April 2004- april 2005
Het afgelopen jaar was een jaar vol ontdekkingen, leermomenten en ook wat ontberingen. Het begon eind april 2004 met een paar maanden onderzoeksstage bij Steunpunt Wonen in
Rotterdam. Regelmatig aan mijn bureau, starend uit het raam over de Laurenskerk en de Blaak, bedenkend hoe mijn respondenten te bereiken. In de wijk, koffie-uurtjes met rasechte
Spangenaren in een doorrookte huiskamer. Uren praten met Turkse mannen in het koffiehuis. Mensen die hun verhalen vertellen, dat is toch het mooiste! Wat 3 maanden had moeten duren, werden er eerst 4, toen 5. Inderdaad, ik kon moeilijk weg komen en bij Steunpunt Wonen blijven werken leek me uiteindelijk ook geen slecht idee!
Maar in oktober was het toch tijd om weer naar Nijmegen te vertrekken. De laatste maanden studententijd, realiseerde ik me. Naast uurtjes zwoegen en zweten achter de computer, nam ik het er ook nog even van. De OV-jaarkaart moest tenslotte nog even goed gebruikt worden. Behalve Nederlandse steden bezocht ik in dit jaar ook Praag, Wenen, Gyor, Budapest en Barcelona. Steden die me verder hielpen, om nieuwe ideeën op te doen en te vergelijken. Menig concept is ontstaan door het lezen van een goed artikel in een vliegtuig, een goed gesprek in de trein of uit aantekeningen van een bezoek aan een tentoonstelling. Wat een heerlijke studie, Sociale Geografie!
Na die uitstapjes brak begin 2005 een volgende fase aan: het uiteindelijke schrijfwerk waarin die ideeën gebundeld werden, data en theorie gelinkt, en het jaar samengebracht in deze scriptie. Een operatie hield me die laatste maanden in het gips, waardoor ik letterlijk eens niet kon weglopen, maar ruim de tijd had voor reflectie. Het echte schrijven is eigenlijk een grote hobby, maar wel een waar ik uit mezelf te weinig zitvlees voor heb. Ik hoop dat het gedwongen stilzitten uiteindelijk dus tot voordeel zal blijken, en dat het aan de kwaliteit van dit werk af te lezen zal zijn.
Het onderzoek & de stageorganisatie
Op 20 april ben ik begonnen met mijn stage bij Steunpunt Wonen. Steunpunt wonen is een organisatie in Rotterdam die zich vooral bezighoudt met het adviseren van particulieren, bedrijven, overheden en organisaties (zoals woningcorporaties) bij zaken rond woningbouw, herstructurering, huuradvies en opleiding. Ik ben hier stage komen lopen om een eigen
onderzoek te gaan doen, dat past binnen mijn afstudeerrichting Global Urban Development van de studie Sociale Geografie. Voordat ik binnenkwam op het Steunpunt heb ik een
onderzoeksvoorstel gemaakt waarin het onderwerp van het onderzoek al duidelijk werd. Opstarten onderzoek: netwerken
Ik ben de eerste weken gestart met een literatuurstudie, waarmee ik ook voor de stageperiode al begonnen was. Verder heb ik mezelf vaak laten zien in de wijk en in het Justus van Effenblok. Om mijn gezicht te laten zien ben ik vaak naar de koffie-uurtjes voor bewoners in de museumwoning in het blok gegaan, en daar heb ik veel interessante informatie verzameld over de gang van zaken in de wijk en de nieuwste ontwikkelingen. In de eerste weken ben ik ook bezig geweest met het maken van een
enquête formulier voor de bewoners van
het Justus van Effenblok opgesteld en interviewvragen voor de verschillende sleutelpersonen bedacht.
Interviews met bewoners
Na enkele weken inkomen, rondkijken, meelopen en voorbereiden ben ik begonnen met het enquêteren van bewoners. In totaal heb ik 25 bewoners gesproken over hun ideeën voor
nieuwe inrichting van het pleintje, hun omgang met de buren en hun activiteiten op het pleintje. Uit de enquêtes kwamen veel interessante opmerkingen van bewoners naar boven die voor de workshops gebruikt konden worden.
