Wetgeving tijdens en na de zwangerschap

9. De werkgevers van de respondenten zijn onvoldoende op de hoogte van de regelgeving voor zwangere vrouwen en prille moeders en van de verplichtingen die de werkgever heeft ten aanzien van de zwangere werknemer en prille moeders.

10. Bij de meeste bedrijYHQLVQLHWEHNHQGZDWGHULVLFR¶V]LMQRSKHWZHUNYRRU]ZDQJHUHYURXZHQHQ prille moeders. Een groot aantal zwangere werknemers heeft geen kopie van de Risico-Inventarisatie & -Evaluatie ontvangen.

Hoe gaan werkgevers met hun informatieplicht om? Informeren zij hun zwangere medewerker over KDDUUHFKWHQHQSOLFKWHQHQGHULVLFR¶VRSGHZHUNYORHU]RGUDKHWQLHXZVEHNHQGLV"+RHHUbij IKEA met de informatieplicht wordt omgesprongen wordt in een aparte paragraaf besproken. De respondent die ondernemer is, wordt buiten beschouwing gelaten. Dan blijven er tien respondenten over. Wat bij de verschillende respondenten overeen komt is dat het formele beleid uiteengezet wordt door de HR- afdeling of de bedrijfsarts. Een andere gelijkenis is dat geen van allen een kopie van de

Risico-

Inventarisatie & -Evaluatie

heeft ontvangen. Robin geeft als enige aan dat de lijst wel aanwezig is op haar werk, maar dat zij niet weet wat er in staat. Anna vertelt dat ze gewoon een

kwaliteitshandboek hebben en dat daar in staat dat je geen nachtdiensten hoeft te draaien.

Van de tien respondenten zijn Lylian en Merel de enige die op verzoek van de werkgever een formeel gesprek hebben gehad. De werkgevers van de overige acht respondenten hebben geen gesprek gepland, nadat de respondent het nieuws met hen gedeeld had. De werkgever van Aafke heeft wel een gesprek gepland, maar alleen om de vervanging te bespreken en pas een aantal maanden nadat zij het nieuws met hem had gedeeld. Lylian en Merel werken in hetzelfde ziekenhuis en iedere zwangere werknemer wordt naar het zwangeren spreekuur gestuurd. In dit spreekuur geeft de bedrijfsarts

YRRUOLFKWLQJRYHUGHULVLFR¶VRSGHZHUNYORHUYRRU]ZDQgere vrouwen. Merels leidinggevende heeft na de 12-weken echo het met Merel gehad over het verlof.

Twee zaken zijn in het oog springend als er gekeken wordt naar de communicatie tussen werknemer en werkgever van de overige acht respondenten over zwangerschapsgerelateerde onderwerpen. Allereerst geven een aantal respondenten aan dat deze onderwerpen informeel zijn besproken. Bij Roos heeft haar leidinggevende tussen de werkgesprekken door het met haar gehad over ouderschapsverlof en vakantie opnemen. Verder is opmerkelijk dat vijf respondenten vertellen dat zij het initiatief hebben genomen om informatie te krijgen of een bepaald onderwerp te bespreken. De onderwerpen die toen op het initiatief van de werknemer besproken zijn: ouderschapsverlof, aantal uren werken na de zwangerschap en kolven. Aukje vertelt dat zij de eerste was die bij haar werkgever aanklopte voor ouderschapsverlof.

$XNMHµDaarvan waren zij nog niet op de hoogte. Ik heb aangegeven dat ik dat wilde en toen zijn zij het gaan uitzoeken. Daarvoor was er niemand mee gekomen. Nu komt elke collega na mij er bij. Ja, denk wel dat dat NRPWRPGDWKHWQXEHWHUEHNHQGLV¶

IKEA

Het eerste dat opvalt bij IKEA is de omgang met de informatieplicht. IKEA heeft een protocol ingesteld dat de leidinggevende moet helpen bij de begeleiding van zwangere medewerkers en werknemers die net moeder zijn geworden. Eerst zal de inhoud van dit protocol worden besproken en vervolgens wordt gekeken of het protocol in de praktijk toegepast wordt.

