Bronnen en initiatieven

Veel gemeenten hebben naar aanleiding van de Agenda Lokale Democratie (of los van de Agenda Lokale Democratie) initiatieven ontplooid om de lokale democratie te versterken.

Het is moeilijk om alle initiatieven te beoordelen en te onderzoeken. Hiervoor is binnen dit onderzoek geen tijd, maar dit is ook geen effectieve manier van onderzoeken.

Daarom is ervoor gekozen om via de hieronder opgesomde media te komen tot een selectie van initiatieven uit diverse Nederlandse gemeenten. Deze media zijn

geselecteerd door te kijken naar de nota: Agenda Lokale Democratie (2015), daarnaast is er gekeken naar diverse partners van het ministerie. De D1000 dag en de Democratic Challenge zijn media die direct uit de nota voortvloeien. De VNG en Prodemos zijn partners van het ministerie die veel informatie over de (Agenda) Lokale Democratie hebben. Samen vormen deze 4 inputsbronnen, zoals aangegeven in figuur 10, de volgende input:

Figuur 10: Bronnen en input voor vergelijking andere gemeenten Bronnen en input

Bron Aantal

initiatieven Initiatiefnemer

van forum Bronvermelding Opmerking

Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)

21 initiatieven VNG heeft deze

site zelf opgezet. http://gis.vng.nl/ Valt onder het

http://www.democratie1000.nl/ Is op 1 juni 2015 gehouden.

Democratic Challenge 99

experimenten

mogelijkheden Prodemos is een eigen

organisatie.

http://www.participatiewijzer.nl/ Huis voor Democratie en

Rechtstaat 171 initiatieven totaal

 De VNG  de VNG heeft gezien haar rol om het lokale bestuur te verbeteren en de belangen van de gemeenten in Nederland te behartigen betrekking op de lokale democratie;

 De D1000 bijeenkomst (2015)  Tijdens een door het Ministerie van

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties georganiseerde dag, werd besproken welke initiatieven tot een versterking van de lokale democratie konden leiden;

 De Democratic Challenge  de Democratic Challenge is door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties opgezet (in het kader van de Agenda Lokale Democratie) en moet een soort netwerk voor versterking van de lokale democratie worden.

 Prodemos  tot slot staat op de site van Prodemos een participatiewijzer met initiatieven uit heel Nederland, ook deze site voorziet in voorbeelden uit andere gemeenten. Deze participatiewijzer is gemaakt ten aanzien van het doel van de organisatie om actoren te helpen bij het verbeteren van de democratie.

5.1.1 Selectie en analyse

Om ervoor te zorgen dat er voldoende input is om tot een goed onderzoek te komen onder de Nederlandse gemeenten, is er allereerst gekeken hoeveel input er via deze bronnen binnen komt (zie figuur 10). In totaal komen er uit deze bronnen (gezamenlijk) 171 initiatieven. Deze initiatieven komen uit heel Nederland en dus is er zo voor gewaakt dat er maar een deel van de Nederlandse gemeenten wordt meegenomen. Alle 171 initiatieven uit deze bronnen zijn doorgenomen tijdens dit onderzoek. Daarbij is een selectie gemaakt op basis van de volgende criteria:

 Omvang van de gemeente Asten;

 Huidige activiteiten binnen de gemeente Asten;

 De interesse/draagvlak van de betrokken actoren (gebaseerd op de gehouden interviews);

 Doel van de gemeente Asten;

 (De door de site aangeraden initiatieven, wanneer dat wordt gedaan).

De uitgebreide analyse van alle 171 initiatieven is uitgevoerd door de toelichting per initiatief te lezen en per criterium te kijken of het betreffende initiatief eraan voldeed. Zo zijn structureel alle initiatieven doorgelopen en zijn alleen initiatieven die aan alle criteria voldeden geselecteerd. Gezien de grootte van deze analyse is deze opvraagbaar en wordt deze dus niet toegevoegd aan de bijlagen.

5.1.2 Vereniging Nederlandse Gemeenten

De Vereniging Nederlandse Gemeenten mengt zich voornamelijk binnen de Agenda Lokale Democratie door deelneming aan het programma: Lokale Democratie in

Beweging. Naar aanleiding van dit programma heeft de VNG op haar site een overzicht gemaakt waarin ze 21 verschillende initiatieven uiteenzet. In deze uiteenzetting maakt de VNG een verschil tussen de volgende categorieën:

 Burgerjury;

 G1000;

 Stadsgesprekken;

 Burgerparticipatie;

 Burgerinitiatief;

 Overheidsparticipatie.

