Lianne Barelds Beurtwisseling en Sequentieorganisatie in Facebook- interacties

Lianne Barelds Beurtwisseling en

Sequentieorganisatie in

Facebook-interacties

Een onderzoek naar de organisatie van de beurtwisseling

en de sequentieorganisatie in interacties op Facebook die ontstaan

naar aanleiding van een status update

Master-Scriptie

Begeleider: Jan Berenst

Communicatie- en Informatiewetenschappen

Rijksuniversiteit Groningen

Datum van voltooiing: 21 juli 2011

Anne Roliene (Lianne) Barelds

Samenvatting

Voorwoord

Beste lezer van mijn scriptie,

Ken je dat? Je moet iets doen – bijvoorbeeld een onderwerp voor een scriptie bedenken, maar je ziet er tegen op of je weet niet goed hoe je het moet aanpakken. Dus je blik dwaalt af, van je computerscherm je kamer in, en ineens zie je overal urgente taken liggen die geen moment kunnen wachten en zeker belangrijker zijn dan datgene wat je op dat moment eigenlijk moet doen: ‘Jeetje, hoelang heb ik m’n planten eigenlijk al geen water gegeven? En sinds wanneer zit die vlek eigenlijk op m’n vloer? Die moet er van af en wel nu!’ En voor je het weet sta je na de vloer ook de wc te boenen en vrienden te bellen die je in geen eeuwen hebt gesproken. In het geval van studenten noemen ze dat S.O.G.-en (ofwel; het vertonen van studieontwijkend gedrag). Omdat ik mijzelf ken, heb ik mijn kamer voor studiedoeleinden al in een vroeg stadium verruild voor de Universiteits Bibliotheek. Daar staan namelijk geen planten en er is iets wat me tegenhoudt om daar de wc te gaan schoonmaken. Dus zoek je iets anders. En dat werd Facebook. Iedere keer dat ik even geen zin had om me te verdiepen in weer een nieuw onderwerp dat mogelijk geschikt zou zijn voor mijn scriptie, bekeek ik de vakantiefoto’s van vriend X of las ik in een status update dat vriendin Y de trotse bezitter was geworden van een labrador. En toen had ik een Eureka!-moment. Inmiddels zijn we een paar maanden verder en sta ik op het punt mijn ‘Facebook’-scriptie in te leveren. Waar S.O.G.-en al niet goed voor blijkt te zijn.

Familie en CCC-vrienden; ontzettend bedankt voor jullie ongelooflijke steun en betrokkenheid! Meneer Berenst, hartelijk dank voor uw input!

Inhoudsopgave

1. Inleiding……….……...1

1.1. Facebook……….……….2

1.1.1. Hoe werkt Facebook……….2

1.1.1.1. Een status delen en reageren……….2

1.1.1.2. Prikbordberichten vs. status updates………5

1.1.1.3. A coninuing state of incipient talk………..5

2. Theoretisch kader ………7

2.2.2.3. Interactional en structural topic………..15

2.2.2.4. Preferentieorganisatie……….15

3. Methode en werkwijze ……….………..…17

4. Analyse ………..………...21

4.1.2. Huidige kiest volgende ………..22

4.1.2.1. Taggen en noemen……….22

4.1.2.2. HKV zonder nominatie……….24

4.1.2.3. Projectieve kracht van HKV’s……….………….25

4.1.3. Huidige gaat door ………...…..28

4.2.1. Verschillende gesprekslijnen……….32

4.2.2. Eerste en tweede paardelen………..………….34

4.2.2.1. EPD ‘berichtgeving’………..…….35

4.2.2.2. Evaluaties……….………...…….36

4.2.2.3. Reageren op een EPD………..39

4.2.2.4. EPD ‘vraag’……….……….41

4.2.2.5. EPD’s zonder reactie……….44

4.2.2.6. Niet-geprefereerde TPD’s………..……….46

4.2.3. Bijdragen op andere gespreksdeelnemers gericht……….…….48

4.2.4. Threading en het topic………..……….51

4.2.4.1. Threading, interactional en structuring topic……….51

4.2.4.2. Topic change………..………53

5. Discussie & Conclusie ……….……….…58

5.1. Beurtwisseling……….……….…………..….58

5.1.1. Zelfselectie ………..58

5.1.2. Huidig kiest volgende………..58

5.1.3. Huidige gaat door………..59

5.1.3.1. (a)synchronie en HGD………..59

5.2. Sequentieorganisatie……….…………..60

5.2.1. Verschillende gesprekslijnen………..………..60

5.2.2. Eerste en tweede paardelen.………..60

5.2.3. Samenhang door threading en het topic………..61

5.3. Inhoudelijke discussie……….……….………..62

5.3.1. Beurtwisseling………..……….…..62

5.3.1.1. Beurtneming en HKV’s zonder reactie………..63

5.3.1.2. HGD………..63

5.3.2. Sequentieorganisatie en samenhang………..……….…..64

5.3.2.1. FB-initieerder in vergelijking met leerkracht………..…….64

5.3.2.2. Een positieve evaluatie als EPD……….………...…….64

5.3.2.3. Response mobilizing features.………..………..64

5.3.2.4. Gebruik van emoticons als ironie-markering…..……….65

5.3.2.5. Meerdere acties in één beurt ……….……….65

5.3.2.6. Samenhang door threading en topic………..………...……….65

5.3.3. Ten slotte………..……….………...66

5.4. Methodologische discussie……….………67

Bijlage I:

1

1. Inleiding

In de recent uitgekomen film ‘The Social Network’ zien we hoe Facebook in 2004 werd opgericht door de 19-jarige Mark Zuckerberg. Het begon als social network site alleen bedoeld voor de studenten op de Amerikaanse universiteit Harvard, maar inmiddels is Facebook de wereld aan het veroveren. Een steeds grotere groep mensen houdt via Facebook hun vrienden- en kennissenkring op de hoogte van hun dagelijks leven, interesses en gedachten. Van één keer in de x-aantal maanden tot een aantal keer per dag delen ze een status: ze kiezen een beperkt aantal woorden om hun volgers te vertellen waar ze mee bezig zijn en/of ze delen foto’s en links. In 2010 groeide het aantal gebruikers in vijf maanden tijd met honderdmiljoen. Sinds 2008 bestaat er een Nederlandstalige versie van Facebook. Hoewel in Nederland op dit moment nog meer gebruik wordt gemaakt van de netwerksite Hyves, is het de vraag hoe lang het duurt voordat Facebook die nummer één positie overneemt.

In december werd Zuckerberg uitgeroepen tot TIME’s 2010 Person of the Year. In het bijbehorende artikel staat:

One out of every dozen people on the planet has a Facebook account. They speak 75 languages and collectively lavish more than 700 billion minutes on Facebook every month. Last month the site accounted for 1 out of 4 American page views. Its membership is currently growing at a rate of about 700,000 people a day. […] In less than seven years, Zuckerberg wired together a twelfth of humanity into a single network, thereby creating a social entity almost twice as large as the U.S. If Facebook were a country it would be the third largest, behind only China and India. It started out as a lark, a diversion, but it has turned into something real, something that has changed the way human beings relate to one another on a species-wide scale.

Het zal niet verbazen dat een fenomeen dat nog steeds in razend tempo groeit en “that has changed the way human beings relate to one another” (TIME, 2010) een dankbaar onderwerp is voor onderzoek. De onderwerpen van deze onderzoeken lopen uiteen van hoe, waarom, wanneer en door wie Facebook wordt gebruikt tot zaken als identiteitsmanagement, privacy en marketing mogelijkheden. Op conversatie analytisch (CA) gebied is er echter nog nauwelijks onderzoek gedaan naar de interacties op Facebook. Daarom richt dit onderzoek zich vooral op een aantal basiselementen, zoals de beurtwisseling en sequentieorganisatie. De onderzoeksvraag luidt als volgt:

2

Voor de lezers die onbekend zijn met Facebook, leg ik in deze paragraaf wat meer uit over de werking van deze netwerksite.

1.1.1. Hoe werkt Facebook?

Hoe langer Facebook bestaat, hoe meer toepassingen er worden ontwikkeld en nieuwe mogelijkheden ontstaan. In deze paragraaf leg ik vooral de basis van Facebook uit.

Wanneer je als gebruiker op Facebook inlogt – iedereen kan zich gratis registreren via www.facebook.com – kom je terecht op de ‘startpagina’. Vanaf die plek heb je toegang tot je persoonlijke pagina, je ‘profiel’.

Figuur 1

Op de startpagina staat het ‘nieuwsoverzicht’. In het nieuwsoverzicht staan de belangrijkste en meest recente activiteiten van je toegevoegde vrienden, zoals geplaatste foto’s, links en status updates. Zo zie je dus meteen na het inloggen een overzicht van waar je vrienden mee bezig zijn. Op alle activiteiten van je toegevoegde vrienden kun je reageren. In dit onderzoek staan de status updates en de reacties daarop centraal.