Protocol

Voor leidinggevenden LVKHWGRFXPHQWµ+DQGOHLGLQJ]ZDQJHUHQZHUNHQELMIKEA¶EHVFKLNEDDU+HW document richtlijn Zwangerschap, postpartumperiode en werk van de Nederlandse Vereniging van Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde is gebruikt als richtlijn voor het opstellen van de IKEA-handleiding. De handleiding ondersteunt leidinggevenden bij de IKEA bij hun taak om betere afspraken te maken, om te zorgen voor een goede begeleiding en om ervoor te zorgen dat uitval tijdens de zwangerschap beperkt wordt en de terugkeer van de medewerker zo spoedig mogelijk verloopt (Handleiding, Handleiding zwanger en werken bij IKEA). Leidinggevenden worden geholpen door middel van een Excel sheet waarin een gespreksformulier is opgebouwd. Per periode staat er wat de leidinggevende met de medewerker moet bespreken en de leidinggevende kan invullen welke afspraken er gemaakt zijn. De periodes beslaan 4-12 weken, 12-20 weken, 20-30 weken, 30-36 weken, 34-36 weken en de eerste periode na het zwangerschapsverlof. Ook zijn er twee aparte vakken voor ziekmeldingen en ouderschapsverlof waar de leidinggevende kan lezen wat de regels daarvoor zijn en kan invullen welke afspraken er zijn gemaakt.

Houdt IKEA zich aan alle wettelijke regels als alle onderwerpen besproken worden en er afspraken over worden gemaakt? IKEA regelt en bespreekt veel als de leidinggevende het

gespreksdocument als leidraad neemt. In het document wordt het recht op extra pauze besproken, de mogelijkheid om de werktijden aan te passen, het verlof, ouderschapsverlof, kolven en het recht op extra tijd daarvoor. Er wordt HHQYHUSOLFKWEH]RHNDDQGHEHGULMIVDUWVJHUHJHOGHQGHDUEHLGVULVLFR¶VGLH te maken hebben met fysieke inspanning worden besproken. Ook zwangerschapsgerelateerde klachten en de invloed daarvan op het werk en het opbouwen van de belasting na het einde van het verlof zijn onderwerpen die aan de orde komen. Over deze extra onderwerpen bestaat geen wet- en regelgeving. In de richtlijn van bedrijfsartsen dat IKEA als achtergronddocument heeft gebruikt voor het opstellen van dit document wordt hierover wel gesproken.

Om de opsomming van rechten van een zwangere werknemer compleet te maken zou de YROJHQGHLQIRUPDWLHQRJWRHJHYRHJGPRHWHQZRUGHQWHUXJNHHUJDUDQWLHLQMHµRXGH¶EDDQ

mogelijkheid tot onbetaald verlof, het recht om tot zes maanden na de zwangerschap extra pauzes te nemen en mogelijkheid tot aangepaste werktijden. In het document is onvoldoende duidelijk dat het recht om te kolven tot en met 9 maanden na de bevalling geldt. Tot slot zou het document ook kunnen ingaan op andere risicofactoren die het werk kunnen opleveren behalve lichamelijke inspanning. Hierbij valt te denken aan stress of gevaarlijke stoffen. Al met al voldoet de IKEA met dit document aan de informatieplicht van werkgevers. IKEA maakt veel rechten die de werknemer heeft

bespreekbaar en zorgt met de afsprakenparagraaf ervoor dat er zaken zwart op wit geregeld worden. =RUJWKHWGRFXPHQWµ+DQGOHLGLQJ]ZDQJHUHQZHUNHQELMIKEA¶HUYRRUGDWGHIKEA voldoet aan haar informatieplicht en het werk zo inricht dat werknemers gebruik kunnen maken van hun rechten? Binnen IKEA verschilt de manier en het tijdstip waarop werknemers informatie hebben ontvangen van hun werkgever. Met twee werknemers heeft IKEA geen initiatief genomen om een gesprek te hebben over werken tijdens de zwangerschap. Eén van deze twee heeft de bedrijfsarts niet bezocht. Lisanne geeft aan dat zij dit uitblijven van informatie als een gemis heeft ervaren.

