Ingezonden brieven

Tijdens de inval van de Brits-Russische troepen in het najaar van 1799 had het Uitvoerend Bewind de leiding over de oorlogsinspanningen. 92 _{Dat kan een verklaring zijn}

voor de vele brieven uit kranten die naar het Uitvoerend Bewind werden gestuurd.

Naast globale berichtgeving werden ook meer persoonlijke stukken gepubliceerd in de kranten tijdens de inval van Noord-Holland. Brieven van betrokken personen werden in bijna elke oplage van een periodiek toegevoegd. In die brieven kwamen belangrijke militairen of burgerfunctionarissen aan het woord. Zij spraken zich uit over de ontwikkelingen in Noord- Holland. De vraag is echter in hoeverre een dergelijke brief invloed kon hebben op de

publieke opinie. Dit zal getoetst worden in de onderstaande paragraaf met behulp van Delpher en het theoretisch kader van dit onderzoek. Bij deze analyse is gekozen voor uitgaven van de Groninger Courant. Tijdens het bronnenonderzoek is naar voren gekomen dat de Groninger Courant doorgaans de meeste brieven publiceerde. Omdat deze krant patriotgezind was, kan worden aangenomen dat deze brieven werden gepubliceerd om de berichtgeving in de kranten gekleurder te maken in het voordeel van de patriotten en de daarmee de Bataafse Republiek. Brieven hadden een opiniërende functie die volgens Jensen en Geerdink belangrijk was bij het vormen van een publieke opinie. 93

Bij het analyseren van de functie van brieven in kranten moeten we kijken naar de boodschap die de krant wilde uitdragen op de betreffende dag. De Groninger Courant van 11 oktober 1799 dient hier als voorbeeld. Het vignet van de krant laat zien dat de Groninger Courant zich achter de patriotten schaarde. Zo voerde de krant de leus ‘Gelykheid; Vryheid; Broederschap’. Dit motto werd in alle patriottenkranten gebruikt. 94 _{Daarnaast blijkt uit de}

achterpagina van deze uitgave dat de krant werd uitgegeven door Andel Synco Hoitsema. Hij was de zoon van Eva ten Cate, die na het overlijden van haar man in 1768 de krant (die voorheen ook onder andere namen was gepubliceerd) had geleid. Nadat hij in 1789 het roer had overgenomen, bleef de krant onder Andel Synco net als onder zijn moeder

patriotgezind.95 _{De Groninger Courant zorgde voor ophef omdat het patriotten toeliet}

kolommen te schrijven.. Hoitsema en zijn krant probeerden in de bewuste uitgave van 11 oktober 1799 een boodschap uit te brengen die in het voordeel was van de publieke opinie 92 Walsh, Russen en Engelsen, 18.

93 Geerdink en Jensen, ‘Inleiding’, 10. 94 Schneider, De Nederlandse krant, 82.

95 Rietje van Vliet, ‘Groninger Courant (1743-1878)’ , Encyclopedie Nederlandstalige Tijdschriften, https://www.ent1815.nl/g/groninger-courant-1743-1878/, bezocht op 4-6-18.

over de patriotten. Dat was te zien in de algemene berichtgeving van de krant. Daarin werd op de voorpagina verslag gedaan over een rapport van de Bataafse legerleiding dat bestemd was voor de ‘Wetgevende vergadering’. Dat rapport geeft voornamelijk een beschrijving van het conflict. Er leken vooral overwinningen te worden geboekt door de Frans-Bataafse troepen. Deze positieve werd ondersteund door een brief van ‘de Lieutenant Generaal Du Monceau’. Du Monceau was een van de bevelhebbers van het Bataafse leger en raakte tijdens het conflict gewond.96

De ingezonden brief van Du Monceau lijkt een opiniërende aanvulling te zijn op de eerder officiële verslaggeving. De brief is gericht aan het ‘Departmentaal bestuur van de Eems’ en geeft een levendig verslag van de recente successen van de Bataven. Volgens Du Monceau werden de Bataven door de ‘Anglo Russen’ aangevallen, met weinig succes. De triomf van de Bataven, waar Du Monceau trots op was, leidde tot het volgende: ‘Wy hebben 11 stukken Geschut genomen en 1500 gevangenen gemaakt, meer als 1000 Russen gedood en een menigte gekwetst’ 97_{. Ook andere officieren hadden volgens Du Monceau heldendaden}

verricht, zoals het verslaan van een ‘vyandelijk Corps met zyne Guides’. Hoewel Du Monceau nog steeds van zijn verwondingen moest genezen, vermeldde hij dat hij snel naar het front terug zou keren, om weer in dienst van het Bataafse volk te kunnen staan. Het gevecht waar Du Monceau over schreef, had plaatsgevonden nabij Castricum. 98 _De

boodschap aan de lezer was trots en strijdbaar. De brief liet zien dat de Bataven het goed deden en dat er geen enkele rede was om te twijfelen aan de competenties van het Frans- Bataafs leger.