1.1.1.1. Een status delen en reageren

3

Figuur 3

Als je je status hebt ingevoerd en vervolgens op ‘delen’ klikt, verschijnt de status op zowel je persoonlijke pagina als in het nieuwsoverzicht van alle vrienden die je op Facebook hebt toegevoegd. Vrienden hoeven niet op het moment dat de status wordt gedeeld online te zijn om deze te kunnen lezen.

4

kamer aanwezig waren, anderen betreden de kamer pas een uur of een dag later. Andere komen zo lang na jouw bezoek de kamer binnen, dat ze je bericht waarschijnlijk niet meer lezen omdat recentere bezoekers wegens gebrek aan ruimte hun bericht over die van jou hebben geplakt.

Let op: Je kunt alleen de status updates van je toegevoegde vrienden zien. Maar: je kunt alle reacties op hun status updates lezen, dus ook de reacties van hun toegevoegde vrienden die geen deel uitmaken van jouw groep toegevoegde vrienden.

Reageren op statussen van vrienden kan op Facebook op twee verschillende manieren. Dit is te zien in figuur 4, waar ik reageer op de status van een vriendin die deelt: ‘I’m an aunt : ) : ) : ) : ) : )’. Ik kan op de knop ‘Vind ik leuk’ klikken en/of op de knop ‘Reageren’. In het laatste geval verschijnt er een

venster onder de status waarin ik een reactie kan typen.

Figuur 4a

5

Een voorbeeld van een status en zowel de ‘Vind ik leuk’-reacties als de schriftelijke reacties daarop is hieronder te zien.

Voorbeeld 1

Marise Decided on a wedding dress today, so excited!!

Jijzelf, Denise en 10 anderen vinden dit leuk.

• Sara jeeeeee!!

• Megan Wicked,..bet you're chuffed!now on to accessories :) x • Loise Leuk he!!! Hahaha enjoy!!

• Faye Thats wonderful!!!

• Lindsey wauw!! super! X Pauline en Lindsey • Pieter leuk hoor...gaat spannend worden!

• Eloise Ja! Wat goed! Waar heb je hem gekocht? Leuk joh! Ben zo benieuwd! • Nadine Hoera! Gaaf zeg.

1.1.1.2. Prikbordberichten vs. status updates

Als je op ‘profiel’ klikt, kom je op je ‘prikbord’ terecht, dat is je persoonlijke pagina. Veel gebruikers hebben hun privacy instellingen zo ingesteld dat alleen hun toegevoegde vrienden deze pagina kunnen zien. Toegevoegde vrienden kunnen een bericht op je prikbord achterlaten en andersom. Ook staan op deze pagina je foto’s, video’s en je eigen status updates.

Het verschil tussen statusupdates en de zojuist genoemde prikbordberichten die vrienden op je pagina achterlaten, is dat de laatste specifiek op één persoon gericht zijn en meestal, afhankelijk van de privacy instellingen, alleen op de persoonlijke pagina’s van de gesprekspartners verschijnt. Status updates daarentegen zijn meestal op niemand in het bijzonder gericht en verschijnen in het nieuwsoverzicht van alle toegevoegde vrienden. Een groter aantal mensen ziet deze interactie en reageert hier op.

1.1.1.3. A continuing state of incipient talk

6

schrijft met een bepaald aantal vrienden in gedachten, dan nog houd je er rekening mee dat er ruim honderd anderen zijn die je uiting ook kunnen lezen en er eventueel op reageren.

7

2. Theoretisch kader

Sociale media zijn een vorm van computer-mediated communicatie (verder: CMC) die steeds populairder worden. Het is een verzamelnaam voor websites waar de gebruikers, met nauwelijks tussenkomst van een redactie, zelf de inhoud creëren. Op deze sites is interactie tussen de gebruikers onderling. Er wordt inmiddels zoveel tijd doorgebracht op internetfora en sociale netwerksites als Facebook (verder: FB) en Hyves dat er, behalve enthousiaste geluiden, ook vragen klinken over wat er nog privé is en of we straks alleen maar digitale vrienden hebben, zoals in het artikel Intimitieit in tijden van Facebook en Wikileaks van Stine Jensen in Trouw (2011). Er wordt op allerlei vlakken onderzoek gedaan naar sociale media. In recente onderzoeken staan vragen centraal als hoe werkgevers informatie op websites als FB gebruiken bij het aannemen van nieuwe werknemers (Brown, 2011), hoe na de dood van Michael Jackson verdriet werd gecommuniceerd via Twitter (Sanderson, 2010) en welke genderverschillen er zichtbaar zijn in het taalgebruik op MySpace (Fullwood, 2011). Verder blijkt onder andere dat vrouwen FB gebruiken om bestaande vriendschappen te behouden, terwijl mannen meer geïnteresseerd zijn in het ontwikkelen van nieuwe, virtuele vriendschappen (Pavica, 2008). Er is door de jaren ook redelijk wat conversatie analytisch (verder: CA) onderzoek gedaan naar verschillende vormen van CMC. Vooral op het gebied van e-mail, instant messaging (verder: IM), ook wel chat genoemd, en (discussie)fora. De interacties die in het nieuwsoverzicht van FB verschijnen, zijn nog niet eerder op CA gebied onderzocht. Daarom ligt de focus in dit hoofdstuk op wat er al is geschreven over andere vormen van CMC. De FB gesprekken die centraal staan in dit onderzoek lijken vanwege de lengte van de berichten het meest op IM, daarom komen vooral de onderzoeken daarover aan bod. Wel is FB langzamer dan IM, omdat de deelnemers vaak niet tegelijkertijd online zijn. In de volgende paragrafen ga ik in op de theorie rond het onderwerp van mijn onderzoek. Paragraaf 2.1 en paragraaf 2.2 gaan achtereenvolgens over beurtwisseling en sequentieorganisatie. Hierin wordt kort uiteengezet wat er al bekend is over deze onderwerpen op het gebied van face-to-face gesprekken (verder: FTF) en CMC.

2.1 Beurtwisseling in FTF en CMC

8

In gewone gesprekken, dat wil zeggen niet-institutionele, FTF-conversaties, zijn beurten niet vooraf bepaald door structuren of individuen buiten de interactie. Heritage (2004: 115) noemt alledaagse conversaties dan ook onvoorspelbaar. Over de beurt wordt onderhandeld in de context van het gesprek zelf. Dit is een lokaal beheerd beurtwisselingssysteem (Sacks, 1974). De deelnemers nemen elkaars uitspraken-in-uitvoering waar en bepalen aan de hand daarvan wanneer en hoe ze moeten reageren (Garcia & Jacobs, 1999: 338). Ze proberen hun beurten zo goed mogelijk op elkaar te aan te laten sluiten. Dit noemt Herring (1999: 2) het ‘no gap, no overlap’ principe. Men probeert bij de beurtwisseling zowel stiltes als overlap te minimaliseren (Mazeland, 2003: 26). Een beurt kan één of verschillende beurtopbouweenheden bevatten. Tijdens zo’n beurtopbouweenheid (verder: BOE) proberen de andere gespreksdeelnemers te voorspellen hoelang deze nog duurt. Het moment waarop de spreker mogelijk klaar is met zijn beurt, noemen we het mogelijke voltooiingspunt (verder: MVP). Op dit punt kunnen anderen mogelijk de beurt krijgen of nemen (Mazeland 2003: 28).

Beurttoewijzing

In het model van Sacks, Schlegloff en Jefferson (Mazeland, 2003: 27) wordt gesteld dat iedere beurt bestaat uit zo’n BOE en een beurttoewijzingscomponent. De laatste houdt de technieken in voor de selectie van de volgende spreker. Dat kan op drie manieren: 1) De huidige-spreker-kiest-volgende (verder: HKV), door een vraag tot een specifieke deelnemer te richten, de naam van een andere deelnemer te noemen of non-verbaal, bijvoorbeeld door de blikrichting van de spreker. 2) Zelfselectie door een andere gespreksdeelnemer (verder: ZS) of 3) de huidige-spreker-gaat-door (verder: HGD). Mazeland stelt:

De regels die op de BOE en de toewijzingscomponent werken, zijn hiërarchisch geordend: eerst wordt er gekeken of de huidige spreker een volgende selecteert; zo niet, dan kan een andere deelnemer zichzelf als volgende spreker selecteren enzovoort. (2003: 57)

2.1.2. Beurtwisseling in CMC

9

andere deelnemers om te anticiperen op MVP’s. Garcia en Jacobs (350/1) concluderen dat deelnemers aan QS CMC de neiging hebben de complete, geplaatste boodschap als MVP te behandelen door hun antwoord beginnen te typen bij de ontvangst ervan. Er is geen competitie om het recht de eerstvolgende te zijn die een bijdrage levert: meerdere personen kunnen tegelijkertijd een boodschap opstellen (347). Er is dus niet op één moment één spreker en één of verschillende hoorders zoals in FTF-gesprekken. In QS CMC kunnen verschillende deelnemers op hetzelfde moment de opsteller van een bericht zijn, wachter en lezer (348). Ze hebben bijvoorbeeld net een bericht geplaatst en wachten nu op een antwoord. Ondertussen zijn ze alweer begonnen met het typen van een nieuwe bijdrage en lezen ze met een schuin oog de boodschappen die ondertussen op het scherm verschijnen. De rol van meest recente poster komt het dichtst in de buurt van de rol huidige spreker in een orale conversatie (350).