Drie initiatieven zijn specifiek genoemd (Burgerjury, G1000, stadsgesprekken) en

daarnaast worden 3 overkoepelende termen genoemd (Burgerparticipatie, Burgerinitiatief en Overheidsparticipatie). Onder deze overkoepelende termen zijn dus ook initiatieven verdeeld. Op basis van de aangegeven criteria zijn er drie initiatieven geselecteerd.

Daarbij was het belangrijk dat de VNG de hieronder toegelichte initiatieven specifiek noemt en niet onderverdeelt onder een van de andere overkoepelende categorieën. Dat duidt erop dat deze dus als ‘belangrijker’ worden beschouwd door de VNG.

 Burgerjury  De burgerjury is een door de overheid willekeurig geselecteerde groep burgers die voorafgaand aan beleidsbeslissingen advies uitbrengt over een politiek vraagstuk. (Prodemos, 2015)

 G1000  G1000 is een initiatief voor en door burgers. ‘Een plek waar we samen bepalen wat we belangrijk vinden voor onze stad, ons dorp of onze wijk. Wij geloven in de kracht van het hele systeem: alle belangrijke partijen doen mee aan het gesprek. Zo worden we samen verantwoordelijk voor het resultaat; burgers, vrije denkers, werkgevers en de overheid.’ (G1000, 2016)

 Stadsgesprekken  ‘een stadsdebat of stadsgesprek is een combinatie van

activiteiten en bijeenkomsten die erop gericht is om door debat en gesprek zoveel mogelijk ideeën van inwoners te verzamelen over een bepaald onderwerp’.

(Prodemos, 2015)

5.1.3 D1000 bijeenkomst

Op 2 en 3 juni 2015 is er een bijeenkomst geweest waar meer dan 750 deelnemers (raadsleden, wethouders, ambtenaren, griffiers, burgermeesters, inwoners) hebben nagedacht over de staat, en eventuele versterking, van de lokale democratie. De volgende resultaten zijn door de organisatie van deze dag (op volgorde van de meeste draagkracht onder de aanwezigen) opgesteld (D1000, 2015):

1. Burgertoetsraad bij loting (naast bestaande raad); (Prodemos 2015)

2. Themapolitiek d.m.v. dialoog; (zie communicatieonderzoek onder gemeenteraad Asten)

3. Elke gemeente experimenteert dit jaar minimaal een keer met een initiatief uit de lokale samenleving;

4. Lokaal bestuur 2.0: Parallelle democratie experimenten, experimenteer met artikel uit de gemeentewet;

5. Weg met het coalitieakkoord: Raad bepaalt je eigen agenda, haal de vraag uit de samenleving;

6. Minister van OCW dringend verzoeken om het vak burgerschap uit te breiden in onderwijs;

7. Minimaal 0,5% totale begroting in handen van burger;

8. Onbegrensde ideeën, regelvrij;

9. Interactieve meetings tussen gemeente en inwoners met agenda van inwoners;

10. De agenda van de straat, op tafel in de raad.

Op basis van de opgestelde criteria is de top 3 van deze resultaten het meest interessant. Dit komt voornamelijk doordat hier onder de aanwezigen verreweg het meeste draagvlak voor was (D1000, 2015). Hieronder zal de top drie worden besproken.

Daarnaast wordt er ook kort op enkele andere (buiten de top 3 gevallen) initiatieven ingegaan.

Burgertoetsraad

De burgertoetsraad moet een raad van inwoners zijn die naast de bestaande raad advies uitbrengt. Prodemos noemt deze vorm ook wel de Burgerjury. Onder deze naam hebben de gemeente Rotterdam en Capelle aan den IJssel (VNG, 2015) ook een jury ingesteld.

Deze burgerjury bestaat uit verschillende inwoners en is samengesteld door middel van een loting. Bij deze loting is echter wel rekening gehouden met kenmerken als afkomst, leeftijd en opleiding. Twee keer per jaar komen ze bij elkaar. De bedoeling is dat deze jury’s advies geven over het gevoerde beleid. Per bijeenkomst worden twee

beleidsterreinen besproken (bijv. Veiligheid en Zorg). Daarnaast kan deze jury ook met aanbevelingen/voorstellen komen in de vorm van een advies.

