Het ABC van de BSA. Praktische handleiding voor de Brede School Academie Utrecht

(1)

Praktische handleiding

voor de Brede School Academie Utrecht Editie: 2013-2014

(2)

(3)

1. Uitgangspunten van de BSA 1.1 Inleiding

1.2 Verbinding onderwijs en onderwijstijdverlenging 1.3 Academische cultuur

1.3 Bijlage: Hand-out voor leerlingen over de A van de BSA 1.4 BSA-didactiek: effectief en inspirerend

1.5 Lokaalinrichting

2. Structuur van de standaard BSA-les 2.1 Opbouw en structuur in PO en VO 2.2 Binnenkomst

2.3 Leestafel

Bijlage: Hand-out Sardes over de leestafel 2.4 Agenda

Bijlage: Voorbeeldagenda 2.5 Woordenschat

Bijlage 1 Voorbeeld huiswerkblad Bijlage 2 Consolideerspelletjes 2.6 Kern dag 1, de tekst

Bijlage 1: Voorbeeld modelen Bijlage 2: Actief, integraal lezen

Bijlage 3: Websites om lees- en onderzoeksteksten te selecteren 2.7 Kern dag 2, het onderzoek

2.8 Kern dag 3, meer over werkwijze VO 2.9 Boekenclub

Bijlage 1: Vraagkaartjes

Bijlage 2: Manieren om de boekenkring spannend te houden Bijlage 3: Methode Chambers

Bijlage 4: Een artikel over het belang van lezen voor woordenschat (Sardes) Bijlage 5: Hand-out van Sardes over boekintroductie

Bijlage 6: Onderzoek Kortlever & Lemmens om te gebruiken in de klas 2.10 Reflectie

2.11 Huiswerk (alleen voor PO) 3. Specifieke BSA-lessen

3.1 Eerste week van het schooljaar PO Bijlage 1: Agenda eerste week Bijlage 2: Interviewvragen

Bijlage 3: Formulier leerpunten leerling Bijlage 4: Regels op de BSA

Bijlage 5: Tabbladen leerlingmap 3.2 Eerste periode BSA VO

Kennismaking / Boot camp / Boot camp week 1, journalistieke genres Boot camp week 2, onderzoek / Boot camp week 3, presentatievaardigheden Boot camp week 4, debatvaardigheden / Boot camp week 5, schrijfvaardigheden Bijlage 1: Vragenformulieren eerste en tweede BSA interview

Bijlage 2: Hand-out journalistieke genres en voorbeeldartikelen

6 6 9 9 14 25 28 32 32 34 34 38 39 41 42 47 48 53 59 60 61 63 67 69 72 73 80 82 84 85 86 86 87 87 89 90 92 93 94 96

101 102 1. Uitgangspunten van de BSA

1.1 Inleiding

1.2 Verbinding onderwijs en onderwijstijdverlenging 1.3 De academische cultuur en houding op de BSA Bijlage: Hand-out voor leerlingen over de A van de BSA

1.4 BSA-didactiek: effectief en inspirerend 1.5 Lokaalinrichting

2. Structuur van de standaard BSA-les 2.1 Opbouw en structuur in PO en VO 2.2 Binnenkomst

2.3 Leestafel

Bijlage: Hand-out Sardes over de leestafel 2.4 Agenda

Bijlage: Voorbeeldagenda 2.5 Woordenschat

Bijlage 1: Voorbeeld huiswerkblad Bijlage 2: Consolideerspelletjes

2.6 Kern dag 1, de tekst Bijlage 1: Voorbeeld modelen

Bijlage 2: Modelen en verbanden leggen Bijlage 3: Activerende, uitdagende werkvormen

Bijlage 4: Websites om lees- en onderzoeksteksten te selecteren 2.7 Kern dag 2, het onderzoek

2.8 Kern dag 3, meer over werkwijze VO 2.9 Boekenclub

Bijlage 1: Vraagkaartjes

Bijlage 2: Manieren om de boekenkring spannend te houden Bijlage 3: Methode Chambers

Bijlage 4: Een artikel over het belang van lezen voor woordenschat (Sardes) Bijlage 5: Hand-out van Sardes over boekintroductie

Bijlage 6: Onderzoek Kortlever & Lemmens om te gebruiken in de klas 2.10 Reflectie

2.11 Huiswerk (alleen voor PO) 3. Specifieke BSA-lessen

3.1 Eerste week van het schooljaar PO Bijlage 1: Agenda eerste week Bijlage 2: Interviewvragen

Bijlage 3: Formulier leerpunten leerling Bijlage 4: Regels op de BSA

Bijlage 5: Tabbladen leerlingmap 3.2 Eerste periode BSA VO

Kennismaking / Boot camp / Boot camp week 1, journalistieke genres Boot camp week 2, onderzoek / Boot camp week 3, presentatievaardigheden Boot camp week 4, debatvaardigheden / Boot camp week 5, schrijfvaardigheden Bijlage 1: Vragenformulieren eerste en tweede BSA interview

6 6 8 9 24 26 29 32 32 34 34 38 39 41 42 47 48 53 59 60 61 62 63 67 69 72 73 80 82 84 85 86 86 87 87 89 90 92 93 94 96

101

(4)