Net als gewone gesprekken wordt CMC lokaal beheerd. De lengte en de inhoud van de beurt is niet vooraf vastgelegd. Maar, merken Garcia en Jacobs (1999: 346) op, als er eenmaal op ‘enter’ is gedrukt, dan is in één keer de hele boodschap zichtbaar. Gelijktijdig praten, en daarmee situaties van overlapping en interrupties, zijn zo onmogelijk. Verder hebben deelnemers de exacte plaatsing van hun boodschappen niet onder controle, want iemand anders kan zijn of haar boodschap al eerder afgerond en geplaatst hebben.

Wat het ‘no gap, no overlap’ principe betreft, is, zoals zojuist gesteld, overlap onmogelijk in CMC, en wordt het eerste gedeelte (‘no gap’) in CMC veelvuldig geschonden, aldus Herring (1999: 2). Meestal zit er een gat tussen een verzonden bericht en het antwoord. In QS CMC doordat er nog een antwoord getikt moet worden voor het verzonden kan worden of door vertragingen van het systeem. Er verstrijkt helemaal veel tijd in asynchrone vormen van CMC (verder: AS CMC), zoals e-mail. Hier gaan vaak uren, dagen of soms zelfs weken overheen – al gaat AS CMC weer vrij snel als je het vergelijkt met de uitwisseling van brieven.

Beurttoewijzing in CMC

Garcia en Jacobs (1999) merken een aantal zaken op als het gaat om de beurttoewijzing in QS CMC. Hiervan een korte samenvatting in deze paragraaf.

HKV

10

het scherm naar boven scrollt om een eerdere boodschap te lezen en daardoor de toewijzing onderaan mist. Of hij of zij kan net bezig zijn met het typen van een eigen bericht of net even gefocust zijn op iets buiten het beeldscherm. Ook kan een andere deelnemer een boodschap afhebben en plaatsen voordat de geadresseerde ontvanger een kans krijgt (355). Garcia en Jacobs (1999) zeggen in hun artikel niets over de manier waarop HKV plaatsvindt in QS CMC. Markman (2006) noemt dat wel in haar onderzoek over beurttoewijzing in chat. Volgende ‘sprekers’ worden geselecteerd door vragen en het gebruik van ‘je’. Dit zijn redelijk impliciete HKV technieken. Markman zoekt de oorzaak daarvan in het relatief kleine aantal personen (niet meer dan zes) in de teams die ze onderzocht. Uit andere studies blijkt dat in grote chatrooms met honderden gebruikers de geadresseerde zeer regelmatig expliciet wordt genoemd (177).

ZS

Zelfselectie kan in QS CMC altijd. Er is geen motivatie om de eerste te zijn zodat je de beurt krijgt voordat iemand anders die neemt of krijgt; elke deelnemer kan immers te allen tijde de beurt nemen. Want terwijl er in FTF-conversaties doorgaans één persoon tegelijk spreekt, kunnen in QS CMC meerdere gespreksdeelnemers op hetzelfde moment een bijdrage typen. In sommige gevallen is het voor deelnemers wel relevant om zo snel mogelijk een bericht te posten. Dan is er namelijk een grotere kans dat het meteen geplaatst wordt na het bericht waar hij of zij op reageert en wordt er voorkomen dat er allemaal ongerelateerde berichten van anderen tussen komen te staan. Om dat te bereiken maken deelnemers een bericht zo kort mogelijk of delen een lang bericht in tweeën, zodat in ieder geval het eerste gedeelte in de buurt van de bedoelde locatie staat (357). Men kan dan ook beter spreken van zelfselectie als toekomstige poster, dan als volgende poster. Want, ook al doe je nog zo je best, je weet nooit of je echt de eerstvolgende bent. Simpson (2005) merkt in dit verband op dat niet alle boodschappen in QS CMC op de bedoelde plek staan en refereert daaraan met de term verstoorde beurt aangrenzing.

HGD

11

Kortom, “welk type beurtwisseling er voorkomt, hangt af van door het systeem voortgebrachte beperkingen van QS CMC en de positie van elke deelnemer met betrekking tot die beurt”, aldus Garcia en Jakobs (1999: 359). Verder concluderen ze dat er in QS CMC verschillende, gelijktijdige opties zijn om een ‘spreker’ te selecteren, geheel anders dan in een orale conversatie: “De opties voor het nemen van de beurt in QS CMC resulteren eerder in een multidimensionale sequentialiteit, dan in een lineaire.” (360)

Markman (2006) komt in haar onderzoek over beurttoewijzing in chatrooms tot de conclusie dat de regel welke-spreker-ook-selecteert-zichzelf (any speaker self-selects) de standaard is. Dit is vergelijkbaar met ZS, alleen kunnen in CMC meerdere deelnemers tegelijk zichzelf selecteren. Dit in tegenstelling tot de conclusies van Panyametheekul en Herring (2003). Uit hun onderzoek naar beurttoewijzing in Taise chatrooms blijkt dat HKV het meest – in 66 procent van de gevallen – gebruikt wordt. ZS volgt met 26 procent en HGD wordt slechts in 8 procent van de beurten gebruikt. ZS bleek de minst succesvolle techniek in het verkrijgen van een reactie. Dat de resultaten van deze beide onderzoeken zo van elkaar verschillen, kan liggen aan de grootte van de onderzochte chatgroepen. Die van Markman waren aanzienlijk kleiner.

2.2 Sequentieorganisatie in FTF en CMC

Heritage (2004: 123) noemt de sequentieorganisatie de machinekamer van interactie. Want, zegt hij, door sequentieorganisatie worden de activiteiten en taken die centraal staan bij interacties beheerd. In de volgende paragrafen worden achtereenvolgens de sequentieorganisatie in FTF en CMC besproken.

2.2.1 Sequentieorganisatie in FTF-gesprekken

De vraag die in deze paragraaf centraal staat, is hoe gespreksdeelnemers uitingen in opeenvolgende beurten tot samenhangende handelingsprojecten maken. Op basis van Schlegloff en Sacks (1973) en Schlegloff (1968), vat Mazeland dat als volgt samen:

- De handelingen die gespreksdeelnemers in opeenvolgende beurten doen, hangen met elkaar samen doordat ze deel uitmaken van sociale systeempjes voor de organisatie van interacties, zogenoemde sequenties.

12

- Het meest fundamentele structureringstype voor de organisatie van sequenties is het aangrenzend paar: door een bepaald type eerste paardeel te doen, zet de spreker een vervolg met een passend tweede paardeel bovenaan op de interactionele agenda. De vraag-antwoordsequentie is bijvoorbeeld als een aangrenzend paar gestructureerd.

- Een aangrenzend paar kan op een geordende manier uitgebreid worden door diverse vormen van sequensie-expansie (pre-, insertie en postexpansie).

- Sequentie-expansie houdt verband met een gemeenschappelijke oriëntatie op de afloop van een sequentie (preferentieorganisatie). Een sequentieverloop dat leidt tot het beoogde resultaat is geprefereerd. Voortzettingen waarin dat resultaat niet gerealiseerd wordt, zijn gedisprefereerd.

Niet-geprefereerde voortzettingen worden anders vormgegeven en zijn aanleiding tot sequentie-expansie.

(2003: 73,74)

De interactionele connectie tussen het eerste en tweede paardeel is er één van conditionele relevantie, aldus Schlegloff. Namelijk, in de context van het eerste deel, verwacht men een specifiek soort vervolg. Dat blijkt onder andere uit de manier waarop men omgaat met het uitblijven van een vervolg dat als tweede deel dienst kan doen (Mazeland, 2003: 85). Het aangrenzende paar werkt ook als interpretatief kader. Om een uiting te begrijpen kijk je naar de vorige beurt. Dit principe staat bekend als next positioning (89).

Preferentieorganisatie

Een centraal aspect van de sequentieorganisatie is de preferentieorganisatie. Er zijn verschillende principes waarop gesprekspartners zich oriënteren: namelijk de voorkeur voor projectsucces en de voorkeur voor overeenstemming (Mazeland, 1999: 93,94). Zo is men bij de eerste bijvoorbeeld gericht op de acceptatie van een uitnodiging of op de gemanifesteerde registratie van de nieuwswaarde bij het vertellen van nieuws. Voor de laatste gebruiken hoorders vaak de ‘oh’-ontvangst als nieuwsbevestiger (Heritage, 2004: 123). De voorkeur voor overeenstemming heeft te maken met de gerichtheid op een overeenstemmende reactie op een beurt die een stellingname bevat. Het gebeurt regelmatig dat er een tweeledige oriëntatie in een reactie zit. ‘Oh, dat is goed’, op de opmerking ‘ik heb de test gehaald’, is een reactie op de nieuwswaarde en is tevens een evaluatie van het nieuws. De vertelling van een eenvoudig nieuwtje kan op die manier een samengestelde preferentiestructuur installeren (Mazeland 2003: 100,101).