Alle 750 aanwezigen op de D1000-dag zagen deze burgertoetsraad als intiatief met de grootste potentie. Daarnaast wordt een dergelijke raad in alle andere bronnen ook

aangehaald. Zo heeft VNG het op haar site over een burgerraad, de uitkomst van de D1000 spreekt voor zich, de Democratic Challenge heeft in een van haar experimenten ook een dergelijke jury in het programma en tot slot heeft ook Prodemos in haar participatiewijzer de burgerjury als mogelijkheid tot (burger)participatie genoemd.

Themapolitiek

Themapolitiek zijn bijeenkomsten per ‘thema’. Ook deze vorm van (burger)participatie kent verschillende vormen. In grote lijnen komt het erop neer dat er bijeenkomsten worden georganiseerd waarbij er per thema dialoog ontstaat tussen de gemeente en alle belanghebbenden (o.a. de inwoners). Kijkend naar het communicatieonderzoek onder de raadsleden van de gemeente Asten lijkt er veel draagvlak te zijn voor een dergelijke themabijeenkomst.

Over het algemeen wordt er aangegeven dat Themapolitiek door middel van dialoog voornamelijk de interesse van inwoners trekt. Dit komt voornamelijk doordat inwoners dan alleen thema’s kunnen bijwonen waar ze interesse in hebben en daarom ook goed kunnen participeren tijdens de bijeenkomsten.

Experimenteren

Om tot een versterking van de lokale democratie te komen moeten er uiteindelijk dingen worden geprobeerd. In de nota: Vitale lokale democratie: Richting en ruimte voor

verandering, geeft minister Plasterk aan dat experimenteren en fouten maken hoort bij het uiteindelijk versterken en verbeteren van de lokale democratie. Niet alles kan de eerste keer goed gaan en dus moeten er initiatieven uitgeprobeerd worden en moeten we leren van onze fouten om uiteindelijk tot een beter resultaat te komen. Om dit mogelijk te maken heeft minister Plasterk aangekondigd een experimentenwet te

introduceren in 2016. Deze experimentenwet moet het mogelijk maken voor gemeenten om de huidige regels te omzeilen om nieuwe initiatieven te introduceren en uit te

proberen. (punt 4 uit de 10 punten die uit de D1000-dag zijn voortgekomen sluit aan bij de experimentenwet van minister Plasterk en de hierboven beschreven situatie).

Overige punten

Bij punt 5 komt naar voren dat het coalitieakkoord geschrapt moet worden. Dit is echter een opmerkelijke uitkomst. Er wordt in andere bronnen en/of personen niet eerder gesproken over het schrappen van het coalitieakkoord en de vraag is dan ook of dit gaat leiden tot een verbetering van de lokale democratie. Weten of iets werkt is alleen te achterhalen door iets te proberen. Wellicht is het een goed experiment om te

experimenteren met het coalitieakkoord in het kader van de Agenda Lokale Democratie (onder toestemming van de komende experimentenwet). Dit kan uiteraard uitsluitend wanneer hier voldoende draagvlak voor is.

Bij punt 9 gaat het om een interactieve bijeenkomst tussen de inwoners en de gemeente waarbij de inwoners met een agenda komen. Dit idee van interactieve bijeenkomsten met of zonder agenda komt grotendeels overeen met de themapolitiek. Ook deze bijeenkomsten kunnen op detail niveau zo ingericht worden dat de agenda bij deze bijeenkomsten vanuit de burgers komt.

5.1.4 Democratic Challenge

De Democratic Challenge is een initiatief van het ministerie van BZK en wordt uitgevoerd in samenwerking met verschillende partners. Dit project is gericht op de lokale

vernieuwende democratische praktijken (Democratic Challenge, 2015). Door het ministerie van BZK worden raadsleden en collegeleden uit heel Nederland, opgeroepen

om deel te nemen aan het initiatief. Vanuit 99 gemeenten is hier gehoor aan gegeven.

Deze deelnemers vormen een netwerk van gemeenten die elkaar verder helpen.