Lisanne: µ+et enige dat ik wel vond was het beetje informatievoorziening over hoe dat traject van verlof nou gaat en met de doorbetaling. Dat kwam heel erg laat op gang, pas met 32 weken. Ik moest er zelf achteraan EHOOHQ«YDQXLW+5KDGLNZHOJUDDJJHwQIRUPHHUGZLOOHQZRUGHQRYHUKHWKHOHWUDMHFW«:DWLNZHOVOHFKW vond was dat ik niet wist in welke week ik terug zou komen. Ik heb het wel tegen mijn leidinggevende gezegd, joh wanneer is nou de startdatum?¶

Twee werknemers hebben in hun beleving zelf veel geregeld. De respondenten hebben het CAO- boekje en informatie op de IKEA-website gebruikt om zichzelf in te lezen. Larissa heeft zelf zaken RPWUHQWKDDUYHUORIJHUHJHOGHQµRSSDSLHUJH]HWYRRUKHW+5&HQHHQNRSLHYRRU+5¶7LMGHQVKDDU gesprek met HR is het onderwerp aangepaste rust- HQZHUNWLMGHQHQHYHQWXHOHULVLFR¶Vop de werkvloer niet besproken. Charlotte heeft ook zelf veel uitgezocht. Daarnaast benadrukt zij dat zij voor haar gevoel altijd terecht kon bij HR of bij haar leidinggevende. Zij twijfelt er aan of het voor haar FROOHJD¶VELM6DOHVZHOJRHGJHUHJHOGwordt.

&KDUORWWHµ,NNDQPLMYRRUVWHOOHQGDWbij een collega van de afdeling Sales, dat het lastiger wordt als je eigen teamleider niet helemaal kundig is in een periode van zwangerschap. Ze zitten vaster op de vloer. Rooster WHFKQLVFKLVKHWPRHLOLMNHU,NKHEQRRLWJHKRRUGGDWGDDUUHNHQLQJPHHJHKRXGHQZRUGWRIEHVSURNHQZRUGW¶

Beide werknemers zijn bij de bedrijfsarts geweest. Eén van de twee heeft zelf een afspraak gemaakt bij de bedrijfsarts. Charlotte trekt het nut van het gesprek bij de bedrijfsarts in twijfel, omdat zij beter op de hoogte is van de eventuele gevaren op het werk dan hij.

µ(ONHNHHUNZDPLNHHQEHHWMHODFKHULJXLW]R¶QJHVSUHN:DWLVKHWWRFKSLMQOLMNGDW]R¶QEHGULMIVDUWVGDDUYRRU hier moet komen. Ik sta niet op een trapje in mijn normale werk! Je kunt mij meer vertellen. Als ik heel lang achter de computer zit in repeterende houding dan is dat JHYDDUOLMN¶

Elin en Amelie zijn in week 13 en 14 geïnformeerd over werken tijdens de zwangerschap. Bij Elin was haar manager aanwezig bij het gesprek met personeelszaken. De volgende onderwerpen zijn

besproken: zwangerschapsverlof, onbetaald verlof, aantal uren werken na de zwangerschap, welke werkzaamheden ze niet meer mag doen en recht op extra pauze. De leidinggevende van Amelie heeft

PHWKDDUKHWGRFXPHQWµWHUNHQHQ]ZDQJHU¶GRRUJHQomen. In dat document staat wat er verandert per trimester en waar rekening mee gehouden moet worden. In het eerste gesprek hebben ze het gehad over werktijden, verlof en werktijden. Amelie weet heel goed welke afspraken en regels er gelden, omdat zij zelf twee zwangere medewerkers in haar team had. Voor Amelie was het heel belangrijk dat haar leidinggevende het initiatief nam om de Excel-sheet met haar door te nemen.