Interviews met organisaties
In die zelfde weken heb ik tevens verschillende sleutelpersonen uit de wijk geïnterviewd. Dit waren onder anderen Jan Maas van de deelgemeente, Paula Mosterman van de
buurtbemiddeling en Aad Biesheuvel van het Woning Bedrijf Rotterdam. Ik heb ook geprobeerd Frans Maas van het opbouwwerk in Spangen te bereiken, maar hij was niet bereid om een interview te geven.
Tekenwedstrijd
Inmiddels ontstond het idee om een tekenwedstrijd voor kinderen van het blok aan de
methoden toe te voegen. De kinderen gebruiken de buitenruimte immers intensief en het is leuk hun ideeën mee te nemen in het plan. De collega’s van Steunpunt reageerden enthousiast op het plan, en er was een budget beschikbaar, dus heb ik deze methode ingevoegd.
Voor de tekenwedstrijd is een brief huis-aan-huis verspreid in het Justus van Effenblok. Ook heb ik verschillende kinderen en buurtbewoners verteld over de tekenwedstrijd. In wijkgebouw Spiekman heb ik verschillende brieven neergelegd voor belangstellenden.
Omdat de tekenwedstrijd een leuk initiatief leek om de media over in te lichten, heb ik
verschillende kranten en huis-aan-huisbladen benaderd met een persbericht over de wedstrijd. Het Rotterdams Dagblad reageerde meteen en plaatste een a4-groot artikel op 19 juli 2004 in de krant.
Figuur 12: Artikel Rotterdams Dagblad17 juli 2004.
Inmiddels werd duidelijk dat de 3 maanden die voor de stage stonden te kort zouden zijn. Er zouden ook nog workshops gehouden worden, die vanwege het EK voetbal door moesten schuiven naar na de zomer. Daarom is besloten na de zomer nog een maand langer bij Steunpunt Wonen te blijven.
Na de zomer bleek dat de respons voor de tekenwedstrijd op 1 tekening was blijven steken… een teleurstelling! De voorbereide prijsuitreiking en tentoonstelling van de tekeningen zijn hierdoor afgelast.
Workshops eerste plan
Voor de zomer zijn de voorbereidingen voor de inhoud van de workshop afgerond. De
workshop is een fotowaardering geworden waarbij verschillende categorieën van gebruik van de buitenruimte naar voren komen: ontspanning, groen, sport&spel en overigen. Bewoners waarderen de categorieën en per categorie detailontwerpen door middel van stickeren op grote fotovellen. Deze vorm van workshop is gevormd vanuit ideeën van Pieter en Frans van
Steunpunt Wonen, uit hun eerdere ervaringen met workshops.
Naar aanleiding van de lage respons bij de tekenwedstrijd is de PR voor de workshops flink opgeschroefd. Er zijn uiteindelijk brieven in het Nederlands, Turks en Marokkaans huis-aan-huis verspreid in het Justus van Effenblok. Verder zijn er per workshop posters en flyers gemaakt die zijn opgehangen in het wijkgebouw, de tropische winkel, de basisschool, de snackbar, het café, de Turkse Culturele vereniging etc. De materialen voor de Turkse en Marokkaanse workshops (aparte voor vrouwen en mannen) zijn in de eigen taal verspreid.
Workshops afgelast
Toen kwam op de maandagmorgen van de eerste workshops het crisisbericht: de eigenaar van de woningen in de Justus van Effenstraat wilde dat de workshops afgelast zouden worden. De eigenaar was namelijk zelf al bezig met het maken van een plan voor het binnenterrein en wilde niet dat de bewoners op een of andere manier de indruk zouden krijgen inspraak te hebben. Dit zou alleen maar onrust veroorzaken.
Belangrijk is te weten dat de eigenaar het hele idee van het onderzoek, inclusief de workshops, al ruim twee maanden wist. In een interview met de toenmalige manager over Spangen is het idee duidelijk uitgelegd, en later is ook gevraagd een ruimte van de eigenaar voor de workshops te mogen gebruiken. Daar is geen toestemming voor verleend omdat de eigenaar zijn naam niet wilde verbinden aan het onderzoek. Maar de eigenaar was er wel degelijk van op de hoogte dat de workshops in een andere ruimte alsnog zouden doorgaan.
