Culturele dimensie
4.1 Aanstaande moeders zijn anders dan normale werknemers
Krijgen de respondenten te maken met de veranderingen die in het theoretisch kader worden
beschreven? En voorspelt de theorie wat respondenten doen in de praktijk als ze te maken krijgen met veranderingen op de werkvloer?
In dit hoofdstuk wordt beschreven of de theorie bevestigd wordt in de interviews. Dit gebeurt door antwoord te geven op de twintig verwachtingen die aan het eind van hoofdstuk 2 zijn geformuleerd.
Culturele dimensie
4.1
Aanstaande moeders zijn anders dan normale werknemers
1. Zwangere vrouwen zien zichzelf en worden door anderen gezien als minder competent, als minder toegewijd en als minder betrouwbaar.
Worden de respondenten andere werknemers door het aanstaand moederschap? En herkennen zij zichzelf in het negatieve oordeel dat soms over zwangere vrouwen of moeders wordt geveld? Namelijk dat zij minder competent, minder betrouwbaar en minder toegewijd zijn? Elf respondenten schuiven een dergelijke aanname over zichzelf terzijde. Zij zien zichzelf niet als minder competent, toegewijd of betrouwbaar. Zes anderen antwoorden dat zij zichzelf wel in dat beeld herkennen. In de uitleg die beide groepen geven vallen een aantal zaken op die hier onder beschreven worden.
Minder toegewijd
Alle respondenten die de aanname uit punt 1 bevestigden geven als reden dat ze zichzelf minder toegewijd vinden. Geen enkele respondent vond zichzelf minder betrouwbaar. Alleen Aukje vindt zichzelf minder competent; zij kon niet meer tillen. Die mindere toewijding wordt verwoord in zinnen als; µvroeger kwam werk op de eerste plek en nu het kind¶5RELQEHGRHOWPHWPLQGHUWRHJHZLMG µhet
aantal uren. Ja, dan duidelijk minder. De kwantiteit gaat omlaag¶2RN/LVDQQHJHHIWDDQGDW]LM
µvoorheen wel 60 uur maakte en dat ik nu denk ik vind het ook wel lekker om naar huis te gaan en bij
de kleine te zijn¶0HUHOYRHOW]LFKµniet helemaal meer volwaardig¶. Dat komt doordat zij minder uren
maakt, PLQGHUIOH[LEHOLVHQGDDUGRRURRNPLQGHULQVWDDWLVFROOHJD¶VXLWGHEUDQGWHKHOSHQDOVHU YHUYDQJLQJQRGLJLV2RNJHHIW]LMDDQGDWDOVµje niet zwanger bent of kinderen hebt dan ben je er heel
erg voor je werk.¶9ROJHQs Larissa kon ze µniet meer aan de standaard voldoen, ik maakte
onvoldoende uren en was niet meer flexibel inzetEDDU¶. Minder toegewijd wordt dus opgevat als
minder uren willen maken, minder flexibel zijn en dat werk niet meer de eerste prioriteit is.
Even competent
Twaalf respondenten zien zichzelf niet als minder competent, maar kunnen net zoals Aukje hun werk tijdens of na de zwangerschap niet helemaal op dezelfde manier doen. Voor deze dertien respondenten is er geen directe relatie tussen je werk niet meer even goed kunnen uitvoeren hoe competent zij zichzelf vinden. Anna, Charlotte en Merel zien zichzelf niet als minder competent, maar vertellen dat hun zwangerschap wel invloed had op de manier waarop zij hun werk uitvoerden. Merel is niet minder competent, maar voelt zich niet meer helemaal volwaardig en was na haar verlof nog wollig in haar hoofd.