Bijlage 4: Hand-out presentatievaardigheden, kaartje

Bijlage 5: Hand-out schrijfvaardigheden: objectieve/subjectieve artikelen Bijlage 6: Hand-out schrijfvaardigheden: artikelen zonder alinea’s Bijlage 7: Hand-out schrijfvaardigheden: stappenplan objectieve en subjectieve artikelen

3.3 Drie-lessen-cyclus, presentatie en debat 3.4 Vakken vol verhalen PO

3.4 Bijlage: Op avontuur bij de VOC, schema groep 6 3.5 Vakken vol verhalen VO

Bijlage 1: Interview bij Utrecht persoonlijk Bijlage 2: Tekst en opdracht bij techniek Bijlage 3: Tekst en opdracht bij economie Bijlage 4: Opdracht bij religie

Bijlage 5: Opdracht bij recht

Bijlage 6: Tekst en opdracht bij historie Bijlage 7: Tekst en opdracht bij cultuur Bijlage 8: Opdracht bij maatschappij Bijlage 9: Opdracht bij excursie 3.6 Zomerschool PO

Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 1 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 2 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 3 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 4 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 5 3.7 Zomerschool POVO

Bijlage 1: Leerspieren. Handleiding Zomerschool POVO dag 1 Bijlage 2: Ordentelijkheid. Handleiding Zomerschool POVO dag 2 Bijlage 3: Geloof in jezelf! Handleiding Zomerschool POVO dag 3

Bijlage 4: Cultuurdebat Noord-Zuid. Handleiding Zomerschool POVO dag 4 Bijlage 5: Toetsen, expositie, presentatie. Handleiding Zomerschool POVO dag 5 4. Leerlingen

4.1 Profiel van de BSA-leerling

Bijlage: Brief om leerlingen aan te melden voor de BSA 4.2 Selectie van de BSA-leerling PO

Bijlage 1: Checklist selectie BSA-leerling PO Bijlage 2: ‘Uw kind is aangenomen op de BSA’

Bijlage 3: ‘Uw kind is afgewezen voor de BSA’

4.3 Selectie van de BSA-leerling VO

Bijlage 1: Checklist profiel BSA-leerling VO

Bijlage 2: Observatieformulier academische houding VO

Bijlage 3: Voorbeeldbrief aanmelden BSA-leerlingen voor leerkrachten groep 8 Bijlage 4: Contract ouders en leerlingen

4.4 Richtlijn voor leerlingen met problemen BSA-PO 4.5 Richtlijn voor leerlingen met problemen BSA-VO

113 115 117 122 124 1334 135 160 166 168 174 177 179 180 184 185 186 190 194 202 206 210 214 220 228 236 242 248 252 258 258 259 262 263 264 265 268 269 270 271 272 272

5. Docenten

5.1 Profiel BSA-docent

5.2 Coaching en beoordeling van docenten 6. Verslaglegging

6.1 Het feedback formulier (leerlingrapport) 6.2 Evaluatiecyclus met leerlingen

6.3 Procedure rondom leerlingbespreking

Bijlage 1: Het feedback formulier (leerlingrapport) Bijlage 2: Formulier evaluatie leerpunten

7. Monitoring

7.1 Monitoring en opbrengsten aan de ‘harde kant’: begrijpend lezen 7.2 Monitoring en opbrengsten aan de ‘zachte kant’: academische houding 7.2 Bijlage: BSA’ers scoren goed!

8. Jaarplan

8.1 Jaarplanning 2013-2014 8.2 Jaarplan BSA 2013-2014 9. De BSA als kennisgemeenschap 9.1 Overlegstructuur algemeen 9.2 Structuur teamoverleg

9.3 Verdieping. Het BSA-team als kennisgemeenschap Bijlage 1: Voorbeeld van een verdieping

Bijlage 2: Geschikte werkvormen bij verschillende typen doelstellingen Bijlage 3: Uitgangspunten voor de kennisgemeenschap BSA

Bijlage 4: Brainstorm: wat is academisch?

10. Organisatie, rolverdeling en taken 10.1 Organisatie van de BSA op hoofdlijnen

10.2 Functies, taken en verantwoordelijkheden binnen de organisatie 10.3 Taken BSA-contactpersoon in het VO

11. Ouderbetrokkenheid

Bijlage 1: Draaiboek ouderavond begin schooljaar Bijlage 2: Powerpointpresentatie begin schooljaar

Bijlage 3: Draaiboek ouderavond relatie lezen en CITO-scores Bijlage 4: Uitnodigingsbrief ouderavond lezen en CITO-scores Bijlage 5: Protocol presentatie en debat voor ouders

12. Communicatie

13. Kernwoorden, voetnoten en literatuur 14. Colofon

Inhoudsopgave Inhoudsopgave

273 273 275 276 276 276 277 278 280 282 282 282 283 286 286 288 294 294 297 300 303 305 307 308 310 310 311 313 315 316 320 322 324 325 327 328 332

Inhoudsopgave

3.3 Drie-weken-cyclus, Onderzoek-Presentatie-Debat 3.3.1 Onderzoek en Presentatie

3.3.2 Onderzoek en Debat Bijlage 1: Aandachtspunten Bijlage 2: Doorvraagvragen

3.4

3.5 Vakken vol verhalen VO

Bijlage 6: Tekst en opdracht bij historie Bijlage 7: Tekst en opdracht bij cultuur Bijlage 8: Opdracht bij maatschappij Bijlage 9: Opdracht bij excursie