De brief hielp mee met het overbrengen van informatie om een publieke opinie te kunnen vormen. Bij de analyse van de definitie van Habermas is vastgesteld dat het overdragen van informatie essentieel is voor het vormen van een publieke opinie. 99 _Deze

brief laat zien hoe informatie gekleurd kon worden om de publieke opinie in het voordeel van de patriotten te beïnvloeden. De patriotten waren immers de revolutionairen die de Bataafse Republiek hadden opgericht. En nu vochten dappere generaals als Du Monceau voor het behoud van deze patriotten-staat.

Op 24 september 1799 waren de gevechten tussen de twee coalities nog gaande. 96 Uythoven, Voorwaarts, Bataven, 23-24.

97 ‘Groninger courant, 11-10-1799’, Delpher.nl, https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&query=&cql %5B%5D=%28date+_gte_+%2201-08-1799%22%29&cql%5B%5D=%28date+_lte_+%2201-12-

1799%22%29&redirect=true&resultscoll=dddtitel&page=2&identifier=ddd %3A010159069%3Ampeg21%3Ap001, bezocht op 4-6-2018.

98 ‘Groninger courant, 11-10-1799. 99 Habermas, ‘The Public Sphere’, 49-51.

Enkele dagen voor deze uitgave van de Groninger Courant, op 19 september, hadden de Frans-Bataafse troepen een overwinning geboekt op de Brits-Russische alliantie, in de slag om Bergen. Beide kanten leden verliezen. Hoewel het momentum nu lag bij de Frans- Bataafse troepen, was dit nog niet het einde van het conflict in Noord-Holland. 100

De Groninger Courant van 24 september 1799 gaf een globaal verslag van de slag, maar vulde dit aan met een aantal brieven op de voorpagina die afkomstig waren van de Franse generaal Guillaume Brune. De brieven waren vlak na de slag bij Bergen door zijn secretaris verstuurd naar de Franse gezant in de Bataafse Republiek. De laatste brief was bedoeld voor het Uitvoerend Bewind van de Bataafse Republiek. Deze informatie volgt uit de aankondigingen van de brieven in de Groninger Courant.101

De brieven die in de Courant werden gepubliceerd, hadden een triomfantelijke toon. Dat is ten eerste opvallend omdat aan beide kanten de verliezen groot waren. Het leek erop dat de Frans-Bataafse troepen een strategische overwinning hadden behaald als met de kennis van nu gekeken wordt naar het verdere verloop van het conflict. 102 _{Dat de gepubliceerde}

brieven een triomfantelijke toon aansloegen, was niet vreemd. Het is niet bekend of er ook brieven zijn geschreven die zich negatief uitlieten over de Frans-Bataafse troepen. Als deze er waren, zijn ze waarschijnlijk niet gepubliceerd. Een slecht resultaat voor de Bataven kon worden opgevat als negatief voor de Bataafse Republiek en de patriotten die de republiek bestuurden. Dat was ongetwijfeld niet wat zij van de publieke opinie verlangden.

De triomf van de Frans-Bataafse troepen kwam op verschillende wijzen naar voren. Zo begon de eerste brief met de zin ‘De Nederlaag der Vyanden is volkoomen.’ Tweeduizend doden waren er volgens de brief gevallen. De Bataven hadden hetzelfde aantal aan

krijgsgevangenen weten te nemen, allemaal Russen, en er waren twintig stukken geschut buitgemaakt. 103 _{Een van de Russische krijgsgevangen was de generaal en de chef van de}

Russische troepen; Johann Hermann von Fresen, in de brief Generaal Herman genoemd. De secretaris van generaal Brune maakte uit een gesprek met Hermann op dat de Brits-Russische aanval bij Bergen gedoemd was te mislukken omdat er geen samenwerking tussen de beide legers was. 104

100 Walsh, Russen en Britten, 49.

101 ‘Groninger courant, 24-09-1799’, Delpher.nl,

https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&query=&cql%5B%5D=%28date+_gte_+%2201-09- 1799%22%29&cql%5B%5D=%28date+_lte_+%2201-12-

1799%22%29&redirect=true&resultscoll=dddtitel&identifier=ddd%3A010159064%3Ampeg21%3Ap001, bezocht op 5-6-2018.