13

Zoals in de vorige paragraaf te lezen was, gaat sequentieorganisatie over samenhang. In een artikel over samenhang in CMC merkt Herring (1999: 2) op dat in onderzoeken op dit gebied twee eigenschappen van het medium vaak worden genoemd als obstakels in het beheren van de interactie. Dat zijn 1) het gebrek aan simultane feedback, veroorzaakt door beperkte audiovisuele aanwijzingen en het feit dat boodschappen niet kunnen overlappen en 2) verstoorde beurt aangrenzing, veroorzaakt door het feit dat boodschappen worden geplaatst in de volgorde waarop het systeem ze ontvangt. Alle gespreksdeelnemers kunnen immers tegelijkertijd een bericht typen en niemand ziet van elkaar de opbouw ervan. Als zij allemaal rond hetzelfde tijdstip op ‘verzenden’ drukken, worden een heel aantal boodschappen zichtbaar die geen samenhang met elkaar vertonen. Normaal gesproken staan aangrenzende beurten in relatie tot elkaar, maar schendingen van sequentiële samenhang zijn, concludeert Herring, eerder de regel dan de uitzondering in CMC. Aangrenzende paren worden regelmatig verstoord door tussenkomende, irrelevante boodschappen (5). Garcia en Jacobs (1999: 354) spreken van schijn aangrenzende paren (oorspr. phantom adjacency pairs) als aangrenzende beurten aangrenzende paren lijken, maar het niet zijn. Zo kun je als lezer op het verkeerde been worden gebracht. Voor de duidelijkheid is het wellicht beter te spreken van ‘bijeen horende paren’ dan van ‘aangrenzende paren’. Aangrenzende beurten in CMC bestaan immers vaker niet dan wel uit samenhangende paardelen.

14

Volgens Zemel en Cakir (2007: 23) is aangrenzing in chat helemaal geen relevante factor om de betekenis van een actie vast te stellen. In QS CMC gaat het niet om de volgende of vorige beurt, maar gaat het om de manier waarop lezers zaken met elkaar verbinden om zo een ‘lijn van betekenis’ (oorspr. thread of meaning) te creëren uit alle beschikbare berichten. ‘Nabijheid’ is relevanter voor het achterhalen van de betekenis dan ‘aangrenzing’. Chat systemen gaan volgens Zemel en Cakir eerder over het plaatsen van berichten zodat ze beschikbaar zijn voor inspectie en lezers verbanden kunnen leggen tussen de verschillende berichten en hun eigenschappen dan over een strikt begrip van hun positie in een sequentie. Tot een soortgelijke conclusie komt Markman (2006). Zij stelt dat threading het voornaamste middel is dat door deelnemers gebruikt wordt om de interactie tot stand te brengen en de samenhang te behouden, zowel in AS CMC als (Q)S CMC (62). De belangrijkste eigenschap van een thread is het onderwerp. Gebruikers analyseren en ordenen beurten op basis van hun topicale relatie. Het gaat dus niet om hun sequentiële plaatsing. Zitzen en Stein (2004: 994) stellen dat het in een chat interactie heel normaal is als er verschillende threads naast elkaar bestaan. Threading is volgens Markman niet iets wat je intuïtief doet, maar iets wat je als gebruiker moet leren (177). Hetzelfde stelt Simpson (2005: 358); threading vraagt nieuwe vaardigheden van de gebruikers. Verder merkt Markman op dat, hoewel threading hoofdzakelijk wordt gebruikt om structuur aan te brengen in chat interacties, er vooral in grotere chatrooms ook veel gebruik wordt gemaakt van de beurttoewijzingstechniek ‘naam + dubbelepunt/apenstaartje’. Door een bijdrage te beginnen met de naam van de geadresseerde is – in het geweld van een chat interactie met tig deelnemers – snel duidelijk welke boodschappen samenhangen.

2.2.2.2. Conversational floor

Een ander begrip dat opduikt in de literatuur over samenhang in CMC (ook in FTF) is de conversational floor. Volgens Simpson (2005: 342) is dit de ‘lijm’ die er toe bijdraagt dat gespreksdeelnemers samenhang aan de interactie toeschrijven. Edelsky definieert het begrip als volgt:

The floor is defined as the acknowledged what’s-going-on within a psychological time/space. What’s going on can be the development of a topic or a function (teasing, soliciting a response, etc.) or an interaction of the two. It can be developed or controlled by one person at a time or by several simultaneously or in quick succession. It is official or acknowledged in that, if questioned, participants could describe what’s going on as ‘he’s talking about grades’ or ‘she’s making a suggestion’ or ‘we’re all answering her.’ (1981 :404)

15

de beurt heeft dan wel neemt, betekent dat nog niet dat deze ook de vloer heeft. Je hebt alleen de vloer als je beurt is goedgekeurd door andere deelnemers. In FTF gesprekken wordt dat bijvoorbeeld gedaan door non-verbale communicatie als een knik. In CMC door een bijdrage waaruit blijkt dat je nog steeds oplet en hebt begrepen wat er zojuist is ‘gezegd’, bijvoorbeeld door ‘haha’ of ‘hee dat is leuk’. Er worden verschillende typen vloeren onderscheiden. Drie typen die regelmatig voorkomen in CMC zijn de A) speaker-and-supporter floor, de B) collaborative floor en de C) multiple conversational floor (Simpson 2005: 348). A is een enkelvoudige gespreksvloer: één persoon heeft de vloer, de anderen ondersteunen hem of haar door af en toe een opmerking te plaatsen of een vraag te stellen. B is ook een enkelvoudige vloer alleen is deze opgebouwd door verschillende deelnemers. Als er twee of meerdere vloeren naast elkaar bestaan, spreken we van C; een meervoudige gespreksvloer. Elke afzonderlijke vloer kan geïdentificeerd worden door zijn primaire kenmerk; het onderwerp (349). Een participant kan betrokken zijn bij meer dan één vloer tegelijk. Uit onderzoek blijkt verder dat er een link bestaat tussen bepaalde typen speech activity en bepaalde typen vloeren. Zo past de activiteit ‘uitleggen’ bij een enkelvoudige vloer (Simpson 2005: 351). Een ‘vloer’ zou vergeleken kunnen worden met een ‘thread’; in beide gevallen staat het onderwerp centraal.

In QS CMC lijkt er voor samenhang in de interactie dus een grotere rol weggelegd voor het onderwerp dan in alledaagse conversaties. Herring (1999: 5) stelt dat bij het laatste een beurt ideaal gezien 1) lokaal gerelateerd is aan de vorige beurt en 2) globaal aan het gespreksonderwerp. Uit de voorgaande paragrafen is gebleken dat het eerste nauwelijks verwacht kan worden in QS CMC. Dus in plaats van naar de vorige beurt te kijken om de interactie te begrijpen, wordt er in deze vorm van communicatie gekeken naar de verschillende voorgaande beurten, hun eigenschappen en, vooral, hun onderwerpen.

2.2.2.3. Interactional en structuring topic

Volgens Stromer-Galley en Martinson (2009: 198) kan de samenhang van een CMC interactie gemeten worden door te kijken naar de onderwerpen die geïntroduceerd worden tijdens de interactie (interactional topic) en naar de relatie tussen de boodschappen en het vooraf vastgestelde onderwerp (structuring topic). Ze stellen dat discussies die de hele tijd van het ene naar het andere onderwerp verschuiven of waarin meerdere onderwerpen tegelijk lopen, eerder afbreken. Hetzelfde geldt voor discussies die afdwalen van het structuring topic.

2.2.2.4. Preferentieorganisatie

16

17

3. Methode en werkwijze

In dit hoofdstuk komt de hoofdvraag van dit onderzoek aan bod en werk ik die verder uit. In paragraaf 3.2. worden de data behandeld en paragraaf 3.3. gaat over de analyseprocedure.

3.1. Onderzoeksvragen

Dit is een kwalitatief, beschrijvend onderzoek. De hoofdvraag die hierin centraal staat, en de daaruit voortvloeiende deelvragen, worden in deze paragraaf gepresenteerd

De hoofdvraag in dit onderzoek is:

Hoe worden de beurtwisseling en de sequentieorganisatie georganiseerd in de interacties op Facebook die ontstaan naar aanleiding van een status update?

De hoofdvraag kan verbijzonderd worden in twee deelvragen:

1) Hoe wordt de beurtwisseling georganiseerd in de interacties op Facebook die ontstaan naar aanleiding van een status update? En hoe staat die organisatie in relatie tot de beurtwisselingsprocedures in alledaagse FTF-conversaties en in andere typen CMC-interacties?

