah tnn{T3 h.:'.ru!:' li _
~Yo.n :- akan ner::I ... ' ...
h,~cj,l)kcci1 (Scott 1;1[,1 : 20) ,
Hans- Dieter Everc
! (:1"1 •t,
~l'11'
IRc.produJtsi
'''.cl;,,]11
U -'" h . ," .' ke6ancrup."ln~·:"'kerja meru p.",l.;,:'n pr-Cl: r'
y-.j\ ~,kat=:o.n
p~nrnn .~r". rCl:r'.:o;""c~·tny " , ruru.ah tan cc'"\
(hI' j~o:v- ...
C' I "1'1,.,
_.
••
J .•
- ;.,
~'l"'u,n
3 ... tlTn.:llrJj
ri
'lll~on-". -'...i.
:(!~vil.rj li I.' r( -
.. :c!ldiri ini tir1<Jk 1
~"".1n (
~r · ... t .... u
1,
•
:c., cr:ln·1I
W ti vi-
i ru' h
1'" 1 : "3) .
1 :i r £ tll 1 [,
,tli.-
.... r,'I...'1
.. 1.1 J
; U'
, 5.
lI:. ,( '1
-.t
o I c·'r 'ul.: i
1 •L ,.
,r.I-L ":. J j n,;-'
t
.;·G, L.(,r." ':.p cnin .... -
\ "1' , Icny·
~c-ni' r "m
KeGiatan rorrot.l .. l-:
~ii "u : :-on)'. ( _
J.'nl ..
"1d ... 1 ... ,
1" ..11 "'il te.nc[a olch
t.c:~. • ·cr.) ...
\'.,1'.t:i,'
I' " T''S' r . n"n
'3ct:.~Li;;nbesnr produksi '.li .. d,
~4 r_ll~(..
'-'lj,i\',i tnr. :dri-:ul .... Gi atau pasl1.r . Rer:,1.
hakan ['.tau ne; .
[(J 'u:~.1 •
11 elat-alat dan
perlenrka~'any"'nr .:cl,.,njt.:tny,""I l!lerckr> }1"l:ai
sendiri tanpa
nenyalurk"~nnY0 nc~l",'lt:i.
~~r l",r,ia!':- -!isebut dencan 'produk subsi stcn
I(Ever-: 1 )''/ 1 ') f) .
Pendo.p gt an SllutU
TU. ,"'1"i.-:l ... ( .. _"'UC!lya rl.)rodt;.ksi r w::ah tanGca
turu~)·l ....
,].i ....t 'i
rL)('h
,r~a . Sumber-su:::J.bcr
ut.~~, ~balas j ,".sa ecru !',", r',ri r
cr~il':' lc"' . .l -·t"lU
...;i-~r~":beriupnh ,
b. Pendap e t ."'.ll t,er:..;i!:
f:t::.-':5
11":t: .. '.
kernjinc.n t an
<'.n~ J:.::!(~:-d.:r ..-:.iJ.- sampinC.? n l:'.innYi1 ,
c . Baranc: Yr-.nC diproclul::,;)
·'tld:L soperti t allC'r-;>J1 rt..,u t !:r!1Cy. y ..
hillro'!lan rU:J .-· h
td. Hadiah
at~urm.1-.cri"'n
l .... !"!'· (:;Hul<;:ur das",r un tul-: r"-l' rc (luk,i i produksi
rl;:m J<:on~u~~::;it: ..
i~ {l~::,1.
,ji'nenUD[y..ink an konsu::tsi , t.r
t·,~..;.:. c: .1.1 p r odU};;:si . Untuk rJe; ntvr
t:t~ '.;'l;.r!
"
reprodu~:;:ci ocd(.r:l.;-~ (:".1 ~
If''
Ir ',L
per:lcUtai'3.n/l{onst:.~
r:ti. ,_"it":
~1- .'- (J) manusi a
E:~l1crti ~-.".
produJ:ti r Ynn:- Lt ;'.
; I. • .. "
nlat-al~t pr::><,u:~I.;j \.'j'
t::
-!,I vit ns
yanr~["Jr- .
d '" 1·
J •dal","
5U:·t\ :i.:,hubun an- hu tun
~ ~ -~i '~.l• . ,
up acar2. tertcntu (.:I:i t t,:l<:,r.,
r; ainy a) .
Ilrtiny~) {!,~rip' ; .. ;;
jJ
"
I'77) .
tienpidentifik-' si.,-'"':n ct,"'lu:' - ..
,~'\1
0..
Bentult rUJi,"I' uLt<r
-!-J :--•• In':I. 1b:-u':-iin-mn
I,1'1-
n"i rj rl
,"11-, ' ( ' rrti
f.lil-·-.r !i
''' ... 1 ... f2 :
~2;) .
J " (:1'lL
'I '.
y' !: n-:i
,
I'.
"
- ., , .'
( .- .
,- - rd
,
.,,
'( " )
!~...
i1:~ur',::,ij 1. 11 "_"C' -ntl--.n
'1 " .. : . , .... blr, U'jl
. ,
I . , :.;1, ..