µIn het begin deed ze weinig en maakte ze een grap dat ik het allemaal wel zelf kon invullen. Maar toen dacht ik: ik zorg voor mijn medewerkers als manager, maar in dit geval vond ik dat zij zorg voor mij moet

GUDJHQ«$OV]LMPLMWRHVWHPPLQJJHHIWGDWLVKHWRNp0DDUDOVLNGDW]HOIKDGEHSDDOGGDn kan dat door anderen heel verkeerd opgevat worden.¶

IKEA versus overige werkgevers

Bij IKEA is het formeel goed geregeld. Leidinggevenden hebben een document dat hen helpt om aan de informatieplicht van de werkgever te voldoen en werknemers kunnen informatie vinden over zwangerschap en werken op de website van IKEA. In de praktijk blijkt dat niet alle leidinggevenden gebruik hebben gemaakt van dit document. Een conclusie is dat naast het formele beleid het er toe doet hoe er door de leidinggevende vorm wordt gegeven aan het officiële beleid. Bij de andere werkgevers zien we dat de enige werkgever die ook formeel aan de informatieplicht heeft voldaan de werkgever is die een verplicht zwangeren spreekuur heeft, waarbij de bedrijfsarts een rol speelt in het voorlichtingsproces. Net zoals bij IKEA speelt de leidinggevende een cruciale rol. De leidinggevende bepaalt of en welke onderwerpen er besproken worden.

4.6 Belemmeringen

 

11. Aanstaande moeders krijgen te maken met openlijke, verborgen en institutionele belemmeringen.

In het theoretisch kader wordt omschreven wat openlijke, verborgen en institutionele belemmeringen inhouden. Hieronder worden voorbeelden gegeven van zaken die door respondenten zelf als

belemmerend zijn ervaren. Vanzelfsprekend is het zo dat wat door de een als belemmering wordt gezien door een ander niet gezien hoeft te worden als een obstakel.

Bij openlij ke belemmeringen krijgen zwangere werknemers geen kansen meer om zich verder te ontwikkelen en weigert de werkgever om aanpassingen te doen aan het werk.

 In paragraaf 4.6 wordt omschreven dat werkgevers vaak borstvoeding onvoldoende faciliteren. Werkgevers blijven onder andere in gebreke door geen werklastverlichting te geven bij kolven. Werkgevers weigeren dit niet, maar regelen het eenvoudigweg niet.

 In paragraaf 4.2 wordt omschreven dat respondenten geen gebruik maken van de mogelijkheid om meer pauzes te nemen vanwege de hoge werkdruk en wegens het ontbreken van vervanging tijdens de extra pauzes.

 Lylian heeft tijdens haar zwangerschap een kans op promotie misgelopen. Lylian meldt het niet

µomdat ze dan haar eigen glazen in gooit. Daarvoor is het een te klein bedrijf.¶

Lylian: µ9olgens mij heb ik wel een kans gemist op mijn werk. Ze zouden mij gaan opleiden voor leidinggevende. Dus ik zat in een traject voor leidinggevenden HQQX]LWLHPDQGDQGHUVHULQ«LNKHEQLNV gedaan, want ik had toch al verlof. Oh, dat zou wel kunnen komen omdat ik nu zwanger ben.¶