Anna: µIk moet ook de functioneringsgesprekken doen. Dan kwam ik niet uit mijn woorden. Omdat ik een beetje warrig was. Neem me niet kwalijk, zei ik dan. Het was wat mij betreft prima. Ik heb geen grove fouten gemaakt, PDDUKHWZHOLQGHFRQYHUVDWLHVJHPHUNWHQKHWRRNZHOEHQRHPG¶
&KDUORWWH µ1LHWGDWLNPLQder competent ben, mijn prio is nu wel anders. Ik kies nu meer voor zorgtaken voor de kinderen. Dat neemt niet weg dat mijn hoofd niet helemaal mee doet op mijn werk. Dat ik bepaalde info beter en bewuster moet lezen. Waardoor het soms wel voelt dat ik minGHUFRPSHWHQWEHQ¶
Verder konden sommige respondenten bepaalde werkzaamheden die fysiek te zwaar waren niet meer doen. Anderen stopten eerder met werken dan hun verlofdatum aangaf door zwangerschap
gerelateerde klachten. Een andere veel terugkerende opmerking is dat respondenten het rustiger aan gingen doen op hun werk. Sommige respondenten begonnen later met werken of gingen vroeger naar huis. Slechts twee respondenten geven aan dat ze hun werk even goed konden uitvoeren tijdens de zwangerschap en tijdens de eerste periode na hun verlof.
Competenter
Een terugkerend punt bij derespondenten die al moeder zijn is dat zij lastige situaties op hun werk beter kunnen relativeren. Vijf respondenten geven aan dat zij tijdens of na hun zwangerschap op een andere manier zijn gaan werken die hen beter bevalt dan de manier waarop zij voorheen werkte. Op welke manier hebben deze vijf (aanstaande) moeders hun werk aangepast? Efficiënter werken, beter in staat zijn prioriteiten te stellen en een betere afbakening van werken en privé blijkt uit:
Elin: µIk had altijd to-do-lijsten van 15 dingen. Ik had geen tijd voor anderen. Die kwamen ook weer onderaan mijn to-do-lijst. Ik heb nu 2 punten die ik af wil hebben en de rest kan ik allemaal doen. Vorige week voelde ik me niet zo lekker en dan kan ik gewoon naar huis zonder dat die lijst in mijn nek hijg. Ja, dat heb ik wel echt veranderd en dat helpt.¶
Aafke geeft aan dat ze efficiënter werkt, dat ze minder lang dingen laat liggen en meer vooruit plant. Ook Lisanne werkt nu efficiënter dan voorheen toen ze maar door en door ging. Het aantal uren dat Robin aan haar werk besteedt is minder, maar de kwaliteit van haar werk is gestegen. Twee zaken doet ze nu beter: prioriteiten stellen en echt aandacht hebben voor wat ze op dat moment aan het doen is.
Robin: µ-e leert met een kind: wat is nu het belangrijkste wat er moet gebeuren? En ik leer heel erg om in het moment te leven. Als ik in gesprek ben met een medewerker ben ik in gesprek met die medewerken en probeer ik dat gesprek zo kort mogelijk te houden.¶
)ORRUJHHIWDDQGDW]LMQXPHHUGRHW]RDOVKHWKRRUWQDPHOLMNµEigenlijk hoor je je gewoon niet thuis te werken. Je moet gewoon je uren werken en dan ben je klaar. En dat heb ik nog steeds niet, maar het is
wel beter. Ik waarborg meer mijn vrije tijd of mijn tijd met Elin¶
De werkidentiteit van de respondenten verandert wel, maar niet volgens de verwachting. De enige negatieve eigenschap waar respondenten zichzelf in herkennen is dat sommige aangeven minder toegewijd te zijn. De aanstaande moeders zien zichzelf niet als minder betrouwbare werknemers. Ook het feit dat bijna alle respondenten hun werk tijdens of na de zwangerschap niet op dezelfde manier kon uitvoeren heeft geen effect op hoe competent zij zichzelf inschatten. Bijna het tegenovergestelde blijkt het geval te zijn; sommige respondenten geven aan beter hun werk te zijn gaan verrichten. Ze gaan efficiënter te werk en hebben een betere balans tussen werk en privé gevonden. Het werk wordt dus nog
steeds goed verricht, maar staat niet meer op nummer ééQ+XQµZHUNLGHQWLWHLW¶LVYHUDQGHUGGRRUKHW moederschap en dat zien ze als een positieve verandering in plaats van een negatieve verandering.