1.
J'):1 U:l
l::.T.
~ltu:;
I ] I,
12 o leh y n.n r be rGnn d:ut:111 ,
b. WilayeJ) ter .rpa t
tinrr.~ ~t:tUrllr.l=- rkan r.mn:t.:. , k<'.rcn<\
diaIlB'cap bnhwa v.ril.':'y:>.h tO
I.:;."t tiro '-,1 r.cnnn
t;Jlt"11statusnYa ,
c .
SUr:J.b~rpendn.pat.1n IV"!-:lurut '"/ . L)
)~. .~·rr:(:rj,olontuk·."P1 ate.tuB sosial SC13(}or nr (::;UL.-.. r:tl _
j : ;l,~) ,c-n:Li.- dikan yanr (lico.p:"i 'len"ln 1 0n"
,""1Uhuirf. l')r\2 : 227) dan Ge!::-liru6 f' _n,li :!i1'
rr: c ,., .1· - rub. {\
J. ~Jstratifilt.C>Gl. ::;om. 1 ( ...
':.l ~nt.~J.-.II : ::., ;,,) . Buruh, scb:,.:-:1ir,,,"'n:l I
~lo.ll'PI~menurut pandan r .-m Gon:inlo,i.
Iru,
.~I.struktur sister.J c(;r;irtl. :, "("d: j"
subyek
6osi.?~y']n teri nt·
!'.':i
r;I
,
tan~Ga
serta lin !""l-u n,·;'.n
I-,,;3Y' " r ·I,n
l• ";j-" \ " "tj,·\[. -- t:i,:oJ
kelomp o k masyara.k at
ocl~lu -:\~1:">.i.
-;1 .... ~"'r· Lr:i . Il"tcr·-.ksi ter jaLin olch unsur-u nt:;ur : 'tH":Y"
·~.1 t ... "sasaran n t au cit n- d ,tn ,
nrl~c.a,, t ;':
~
- 'n , ...
.I;L. ....n
",1 ", L ..
t.'n ,
l'pkun!">I1rf1a tau pe n G2, ruh , G,'"'nkci, t,.I">r·'ll.'"' - t.:-t.:
,.i.'t r: , ,1:·r. ;
'rJ:~nt ekanan \{eteranc.:-n (Bcrtr"nc le
0(,: ) .Konsepsi - k onscpr;i '(.;iJlor:"-.I
'ir r'un·l -")n
untuk mcn canaliGc p oln hul,',ln" n ,nl:
r..L:, ,: vi,lu d-!'"; helvl!i r,olt - di man a buruh l cpils
l. ~rU1 ,~~:-,:,. u",
l"'n!-:\ri litJ
;"l:un~~(1nmasyarakatny a -
!1.rl:"ll.~r:">.nr·lj;;Q
i:1t'~I- ~,ni'.l 1.ntnL I'n: "r- oleh .,, ')J.IbRran tcnt:m.
f~\.tor- f',J:tc'r 'fke1ompok i tu.
Pen,~et"'Lu"n tent"nr ;1':..'1 ke ac.:!TJaan , can
l-"1ir.-l~'i!l) ~.:"!1 J"7;',.tentan G fakt o r- {.:JJ-' tcr y:>,n
l- :IT ... t:ny a (Soek"nto 191\;' : 'J)) .
Erat l:ai tnr.!',y::'l
;,:1 nrJ. "<:
~(Il}
c n "l"u:i
In
(~1011 "U';'lY~',....ril\
.:11 (:t,.:
.J1JJ~rr
'~['p:te}' ,j 'lup,"ln-
menentukan piliJ..-:'...'1
1'11
~'14-' L.:, uJ 'l.iJ1vi: , ycJ:;n i bentuk lte, p ri b'-Jdicn.
Mlr.en', -,,'.,:
f.~!l· tfP'ruhi peoben tuk an lam ri
j· ..(J .... n :
" (1) Warisan hiolol
i~(y.:n- ,'":ri variasi 1r.divi d u ·tnL.:: ..
, ; I j tser tn kCl1.J.b' n , :;nny:J ,
(2) LinckunrR fl rCO-r.:'lfi.3 (:',(Jli pen ralc.r.irln Y0f1
~..
!"l:.(;'J"1 f'j,
I'
"! ;~d
tL!' - !.,"l.kt,or
" t,,· "r:
j:'.:...i('"lni".;!)