Lylian is de enige respondent die zelf aangeeft dat ze te maken heeft gehad met

zwangerschapsdiscriminatie. Andere respondenten wisten niet goed wat zij moesten zeggen over dit onderwerp. Respondenten wisten niet wat zwangerschapsdiscriminatie is en hadden er zelf geen ervaring mee. Na tien interviews is de vragenlijst aangepast en is er een aparte vragenlijst gekomen over discriminatie. In deze vragenlijst krijgen respondenten situaties te lezen en moeten zij aangeven of er sprake is van zwangerschapsdiscriminatie en of zij deze situatie zelf hebben meegemaakt. Deze vragenlijst is maar door vijf respondenten ingevuld. Twee zaken vielen op. Allereerst dat Sophie ook aangeeft dat zij een kans heeft misgelopen door haar moederschap. Ten tweede blijkt uit de

vragenlijsten dat de respondenten - zonder dat ze het wellicht beseften - te maken hebben gehad met een situatie die mogelijk bestempeld kan worden als zwangerschapsdiscriminatie. Een concreet voorbeeld is dat bij drie respondenten de werkgever bij het sollicitatiegesprek heeft gevraagd naar kinderen, kinderwens of zwangerschap.

Denkbeelden over hoe een goede werknemer zich moet gedragen en over hoe zwangere werknemers zich gedragen vormen de verborgen belemmeringen. De denkbeelden die bestaan zijn:

 Normale werknemers krijgen hun werk af en zadelen anderen daar niet mee op,  Zwangere vrouwen hebben hulp nodig en verstoren de normale gang van zaken.

Leidinggevende bevestigen het bestaan van deze normen door impliciet de boodschap te geven dat zwangere vrouwen lastig zijn en de normale gang van zaken verstoren. Het effect van verborgen belemmeringen is dat vrouwen geen gebruik maken van bestaande regelingen en zich gedragen als een normale werknemer in plaats van als een zwangere werknemer. Een ander effect is dat ongevraagde hulp als ongemakkelijk en ongewenst ervaren wordt.

Welke overtuigingen bestaan er over zwangerschap, zwangere werknemers en normale werknemers? Hieronder worden normen opgesomd die de respondenten zelf verwoorden. Natuurlijk betekent een opsomming in het rijtje hieronder niet dat deze norm gedeeld wordt door de andere respondenten, laat staan door de rest van Nederland.

 In paragraaf 4.3 wordt geconstateerd dat het de norm is om zwangerschapsbezoeken in je vrije tijd te plannen, net zoals een bezoek aan de tandarts. Vrouwen die gebruik maken van het wettelijk recht om tijdens werktijd de verloskundige te bezoeken ver excuseren zich hier voor.

 Twee tegenovergestelde normen worden verwoord over in hoeverre het werk rekening moet houden met het privéleven van individuele werknemers. Door de leidinggevende van Anna en door respondent Aukje wordt de volgende norm verwoord: een organisatie moet geen last hebben van wat een werknemer in zijn privéleven doet. Floor werkt in een organisatie waar de norm niet LVµHUPRHWHQSUHVWDWLHVJHOHYHUGZRUGHQHQKRHhet resultaat tot stand komt maakt ons eigenlijk nLHWXLW¶Volgens haar komt dat, omdat er in haar organisatie veel kennis aanwezig is over het belang van de opvoeding en de ontwikkeling van kinderen. Bij haar bedrijf geldt als norm: een organisatie heeft mensen in dienst die naast hun werk ook een privéleven hebben waaraan zij een belangrijke bijdrage leveren. Uit het verhaal van Anna blijkt dat medewerkers binnen een

organisatie met beide normen kunnen leven. Anna vertelt dat zij zich meer kan vinden in de norm dat er binnen organisaties ruimte moet zijn voor het privéleven van werknemers. Tijdens haar ]ZDQJHUVFKDSLV]LMPHWKDDUEDDVLPSOLFLHWKHWJHVSUHNDDQJHJDDQ=LMKDGµgeen energie om dit

scherper neer te zetten. Nu ben ik wel in gesprek met mijn baas.¶

 In paragraaf 4.5 staat dat meerdere respondenten vinden dat zwangerschap geen ziekte is en dat zwangere werknemers niet anders zijn dan normaal.