3.6 Zomerschool PO

Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 1 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 2 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 3 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 4 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 5

3.7 Zomerschool POVO

113 115 117 122 124 125 127 135 136 160 166 168 174 177 179 180 184 185 186 190 194 202 206 210 214 220 228 236 242 248 252 258 258 259 262 263 264 265 268 269 270 271 272 272

(5)

3.3 Drie-lessen-cyclus, presentatie en debat 3.4 Vakken vol verhalen PO

3.4 Bijlage: Op avontuur bij de VOC, schema groep 6 3.5 Vakken vol verhalen VO

Bijlage 6: Tekst en opdracht bij historie Bijlage 7: Tekst en opdracht bij cultuur Bijlage 8: Opdracht bij maatschappij Bijlage 9: Opdracht bij excursie 3.6 Zomerschool PO

Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 1 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 2 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 3 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 4 Bijlage 1: Handleiding Zomerschool PO dag 5 3.7 Zomerschool POVO

113 115 117 122 124 1334 135 160 166 168 174 177 179 180 184 185 186 190 194 202 206 210 214 220 228 236 242 248 252 258 258 259 262 263 264 265 268 269 270 271 272 272

5. Docenten

7. Monitoring

8. Jaarplan

8.1 Jaarplanning 2013-2014 8.2 Jaarplan BSA 2013-2014 9. De BSA als kennisgemeenschap 9.1 Overlegstructuur algemeen 9.2 Structuur teamoverleg

273 273 275 276 276 276 277 278 280 282 282 282 283 286 286 288 294 294 297 300 303 305 307 308 310 310 311 313 315 316 320 322 324 325 327 328 332 5. Docenten

7. Monitoring

8. Jaarplan

8.1 Jaarplanning 2014-2015 8.2 Jaarplan BSA 2014-2015 9. De BSA als kennisgemeenschap

9.1 Overlegstructuur algemeen 9.2 Structuur teamoverleg

273 273 275 276 276 276 277 278 280 282 282 282 283 286 286 288 294 294 297 300 303 305 307 308 310 310 311 313 315 316 320 322 324 325 327 328 332

(6)

1.1 Inleiding

De Brede School Academie, de ‘omkering’ en Tom Sawyer

Zevenentwintig basisscholen uit de stad Utrecht, het Gerrit Rietveld College, het Christelijk Gymnasium Utrecht en het Stedelijk Gymnasium Utrecht werken samen aan een bijzonder initiatief: de Brede School Academie (BSA).

De BSA is bedoeld voor talentvolle doelgroepleerlingen uit de groepen 6, 7 en 8 van de betrokken basisscholen, en leerlingen uit de brugklas van deze drie middelbare scholen. BSA-leerlingen doen het goed op school, maar zij slagen er niet in om hun leerpotentieel volledig te benutten. Oorzaak is dat hun be- heersing van de Nederlandse taal achterblijft bij hun intellectuele capaciteiten en hun ambitie.

Om het onmiskenbare talent van deze kinderen tot volle bloei te laten komen, biedt de BSA een intensief naschools programma waarin vrij lezen, begrijpend lezen, woordenschatuitbreiding en kennis van de wereld centraal staan. Tegelijkertijd stimuleert de BSA een intellectuele cultuur van nieuwsgierigheid, plezier in leren en stelt de BSA hoge eisen aan inzet en prestaties. De gedachte hierachter is dat talent niet alleen een kwestie is van kunnen, maar ook van willen en doorzetten.

Een fundamenteel element van het BSA-concept is de ‘omkering’: het uitgangspunt dat ouders en kinderen worden aangesproken op hun mogelijkheden en niet op hun beperkingen. Het is een eer om naar de BSA te gaan! Dit uitgangspunt is zichtbaar in de gewenste academische leerhouding, in de ouderbetrokkenheid, in een vernieuwend curriculum, de overgang naar het voortgezet onderwijs, de relatie met de gymnasia uit de stad en ook in vorm en aankleding van de leeromgeving.

Essentieel is de academische cultuur die de BSA voorstaat. De BSA wil geen school zijn, maar een inspirerende plek, die kinderen voorbereidt op de intellectuele cultuur van bijvoorbeeld het gymnasium.

Inmiddels toont onderzoek van onderzoeksbureau Oberon aan dat de BSA werkt! BSA’ers boeken met name vooruitgang op het gebied van begrijpend lezen. En dat is opmerkelijk. Begrijpend lezen is een weerbarstig thema, het is niet gemakkelijk vooruitgang inzichtelijk te maken. Blijkbaar heeft de BSA- formule effect en leidt deze werkwijze tot gunstiger resultaten. Ook toont de BSA aan dat leertijdverlenging werkt onder de juiste condities.

Het team van de Brede School Academie werkt op een bijzondere manier met elkaar samen in een ‘kennisgemeenschap’. Wekelijks steekt het team de koppen bij elkaar om samen te werken aan het optimali- seren van het onderwijsprogramma en het professionaliseren van de docenten. Kennis en ervaring worden met elkaar gedeeld en nieuwe kennis wordt ontwikkeld.

