3. Dromen uit casestudy Spangen
3.2 Situatieschets van multicultureel Rotterdam en Spangen
Wie de af gelopen tijd wel eens het Rotterdams dagblad of landelijke dagbladen heeft opengeslagen, weet dat de stad Rotterdam en de wijk Spangen regelmatig terugkeren in de media. Het beeld dat wordt geschetst is meestal een beeld van een stad en wijk vol spanningen, prostitutie, drugsproblemen, en vaak ook problemen tussen mensen met verschillende culturele achtergrond. In deze paragraaf een inleiding in de karakteristieken van de stad Rotterdam en de wijk Spangen, en ook een bloemlezing van beleving van de wijk zoals die door bewoners zelf worden ervaren.
Rotterdam
De stad Rotterdam komt naar voren als een stad vol spanningen en diversiteit, beelden die voortkomen uit karakteristieken van de stad. Persoonsafhankelijke beleving van de ruimte speelt daarbij een grote rol, maar onder enkele feiten en cijfers rond culturele achtergronden van bewoners in de stad en wijk kunnen we niet uit.
Het Centrum voor Onderzoek en Statistiek Rotterdam (COS) stelt dat de Rotterdamse bevolking op 1-1-2004 voor 45,2% uit allochtonen bestaat.131 De toekomst ziet er voor
Rotterdam veelkleurig uit. Het COS heeft een bevolkingsprognose voor 2017 gemaakt. Hierin worden de volgende trends gesignaleerd, die linken aan de culturele diversiteit van de stad: De omvang van de bevolking van Antilliaanse en Arubaanse afkomst in Rotterdam
verdubbelt, die van de bevolking Surinaamse afkomst neemt met een kwart toe.
De bevolking van Turkse en Marokkaanse afkomst zal toenemen, zowel door migratie (groei eerste generatie) als geboorte (groei tweede generatie).
De Noord-mediterranen en de Kaapverdianen nemen in omvang slechts licht toe. De autochtonen in Rotterdam zullen in de komende vijftien jaar flink afnemen. De
belangrijkste reden is het grote vertrek uit Rotterdam, vooral naar gemeenten in de stadsregio. 132
Kende de vooroorlogse stad nog een vrij homogene bevolking, tegenwoordig kenmerkt de stad zich door ontelbare culturen en leefstijlen. Die culturele verschillen zijn op vele manieren zichtbaar. Er zijn verschillende behoeften voor ruimtegebruik.133
Figuur 3: Plattegrond Rotterdam met Delfshaven en Spangen bij de rode stip
134Delfshaven & Spangen
Rotterdam is een stad vol culturele diversiteit. Dit geldt voor stadsdeel Delfshaven, met de wijk Spangen, in versterkte mate. Tweederde deel van de Delfshavense bevolking is allochtoon. De demografische verwachting voor de komende jaren is een licht stijgende bevolkingsomvang waarbinnen het aandeel het aandeel allochtonen, met een relatief jonge leeftijdsopbouw zal toenemen.
131 www.cos.rotterdam.nl 132 Ergun, C. (2003). 133 Goossens, J. (1995), p. 21. 134
Opvallende trends binnen de Delfshavense bevolking zijn de volgende:
Deelgemeente Delfshaven kent een zeer diverse bevolkingssamenstelling. In Delfshaven woonden in 2000 65% allochtonen, een toename met een procentpunt t.o.v. het jaar
daarvoor. De ontwikkeling van de afgelopen jaren doortrekkend is te verwachten dat in 2010 het aandeel van de Nederlanders in de deelgemeente beneden de 20% zal zakken. De COS bevolkingsprognose 2017 zegt dat in buurten waar niets aan de woningvoorraad wordt gedaan, het aandeel allochtonen in 2017 waarschijnlijk rond de 90 tot 100% ligt.
Binnen de allochtone bevolkingsgroep is er sprake van een viertal omvangrijke
minderheidsgroepen: Surinamers, Turken, Marokkanen en Kaapverdianen. De groep 'overig arm' is echter groeiende en is in omvang te vergelijken met de Kaapverdiaanse. De
samenstelling van deze groep is zeer divers.
Delfshaven kenmerkt zich door een jonge bevolking met veel huishoudens met kinderen. Bovendien zijn er veel kinderen per huishouden.
Delfshaven kent een relatief groot verloop. Dat komt onder meer door het grote aanbod sociale huurwoningen. Het effect van de hoge mobiliteit op bijvoorbeeld de sociale cohesie in de buurten is onbekend. 135
Tot slot mag niet onvermeld blijven dat volgens een voorzichtige schatting Rotterdam ruim 11.000 illegalen telt, waarvan er volgens de politie District West enkele duizenden in Delfshaven verblijven.