Oordeel van anderen
Wat vinden anderen van de toewijding, de competentie en de betrouwbaarheid van zwangere
werknemers en prille moeders die weer aan de slag gaan na hun verlof? Drie respondenten geven aan dat zij vrezen voor het oordeel van anderen.
Amelie: µ0LMQFROOHJD¶VPHJHHQDDQVWHOOHUvinden, maar ik wil niet dat ze straks denken dat ik misbruik PDDN'DW]XOOHQ]HQLHWGHQNHQPDDUHUJHQV]LWKHWHHHK«¶
Ook uit de antwoorden op de vraag hoe de respondenten het vonden om het nieuws te gaan vertellen blijkt dat zeven respondenten een minder positieve reactie hadden verwacht dan dat ze kregen. 5HEHFFDJHHIWDDQµDus al die gedachtes van te voren die zijn irreëel.¶2RN/LVDQQHZDVDDQJHQDDP YHUUDVWGRRUGHUHDFWLH µBuiten mijn verwachting om, want ik had wel gedacht dat ze zoiets hadden
van oh. Ik denk dat mijn vorige werkgever het niet erg gewaardeerd had.¶$QGHUHUHGHQHQRP
WHUXJKRXGHQGWH]LMQPHWKHWQLHXZVYHUWHOOHQ]LMQ FROOHJD¶VGLHPRHLWHKHEEHQPHWKHWUHDOLVHUHQYDQ hun kinderwens, bang om kansen te missen door de zwangerschap of twijfel over de eigen
zwangerschap. Tien respondenten vonden het vooral leuk om het nieuws te kunnen delen met FROOHJD¶V
Is de vrees voor een negatief oordeel van anderen onterecht? Op het eerste gezicht lijkt dit wel zo te zijn. Bij alle respondenten wordt er leuk gereageerd op het nieuws. Voor zes respondenten blijft GHUHDFWLHYDQFROOHJD¶VSRVLWLHI8LWUHDFWLHVYDQFROOHJD¶VYDQGHDQGHUHUHVSRQGHQWHQEOLMNWGDWKXQ zwangerschap niet alleen als positief wordt ervaren. De opmerkingen variëren van plaagstootjes tot persoonlijke aanvallen tot aan het twijfelen over het kunnen van de zwangere werknemer of prille moeder. Zo wordt er tegen Aafke en Charlotte een grapje gemaakt dat zij hun zwangerschap niet helemaal goed getimed hebben. Anna vertelt dat uit de snerende opmerkingen bleek dat zij als minder toegewijd werd gezien:
$QQD µ,NPRHVWZHOPLMQPDQQHWMHVWDDQRPGDWDDQWHJDDQ6RPVNULMg je terechte feedback, maar dit was ongegrond. Misschien omdat ik het zo druk had en minder tijd had voor praatjes, was de relatie nihil geworden.¶
Aukje en Larissa vertellen dat hun HR-managers er niet vanuit gaan dat vooraf gemaakte afspraken over werkhervatting nagekomen worden.
$XNMH µ0LMQED]LQKHHIWQLHW]RYHHOYHUWURXZHQLQPHGHZHUNHUVHQKXQXLWVSUDNHQ&ROOHJD¶VGLHQDKXQ bevalling in een depressie zijn geraakt of het daarna wel heel zwaar hadden. Dan heeft ze geen keuze, dan moet iemand toch minder werken. Nu kan je je contract niet meer van te voren vastleggen. Na een week of acht komt ze op kraamvisite en daarna maakt ze een afspraak.¶
Robins en Lylians leidinggevenden twijfelen hardop over hoe zij nog functioneren.
