Willem V aan het woord – een pamflet van voor het conflict

De orangistische pers had zwaar te lijden onder de censuur van de patriotten en het

Uitvoerend Bewind. Het bronnenonderzoek heeft geen orangistische pamfletten uit de periode van de Brits-Russische invasie boven water gekregen. In het buitenland was eerder echter wel een pamflet gepubliceerd dat als een aankondiging van het conflict kan worden gezien. De gevluchte stadhouder Willem V had in 1795 onderdak gevonden in Engeland. Zijn invloed op de campagne van de Britten en de Russen is niet duidelijk. De Brits-Russische alliantie zocht sowieso een manier om de revolutionaire expansie in te perken,157 _{en of Willem V}

doorslaggevend was bij de beslissing om Noord-Holland als strijdtoneel te kiezen is niet duidelijk. Wél schreef Willem V op 28 juli 1799 een pamflet gericht aan het Nederlandse volk. Aan het volk van Neederland was een proclamatie voor een conflict dat nog in het verschiet lag. Willem V kondigde daarin echter niet aan wanneer of waar de troepen zouden landen. Dat kon hij waarschijnlijk ook niet: de historiografie over 1799 vertelt dat pas op het laatste moment werd besloten om de campagne van de Brits-Russische alliantie in Noord- Holland te beginnen.158

De manier waarop Willem V schreef en hoe hij de publieke opinie over orangisten en patriotten wilde beïnvloeden wordt in dit hoofdstuk duidelijk gemaakt. Volgens Willem V was het tijdstip gekomen dat de bondgenoot van Oranje, de koning van Groot-Brittannië ten strijde zou trekken, samen met de Russen die overigens niet expliciet genoemd worden. Ondanks hun religieuze verschillen hadden de Britten en de Russen de bedoeling Nederland, dat gebukt ging onder ‘het drukkend en verneedrigend Juk’, te bevrijden van de patriotten. Nederland leed volgens de stadhouder al vier lange jaren onder deze dwinglanddij. Willem V zag het als een plicht opgedragen door God zelve om de orde te herstellen in de Republiek. De auteur van het pamflet vond dat er naar het volgende moest worden gestreefd ‘herstelling van Godsdienst en Vryheid, volgens de wettige Constitutie’. Het Nederlandse volk werd 157 Hoeven, van der, Strijd achter de duinen, 8-9.

geacht aan deze missie deel te nemen. De terugkeer van Willem V zou volgens hem de vrijheden waarborgen die de Nederlanders verdienden. Hij beloofde vrijheid van pers. Gegeven censuur in de Bataafse Republiek moet dit een aantrekkelijke belofte zijn geweest.

159

Ook vrijheid van persoon en goederen werd in het vooruitzicht gesteld, als het volk in ieder geval geen weerstand zou bieden tegen de bevrijders, namelijk de Britten en de Russen. Willem V moedigde het volk juist aan de bevrijders te assisteren waar nodig, zodat zijn beloften konden worden bewerkstelligd. Rust en kalmte waren essentieel bij de bevrijding van de Republiek. Wraakgevoelens moesten achterwegen worden gelaten omdat Willem V niets liever wilde dan vrede sluiten met de patriotten die hij zelf ‘Ingezeetenen’ noemde. Om orde en rust te bereiken waren de bevrijders bereid alle mogelijke middelen in te zetten. De patriotten konden terugkeren naar hun normale leven van voor de Omwenteling, mits zij zich goed gedroegen tijdens het herstel van het bewind van de stadhouder. Daar kunnen een paar kanttekeningen bij worden gemaakt. De patriotten mochten zich niet verzetten tegen de Brits- Russische troepen. Functionarissen die loyaal waren aan de patriotten moesten zich

onthouden van het vernietigen van documenten of andere vormen van fraude. De orangisten mochten niet langer onderdrukt worden door de patriotgezinde ‘Regeerders’. Kortom, deze vorst zonder natie verbood wat hij zag als plichtsverzuim en het onderdrukken van zijn aanhangers.160 _{De vraag is in hoeverre deze waarschuwingen indruk maakten op de patriotten.}

Willem V sloot zijn pamflet af met een aantal eisen, die een holle indruk maken aangezien hij in de Bataafse Republiek geen vorst meer was. Ten eerste gelaste hij de huidige autoriteiten niet meer mee te werken aan het illegaal bewind van de patriotten. Hij verbood ‘in ’t byzonder’ financiële transacties in de Bataafse Republiek die voor de autoriteiten van het illegale regime werden gebruikt. Ook beval Willem V alle militairen in dienst van de Bataafse Republiek mee te werken met het herstel ‘der wettige Regeering’. Zij moesten rust en vrede bewaren en gehoorzamen aan de officieren die door Willem V persoonlijk werden aangesteld. Goed gedrag van officieren en andere behulpzame lieden zou worden beloond met ‘een gunstige reflexie’. 161

Een analyse van dit pamflet toont een aantal aspecten met betrekking tot de

beïnvloeding van de publieke opinie. Ten eerste schreef Willem V als rechtmatig vorst van 159 Willem V, prins van Oranje en Nassau, ‘Proclamatie van Prins Willem V. 28 juli 1799. Pamflet Willem V,

Dutch Pamhplets Online, http://primarysources.brillonline.com.access.authkb.kb.nl/browse/dutch-pamphlets- online/proclamatie-van-prins-willem-v-28-july-1799;dutchpamphletskb2kb27006, bezocht op 21-06-2018.

160 Willem V, ‘Proclamatie’. 161 Ibidem.

Nederland. Dat konden de patriotten alvast niet serieus nemen, en zijn boodschap dus

evenmin. Willem V zag zichzelf als legitiem vorst van de Republiek. Het zichzelf toebedelen van deze rol kon invloed hebben gehad op de publieke opinie. Als vorst had hij

vanzelfsprekend gezag, of hij nu geliefd was of gehaat; zijn wil hoorde wet te zijn in de Republiek, zo leek de proclamatie te suggereren. Invloed op de publieke opinie was dus minder van belang, terwijl we juist hebben gezien dat de publieke opinie in de achttiende eeuw een steeds grotere rol begon te spelen.162 _{De wens van Willem V om de publieke opinie}

toch te beïnvloeden blijkt uit zijn beloften. Hij beloofde de orangisten hun vrijheden terug, terwijl hij de patriotten niet wilde bestraffen mits zij zich onthielden van verzet. De gevluchte stadhouder leek zichzelf daarmee in een goed daglicht te willen zetten. Ook de publieke opinie over de Britten kon positief worden beïnvloed. Zij stonden op het punt om namens Willem V de taak van God uit te voeren en de Republiek te bevrijden van de dwinglandij. De publieke opinie over de patriotten kon negatief beïnvloed worden doordat Willem V het regime van de patriotten als illegaal en onderdrukkend bestempelde. Toch blijft de vraag in hoeverre de woorden van Willem V invloed hadden op de publieke opinie in de Republiek.