,11.1
"';1'- 1" l,_'- r r :lmenyel:'1r;'1c\
"11 r':irj ny . .,
t l'(3) Linckunu'n \{r.-l
w'~.. ·'n
I .r"yane
bl,)rLcrJ;:)-l:.r.~,.... et
r,~·.'.llJketu df\YI\Cln
li1C;nyclt.rl~:.; J( 4 ) L i n gkunr:r'i'\ C;J"3:i ... J ( "'ny,_l
l 'berlnin.?l1 c :r::-r.y:J. {
'~l!(Ber t rand 19(;0 :
~J,).Lol{l\si :,cn01iti"..,E
~<;.l"'·i!
dua de sn, Ii,asinr -.r.: .• .:d
I'.1 . Des a Ra T/tau P-my."'nG r
":~'!l~4t; ..2 . Des a Tanjun r Kr-p,"'i i;r)c
~ ,:;t~;-It
1',i.; f j [=;i1-: ) , ," n
~::rti: ... ipn.,:.;i
":' lin
:1Jilt·.n
r
,1 L1..:i;' ::>1 :r' ,1
nt·"_' U I:. Le:1 llI'")c,k)
tt.j .1E tl,n. 1':"J11
,3.:1
..: 1.
jeu!: .
• ••
13
Keduanya berada u.:lmn \';il"'yr>h
K;"l·~.. r ; .
.1 .• 'U; cr"' )J '1·i;:.. 1-: .. 1.. JI A c ch Timur PropinGi D"1cr.:-h
JctjJ-'r.;'''~/). ll . ,..- ,'"!d .... :-o l.. .. k1Si ini1 ah 1. ebih
LD.nycl~ju,:-lo.h
rhnv"rj -; 1o'I:l't:.i1n;
,l~: ,~r.(lin "
densan l okc..si l:1inry ,..., rl··l-, "./1.1 ,-.:' ...
1'(Sensus Pen c.uc!uk ",,",-tu1 '"'ten
11-'.J" I.
Jumlnh GC1UTUh : 11.
" IL }.
umur 15 tahur. Kt ;.'.:'"') rii 1,·
196 dan 65
Ol'),n, , ( I 1 !'rurn ah to. nrr,:£!.. Cl,' l' ..
I !.co.d.c!.l ah 142 rt:.
d ari porl:l."1si ,
1FCl.i _ ih:-·' ,,", :n:··'''' .;,
berr~'\!3"rk;:m 1,0~
c -iii" nuy',
iI'.!.
penulis
(selll~L J,>t.nl"lJ. ~'1I1 l~ t,""
... ,
..
loronc de;., .... , t( r .
~ :~t"r, t. .,
"'.scbab itu , ... ;
.~;,(..!.·,e- I;l:;.t.l
'1"11 "
untw~
Ij(·w-u..jJi • ,,' ,,1 i
'~J.;t:i. 1Infor.
['~W"lH;:nC:"I.l"'rl
l·e
. "
,
,"
• l'.{ c.
.l :.('.~.
' ....:
(-1')':l:'ur n ,
'I
1
( J .j1) ~. n
-, .in
'.
.- ..
\1
. i· -n
, ):1'
ili tr ....
~k\, ,)
lane;su n r ( o ' c.c cr';- s:..) .
'~ ~;:. ~. '.__ -
:"!",k edua ( ? Febru il ri
~,3') .'
rr~t1St": 11 ) ) "·r c. .... .r - , ... ..\. 'i..'..l?.t n dencan pora n r.y:':, t -':',') f t['r ...
l"!Y.o::t :1",!'-i , ....
r; I,i~cr:_ .,n se belumnya. Inf o r ;;l'lsi IJ €mduh un: L,i
1 .... 1y ... ::1; . .:.:rc.l('h ".".ri data doku@ent a si .
P a d a
ti~p-tic":,.rr uo:,-:-
t.:U1[ ("t \ 1'1'1".l.·[.;·.:;, infor"·j-r-.l.
di kumpulk"n
d~ri:
1 . Kep e.l <:', r ur-,.:;I! t :'1
j ,:'.J2. Isteri
:\t~u .~)r(,:....
j .... ,'"'i.' n 1 r:ru ... \".,n
'i s
.';:"l-rti
3. Anc C' otn
r U".1, ...h
l;.['t'.":r-:J: ,.. l' produktif , GepcrLi
-~,";:·,t·u ...
l'!ler.l puny C".i i1en !'h 'il-' n,
:1 t -, I..i.
kcsatut\1l unit ruu' h t :" n T, ... .
~ct
':'.ti _ .... tus
Mereka ini. ke m udi n n rli;:;cLut
(!~·r,diper lakukE'n !:;ct"".c<,i in f orr';!n "
De sB , 1mell!! M c u n'1Q.:. 1.1]; ,
;:~rt.... 1..., tunG ka n cul;.up ce n -ctt,hui scl\!lr, run a h tan cr a b ur ur ,
". ,
,-r ,
. ,f' _ ... Y.Sed ru1 [,k c m tci:".n il{ .... n ... l i ..
::t<'to
J ~y:,;n'
;c1~jeko nor.li ru r.;nh t tllW',,:,, lJ\.r\J:h 1
",~ p~, I;' -.c~ r nt.:u~tel r ahan vo.riabcl ·-v .... n.',r,.l
r'~':n'i s scc ar a kun nti tati f.
lira1i::'~-li]
~\t a hapan p en e1i ti ;>';l 1
~'t)p;l,n ,
uni t i nfor;c>a si .
.~ "