Robin: µHij heeft wel eens letterlijk tegen mij gezegd: ik ben benieuwd of jij je scherpte ook terug krijgt.¶
Lylian vertelt dat bezoekers dingen voor haar gingen oprapen en Merels patiënten spraken hun verbazing uit dat zij nog steeds chemo mocht aanhangen. Van andere patiënten kreeg zij te horen dat
ze geen zorg meer van haar hoefden/DULVVDYHUWHOW µover mij werd anders gedacht over hoe capabel
ik was om dingen te doen. Op zich wel terecht hoor¶
Moedertjes en lastpakken aan het werk
Een aantal respondenten bekritiseren de manier waarop sommige moeders invulling geven aan hun werk. De kritiek is vooral gericht op de toewijding die afgenomen is sinds zij moeders zijn geworden. 9ROJHQV/\OLDQ]LWWHQVRPPLJHFROOHJD¶VRSHHQUR]HZRONHQdan wordt het werk minder belangrijk. Volgens Aukje wordt er aFKWHUGHVFKHUPHQJHURGGHOGRYHUFROOHJD¶VGLHWKXLV]LWWHQ'LH]LMQQLHW]R sterk of willen gewoon lekker thuis zitten met de baby. Dit soort vrouwen wordt door Sanne
µPRHGHUWMHV¶JHQRHPG0RHGHUWMHVµGRHQKHWQRGLJHPDDUQLHWPHHU¶. Moedertjes tonen geen initiatief PHHUHQ]LMQPLQGHUIOH[LEHOµMorgen een presentatie in Nieuw-Sluis geven zit er niet in¶
Niet alle moeders vinden zichzelf of worden door anderen als minder competent,
betrouwbaar of toegewijd gezien. Maar het is ook niet vreemd dat sommige (aanstaande) moeders wel de reacties van anderen vrezen. Het antwoord op de meer algemene vraag of zwangere werknemers lastig zijn voor hun werkgever wordt namelijk bevestigend beantwoord door elf respondenten. Voor twee respondenten is lastig niet het juiste woord; zij hebben het over consequenties voor de werkgever. In de interviews keren drie punten terug waarom zwangere werknemers als lastig te kwalificeren zijn: ·
1. Ze verzetten minder werk, waardoor doelen niet behaald worden, er werk blijft liggen of FROOHJD¶VH[WUDZHUNPRHWen verzetten.
2. Ze gaan er tussen uit en de werkgever moet vervanging regelen.
3. Hun werkhouding verandert, waardoor de werkgever niet meer weet wat hij aan de werknemer heeft.
In het voorbeeld dat Robin geeft wordt duidelijk waarom zwangere werknemers lastig zijn voor haar als leidinggevende en voor haar werkgever.
5RELQ µ,NZRUGDIJHUHNHQGRSde declarabiliteit van mijn team. Mijn team moet declarabel zijn. Als ik veel zwangeren in mijn team heb zitten die ik naar huis moet sturen omdat ze moe zijn of die wat later moeten beginnen dan heb ik ontevreden opdrachtgevers. Dat betekent dat ik iemand van zijn opdracht af moet gaan halen. Dan moet ik dat uitleggen aan mijn manager. En die manager die staat heel ver af van die zwangere vrouw waar wel of niet iets mee is. Die heeft zoiets van ik ga niet op individueel niveau kijken. Ik kijk naar hoe je team het doet en je haalt je declarabiliteit niet. En als ik dan vijf zwangere vrouwen er tussen heb zitten dan denk ik verdorie dat kan ik niet recht breien.¶
Conclusie
De (aanstaande) moeders vinden zichzelf niet minder goede werknemers. Wel verandert de invulling van hoe een goede werknemer werkt voor sommige respondenten. De helft van de respondenten vreest dat hun FROOHJD¶VPLQGHUSRVLWLHIRYHUKHQ]XOOHQRRUGHOHQ dan dat zij zelf doen. Deze vrees lijkt gedeeltelijk terecht te zijn: de omgeving zet soms vraagtekens bij de toewijding en de competentie van ]ZDQJHUHFROOHJD¶VHQSULOOHPRHGHUV2RNNXQQHQUespondenten zelf heel goed opnoemen waarom moeders nou zo lastig zijn. Deze last heeft te maken met werk dat blijft liggen en dat moeders hun werk niet meer op de eerste plek zetten. Het heeft iets dubbels: het zelfbeeld van de (aanstaande) moeders blijft positief maar ze weten ook dat anderen hen niet helemaal meer als volwaardig zien.
