Wetenschappelijke onderzoeken en overige literatuur

Er zijn de laatste jaren veel rapporten omtrent de lokale democratie (en alle facetten die daarbij horen) geschreven. Daarnaast zijn er ook verschillende onderzoeken gedaan die informatie geven over onze huidige democratie. Omdat deze rapporten en onderzoeken zeker van toegevoegde waarde kunnen zijn bij het versterken van een lokale democratie, wordt deze kennis ook in dit onderzoek meegenomen. Dit wordt voornamelijk gedaan in hoofdstuk 7. Tijdens het ‘toetsen’ van de naar voren gekomen initiatieven wordt onder andere de kennis en kunde uit dit hoofdstuk gebruikt (zie bijlage 15, toetsing op Doel van de gemeente Asten). De bronnenlijst (zie literatuurlijst) bestaat uitsluitend uit

onderzoeken die door het ministerie zijn uitgevoerd of aangevraagd, onderzoeken die zijn gedaan door universiteiten, onderzoeken vanuit partners van het ministerie (binnen de Agenda Lokale Democratie) en onderzoeken van professoren die ook actief zijn binnen universitaire opleidingen.

Achtereenvolgens worden de volgende onderwerpen besproken: de democratie, de technologie, de participatie, de vorm van de democratie en tot slot de inrichting van de democratie. Tot slot is er gekeken naar de interne documenten en onderzoeken. Ook deze worden hieronder uiteengezet en geanalyseerd.

4.1.1 Democratie

Binnen onze Nederlandse samenleving wordt de democratie (zie voor de definitie begrippenlijst) gebruikt om richting te geven aan het te voeren beleid. Zoals eerder vermeld geldt de democratie binnen Nederland als een onomstreden stelsel (Andeweg en Thomassen, 2011). Over de specifieke invulling van dit stelsel bestaan echter

verschillende meningen. Uiteindelijk kan de (lokale) democratie gesplitst worden in een formeel (representatief) en een informeel (participatief) deel. Deze splitsing werd in de rijksbegroting (2016) door minister Plasterk ook aangehaald.

- Het representatieve deel is het deel van de democratie waarbij burgers vertegenwoordigers kiezen die hun belangen behartigen;

- Het participatieve deel van de democratie is het deel waarbij burgers direct zijn betrokken. (K. Peters, 2014)

In het rapport van het Decentraal Bestuur (K. Peters, 2014) wordt gesteld dat er ook een derde onderscheid gemaakt kan worden. Dit zou de Doe-Democratie zijn. In dit deel zouden burgers geheel zelf werken aan beleidsstukken (eventuele regierol/facilitaire rol weggelegd voor de gemeente). Binnen dit onderzoek wordt deze derde splitsing niet gebruikt, deze valt binnen dit onderzoek onder het participatieve deel. (K. Peters, 2014)

Nu duidelijk is dat het democratisch stelsel onomstreden is, rest wel de vraag in welke verhouding het representatieve deel en participatieve deel verweven moeten worden binnen de democratie. Uiteindelijk is het belangrijk dat er geluisterd wordt naar de verschillende betrokken actoren. Om tot een goede inrichting van een lokale democratie te komen, moet er dus per gemeente gekeken worden welke mix van representatie en participatie het beste is. Minister Plasterk stelt in de startnota van de Agenda Lokale Democratie (2015) dat er niet een beste manier van werken is. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat er sinds de jaren 80 een ontwikkeling gaande is waarin de overheid zich terug trekt. Deze terugtrekkende overheid is een gevolg van de opvatting dat de overheid te alomvattend is geworden. Dit zou een remmende werking hebben op zaken als ondernemerschap, economische groei, innovatie, etc. (A. Jeninga, 2008).