2) Op welke regels oriënteren FB-gebruikers zich in als het gaat om de sequentieorganisatie en het creëren van samenhang? En hoe staan deze in relatie tot de sequentieorganisatie in FTF-conversaties en in andere typen CMC-interacties?

3.2. Data

3.2.1. Dataverwerving

18

gedaan worden over de uiteindelijke grootte van de collectie in verband met de eis van theoretische saturatie (Mazeland 2003: 249). Deze eis heeft te maken met het blijven aanvullen van het corpus, tot er geen nieuwe fenomenen meer te observeren zijn die relevant zijn voor het onderzoek.

Het verzamelen van de interacties is vrij eenvoudig. Interacties worden op FB op de persoonlijke pagina’s van FB-gebruikers bewaard en kunnen gekopieerd worden.

3.2.2. Onderzoeksmateriaal

Uiteindelijk bestaat het corpus uit 66 interacties van 10 verschillende personen. Tijdens de analyse bleek dit aantal genoeg om een collectie kunnen samenstellen en om antwoord te kunnen geven op de vragen die centraal staan in dit onderzoek. Zoals de eis van de theoretische saturatie vraagt, waren buiten de collectie geen nieuwe relevante fenomenen meer te observeren.

De interacties worden in dit onderzoek weergegeven met daarbij het tijdstip waarop de verschillende ‘uitspraken’ zijn gedaan. Zo wordt duidelijk hoeveel tijd er is verstreken tussen de status update en de verschillende reacties. Door FB worden deze tijdstippen vermeld. Hieronder staat een voorbeeld van een gekopieerde FB-interactie naar aanleiding van een status update. De cijfers en pijltjes zijn toegevoegd. Onder het voorbeeld staat een uitleg.

1) Nadine2) Ik wil zon en 30 graden! 3) 29 november om 12:50

4) Marie vindt dit leuk.

• 5) Giel ik ooooookkkk.... 6) 29 november om 13:22 • Eefje ja graag:-) 30 november om 11:29 ·

• Leonie Sneeuw is toch ook wel eens leuk? Lekker met een dekentje op de bank en kaarsjes. Als de hemel maar blauw is en het niet grijs en grauw is. 7) Nadine vindt dit leuk 30 november om 12:43 ·

1) De naam van de persoon die de status deelt 2) De gedeelde status update

3) De datum en het tijdstip waarop de status is gedeeld

4) Op deze regel staan de namen van de personen die op de ‘Vind ik leuk’-knop onder de status hebben geklikt

19

7) Hier staan de namen van de personen die op de ‘Vind-ik-leuk’-knop onder een getypte reactie hebben geklikt

Er is een kans, hoewel een kleine, dat de interacties die ik voor dit onderzoek gebruik, uiteindelijk niet ‘af’ blijken te zijn. Meestal wordt er na een aantal dagen niet meer gereageerd op een status, onder andere omdat de interactie steeds ‘ouder’ wordt en daardoor als minder ‘recent’ en/of ‘belangrijk’ door FB wordt gezien met als gevolg dat de interactie steeds verder in het nieuwsoverzicht naar beneden zakt, totdat hij ‘verdwenen’ is. Maar echt verdwenen is hij niet. Als je maar vaak genoeg op de link ‘oudere berichten’ klikt onderaan het nieuwsoverzicht of de prikbordpagina van de persoon van wie de status is, dan kom je de interactie vanzelf weer tegen. Daardoor gebeurt het (heel) soms dat iemand na weken alsnog of opnieuw op een status reageert. Omdat die interactie – omdat er iets nieuws gebeurt – dan weer boven in het nieuwsoverzicht komt te staan en weer voor iedereen zichtbaar is, kan het zomaar zijn dat een interactie na een aantal weken ineens nog een vervolg krijgt. Voor mijn onderzoek heb ik besloten, om ergens een grens te stellen, dat ik de interacties na ruim een maand als ‘af’ beschouw en ze gebruik om te analyseren. Het overgrote deel van de interacties zal in die tijdsperiode ook daadwerkelijk afgesloten zijn.

Participanten

De groep participanten in dit onderzoek bestaat uit 10 van mijn 136 toegevoegde vrienden op FB. Deze waren op dat moment niet op de hoogte van het onderzoek, dat zou de interacties immers kunnen hebben beïnvloedt. De groep bestaat uit zowel mannen als vrouwen tussen de 20 en de 50 jaar oud. Zij hebben in een week tijd twee tot tien statussen gedeeld met hun FB-vrienden. De namen die in het onderzoek zijn gebruikt, zijn niet de echte namen van de participanten.

3.3. Analyseprocedure

Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden is er gekozen voor een kwalitatief conversatie-analytisch (verder: CA) onderzoek. Heritage (2004: 105) stelt dat CA zich van andere soorten discourse analyse onderscheid door zowel betekenis als context te linken aan het idee van sequentialiteit. Volgens hem is CA tegelijkertijd de analyse van acties, contextmanagement en intersubjectiviteit (106).

20

21

4. Analyse

In dit hoofdstuk staan in paragraaf 4.1 en 4.2 achtereenvolgens de analyse van de beurtwisseling en de sequentieorganisatie in FB-interacties centraal. Verder gaat de tweede paragraaf over de verschillende gesprekslijnen binnen FB-conversaties en hoe het topic samenhang creëert.

4.1 Beurtwisseling

Ik heb eerst gekeken naar de organisatie van de beurtwisseling in de verzamelde Facebook-interacties en de technieken die daarvoor gebruikt worden.

4.1.1. Zelfselectie

In de 66 interacties komt beurtneming op basis van zelfselectie (ZS) het meest voor. Dat is gezien het systeem ook niet zo vreemd; iedereen heeft in principe op elk willekeurig moment – na een beurt van een ander, of om een beurt van een ander uit te lokken – alle ruimte om de beurt te nemen. Je kunt op FB niet door elkaar heen praten. Zoals al genoemd in het theoretisch kader, is overlap onmogelijk in CMC.

Voorbeeld 1

David Hmm, gezien het weer vanmiddag toch maar ff de waterpijp van stal halen... 02 maart om 11:52

Piet, Wouter, James en Thijs vinden dit leuk. • Thijs YES! 02 maart om 14:18

• Noa Het lijkt net een gezegde: 'De waterpijp van stal halen' :) 02 maart om 15:24

• Marit hoe is het weer? Bij ons laatste dagen kouder (26 graden ongeveer) en veel veel regen!! 02 maart om 15:58

Zes personen reageren op de mededeling van David. David heeft geen volgende ‘spreker’ geselecteerd. Alle gespreksdeelnemers hebben zichzelf geselecteerd om een beurt te nemen.

22

Marie Robert Marie) Les 2 net terug...yeeehhh een 9,5 01 maart om 21:53

Geert en Beante vinden dit leuk.

• Dirk wow! 01 maart om 22:19

• Maaike Gefeliciteerd!!!!! 01 maart om 22:24

• Maureen Well done Marie, great score. 02 maart om 5:47

• Dave woohoo 02 maart om 8:09

• Frank Goed bezig! 02 maart om 9:40

• Tineke Wauw... 03 maart om 19:09

• Marie Robert Ze is best slim hoor die vrouw van mij! 03 maart om 19:10

• Tineke is toch mijn dochter, hoe kan het ook anders haha 03 maart om 19:13

Ook in dit voorbeeld selecteren alle gespreksdeelnemers zichzelf. De status van Marie is een stellingname. Stellingnames projecteren een tweede paardeel (TPD) in de vorm van een tweede stellingname. Als het gaat om de aard van de beurt is dit dus geen ZS. Hierbij moet opgemerkt worden dat eerste paardelen in een status op FB praktisch altijd een bepaald tweede paardeel projecteren. Meestal een evaluatie – maar daar kom ik later op terug. Daarbij maakt het nauwelijks uit of het initiërende eerste paardeel een stellingname, een vraag of een mededeling is zoals in voorbeeld 1. Er wordt vrijwel altijd gereageerd, ongeacht de aard van de beurt. Op slechts 9 procent van de statussen uit het corpus is dat niet zo. Later in de analyse ga ik in op de kenmerken van deze beurten zonder reacties. In deze paragraaf houd ik het bij het punt dat, als het om de ‘sprekers’ gaat, ZS de meest voorkomende beurtnemingstechniek is op FB.

4.1.2. Huidige kiest volgende

Huidige kiest volgende (HKV) komt daarnaast regematig voor in de onderzochte FB-interacties. Als het om een volgende spreker gaat, wordt dit onder andere gedaan door specifieke namen te noemen en/of door vragen te stellen waarbij het voor de deelnemers duidelijk is voor wie deze bedoeld zijn. Als het om een handeling gaat, is vrijwel iedere eerste paardeel (verder: EPD) op FB een HKV omdat deze een passend tweede paardeel (verder: TPD) relevant maakt. Een deler van een status selecteert een bepaald TPD van welke persoon dan ook.