 In paragraaf 4.5 wordt duidelijk dat de zwangerschap vergeleken wordt met µniet lekker zijn¶ en dat de norm bij IKEA is dat een goede werknemer doorwerkt als hij kwakkelt.

 In paragraaf 4.1 wordt duidelijk dat zwangere werknemers minder capabel worden bevonden voor fysieke of uitdagende werkzaamheden.

 'HQRUPGDWHHQQRUPDOHZHUNQHPHU]¶QZHUNDINULMJWZRUGWGRRUELMQDJHHQHQNHOHUHVSRQGHQW letterlijk verwoord. Wel gedragen veel respondenten zich volgens deze norm. In paragraaf 4.5 blijkt dat veel respondenten tijdens hun zwangerschap harder hebben gewerkt dan dat zij aankonden, omdat zij hun werk wilden afkrijgen.

Respondenten verwijten het zichzelf dat zij harder hebben gewerkt dan dat zij konden. Zij waren te eigenwijs, zij wilden gewoon meedoen, zij zijn te perfectionistisch, zij kunnen niet delegeren, zij hebben in hun hoofd: het moet af!, zij hebben de zwangerschap onderschat, zij zagen geen mogelijkheid om rustiger aan te doen. Aanwijzingen dat de omgeving ook van zwangere werknemers verwacht dat er hard gewerkt wordt en dat het werk af moet komen is wordt door Robin, Sanne, Aafke en Charlotte als volgt verwoord.

Robin: µ0DDLNH]RUJQRXJRHGYRRUMH]HOIGUDDJQRXZDWPHHURYHUPDDUGDWKRRIGSLMQGRVVLHULVQRJZHO EHODQJULMNGDWMHGDWQRJJRHGDIKDQGHOW¶

Sanne: µ,NKHEFROOHJD¶V,NEHQZHOKHHOHUJEHJDDQPHWPLMQZHUN=LMGRHQKHWQRGLJHPDDURQJHYUDDJG doen ze weinig. Dat mag ook. Ik snap het ook. Ik werk erbij. Zij werken veel minder. Zelfs heel erg. Als ik iets voor mijn werk zie, dan werk ik nog even door. Die balans ligt bij hen meer thuis dan op het werk. Heel punctueel op tijd ZHJJDDQ=LMZHUNHQYHHOPLQGHUXUHQ«LNYLQGKHW]RQGHYDQKHWZHUN=RQGHYDQKHW vak.¶

AafkHµWant je kunt niet even een pauze nemen. Je kunt niet zeggen nou kan ik even niet meer. Het gaat gewoon door. En ik merkte dat ik alleen heel erg het absoluut noodzakelijke deed. Eeh, ik wil niet zeggen dat ik de kantjes ik loop nooit de kantjes er van af maar tis wel zo dat ik geen extra dingen meer deed.

Charlotte: µJe probeert iemand eerst rechtop te krijgen, kom op! Ze gaan niet meteen zeggen wil je minder uren, nou plop dan snijden we uren eraf. Nee, er is werk dat gedaan moet worden. Kom op schouders er onder. Maar ik trok het helemaal niet.¶

Door geen enkele respondent wordt letterlijk gezegd dat ze niet als hulpbehoevend willen overkomen en dat ze daarom soms moeite hebben met het accepteren van hulp. Wel zeggen respondenten bang te zijn om niet meer voor vol te worden aangezien en doen zij hun best om hun werk zelf te doen. 5HVSRQGHQWHQDFFHSWHUHQKXOSYDQKXQFROOHJD¶VPDDUZDNHQHUYRRUKHQQLHWWHYHHOWHEHODVWHQ.

In document Zwanger aan het werk : hoe (aanstaande) moeders aan het werk blijven (pagina 60-69)