In zijn wereldberoemde boek ‘Tom Sawyer’ beschrijft Mark Twain de volgende situatie:

Het is zaterdagmiddag en alle jongens hebben vrij, behalve Tom Sawyer die door zijn tante is veroordeeld om een dertig meter lange, drie meter hoge schutting te kalken. De wereld lijkt hem stomvervelend en het leven is een last. Overigens vindt hij niet alleen het karwei ondraaglijk, maar vooral de gedachte dat alle jongens hem in het voorbijkomen zullen uitlachen, omdat hij staat te zwoegen. In deze sombere vervelende ogenblikken, zo verklaart Twain, kreeg Tom een inval. Een machtige, een schitterende inval! En even later komt de eerste jongen al aanlopen. Ben, degene wiens spot hij het meest van allemaal heeft gevreesd.

‘Hallo ouwe jongen. Strafwerk zeker?’

‘Ah, Ben, was jij het. Ik had je helemaal niet in de gaten!’

‘Zeg, ik ga zwemmen, wil je soms mee? Maar ja, jij werkt natuurlijk liever, hè? Jij bent liever hier, hè?’

Tom nam hem verbaasd van top tot teen op: ’Het is maar wat je werken noemt…’

‘Wat? Is dat dan geen werk?’

Tom doopte zijn kwast weer eens in en mompelde onverschillig: ‘Misschien wel, misschien niet! Alles wat ik weet is dat het deze jongen best zint.’

‘Kom, je wou mij toch niet wijsmaken dat je het voor de lol doet?’

Tom (de kwast heen en weer strijkend): ‘Voor de lol? Nou, ik zie niet in waarom niet. Wie van ons mag er alle dagen een schutting verven?’

Dat wierp een nieuw licht op de zaak. Ben verorberde peinzend zijn appel. Tom liet zijn kwast zoetjes heen en weer gaan, deed toen een stapje achteruit om het effect te keuren, tipte hier en daar nog een plekje bij, keurde het geheel opnieuw, en schonk bij dat alles niet de minste aandacht aan Ben. Deze volgde elke beweging met een interesse die steeds intenser werd. Tenslotte flapte hij eruit: ‘Hé Tom, laat mij ook een stukje doen!’

Halverwege de middag heeft de schutting drie lagen kalk en is Tom schatrijk: voor de gunst om een stuk schut- ting te mogen kalken, heeft de ene jongen na de andere afstand gedaan van zijn dierbaarste bezittingen.

Het is Tom gelukt een karwei voor te stellen als een pleziertje, waarvoor betaald moet woorden. Zijn vrienden hebben als één man deze nieuwe omschrijving van de werkelijkheid geaccepteerd.

Op een dergelijke omkering is de BSA-gedachte gebaseerd: het is een voorrecht om mee te mogen doen.

Arjen Scholten, Projectleider BSA

Uitgangspunten van de BSA

H 1

1.1 Inleiding

Uitgangspunten van de BSA

1.1 Inleiding

De Brede School Academie, de ‘omkering’ en Tom Sawyer

De BSA is bedoeld voor talentvolle doelgroepleerlingen uit de groepen 6, 7 en 8 van de betrokken basisscholen,en leerlingen uit de brugklas van deze drie middelbare scholen. BSA-leerlingen doen het goed op school, maar zij slagen er niet in om hun leerpotentieel volledig te benutten. Oorzaak is dat hun be- heersing van de Nederlandse taal achterblijft bij hun intellectuele capaciteiten en hun ambitie.

Essentieel is de academische cultuur die de BSA voorstaat. De BSA wil geen school zijn, maar een inspirerende plek, die kinderen voorbereidt op de intellectuele cultuur van bijvoorbeeld het gymnasium.

Inmiddels toont onderzoek van onderzoeksbureau Oberon aan dat de BSA werkt! BSA’ers boeken met name vooruitgang op het gebied van begrijpend lezen. En dat is opmerkelijk. Begrijpend lezen is een weerbarstig thema, het is niet gemakkelijk vooruitgang inzichtelijk te maken. Blijkbaar heeft de BSA formule effect en leidt deze werkwijze tot gunstiger resultaten. Ook toont de BSA aan dat leertijdverlenging werkt onder de juiste condities.

Het team van de Brede School Academie werkt op een bijzondere manier met elkaar samen in een

‘kennisgemeenschap’. Wekelijks steekt het team de koppen bij elkaar om samen te werken aan het opti- maliseren van het onderwijsprogramma en het professionaliseren van de docenten. Kennis en ervaring worden met elkaar gedeeld en nieuwe kennis wordt ontwikkeld.

(7)

1.1 Inleiding

De Brede School Academie, de ‘omkering’ en Tom Sawyer

De BSA is bedoeld voor talentvolle doelgroepleerlingen uit de groepen 6, 7 en 8 van de betrokken basisscholen, en leerlingen uit de brugklas van deze drie middelbare scholen. BSA-leerlingen doen het goed op school, maar zij slagen er niet in om hun leerpotentieel volledig te benutten. Oorzaak is dat hun be- heersing van de Nederlandse taal achterblijft bij hun intellectuele capaciteiten en hun ambitie.