De Delfshavense samenleving is de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. Het gevolg is een diverse bevolkingssamenstelling. Die brengt een variatie aan culturen, opvattingen,
gedragingen en leefstijlen met zich mee. Dit leidt tot spanningen in het samenleven met elkaar. De diversiteit van mensen met hun meningen, visies en handelingen zorgt nog wel eens voor botsingen, of juist een apathisch langs elkaar heen leven. De Deelgemeente Delfshaven richt zich met het Sociale Integratiebeleid op het zoeken naar gemeenschappelijke regels waarin de diverse culturen met elkaar samenwerken en samenleven. De Deelgemeente wil kansen bieden voor een volwaardige deelname aan het leven in de wijk voor iedere bewoner.136
Op het gebied van wonen is de Deelgemeente gericht op grote
stadsvernieuwingsprojecten ter verbetering van de woonomgeving. De (her)inrichting van de buitenruimte is één van de hoofdthema’s die een bijdrage moet leveren om een schoon, heel en groener Delfshaven te krijgen. De bewonersbijdrage aan inrichtingsprojecten in de buitenruimte, zoals inspraakmogelijkheden, moet de diverse bevolkingssamenstelling van Delfshaven
weerspiegelen. De inrichting van straten en pleinen moet herkenbaar en bruikbaar zijn voor alle bewoners van de deelgemeente Delfshaven. 137 Deze uitgangspunten sluiten mooi aan bij de casestudy.
Justus van Effenblok
Een deel van de casestudy is uitgevoerd in
en rond het Justus van Effenblok, dat gelegen is in de wijk Spangen. Voor architectuurliefhebbers is het Justus van Effenblok in Spangen een begrip. Van over de hele wereld komen bezoekers naar het unieke wooncomplex aan de Spaansebocht dat in 1919 door architect Michiel Brinkman werd ontworpen. Het bestaat uit een carrévormig woonblok dat een binnenterrein omsluit.
135 Ergun, C. (2003). 136 Deelgemeente Delfshaven (2003), p. 1-5. 137
Figuur 4: Justus van Effenblok in originele staat / Justus van Effenblok nu.
Figuur 5: Plattegrond voor het Justus van Effenblok,
Van de hand van ontwerper Brinkman, uit 1918. In het midden het bad- en was gedeelte op de eerste verdieping, en winkels op de begane grond. De galerij op de eerste verdieping verbindt alle woningen en was bereikbaar via zeven trappen en een lift. 138
Het wooncomplex was oorspronkelijk bedoeld om arbeiders een sociaal complex aan te bieden, met een gezellig gezamenlijk binnenplein en veel contact met buren. Inmiddels zijn juist die communale aspecten oorzaak voor veel problemen tussen buren, en het blok is ook
langzaamaan verpauperd. Een opknapbeurt voor de buitenruimte van het Justus van Effenblok is hard nodig. "De buitenruimte zoals die er nu bij ligt, is een kakofonie van gebruikte
materialen. Veel beton en weinig groen van goede kwaliteit", aldus Karel van Berk van het Woning Bedrijf Rotterdam. Volgens Van Berk moet meer geïnvesteerd worden in de kwaliteit van het gebied en moet het niet beperkt blijven tot beheer. "Bewoners moeten meer serieus genomen worden in hun leven op straat." De initiatieven die al zijn genomen door de bewoners en het Woning Bedrijf Rotterdam, de eigenaar van het pand, waren een mooie aanleiding om juist deze locatie te kiezen voor een onderzoek naar wensen en dromen van bewoners voor hun Utopia op wijk- en woonblokniveau, zeker vanwege de vele culturele identiteiten in de wijk
138
en het woonblok. Dat was uitgangspunt bij de casestudy, echter in de loop van het onderzoek was het juist de eigenaar van het woonblok die het verdere onderzoek tegenhield, bang voor onrust onder de bewoners die zouden denken inspraak te mogen hebben in de inrichting van de buitenruimte. Vanwege deze hindernis is de casestudy uiteindelijk wijkbreed getrokken.
In de volgende paragrafen komen de bewonerservaringen met de wijk Spangen terug, wanneer bewoners hun beleving van de buitenruimte weergeven. Allereerst wordt die beleving in
functionele zin uitgewerkt in paragraaf 3.3, in paragraaf 3.4 komt de beleving naar voren vanuit de sociale interactie.