Wellicht is de wisseling van managers binnen de eigenaarorganisatie de oorzaak van het slecht op de hoogte zijn, of is er pas een lichtje gaan branden bij het zien van de uitnodigingsbrief voor de workshops (die de eigenaar van het pand via de bewoners onder ogen moet zijn gekomen). In de brieven die onder bewoners verspreid zijn voor de workshops, staat dat ik samen met de bewoners een plan wil maken. Of het wel of niet uitgevoerd zou worden werd niet beloofd, en bleef naar mijn idee aan de eigenaar van de woningen, die deze ideeën volgens plan
opgestuurd zou krijgen. Maar de verwoordingen zouden volgens de eigenaar onrust veroorzaken. Hier heeft de eigenaar een punt. Mijn keuze voor de bewoordingen is vooral genomen op het vlak van het vermijden van het noemen van het eigenlijke onderzoeksdoel, namelijk het vergelijken van beleving van mensen met verschillende culturele identiteit – door dat te verwoorden zouden de respondenten al beïnvloed zijn in hun respons. Maar door te kiezen voor het idee om samen met de bewoners een plan te maken, voelt het de eigenaar zich bedreigd in hun mogelijkheden zelf een plan te maken en daar bewoners achter te scharen. De begeleiding van Steunpunt Wonen heeft dit knelpunt niet op tijd opgemerkt omdat de brieven niet heel goed zijn doorgenomen.
De districtsmanager van Steunpunt Wonen heeft op de maandagmorgen middels een telefoongesprek direct geprobeerd de eigenaar te kalmeren en openingen gezocht om de workshops alsnog te laten doorgaan. Vanwege de uitgebreide PR leek het erop dat aflassen van de workshops eveneens onrust zouden veroorzaken. De eigenaar wilde echter van geen pardon weten. Omdat de relatie van Steunpunt Wonen met de eigenaar belangrijk is, ook in andere projecten, is besloten de bewoners per brief op de hoogte te stellen van het aflassen van de workshops. In deze brief is uitgelegd dat het doel van het onderzoek was, verschillen in beleving van de ruimte tussen mensen met verschillende culturele identiteit te onderzoeken, en niet een nieuw plan voor het pleintje te maken.
Dan komen we direct op het volgende probleem, namelijk, dat bewoners van het blok nu begrijpen (of zouden kunnen begrijpen) waar het onderzoek om te doen is, en dat dit hun respons beïnvloed. Een gevolg is dat het moeilijk werd in het blok verder te gaan met
onderzoek omdat de eigenaar nu wel heel duidelijk heeft aangegeven het hier niet mee eens te zijn, en het zou niet prettig zijn als er meer conflicten ontstaan.
Workshops plan B
Vandaar is gekozen voor plan B: ten eerste wordt het onderzoek, zoals dat al gaandeweg gebeurde, breder getrokken zodat bewoners uit heel Spangen zijn benaderd.
Om toch het idee van de workshops, het waarderen van foto’s, te gebruiken heb ik me aangesloten bij bestaande organisaties zoals de Turkse Kulturele Vereniging en de Marokkaanse Cultuurverenigingen. Daar is op informele wijze medewerking gevraagd. Participatie
Omdat de participatie van bewoners in dit onderzoek vrij laag is gebleven, is het onderzoek in de loop van de tijd iets gewijzigd. De vraag die nu naar voren komt, is in hoeverre de culturele identiteit van bewoners hun betrokkenheid bepaald. Deze vraag zou ik graag beantwoorden los van het feit dat bewoners de berichten soms niet konden lezen of begrijpen – maar dat is haast onmogelijk. Het is oneerlijk te werken met opkomstgetallen omdat mensen die geen weet hebben van een bijeenkomst moeilijk kan worden verweten dat ze niet willen komen.
Leermoment
Het is moeilijk over je eigen onderzoek te zeggen of het succesvol is of niet, zeker in een onderwerp als dit. Uiteindelijk zijn het toch de bewoners die er iets aan moeten hebben en hun waardering is misschien moeilijk te krijgen, maar wel essentieel als je bezig bent met buurtverbetering. Maar omdat het een stage is, is het ook belangrijk dat ik als stagiair mezelf ontwikkeld heb
tijdens het onderzoek. En dat is iets dat zeker gebeurd is. Dankzij dit onderzoek en dankzij jullie, collega’s, (op de foto mijn begeleider Rick) en de bewoners en professionals in de wijk, heb ik zoveel meer kennis en ervaring opgedaan in het bezig zijn in de wijk! Ook ervaring met interviewen, mensen aanspreken, organiseren, workshops houden, het was erg waardevol om dit te oefenen en erin te groeien.