Essentieel is de academische cultuur die de BSA voorstaat. De BSA wil geen school zijn, maar een inspirerende plek, die kinderen voorbereidt op de intellectuele cultuur van bijvoorbeeld het gymnasium.

Inmiddels toont onderzoek van onderzoeksbureau Oberon aan dat de BSA werkt! BSA’ers boeken met name vooruitgang op het gebied van begrijpend lezen. En dat is opmerkelijk. Begrijpend lezen is een weerbarstig thema, het is niet gemakkelijk vooruitgang inzichtelijk te maken. Blijkbaar heeft de BSA- formule effect en leidt deze werkwijze tot gunstiger resultaten. Ook toont de BSA aan dat leertijdverlenging werkt onder de juiste condities.

Het team van de Brede School Academie werkt op een bijzondere manier met elkaar samen in een ‘kennisgemeenschap’. Wekelijks steekt het team de koppen bij elkaar om samen te werken aan het optimali- seren van het onderwijsprogramma en het professionaliseren van de docenten. Kennis en ervaring worden met elkaar gedeeld en nieuwe kennis wordt ontwikkeld.

In zijn wereldberoemde boek ‘Tom Sawyer’ beschrijft Mark Twain de volgende situatie:

Het is zaterdagmiddag en alle jongens hebben vrij, behalve Tom Sawyer die door zijn tante is veroordeeld om een dertig meter lange, drie meter hoge schutting te kalken. De wereld lijkt hem stomvervelend en het leven is een last. Overigens vindt hij niet alleen het karwei ondraaglijk, maar vooral de gedachte dat alle jongens hem in het voorbijkomen zullen uitlachen, omdat hij staat te zwoegen. In deze sombere vervelende ogenblikken, zo verklaart Twain, kreeg Tom een inval. Een machtige, een schitterende inval! En even later komt de eerste jongen al aanlopen. Ben, degene wiens spot hij het meest van allemaal heeft gevreesd.

‘Hallo ouwe jongen. Strafwerk zeker?’

‘Ah, Ben, was jij het. Ik had je helemaal niet in de gaten!’

‘Zeg, ik ga zwemmen, wil je soms mee? Maar ja, jij werkt natuurlijk liever, hè? Jij bent liever hier, hè?’

Tom nam hem verbaasd van top tot teen op: ’Het is maar wat je werken noemt…’

‘Wat? Is dat dan geen werk?’

Tom doopte zijn kwast weer eens in en mompelde onverschillig: ‘Misschien wel, misschien niet! Alles wat ik weet is dat het deze jongen best zint.’

‘Kom, je wou mij toch niet wijsmaken dat je het voor de lol doet?’

Tom (de kwast heen en weer strijkend): ‘Voor de lol? Nou, ik zie niet in waarom niet. Wie van ons mag er alle dagen een schutting verven?’

Dat wierp een nieuw licht op de zaak. Ben verorberde peinzend zijn appel. Tom liet zijn kwast zoetjes heen en weer gaan, deed toen een stapje achteruit om het effect te keuren, tipte hier en daar nog een plekje bij, keurde het geheel opnieuw, en schonk bij dat alles niet de minste aandacht aan Ben. Deze volgde elke beweging met een interesse die steeds intenser werd. Tenslotte flapte hij eruit: ‘Hé Tom, laat mij ook een stukje doen!’

Halverwege de middag heeft de schutting drie lagen kalk en is Tom schatrijk: voor de gunst om een stuk schut- ting te mogen kalken, heeft de ene jongen na de andere afstand gedaan van zijn dierbaarste bezittingen.

Het is Tom gelukt een karwei voor te stellen als een pleziertje, waarvoor betaald moet woorden. Zijn vrienden hebben als één man deze nieuwe omschrijving van de werkelijkheid geaccepteerd.

Op een dergelijke omkering is de BSA-gedachte gebaseerd: het is een voorrecht om mee te mogen doen.

Arjen Scholten, Projectleider BSA

(8)

8 9

Opbouw van deze handleiding

Het ‘ABC van de BSA’ is een curriculum en een praktische handleiding voor medewerkers van de Brede School Academie. Het ABC is gemaakt om de werkwijze van de BSA expliciet vast te leggen en toegan- kelijk te maken voor geïnteresseerden.

Eerst wordt verteld wat de BSA de BSA maakt. Het tweede hoofdstuk van dit ABC omvat het curriculum. Hierin staat concreet per lesonderdeel beschreven wat de doelen zijn, hoe lang het onderdeel duurt, hoe het onderdeel moet worden ingevuld en welke materialen hiervoor nodig zijn.

In de hoofdstukken na het curriculum staan alle zaken beschreven die niet rechtstreeks zijn gekoppeld aan de lessen, maar die wel behoren tot de specifieke werkwijze van de Brede School Academie.

Deze handleiding vindt zijn oorsprong in het eerste BSA-concept dat in het schooljaar 2010-2011 in samenwerking met Sardes is vastgesteld.

De inhoud van dit ‘ABC van de BSA’ is dynamisch. Jaarlijks maken we een nieuwe editie. De inhoud wordt door het BSA-team steeds aangescherpt op basis van ervaringen en nieuwe inzichten. In de huidige uitgave voor het schooljaar 2013-2014, zijn de laatste inhoudelijke en praktische aanvullingen verwerkt.