4.1.2 Technologie

In onze huidige maatschappij gaan de technologische ontwikkelingen enorm snel. Deze technologie wordt onder de burgers dan ook veelvuldig gebruikt. Vrijwel alle inwoners (op voornamelijk een groep ouderen na) zijn actief op het internet en hebben een smartphone. Dit biedt voor de huidige democratie ook kansen. Burgers zijn

gemakkelijker te bereiken via deze verschillende media. Daarnaast vraagt een goed werkend democratisch stelsel waar burgers vertrouwen in hebben om een goede informatievoorziening over de prestaties van politici en bestuurders (K. Peters, 2014).

Kijkend naar de Agenda Lokale Democratie zijn er twee dingen binnen het technologisch terrein van belang. Dit is ten eerste het internet. Door het enorme gebruik van internet en de enorme hoeveelheid informatie die erop te vinden is, zijn burgers vaak veel beter geïnformeerd. Burgers kunnen informatie gemakkelijker opzoeken en weten daardoor vaak meer dan vroeger. Hier moeten gemeenten rekening mee houden. Ten tweede is er een erg hoog gebruik van social media. In begin 2014 gebruikte 9 op de 10 Nederlanders van 15 jaar en ouder namelijk social media (K. Peters, 2014). Dit geeft de gemeente concreet de mogelijkheid om op social media actief burgers te informeren en/of informatie op te halen.

Kijkend naar deze ontwikkelingen in Nederland, valt op dat er ook technologisch

gerelateerde burgerparticipatie initiatieven ontstaan. Het bekendste voorbeeld hiervan is het Burgerpanel. Dit burgerpanel is een online mogelijkheid voor burgers om een mening te laten horen omtrent het aangegeven onderwerp (Prodemos, 2015).

4.1.3 Participatie

In de meest recente literatuur en onderzoek omtrent participatie wordt de veranderende maatschappij veel genoemd. Inmiddels wordt er voornamelijk gesproken over

burgerparticipatie en overheidsparticipatie, hierbij is overheidsparticipatie de meest recente ontwikkeling. Hierbij moet de overheid participeren in initiatieven die vanuit de inwoners komen. Deze manier van participeren wordt dan ook in verschillende

onderzoeken aangeraden (VNG, 2012).

Verder is het opvallend dat er niet over een beste manier of slechte manier van

burgerparticipatie en overheidsparticipatie wordt gesproken. Er worden wel voorbeelden geanalyseerd en de voor- en nadelen worden genoemd. Uit de literatuur blijkt in het

algemeen dat iedere (bekende) vorm voor- en nadelen heeft, maar niet dat iets wel of niet werkt.

4.1.4 Vorm democratie

De vorm van de democratie (de kaders die gesteld zijn) staat in vrijwel geen enkel recent onderzoek ter discussie. Uit alle onderzoeken blijkt dat de democratie en ook de vorm van de democratie onomstreden zijn. De laatste vormverandering, de dualisering van 2002, is inmiddels al geheel geïntegreerd. Daarnaast is het op lokaal gebied niet mogelijk hier wezenlijke veranderingen in door te voeren. De enige optie die op dit gebied

mogelijk is, is de nieuwe experimentenwet die gepland staat.

4.1.5 Inrichting democratie

De inrichting van de democratie wordt in de huidige literatuur ook minder onderzocht.

Voornamelijk omdat dit per gemeente verschillend ingevuld kan worden naar eigen inzicht. Veel gemeenten zijn dus tevreden over de manier waarop het loopt. Dat wil niet zeggen dat er op dit gebied geen verbeteringen mogelijk zijn. Het is echter wel de vraag of dat nodig is wanneer iedereen tevreden is.

Lokaal is dit voornamelijk geregeld in regelementen van orde en/of

commissieverordeningen. Ook de gemeente Asten heeft een aantal van deze

verordeningen. De meest wezenlijke verschillen zijn te zien in de inrichting op het gebied van de agendavorming in de gemeenteraad en de commissies, hoeveel komt de

gemeenteraad bij elkaar, hoeveel commissies zijn er, hoe is de samenstellen, etc.