102 Walsh, Russen en Britten, 54-57.

103 ‘Groninger courant, 24-09-1799, eerste brief van Brune op tweede pagina. 104 Ibidem, tweede brief van Brune op tweede pagina.

Tijdens de strijd hadden de Bataafse troepen zich volgens de secretaris van generaal Brune formidabel getoond. ‘De Bataafsche Divisien wed-yveren met malkanderen in moed, en doen wonderen van dapperheid’. Twee Batafaase vrijwilligerskorpsen werden

onderscheiden voor hun verdiensten. De krijgsgevangen hoefde zich volgens de brief die gericht was aan de Franse gezant geen zorgen te maken over een vroegtijdig einde. De brief vermeldde dat de Russische gevangen wanhopig en bang waren dat zij met de ‘guillottine’ zouden worden gedood. Maar de gevangen beeldden zich enkel in dat de Bataven zo barbaars waren. 105 _{Met deze passage werd benadrukt dat de Bataven, naast een strijdbaar volk, ook een}

verlicht volk waren dat verslagen vijanden genade schonk. Deze boodschap van redelijkheid kan worden gezien als een manier om de publieke opinie in het voordeel van de verheven Bataafse Republiek en de patriotten te beïnvloeden.

De laatste brief die werd gepubliceerd door de Groninger Courant was afkomstig van generaal Brune en gericht aan het Uitvoerend Bewind van de Bataafse Republiek. Deze brief bevat in eerste instantie een korte samenvatting van de gevechten rond Bergen en

‘Schooreldam’. Daaruit bleek dat de Frans-Bataafse troepen in eerste instantie werden

teruggedrongen door de Russische troepen. Later op de dag trokken zij onder het bewind van de generaals Brune, Du Monceau en Daendels naar de dorpen om daar uiteindelijk te

zegevieren. De verliezen van de vijand waren volgens Brune groot: tweeduizend krijgsgevangenen en drieduizend doden en gewonden aan de zijde van de voornamelijk Russische troepen. Opmerkelijk was de berichtgeving over de eigen gewonden. ‘Ons verlies mag, in vergelyking van het vyandelijke, naauwelyks worden genoemd’106_{. De historiografie}

laat echter zien dat er aan beide zijde een flink aantal soldaten was ‘gekwetst’. 107 _{In de kolom}

naast de brief, bijna op dezelfde regellijn als de eerdere uitspraak, vermeldde de Groninger Courant dat er aan Frans-Bataafse zijde zeker 1000 gewonden te melden waren. De brief verhulde dus de waarheid,108 _{omdat een groot aantal verliezen een negatieve werking op de}

publieke opinie had kunnen hebben. Daaruit kan ook worden geconcludeerd dat de gepubliceerde brieven waarschijnlijk zijn geschreven met de intentie om gepubliceerd te worden, om zo de publieke opinie via gekleurde informatie te kunnen beïnvloeden.

De brieven die de Groninger Courant rond de expeditie in Noord-Holland publiceerde, hadden volgens de analyse invloed op de vorming van de publieke opinie. De brieven waren vaak gekleurd en konden daarmee een boodschap overbrengen bij het volk. In deze gevallen 105 Ibidem, derde brief van Brune op tweede pagina.

106 Ibidem.

107 Gekwetst betekende in dit geval gewond of gedood 108 ‘Groninger courant, 24-09-1799’.

ging het om Frans-Bataafse legeraanvoerders die trouw waren aan het Uitvoerend Bewind en de patriotten. Door heldhaftig en redelijkheid voorop te stellen werd de boodschap aan het volk overgebracht dat de Bataven niets te vrezen hadden onder het bewind van de patriotten. Ook door het verbloemen van eventuele verliezen leek het volk in goede handen te zijn. De overdracht van informatie volgens Habermas werd gekleurd door politieke motieven. Zo kon de publieke opinie worden beïnvloed in het voordeel van de schrijvende partij.