Daarnaast ontvangen ze vanuit de Democratic Challenge ook professionele hulp (Democratic Challenge, 2015) en advies omtrent het eigen specifieke initiatief. De volgende initiatieven lijken, gezien opgestelde criteria, potentiële initiatieven te zijn voor de gemeente Asten:

 Kiesbelasting  Heerlen; Pot belastinggeld vrij kiezen

 Maatschappelijke initiatieven fonds (MIF); Fonds initiatief Wmo

 Verbindingsofficieren  Uden; Inwoners actief maken

 G1000  Schiedam; G1000  uitkeringsgerechtigde

 Matrixdemocratie; Per project/thema besluitvorming

 Burgerbegroting  Geffen; Begroting overleggen met inw.

 Open de raad; Project omtrent Open Raad

 Doe 040  Eindhoven; School betrekken

(zie voor een uitgebreide toelichting op deze initiatieven bijlage 9.)

5.1.5 Prodemos (participatiewijzer)

Prodemos is een organisatie die zich bezig houdt met de democratie en rechtstaat van Nederland. Hiervoor heeft de organisatie een breed netwerk van gemeenten, provincies, onderwijsinstellingen, rechtbanken, etc. om informatie op te halen en uiteindelijk weer af te geven. Onder andere enquêtes en onderzoeken onder de genoemde partners zorgen voor kennis en informatie over onze democratie en rechtstaat.

Om gemeenten en andere belanghebbenden te helpen heeft Prodemos onder andere een participatiewijzer ontwikkeld. Deze participatiewijzer helpt bij het maken van een goede keuze voor participatievormen binnen een gemeente. Deze keuzes worden onderbouwd op de site met voorbeelden, uitleg en advies. In totaal heeft Prodemos op haar site 41 initiatieven opgesomd. Om dit aantal te reduceren is er gekeken naar welke initiatieven voldoen aan de opgestelde criteria. Uiteindelijk zijn er 10 initiatieven geselecteerd binnen dit onderzoek die voldoen aan de criteria (zie bijlage 10):

1. Adviesraden;

2. Bronmethodiek;

3. Consensusconferentie;

4. Creatieve concurrentie;

5. Drietrapsraket;

De overige 31 initiatieven die op de participatiewijzer zijn te vinden zijn of niet geschikt binnen de gemeente Asten, of er is zoveel overlap waardoor de initiatieven zijn

ondergebracht bij een van deze 10 genoemde voorstellen.

In bijlage 10 wordt een toelichting van alle 10 hierboven genoemde initiatieven/ideeën gegeven. Hierbij wordt gekeken naar de bron, het doel, een korte beschrijving en bijzonderheden per initiatief/idee dat naar voren is gekomen.

5.2 Conclusie

In het onderzoek hierboven zijn in totaal dus 171 initiatieven getoetst op de opgestelde criteria. Uit deze ‘toetsing’ komen 21 geselecteerde initiateven naar voren (3 vanuit de VNG, 5 vanuit de D1000 dag, 8 vanuit de Democratic Challenge en tot slot 10 vanuit Prodemos).

9. Creatieve concurrentie;

10. Drietrapsraket;

11. Raadspanel;

12. De schouw;

13. Kiesbelasting;

14. Focusgroep;

15. Raadspanel;

16. De schouw;

17. Maatschappelijke initiatieven fonds;

18. Matrixdemocratie;

19. Burgerbegroting;

20. Open de Raad;

21. Doe 040.

(zie bijlage 11 voor een uitgebreidere tabel met het doel, beschrijving en opmerking van deze initiatieven)

Kijkend naar deze 21 geselecteerde initiatieven is er nog wel veel overlap. Deze zullen later in het verslag (hoofdstuk 7), wanneer nodig, worden samengevoegd. Ze worden hierboven wel apart benoemd (op de exact dezelfde initiatieven na), omdat de betrokken gemeenten op deze manier beter terug te vinden zijn.

Daarnaast kan men concluderen dat er veel gebeurt binnen de Nederlandse gemeenten op het gebied van de Agenda Lokale Democratie. Er zijn talloze voorbeelden van

gemeenten die proberen de lokale democratie te versterken op een of meer van de 4 benoemde terreinen (technologie, participatie, vorm van de democratie en inrichting van de democratie).

In document Eindrapport Agenda Lokale Democratie gemeente Asten (pagina 38-44)