4.1.2.1. Taggen en noemen

23

een ‘spreker’ de genomineerden impliciet uit om het bericht te lezen en er op te reageren. En dat doen de genomineerden in voorbeeld 3.

Voorbeeld 3

DavidFrederiek en Ilona, jullie zijn gezellig! 05 maart om 22:05

Frederiek en Mandy vinden dit leuk.

• Karo hoe doe je dat nou, die namen invoegen? 05 maart om 21:23 • David Gheghe. apenstaartje + naam. 05 maart om 21:40

• Ilona Dank, hoop dat je nog moed hebt om mee te gaan! :) Bedankt voor je gastvrijheid en gezelligheid! :) 05 maart om 22:03

• Danielle maar jij ook hoor Elwin:) 06 maart om 15:28

In plaats van iemand te taggen, kun je ook simpelweg alleen iemand ‘noemen’. Dit wordt steeds minder gedaan, omdat steeds meer FB-gebruikers leren hoe ze moeten taggen. Zie de vraag van Karo in voorbeeld 3 aan David over hoe dit in zijn werk gaat. Toen ik het materiaal voor dit onderzoek verzamelde, was het nog niet mogelijk personen te taggen in een reactie op een status. Dit is inmiddels ook mogelijk gemaakt door FB. In mijn materiaal nomineren ‘sprekers’ een ander door het noemen van een naam, zonder of met ‘@”-teken. Dit laatste is het geval in voorbeeld 4. Nadine selecteert zowel Boukje als Lisa door haar bijdrage te beginnen met ‘@ Bouk’ en ‘@ Lisa’. Let wel, het gaat niet om de eerstvolgende beurt maar om een willekeurige beurt. Het is namelijk onbekend wanneer de ander het bericht leest. Tussendoor kunnen nog vele anderen zichzelf selecteren. Hier is dat niet het geval; Boukje is ruim vijf uur later de eerstvolgende die de beurt overneemt.

Voorbeeld 4

Nadine Na een fijn burgerlijk dagje (taart maken, lapjes markt, schoon maken enzo...) een kroegentocht met mijn vader. Jeeh!

05 februari om 23:58

Boukje en Do vinden dit leuk.

• Nadine En Lianne natuurlijk! 06 februari om 0:25 • Lianne natuurlijk 06 februari om 0:31

• Boukje Cool! 06 februari om 13:12

• Nadine @ Bouk, lang geleden... we moeten nodig eens bijkletsen (in een kroeg???) ;) 07 februari om 14:13

• Boukje Leuk!!! 07 februari om 19:52

• Lisa weer nieuwe stof gekocht??;-) 07 februari om 20:08

• Nadine @ Bouk, dan moeten we maar ff gaan mailen over een date.

24

In de reacties van gespreksdeelnemers op een status, is het de regel dat vragen zonder nominatie op de initieerder van de status gericht zijn. Dit blijkt onder andere uit voorbeeld 3. Hierin stelt Karo een vraag zonder daarbij een naam te noemen. Dit is een HKV zonder nominatie. De ‘je’ is op initieerder David gericht. Uit de vervolgreactie van David blijkt dat dit voor hem duidelijk is, want hij geeft antwoord op de vraag.

Hetzelfde zien we in voorbeeld 4 waar Lisa Nadine selecteert door haar een vraag te stellen. Ze noemt geen naam, en toch is Nadine, als initieerder, de enige van de gespreksdeelnemers die op haar vraag reageert.

In voorbeeld 5 stelt Niels een vraag om opheldering. Volgens de zojuist gestelde theorie én vanwege de aard van de vraag, is deze voor initieerder David bedoeld. De repair-initiëring projecteert immers een zelfrepair. Anders dan wat we in de rest van de interacties zien, gaat iemand anders, Wouter, in op de vraag. Vervolgens zien we dat David alsnog reageert op Niels. Uit het feit dat hij ook nog een vervolgreactie van zichzelf nodig vindt, waarin hij niets nieuws vertelt, maar verwijst naar de beurt van Wouter, blijkt dat hij de vraag had geïnterpreteerd als een HKV op hem, de initieerder, gericht.

Voorbeeld 5

David Onwijs gave GP weer achter de rug... 27 februari om 22:41

Niels en 9 anderen vinden dit leuk.

• Niels wat is GP? 27 februari om 22:49

• Wouterwww.generationpraise.nl 28 februari om 1:16

• Feikje onze Serious praise avond was ook tof hoor Elwin, had je bij moeten zijn;) 28 februari om 7:54 • David @ Niels: Wat Wouter zegt

@ Feikje: Ja, ik zag het net! Leuk dat je dat ook doet! 28 februari om 10:28

25

Roos moe, gister birthday gevierd, was heel gezellig, maar nu... moe.

26 februari om 14:58

Rianne en Mark vinden dit leuk.

• Rianne *Like* de verjaardag, dat moe zijn dan weer niet ;-) 26 februari om 17:53

• Mark Ray en ik zijn alweer lekker aan het feesten xD ...maar ik mis je wel nu al weer hoor! 26 februari om 17:59

• Roos @Rianne: Ik shnap :)

@Mark: Ik jou ook! Veel plezier! Groetjes aan Raymond. 26 februari om 18:54

• Vera Hey Roos! Was het leuk gister? Vond het jammer dat ik moest werken... Wanneer ben je ook alweer echt jarig? 26 februari om 19:04

• Roos @Vera: Was zeker leuk. Huisfeest ben je vast van de partij ;) Maandag ben ik jarig. 26 februari om 19:15

• Mark Thanks! Groeten terug van Ray :) 26 februari om 19:42 Roos vindt dit leuk

HKV’s zonder nominatie zijn dus vrijwel altijd op de initieerder gericht. HKV’s met nominatie komen vrijwel altijd van de initieerder, zoals we in voorbeeld 4, 5 en 6 kunnen zien. Daaruit volgt dat de andere gespreksdeelnemers elkaar praktisch nooit selecteren voor een beurt. In de bovenstaande voorbeelden is dan ook te zien dat zij niet tot nauwelijks op elkaar ingaan; ze negeren de reacties van de anderen en hebben allemaal hun eigen gesprek met de initieerder. Op FB zijn conversaties dan wel weergegeven als één gesprek, in feite zijn er vaak van elkaar losstaande interacties gaande die allemaal hetzelfde eerste paardeel als startpunt hebben. Hier kom ik in paragraaf 4.2.1. uitgebreid op terug.

4.1.2.3. Projectieve kracht van HKV’s

26

David Hmm, gezien het weer vanmiddag toch maar ff de waterpijp van stal halen... 02 maart om 11:52

Piet, Wouter, James en Thijs vinden dit leuk.

• Thijs YES! 02 maart om 14:18

• Noa Het lijkt net een gezegde: 'De waterpijp van stal halen' :) 02 maart om 15:24

• Marit hoe is het weer? Bij ons laatste dagen kouder (26 graden ongeveer) en veel veel regen!! 02 maart om 15:58

De bijdrage van Marit is een HVK zonder nominatie en gezien het onderwerp van de beurt duidelijk op David gericht. Ook volgens de regel dat alle vragen zonder nominatie op de initieerder van de status gericht zijn, is David verantwoordelijk voor het antwoord. Zowel een antwoord van David als een markering van Marit blijven uit.

Hetzelfde geldt voor de vraag van Xavier aan Simon in voorbeeld 8. Zijn vraag ‘wat voor soort werk doe je in Amsterdam?’ is duidelijk op Simon gericht die zijn status begint met ‘Werken in Amsterdam’. Maar ook hier blijft zowel een antwoord op de vraag als een markering achterwege. Interessant is dat Simon nog wel heeft gereageerd op de, een week later geposte, reactie van Diederik met ‘Vind ik leuk’. De conversatie, en daarmee ook de vraag van Xavier, is hem dus nog wel onder ogen gekomen. Blijkbaar is het niet erg gemarkeerd op FB om niet op vragen te reageren. Wat opvallend is; iemand initieert een bijdrage en als daar vervolgens op gereageerd wordt met een vraag naar meer informatie, wordt er niet de verantwoordelijkheid genomen om daar op te antwoorden.

Voorbeeld 8

Simon Werken in Amsterdam.. Afgelopen week vroegste tijd in bed: 1:30 laatste tijd uit bed : 8:30.. Met 4:15 ook een x naar bed- nu - zombie

01 februari om 14:27

• Dirk haha je formulering van facebook-statussen wordt er ook niet echt beter op :p. 01 februari om 16:18

• Simon Idd:-) zie het 01 februari om 17:17

• Xavier wat voor soort werk doe je in amsterdam? 01 februari om 19:17

27

De interacties uit voorbeeld 7 en 8 zijn niet de enige twee uit het corpus waar we dit fenomeen tegenkomen. Wel komt het alleen bij David en Simon voor dat zij als initieerders van de conversatie vragen niet beantwoorden. Het zal dus te maken hebben met een combinatie van de eigenschappen van de FB-omgeving en de FB-gebruiker.