Bovenaan elke pagina staat het hoofdstuk en de actuele jaargang vermeld.

Dit ABC wordt aan het begin van elk schooljaar vastgesteld door het team en de projectleiding van de Brede School Academie. Aanscherpingen worden gedurende het schooljaar in een aparte digitale bijlage bijgehouden. Na één of meer officiële evaluatierondes met team en projectleiding, worden de aanpas- singen verwerkt in een nieuwe versie van dit ABC. Dat gebeurt minimaal één keer per schooljaar.

1.2 Verbinding onderwijs en onderwijstijdverlenging

De BSA maakt deel uit van het geheel en verdiept de didactische en pedagogische aanpak en de inhoud van het onderwijs dat kinderen op hun reguliere school genieten. De BSA onderscheidt zich verder door de academische cultuur.

1.3 Academische cultuur Inleiding

Er bestaat een hardnekkig misverstand over de doelstellingen van de Brede School Academie. Dat misverstand luidt: ‘de BSA draait om het verbeteren van de resultaten op het gebied van begrijpend lezen’.

Dat is een begrijpelijke, maar onjuiste gedachte. Begrijpend lezen is het middel dat wordt ingezet om een veel bredere opdracht te verwezenlijken: doelgroepkinderen de gelegenheid geven hun potentie waar te maken en hen voor te bereiden op een succesvolle schoolloopbaan.

Uiteraard spelen de vaardigheden rondom begrijpend lezen een belangrijke rol. Maar er is meer. Doel- groepkinderen voelen zich, eenmaal op bijvoorbeeld het gymnasium, als ‘Alice in Wonderland’. De gym- nasiale cultuur is hen onbekend.

Omgekeerd leven bij veel gymnasiumdocenten opvattingen en vooronderstellingen over hun leerlingen.

Ze hebben verwachtingen waaraan doelgroepleerlingen niet kunnen voldoen. Daarbij gaat het enerzijds om vaardigheden als onderzoeken, presenteren en debatteren. Net zo belangrijk is de veronderstelde houding van leerlingen, dan gaat het om begrippen als ambitie, nieuwsgierigheid en de wil om te leren.

De academische BSA cultuur heeft betrekking op zowel academische vaardigheden als op attitude. De

Regulier onderwi

js PO

11 basisscholen

BSA Zomerschool

Leerlingen van de BS

A en de wachtli

jst

BSA-PO

Geselecteerde leerlingen van 11 basisscholen

BSA-V O

Geselecteerde brugklasleerlingen van het Gerrit Rietv

eld College

BSA Gymnasium

Geselecteerde brugklasleerlingen van het Christeli

jk Gymnasium Utrecht en het Utrechts Stedeli

jk Gymnasium

ACADEMISCHE CULTUUR

PEDAGOGISCHEAANP AK

INHOUD DIDACTIEK

De Vreedzame School

Onderw

erpen: Nieuwsbegrip Begrijpend lezen: Nieuwsbegrip

Woordenscha t: Verhallen

1.1 Inleiding 1.2 Verbinding onderwijs en onderwijstijdverlenging

1.3 Academische cultuur

BSA 1 Uitgangspunten

2013-2014

1 Uitgangspunten

2013-2014

BSA

Regulier onderwi

js PO

11 basisscholen

BSA Zomerschool

A en de wachtli

jst

BSA-PO

BSA-V O

eld College

BSA Gymnasium

jk Gymnasium

ACADEMISCHE CULTUUR

PEDAGOGISCHEAANP AK

INHOUD DIDACTIEK

De Vreedzame School

Onderw

BSA 1 Uitgangspunten ^2013-2014 1 Uitgangspunten ^2013-2014 BSA

8 9

De academische BSA cultuur heeft betrekking op zowel academische vaardigheden als op attitude. De Regulier

onderwi js PO

11 basisscholen

BSA Zomerschool

A en de wachtli

jst

BSA-PO

BSA-V O

eld College

BSA Gymnasium

jk Gymnasium

ACADEMISCHE CULTUUR

PEDAGOGISCHEAANP AK

INHOUD DIDACTIEK

De Vreedzame School

Onderw

erpen: Nieuwsbegrip Begri

jpend lezen: Nieuwsbegrip Woordenscha

t: Verhallen

8

(9)

Regulier onderwi

js PO

11 basi sscholen

BSA Zomerschool

A en de wachtli

jst

BSA-P O

Geselecteerde leerli

ngen van 11 basisscholen

BSA-V O

Geselecteerde

brugklasleerlingen van het Gerrit Riet

veld Colleg e

BSA Gymnasium

jk Gymnasium

ACADEMISCHE CULTUUR

PEDAGOGISCHEAANP AK

INHOUD DIDACTIEK

De Vreedzame School

Onderw

De academische BSA cultuur heeft betrekking op zowel academische vaardigheden als op attitude.