2. Welke kenmerken horen bij een moedervriendelijke cultuur en bij een leidinggevende die een open houding heeft?
Wat maakt een bedrijf moedervriendelijk? Respondenten vormen een beeld over hoe
moedervriendelijk hun bedrijf is door te kijken hoe andere moeders behandeld worden. De IKEA gaat volgens Lisanne moedervriendelijk om met zwangerschap en moederschap. Zij geeft de volgende redenen:
moeders blijven bij IKEA werken
vrouwen worden op bepaalde posities gezet minder werken kan
collega¶s gaan je niet anders zien.
Ook Amelie omschrijft de IKEA als moedervriendelijk. IKEA is volgens Amelie moedervriendelijk RPGDWµSURFHGXUHVJHZRRQKHOGHU]LMQ¶HQRPGDW]DNHQ]RDOV H[WUDSDX]HWLMGNROYHQZHUN]DDPKHGHQ aanpassen, extra verlof opnemen geen probleem zijn. Floor vertelt dat er bij haar heel veel begrip is voor de verandering die werknemers door maken als ze ouder worden. Ze werkt in een enorm vrouwenbedrijf, ouderschapsverlof opnemen is standaard en voor de opvoeding van het kind is heel YHHODDQGDFKWµDus wat dat betreft heb ik het ook wel makkelijker dan ergens anders waard ze denken
er moeten prestaties geleverd worden en hoe het er komt maakt ons eigenlijk niet uit.¶Aafke en Aukje
QRHPHQKXQEHGULMIPRHGHUYULHQGHOLMNYDQZHJHKHWIHLWGDW]LMKHWJHYRHOKDGGHQGDWKXQFROOHJD¶V oprecht blij voor heQZDUHQGDW]H]ZDQJHUZDUHQ$XNMHYRHJWGDDUDDQWRHGDWµtijdens de
zwangerschap proberen ze je echt te helpen en contracten worden gewoon verlengd ondanks
zwangerschappen¶Robin vertelt dat het haar bedrijf moedervriendelijk is voor de functies tot schaal
µJe kunt parttime werken met goede voorzieningen en als je daarboven komt dan moet je je als
vrouw gedragen als de man.¶ Een man is fulltime aanwezig en gaat mee naar heidagen. Tijd voor
privézaken als kolven is uit den boze.