Voorbeeld 9

David ?!? Krijg ik ineens een envelop in de brievenbus met €10 erin. Wie is mij geld aan het sturen, en wat moet ik ervoor doen?

03 maart om 13:30

4 personen vinden dit leuk.

• Myrthe meestal staat er niks bij omdat men niet wilt dat er iets bij staat. dus dit zal je vast niet helpen? :-D niet van ons trouwens! 03 maart om 13:33

• Rebecca I wanna understand this subtitles pls? 03 maart om 13:44

• Joost zo werden volgens mij kettingbrieven gefincieerd vroeger :P 03 maart om 13:49 David vindt dit leuk.

• Karin haha.. misschien is het omdat je altijd zo gastvrij bent en je bezoek van van alles voorziet!? :) Geen idee trouwens van wie hoor. 03 maart om 14:06 David en Joost vinden dit leuk.

• Frederik Hou de envelop tegen het ligt en er zal geschreven staan dat je die 10 euro aan mij moet geven! En snel! :-) 03 maart om 15:27 David vindt dit leuk

• David @ Becky: Out of the blue, I get an envelope adressed to me in the post, containing €10. Who is sending me money and what do I have to do for it? 03 maart om 22:04

• Pieter Als dat vaker gebeurt laat ik je post achterhouden, klinkt lucratief:-) :p 03 maart om 23:08

In voorbeeld 9 verzoekt Rebecca om opheldering. Ze wil de status begrijpen, maar verstaat geen Nederlands. Vervolgens selecteert David Rebecca door middel van nominatie en het stellen van de vraag vertaald in het Engels. Rebecca reageert hier helemaal niet meer op. In dit voorbeeld zien we dat nominatie in combinatie met een vraag in een EPD ook ongemarkeerd onbeantwoord kan blijven.

28

Huidige gaat door (verder: HGD) komt het minst voor. Dat lijkt op het eerste gezicht wellicht niet zo. We zien namelijk dat FB-gebruikers regelmatig meerdere ‘zetten’ doen in één beurt. Maar hoeveel zetten je als gebruiker ook doet of hoeveel verschillende andere gebruikers je achterelkaar ‘aanspreekt’; wat in FTF-conversaties een BOE is, is dat in CMC niet. Natuurlijk gaat de ‘huidige’ door als hij of zij meerdere zetten doet in één beurt, maar er is geen alternatief mogelijk. Een andere gespreksdeelnemer kan de beurt namelijk per definitie niet overnemen tussen twee BOE’s. De beurt wordt namelijk pas zichtbaar als de opsteller van het bericht op ‘enter’ heeft gedrukt en dan staat de complete boodschap er. Dus hoeveel acties gericht op hoeveel verschillende mensen een FB-gebruiker in één beurt ook doet; er is sprake van maar één BOE. Want pas na plaatsing van de hele complete boodschap kunnen anderen op (gedeelten van) het bericht ingaan. Dat FB-gebruikers na het plaatsen van een beurt niet of nauwelijks besluiten om door te gaan met nog een beurt, is niet vreemd. Het is namelijk systeemeigen dat deelnemers alle tijd hebben om na te denken en te formuleren wat ze willen zeggen. Als ze eenmaal op ‘enter’ hebben gedrukt, staat er meestal een bericht dat helemaal af is. Dat blijkt uit het feit dat er nauwelijks meervoudige beurten voorkomen in de interacties uit het corpus. Daarbij komt dat gebruikers geen ongemakkelijke stiltes hoeven op te vullen na een beurt, want het overgrote deel van potentiële gespreksdeelnemers is helemaal niet online op datzelfde moment. Dat is te zien aan de tijdstippen achter de bijdragen en aan de – in vergelijking met synchrone CMC – korte interacties. Uit het corpus blijkt dat het al veel is als een gespreksdeelnemer verantwoordelijk is voor drie beurten in één interactie. Reacties op reacties of statussen volgen meestal pas na tientallen minuten, uren of dagen. Er is daarom geen druk om door te gaan met een beurt als niemand direct reageert. De praktijk wijst immers uit dat dat hoogstwaarschijnlijk nog komt. Zelfs een ‘vertraagde’ beurt als die van Xavier in voorbeeld 8 – hij reageert pas na een week – wordt niet als zodanig gezien en/of gemarkeerd. Dat is op FB immers vrij normaal. Als niemand reageert na een paar dagen of een week, heeft jezelf herhalen geen zin, want je uitspraak staat er nog steeds zwart op wit. Als je vervolgens graag over wilt gaan op een ander onderwerp, is het de praktijk om dat te doen door zelf een status te initiëren en zo een heel nieuw gesprek te beginnen.

29

Roos Gezocht:Albert Heijn voetbalplaatjes: 73, 115, 122, 164, 179, 197, 226, 240, 281 & 295 Voor neefje lief. :D

26 februari om 22:15

Paula vindt dit leuk.

• Yessica Ik zal eens kijken welke ik heb 26 februari om 22:38 • Elise Me too! 26 februari om 23:09

• Karin Ik heb iig 115, 226 en 281, uit mn stapel in Lelystad. Ik zal straks in mn stapel in Enschede verder kijken ;) Heb je een adres waar ik het naartoe kan opsturen? :) 27 februari om 11:18

• Roos Awesome :D Je mag het wel sturen naar: Roos […] Bedankt! 27 februari om 11:30 • Roos @Karin: Groetjes van Joanne, die zit naast me. 27 februari om 11:30

• Jenny aan het eind van mijn stapel kwam ik eindelijk de goeie nummers tegen:D 115 en 164. morgen overdag ben ik aan't werk...mocht je in de buurt zijn 27 februari om 18:57

• Roos @Yessica, goeie kans dat ik even langskom :) Awesome. 27 februari om 21:20 • Elise Ik heb 115, 226 en 240! Maar die krijg je al lees ik nu... XD 27 februari om 21:30 • Elise Oh nee, 240 niet! Ga ik opsturen ;-) 27 februari om 21:31

• Roos Nice :D 27 februari om 21:32

In voorbeeld 10 heeft Elise blijkbaar te snel op ‘enter’ gedrukt en verbetert zichzelf. Aan het tijdstip achter de berichten is te zien dat haar twee beurten vrijwel meteen op elkaar volgen. Het gaat om dus om zelfherstel. Om een aanvulling op de vorige beurt.

HGD’s komen – als ze voorkomen – vooral voor in het reactiegedeelte. Blijkbaar denken initieerders zo goed over hun status na, dat er nauwelijks toevoegingen of verbeteringen nodig worden geacht. In voorbeeld 4 staat de enige HGD gevolgd op een status update uit mijn corpus.

Gelijktijdig online

De FB-gesprekken worden enorm beïnvloed door het feit dat gespreksdeelnemers meestal niet tegelijkertijd online zijn. Als dat wel zo is, zie je, zoals in voorbeeld 11, een gesprek ontstaan met hele andere eigenschappen dan het gemiddelde FB-gesprek. Dit geldt ook voor de beurtwisseling. Terwijl HGD’s nauwelijks voorkomen in het gehele corpus, komt deze techniek in dit gesprek meerdere keren voor. Omdat er in dit geval wel iemand ‘aan de andere kant’ zit te wachten, lijkt een deel van de beurten minder compleet waardoor we in deze interactie meer aanvullingen zien.

30

Om 18.26 uur vraagt Lars Marie te raden waar hij werkt. Om 18.27 uur post Marie een antwoord op die vraag. In diezelfde minuut vult ze zichzelf aan met nog een antwoord en post Lars het antwoord op zijn vraag. Omdat deelnemers niet in staat zijn de opbouw van een boodschap van de andere gespreksdeelnemer te zien, is de kans groot – gezien het tijdstip – dat Marie en Lars hun bijdragen tegelijkertijd getypt hebben en ongeveer tegelijkertijd – Lars een fractie eerder – op ‘enter’ hebben gedrukt. Dat zou betekenen dat Lars’ antwoord ‘iCentre… Apple.. :) in Ede’ geen aanvullende reactie is op het juiste antwoord ‘Applestore !!’ van Marie, maar op haar bijdrage met verkeerde antwoorden in de beurt daarvoor. Dit fenomeen noemen Garcia en Jakobs (1999: 354) phantom adjacency pairs. Het lijkt door de manier waarop het systeem de beurten plaatst dat twee bijdragen bij elkaar horen, maar dat is niet zo. Dit fenomeen komt zeer regelmatig voor in chat-interacties en vrijwel niet in FB-interacties. Hoewel het soms erg aannemelijk lijkt, is het moeilijk te bewijzen dat twee paardelen echt niet bij elkaar horen. Tenzij je een videocamera op het scherm van beide gespreksdeelnemers zet, zodat je kunt zien op welke tijdstip men precies is begonnen aan de opbouw van een boodschap. Dit hebben Garcia en Jakobs (1999) in hun onderzoek naar chat-interacties gedaan. In deze interactie blijft het echter de vraag op welke van de twee bijdragen van Marie Lars reageert.