Regulier onderwi

js PO

11 basi sscholen

BSA Zomerschool

A en de wachtli

jst

BSA-P O

Geselecteerde leerli

ngen van 11 basisscholen

BSA-V O

Geselecteerde

brugklasleerlingen van het Gerrit Riet

veld Colleg e

BSA Gymnasium

jk Gymnasium

ACADEMISCHE CULTUUR

PEDAGOGISCHEAANP AK

INHOUD DIDACTIEK

De Vreedzame School

Onderw

1.3 Academische cultuur en houding op de BSA Inleiding

De academische BSA cultuur heeft betrekking op zowel academische vaardigheden als op attitude.

De academische cultuur op de BSA

De academische cultuur op de BSA bestaat uit houding, vaardigheden en culturele bagage. Deze drie facetten dienen zichtbaar te zien bij de leerlingen, de docenten en in het BSA-curriculum. In deze uitwerk- ing richten we ons op het belang van deze facetten in een breed kader, met het oog op de ambities die we hebben voor BSA-leerlingen met betrekking tot het vervolgonderwijs en hun toekomstig functioneren in de samenleving. De BSA-docent heeft hierin een brede taak: instructie geven, het leren van de leerlingen faciliteren en begeleiden, maar ook – en dat maakt de BSA-cultuur bijzonder – als ‘gids’ functioneren ten behoeve van de algemene, brede vorming van de leerlingen, door de academische cultuur ‘voor te leven’.

Idealiter is de academische cultuur dan ook niet beperkt tot de BSA (als plek) of tot de periode waarin een leerling of docent met de BSA te maken heeft; het is, of wordt, een permanent kenmerk, dat voor een belangrijk deel bepaalt hoe je je verhoudt tot de wereld om je heen en hoe je je daarin kunt blijven ontwikkelen.

1. Academische houding

Een academische houding kenmerkt zich door ambitie, nieuwsgierigheid en zelfstandigheid. Iemand bij wie een academische houding goed is ontwikkeld wil graag vooruit komen, stelt zichzelf voortdurend vragen en heeft het vertrouwen dat hij in staat is om zelf een stap vooruit te komen. Een academische houding wordt steeds belangrijker, omdat de waarde van specifieke (domeingebonden) kennis en vaardigheden afneemt. Een academische houding vormt een levenslang fundament waarop iemand telkens opnieuw kennis en vaardigheden kan bouwen die op dat moment van belang zijn.

Ambitie

Ambitie is de motivatie om succesvol te zijn, om goed te zijn in wat je doet en bereid te zijn om je daar tot het uiterste toe in te spannen. “Je best doen” en “hard willen werken”: dat zijn de kernbegrippen.

Ambitie kan betrekking hebben op een taak: een opdracht zo goed mogelijk willen uitvoeren; het kan ook betrekking hebben op een breder perspectief: de schoolloopbaan en de verdere toekomst.

(10)

BSA probeert haar leerlingen academisch te ‘vormen’, en zodoende de kloof tussen thuiscultuur en academische cultuur te slechten.

Tot zover de mooie woorden. De vraag is hoe kunnen we die academische cultuur bewerkstelligen? In de eerste plaats door hem te definiëren:

‘De academische cultuur biedt een inspirerende leeromgeving die is gebaseerd op nieuwsgierigheid, waarbin- nen alle betrokkenen, zowel docenten als leerlingen, gericht zijn op kennisvermeerdering en ontwikkeling’.

Academische houding

De tweede stap is oneindig veel lastiger. Wat verstaan we onder nieuwsgierigheid en, hoe sturen we daarop? Hoe operationaliseren we ‘hoge verwachtingen’ binnen de context van de BSA? Wat zien we bij leerlingen wanneer ze nieuwsgierig zijn en welk leerkrachtgedrag roept die nieuwsgierigheid op? Welke aspecten van ons onderwijsprogramma sturen op dat begrip nieuwsgierigheid?

Onderstaande matrix laat zien welke academische begrippen een rol spelen bij het BSA-onderdeel ‘de leestafel’. Uitgewerkt zijn de kenmerken van leerling, docent en onderwijsprogramma.

Werken aan de academische houding van leerlingen tijdens de leestafel – een verkenning Academische houding

leerling - Kenmerk - Wat zie je?

Academische houding

docent Programma (inhoud,

werkvormen, TLC*)

Nieuwsgierigheid

- vraagt naar essentie - vraagt naar verbanden - stelt zichzelf vragen - geniet van het

nadenken en praten over problemen

Prikkelt en daagt uit (zorgt voor verwarring, twijfel, verbazing)

Geeft leerlingen tips voor goede onderlinge gesprekken (bijv.

doorvragen)

Legt verbanden tussen verschillende artikelen Richt zich op de inhoud Toont eigen nieuwsgierigheid (‘Wat ik niet snap is …’ ‘Wat ik wel eens zou willen weten is

…’ ‘Toen ik dat zag, vroeg ik mij af …’)

Docent inventariseert prikkelende artikelen terwijl kinderen lezen

Actualiteit in kranten Diversiteit kranten en tijdschriften

Selectie kranten en tijdschriften

Actieve betrokkenheid - kiest bewust een

pittige tekst

- leest geconcentreerd - reageert op anderen - reageert op inhoud - neemt graag het woord

Wijst beurten toe Laat leerlingen op elkaar reageren (‘Hij zegt…, wat vind jij daarvan?’)