Vier van de vijf respondenten beschrijven dat er veel vrouwen of veel jonge ouders bij hun EHGULMIZHUNHQ/\OLDQHQ0HUHOKHEEHQRRNYHHOYURXZHOLMNHFROOHJD¶V0HUHORPVFKULMIWKDDUEHGULMI QLHWDOVPRHGHUYULHQGHOLMNµWij, het is natuurlijk een vrouwenberoep, maar wij moeten zeven dagen
SHUZHHNNXQQHQZHUNHQ«+HWZRUGWVWHHGVPLQGHUYULHQGHOLMN-HPDJQLHWPLQGHUGDQXXU ZHUNHQ«(U]RXPHHUIOH[LELOLWHLWPRHWHQNRPHQ¶2RNELMGHIKEA en het bedrijf waar Aukje werken
wordt van medewerkers verwacht dat zij een minimaal aantal uren werken en worden werknemers op ZLVVHOHQGHGLHQVWHQLQJHGHHOG$XNMHJHHIWDDQGDWKDDUFROOHJD¶VGRRUGH]HZLVVHOGLHQVWHQYDDN oppasproblemen hebben. Zelf vindt zij niet dat haar werkgever rekening moet houden met de gewijzigde privéomstandigheden. Aukje omschrijft zichzelf als een flexibele moeder. Bij de IKEA zorgen deze uren-eis en het wisselrooster ervoor dat drie respondenten niet meer terug keren in hun µRXGH¶IXQFWLH2RNGHIKEA-respondenten verwachten niet meer flexibiliteit vanuit de werkgever, maar accepteren dat zij hun functie hebben moeten opgeven of moesten stoppen met werken. In paragraaf 4.8 wordt omschreven welk effect het niet zelf kunnen bepalen van werktijden heeft op de werk-privé balans.
Een organisatie is moedervriendelijk als vrouwen bij de organisatie blijven werken als zij moeder worden. Ook is het belangrijk dat er een positieve houding is ten opzichte van het krijgen van kinderen. Een bedrijf moet helderheid geven over wat de (wettelijke) mogelijkheden zijn en deze faciliteren. Tot slot zijn er een aantal respondenten die benadrukken dat het belangrijk is dat er in een moedervriendelijke organisatie ruimte is voor het privéleven van haar werknemers. Ruimte wordt gecreëerd door minder beslag te leggen op de werknemer zijn tijd.
Houding leidinggevende
Uit de interviews blijkt dat de leidinggevende een grote invloed heeft op hoe het bedrijf met zwangere PHGHZHUNHUVRPJDDW=LMEHSDOHQZDWµQRUPDDO¶LV+HWLV]HOIV]RGDWGHOHLGLQJJHYHQGHGH
doorslaggevende factor is of het formele beleid bij IKEA uitgevoerd wordt. In paragraaf 4.5 wordt omschreven dat de verschillende leidinggevende anders omgaan met het formele beleid ten aanzien van zwangere medewerkers. Voor de respondenten is het vooral belangrijk dat hun leidinggevende
emotioneel betrokkenheid toont en instemt met verzoeken van de werknemer. Leidinggevenden die zelf initiatief tonen oogsten waardering. Veel respondenten verwachten niet dat hun leidinggevende hun informatie verschaft. In de volgende paragrafen worden deze constateringen onderbouwd met voorbeelden en citaten.
De leidinggevende geeft het formele kader aan. De leidinggevende bepaalt of het mogelijk is om meer pauze te nemen, andere werkzaamheden te doen of bepaalde werkzaamheden niet meer te doen of dat je tijdelijk contract verlengd wordt. Robins manager gaf aan dat de zwangerschap voor KHPµQLNVXLWPDDNWHLQKHWSURFHVZDDUPHHLNEH]LJEHQRPWHNLMNHQRPHHQYDVWFRQWUDFWYRRUMRX WHRUJDQLVHUHQ¶(OLQVPDQDJHUJDIGHJUHQVDDQGRRUERRVRSKDDUWHZRUGHQGDW]LMEHSDDOGH
ZHUN]DDPKHGHQQRJGHHG&KDUORWWH¶VOHidinggevende gaf op de volgende manier de grens aan: geen bedrijfskleding meer, ga maar zitten en rooster maken en geen joule rondes meer lopen.Bij Aafke heeft haar leidinggevende bepaald dat ze de laatste twee weken voor haar verlof geen les meer hoefde te geven.
Aafke: µIk heb de laatste twee weken van het schooljaar gemist. Dus ik moest al het werk van de laatste twee weken in mijn laatste week doen. Daar heb ik van mijn werkgever we, mijn laatste lessen zijn uitgevallen,