Voorbeeld 11

Marie Robert Marie) we hebben een i phone, i pad, i mac...ik denk dat we ons puppy

maar i dog noemen :) 01 maart om 13:01

3 personen vinden dit leuk.

• Lars Ik heb ook een iWife en iSon ;) 01 maart om 14:39

• MarieRobert Marie... Je bent de S vergeten aan het eind...:) 01 maart om 15:06 • Lars Ik heb maar 1 zoon en 1 vrouw hoor.... ;) 01 maart om 15:20

• MarieRobert Hahaha nee Marie is de S vergeten...Pieter 01 maart om 15:29 • Lars :p 01 maart om 15:30

• Bariska Mooie hondennaam... hahaha 01 maart om 17:42

• Marie Robert Marie) i phones....imacs...ipads,, maar we krijgen maar 1 puppy, dus ik dacht laat ik in

enkelvoud spreken... 01 maart om 18:10 • Lars ;) 01 maart om 18:20

• MarieRobert Marie)@ Lars , die ison is echt een lekker ventje. Maar heb inmiddels wel doordat jij ook Mac freak bent :) 01 maart om 18:25

• Lars 3 keer raden waar ik dan werk ;) 01 maart om 18:26

• MarieRobert Marie) Hema.. Dixon....dierenpretpark ....ga ik nu door voor de volgende ronde? 01 maart om 18:27

• Marie Robert Marie) Apple store !! 01 maart om 18:27

• Lars iCentre... Apple.. :) in Ede 01 maart om 18:27

• Marie Robert Marie) WAUW...jij zit de hele dag tussen de macjes 01 maart om 18:28

• Lars Pretpark lijkt me ook wel wat hoor als entertainer :) 01 maart om 18:28

• Lars Idd :) 01 maart om 18:28

• Lars Erg verlijdelijk 01 maart om 18:28

• Marie Robert Marie) Pffffff...moeilijk om dan je knip dicht te houden, maar wel gaaf om met ECHTE

producten te werken 01 maart om 18:29

• Lars Ik moest die nieuwe macbook pro dan ook echt hebben... :) heb hm dan net ook gekauft :) 01 maart om 18:29

31

• Marie Robert Robert) Er is geen betere.... 01 maart om 18:46

• Lars :) 01 maart om 18:46

• Lars vanavond 19:00.... 02 maart om 11:27

Op een gegeven moment zien we drie beurten van Lars achter elkaar. In de eerste beurt reageert hij op een bijdrage van Marie, vier beurten daarvoor, over werken in een pretpark. De tweede beurt is een reactie op de laatste beurt van Marie en de derde beurt is een aanvulling op zijn tweede. Dit is erg ontypisch voor FB waar het over het algemeen de regel is om alles in één beurt te stoppen, men heeft immers de tijd. Dat is goed te zien in voorbeeld 12, waar David ruim twee uur na de laatste reactie in één beurt reageert op zes verschillende beurten van zes verschillende personen. Dat dit in voorbeeld 11 niet gebeurt, is hoogst waarschijnlijk te wijten aan het feit dat dit gesprek (quasi) synchroon verloopt en dus iemand op hetzelfde moment op een antwoord wacht, in tegenstelling tot de andere interacties in het corpus die vrijwel allemaal asynchroon verlopen.

Voorbeeld 12

David Trying all the whiskeys with my fellow addicts. 28 februari om 20:42

Miranda vindt dit leuk.

• BT Kwist dat het leven goed was...maar dit is echt te goed....Enjoy!!! 28 februari om 20:44 • Evert Nodig mij vooral niet uit... VRIEND. 28 februari om 20:48

• Marcel Ik neem mijn woorden van gister terug! Wat heb jij een goed leven haha 28 februari om 20:49 • Johan you lucky b... 0o 28 februari om 20:58

• Mattis Neem aan dat er ook Chivas tussen staat? Chivas4life! 28 februari om 21:04

• Cendy haha...had ik gister toch gelijk over je whiskey en facebook....hihi 28 februari om 21:37 Elwin

Dorlas vindt dit leuk

• Davids @ BT: Je weet waar mijn huis woont: Name a date. @ Evert: Ben je niet vergeten hoor, wanneer gaan we? @ Marcel & Johan: B-)

@ Mattis: Dit keer alleen Single Malts. Chivas is voor deze avond thuis gebleven. :) @ Cendy: Ja....je hebt weer gelijk ja….:P 01 maart om 0:14 Johan vindt dit leuk

• Ewout Ik was er niet bij echt niet 01 maart om 1:00 David vindt dit leuk

• Chris en wat hebben we genoten! Vooral die laatste whisky's waren ongekend fijn! 01 maart om 9:36 • Rowan wat was de favoriete whisky? 01 maart om 12:30

• David Voor mij: Oban en Glenlivet.

Eigenlijk waren alle Glenns wel lekker...:) 01 maart om 12:32

32

Deze paragraaf draait om samenhang in de FB-interacties. Hoe zijn de handelingen van de deelnemers met elkaar verbonden in sequenties? Eerst kijk ik naar de verschillende gesprekslijnen binnen FB-interacties. Dit is belangrijk omdat het inzicht biedt in hoe de beurten samenhangen. Daarna kijk ik naar de eerste en tweede paardelen die worden gebruikt, vervolgens naar de preferentieorganisatie en ten slotte ga ik in op threading en gespreksvloeren en hoe het topic samenhang creëert.

4.2.1. Verschillende gesprekslijnen

33

Roos moe, gister birthday gevierd, was heel gezellig, maar nu... moe.

26 februari om 14:58

Rianne en Mark vinden dit leuk.

• Rianne *Like* de verjaardag, dat moe zijn dan weer niet ;-) 26 februari om 17:53

• Mark Ray en ik zijn alweer lekker aan het feesten xD ...maar ik mis je wel nu al weer hoor! 26 februari om 17:59

• Roos @Rianne: Ik shnap :)

@Mark: Ik jou ook! Veel plezier! Groetjes aan Raymond. 26 februari om 18:54

• Vera Hey Roos! Was het leuk gister? Vond het jammer dat ik moest werken... Wanneer ben je ook alweer echt jarig? 26 februari om 19:04

• Roos @Vera: Was zeker leuk. Huisfeest ben je vast van de partij ;) Maandag ben ik jarig. 26 februari om 19:15

• Mark Thanks! Groeten terug van Ray :) 26 februari om 19:42 Roos vindt dit leuk

Om in voorbeeld 14 de uitspraak van Daisy te begrijpen, moet je als lezer terug naar de status van initieerder Simon. Hoewel de beurt van Daisy grenst aan een andere beurt van Simon, is het qua topic en de aard van de handeling duidelijk dat haar bijdrage geen reactie is op deze beurt maar op de status. Haar bericht met evaluatie ‘idd heb ik ook gehoord…vies he!!!!’ vertoont immers geen enkele samenhang met het antwoord ‘De Pijler…. Maar heb een laptop dus bij Laura’, maar wel met de status die ook een evaluatie bevat ‘@ Harderwijk… stage – met Senseo (heb mij laten vertellen dat dat schuimlaagje erop door varkensvet komt.. geniet er minder nu van :’-( )’.

Voorbeeld 14

Simon @ Harderwijk... stage - met Senseo (heb mij laten vertellen dat dat schuimlaagje erop door varkensvet komt.. geniet er minder nu van :'-( ) 17 februari om 10:51

• Sanne hahaha goede info van mij he. (: 17 februari om 10:53

• Kees Grote kul natuurlijk...vreemd dat die mythes altijd weer worden ontkracht maar toch blijven bestaan...

http://www.de.nl/pages/hoehetechtzit.aspx?hpid=Acties-Koffiemythes

dus je kan gewoon genieten van je halal kopje koffie ;-p 17 februari om 11:13

• Simon gelukkig.. maar toch.. waar komt die smaak dan vandaan? Ik vraag me af of het gemalen koffiebonen zijn.... Wat wordt er trouwens met het grofvuil gedaan :-/ zou mij niks verbazen als over 10 jaar blijkt dat 20% van een senseopad uit gerecycled afval bestaat 17 februari om 11:18

• Kees op zich is het heel makkelijk http://nl.wikipedia.org/wiki/Senseo

maar dat is natuurlijk niet leuk...dus ik zeg maar ik heb gehoord dat die gouden/bruine kleur komt van dode mensen die gecremeerd zijn en daar de gouden vullingen van die zijn daarin verwerkt………en oogvocht van pandaberen…… 17 februari om 11:20

• Wout stage!? waar loop je stage??? 17 februari om 11:4

• Simon De Pijler.... Maar heb een laptop dus bij Laura 17 februari om 11:57 • Daisy idd heb ik ook gehoord...vies he!!!! 17 februari om 12:30 • Mariska Lekker idee! 17 februari om 12:40

• Leonie Is het gelukt met die stage :) 17 februari om 17:23