Prikkelt leerlingen met uitdagende vragen en opmerkingen

Stelt open vragen

Variatie in werkvormen (tweetallen, plenair, …) Kort en krachtig

Inzet TLC¹: Goed is goed, rekken, 100%)

Gerichtheid op kennis

- kiest teksten met sterke informatieve inhoud - benoemt nieuwe

informatie

- verbindt informatie met aanwezige kennis - stelt kennisgerichte

vragen

Helpt voorkennis activeren Stelt kennisgerichte vragen Peilt kennis bij leerlingen Voegt (achtergrond)kennis toe Verbindt nieuwe kennis met aanwezige kennis

Feiten in teksten in kranten en tijdschriften

Sociaal gedrag

- houdt zich aan de gedragsregels - toont interesse in

anderen

- geeft anderen de ruimte om hun inbreng te geven

Houdt leerlingen aan de afgesproken gedragsregels

Gedragsregels voor het voeren van gesprekken en debatten

Academisch taalgebruik - Gebruikt de taal

van argumenteren, verkennen, onderzoeken, concluderen, etc. - Formuleert zorgvuldig - Gebruikt

samengestelde zinnen (Als ..,

dan …)

- Gebruikt vaktermen

Gebruikt zelf academische taal (impliciet modelen), inclusief vaktermen)

Schrijft bijzondere woorden op Prijst academisch taalgebruik van de leerlingen

Inzet TLC¹: goed is goed – duidelijk formuleren

1.3 Academische cultuur 1.3 Academische cultuur

Nieuwsgierigheid

Nieuwsgierigheid is de belangrijkste prikkel voor persoonlijke ontwikkeling. Het is een basishouding van verwondering tegenover de buitenwereld. Een nieuwsgierig iemand wordt geleid door zijn eigen vragen en staat onbevangen en kritisch tegenover de informatie die op hem afkomt.

Zelfstandigheid

Zelfstandigheid heeft betrekking op de mate waarin iemand in staat is om zijn eigen leren vorm te geven.

Iemand kan zelfstandig leren binnen en buiten formele schoolse contexten. Zelfstandigheid vereist motivatie en vaardigheden. Zelfstandig leren is niet per se individueel leren; je kunt ook zelfstandig leren in tweetallen of groepjes.

N.B. In de afzonderlijke notitie De academische houding op de BSA zijn deze drie facetten verder uitgewerkt, inclusief adviezen voor de docent om de academische houding bij leerlingen te stimuleren.

2. Academische vaardigheden

De academische vaardigheden die in de BSA centraal staan zijn debatteren, onderzoeken en presenteren.

In het voortgezet onderwijs worden deze vaardigheden vaak bekend verondersteld, bijvoorbeeld bij het maken van een werkstuk. Ook buiten het onderwijs, waar steeds meer belang wordt gehecht aan bijvoorbeeld burgerschap en informatievaardigheden, wordt een beroep gedaan op deze vaardigheden. De academische vaardigheden komen in de BSA aan bod naar aanleiding van een onderwerp waarover de leerlingen teksten lezen. We zien begrijpend lezen niet als een academische vaardigheid op zich, maar als een basisvaardigheid die een voorwaarde is voor de ontwikkeling van de academische vaardigheden die nodig zijn voor debatteren, onderzoek doen en presenteren.

N.B. De praktische werkwijzen rond academische vaardigheden zijn uitgewerkt in het ABC van de BSA.

Debatteren

Debatteren is een manier om ordentelijk met elkaar van gedachten te wisselen vanuit verschillende standpunten. Om dit te kunnen, moet je weten aan welke regels een goed debat voldoet, bijvoorbeeld hoe je reageert op een argument of aan wat de kenmerken zijn van een goed argument. Daarom zijn er lessen in de BSA waarin deze vaardigheden geleerd en geoefend worden. Het uiteindelijke doel hiervan ligt echter verder dan de BSA. Leerlingen leren om kritisch en objectief naar elkaar te luisteren en om de geldigheid van een argument of betoog te beoordelen. Ze leren respect te hebben voor andere standpunten en leren zich daarin in te leven (empathie). Ze leren dat je een debat niet altijd hoeft te winnen, maar dat een compromis waarin alle partijen zich kunnen vinden ook een goede uitkomst kan zijn.

Leerlingen: De leerlingen zijn in staat om een standpunt met argumenten te onderbouwen, ook als ze niet zelf achter dat standpunt staan. Ze kunnen kritisch luisteren naar de argumenten van hun opponenten en zijn in staat om op rationele wijze inhoudelijk op die argumenten te reageren. Ze hebben plezier in het debatteren. Ze begrijpen dat debatteren een manier is om over verschillende standpunten te praten die gekenmerkt wordt door controleerbare feiten, zorgvuldig geformuleerde meningen en een echte dialoog.

Docent: Je stelt je rationeel op in situaties waarin zich verschillen van mening voordoen. Je bent in staat om verschil in de validiteit van argumenten aan te geven. Je bent in staat om een voorbeeld te geven van een helder betoog, op het niveau van de leerlingen. Je neemt je rol als procesbegeleider bij het debat serieus. Je neemt zelf geen standpunt in in het debat, maar je zorgt ervoor dat het debat goed verloopt.