4.1.6 Interne documenten en onderzoeken

Naast de externe deskundigen en onderzoeken, bestaan er intern ook een aantal

onderzoeken met raakvlakken op het gebied van de Agenda Lokale Democratie. Daarom worden er ook een aantal interne stukken en onderzoeken meegenomen in dit rapport.

Hiervoor is gekozen omdat deze stukken specifiek over de gemeente Asten gaan en ook nuttige informatie bevatten omtrent participatie en draagvlak.

- Enquête onder raadsleden gemeente Asten;

Naar aanleiding van de communicatienota van de afdeling communicatie is er, in 2012, door deze afdeling onder de raadsleden een enquête gehouden. In deze enquête komen verschillende raakvlakken met de Agenda Lokale Democratie naar voren. In deze

enquête komen onder andere participatie, themabijeenkomsten en raadsactiviteiten naar voren.

Kijkend naar de themabijeenkomsten, wordt door 10 van de 12 raadsleden aangegeven hier positief tegenover te staan. Hierbij moet opgemerkt worden dat een van de twee raadsleden die minder positief was, aangeeft dat dit al gebeurt. Hieruit kan

geconcludeerd worden dat deze themabijeenkomsten onder de raad op veel draagvlak kunnen rekenen.

Uit de enquête komen 5 actiepunten naar voren. De 6 politieke partijen zijn alle postiief over zowel de themabijeenkomsten als over participatie. Hierover wordt uiteindelijk dan ook een motie aangenomen (zie bijlage 12). Het college zegt toe om voor de uitwerking van de participatie als middel om de kwaliteit en het draagvlak van het beleid te

verhogen, een bestuursopdracht uit te zetten.

- Inspraakverordening;

Het doel van de inspraakverordening is om ingezetenen en belanghebbenden te

betrekken bij de voorbereiding van het gemeentelijk beleid (Inspraakverordening, 2005).

Hierbij wil de raad burgers de kans bieden om bepaalde zienswijze of voorstellen voor te

leggen aan de raad. De raad kan deze informatie meewegen in de beslissing die gemaakt moet worden omtrent het betreffende vraagstuk.

- Communicatienota’s (nota 2010-2014 en nota 2015-2018);

De afdeling communicatie heeft in haar twee laatste communicatienota’s aandacht

besteed aan participatie. In deze nota’s moeten de verwachtingen voor zowel het bestuur (gemeenteraad en college van B&W) als voor het gemeentelijk apparaat duidelijk zijn. In deze nota’s komen punten als burgerparticipatie en interne en externe communicatie naar voren. Natuurlijk zijn burgerparticipatie en communicatie (zowel intern als extern) een onderdeel van de Agenda Lokale Democratie. Een optimale communicatie draagt bij aan een goede lokale democratie.

De meest recente nota geeft een overzicht van de activiteiten die voor de jaren 2015 t/m 2018 gepland staan. Hierbij wordt ook ingegaan op burgerparticipatie, communicatie van beleid en zichtbaarheid van de raad. Deze punten hebben direct raakvlak met de Agenda Lokale Democratie. Hierdoor kan er geconcludeerd worden dat de afdeling communicatie ook zeker actief bezig is met een optimale communicatie, om daarmee een optimale lokale democratie te bewerkstelligen

- Subsidiebeleid;

Er wordt binnen de gemeente Asten op dit moment gewerkt aan een nieuw

subsidiebeleid. Dit beleid moet nog nader worden ingevuld. In het oude beleid is wel een WMO projectsubsidiepot te zien. Binnen deze pot kunnen projecten op het gebied van de WMO worden gefinancierd. Deze pot kan eventueel ook gebruikt worden voor

burgerinitiatieven op dat gebied.

- Coalitieakkoord (2014-2018);

Ook in het coalitieakkoord binnen de gemeente Asten wordt ingezet op eigen

verantwoordelijkheid van burgers en een ondersteunende rol van de gemeente. Deze ondersteunende rol is belangrijk om bijvoorbeeld burgerinitiatieven van de grond te kunnen krijgen. Een open en ondersteunende rol van de gemeente is van enorm belang.