Verschillende preventieve elementen en de rechtspraak De rechtspraak is per definitie niet preventief Er zijn echter wel

zaken te noemen waar een zekere preventieve werking vanuit gaat. Zo is er snelrecht, lekenrechtspraak, duurzame rechtspraak en e-rechtspraak. Al deze vormen zoeken naar de invloed van andere elementen dan alleen het recht. Ik wil ze hier kort beschrijven, om- dat die andere elementen een zekere preventieve werking hebben. Rond de jaarwisseling is er in ons land tegenwoordig een nieuwe vorm van strafrechtspraak van waaruit een sterk preventieve wer- king uitgaat: (super-)snelstrafrecht: binnen 24 uur voorgeleiden en vonnissen, met achterhouding van bepaalde (vaak bewijsrech- telijke) procedurele rechten. Het is een soort nachtapotheek (of spoedeisende-hulpafdeling/EHBO-post) waar in geval van nood, snel en accuraat gehandeld kan worden. Juist het ‘lik-op-stuk-ka- rakter’, schrikt potentiële raddraaiers af en werkt dus preventief. De inzet van lekenrechters heeft ook een preventieve invloed in de rechtspraak.659 _{In de ons omringende landen wordt gewerkt met}

lekenrechtspraak. Janssen spreekt over drie voordelen van de inzet van leken:660

1. de democratische verankering van het rechtsbestel en de pre- ventieve werking;

2. het recht voor en door de burgers;

3. de inhoudelijke inbreng die vergelijkbaar is met de deskundige bijzitter in de pachtkamer in ons land.

De inhoudelijke inbreng van de deskundige is in het buitenland echter breder. Ze komen uit alle lagen van samenleving: van ar- beidsdeskundigen, tot pedagogische deskundigen en van bestuurs- deskundigen tot forensische en psychiatrische professionals. Alle deskundigen kunnen worden ingezet als beoordelende niet-profes- sionele rechter, waardoor de slagvaardigheid en de eventuele pre- ventieve werking van de rechtspraak kan worden vergroot. Immers de geloofwaardigheid neemt zo toe. Het blijkt uit Janssens studie

659 Zie voor een uitgebreide studie hierover Malsch 2009. 660 Janssen 2005, p. 33 e.v.

dat er een verschil is in draagvlak. Lekenrechters worden serieuzer genomen door de bevolking dan deskundigenrapportages, waar- schijnlijk gaat men hierdoor minder snel naar het gerecht; daar gaat dus een zekere preventieve werking van uit.

Er zijn verschillende initiatieven in de lijn van preventive law ont- wikkeld op het gebied van de duurzame rechtspraak.661 _{Dit gaat}

verder dan de inmiddels in de rechtspraak geïncorporeerde medi- ation662 _{en conflictcoaching.}663 _{Alexander de Sarvornin Lohman,}

(oud-)advocaat te Utrecht onderzocht de verschillende manieren van duurzame rechtspraak in het buitenland.664 _{Hij noemt drie}

verschillende voorbeelden van duurzame rechtspraak: Problem Solving Courts, Indigenous Sentencing Courts en Restaurative Justice.

Problem Solving Courts (PSC) zijn een alternatieve vorm van rechtspraak, waarin de herstel-training van de dader en het weg- nemen van de oorzaak van zijn strafrechtelijk handelen centraal staat. Met behulp van een diverse groep van hulpverleners wordt een programma gemaakt en goedgekeurd door de PSC-rechter, waarbij het goede gedrag van de zich rehabiliterende dader wordt beloond en toekomstig ontsporen wordt voorkomen. Als uit de monitoring van de PSC rechter blijkt dat de dader zich niet houdt aan het programma, dan wordt hij alsnog voorgeleid voor een ge- wone strafrechter en volgt na schuldigverklaring, strafoplegging en tenuitvoerlegging.665 _{Er zijn momenteel in de Verenigde Staten van}

661 De Savornin Lohman, pp. 42-45.

662 Het aantal mediations neemt in de rechtspraak enorm toe. In 2005 waren er nog 720 en in 2010 is dit aantal met dan vervijfvoudigd tot 3937. De laatste jaren neemt mediation weer af met zo’n 3% tot 2918. Het aantal geheel of gedeeltelijk geslaagde mediations blijft wel constant schommelen rond de 55-60%, zie jaarverslag 2015 Raad voor de Recht- spraak op www.rechtspraak.nl, geraadpleegd 20 november 2016. Zie ook Bovend’Eert 2013, p. 301 die constateert dat het aantal succesvolle mediations eerder afneemt.

663 Kalff en Uitslag, p. 13, Frerks, p. 121 e.v.

664 Het betreft hier: de Verenigde Staten van Amerika, Australië en Nieuw Zeeland. Uiteraard zijn er veel meer vormen van duurzame rechtspraak te vinden in de wereld, het betreft hier slechts een aantal voorbeelden. 665 Stolle, Wexler en Winick, pp. 238-239.

Amerika 3100 PSC’s werkzaam. Het Center for Court Innovation in New York begeleidt de opzet van deze PSC wereldwijd.666

Indigenous Sentencing Courts is een vorm van rechtspraak die ge- worteld is in de interculturele problematiek van de Aborigines in Australië. Want hoewel deze slechts 2% van de bevolking uitmaken, vormen zij rond de 40% van de gevangenispopulatie.667 _{Deze In-}

digenous Sentencing Courts zijn rechtscolleges die bestaan uit een rechter en twee Aborginal Elders, die de rechter informeren over de culturele achtergronden van de dader en/of zijn daad en aangeven hoe de dader wordt bestraft in zijn eigen gemeenschap. De rechter kan rekening houden met deze ‘mobilisation of shame’ en de dader wordt een weg aangeboden om verdere ontsporing te voorkomen. Restaurative Justice kent als bekendste voorbeeld Desmond Tu- tu’s Commission for Truth and Reconciliation in Zuid Afrika.668

In Nederland kennen we de Eigen-Kracht-Centrales bijvoorbeeld in Zwolle en Amsterdam.669 _{Hier brengt een coördinator iemands}

sociale netwerk bijeen, familie en vrienden worden samengebracht om hulp te mobiliseren, voor het geval een individu het niet meer alleen aan kan. Samen stellen ze een plan op om normen vast te leggen en aandacht te geven aan herstel en toekomst. Dit doet denken aan de Family Group Conferencing (FGC) bij de Mao- ri’s in Nieuw Zeeland. Deze aanpak staat voor een bijeenkomst van familieleden en vrienden van daders en slachtoffers of partijen onder leiding van Elders, ‘stamoudsten’.670 _{De onderliggende filo-}

sofie is dat er iets mis is met de gemeenschap, anders zou er niets gebeurd zijn. In een aantal rondes wordt de zaak geanalyseerd en krijgt ieder de gelegenheid de behoeften en noden uit te spreken om te voorkomen dat een voorval als het onderhavige in de toe- komst weer voorkomt, alsook om het herstel van de verhouding en dus de gemeenschap te garanderen.671 _{De rechter beoordeelt}

666 De Savornin Lohman, p. 44. 667 De Savornin Lohman, p. 44.

668 Stolle, Wexler en Winick, pp. 470-488.

669 www.eigen-kracht.nl geraadpleegd 20 november 2016. 670 Stolle, Wexler en Winick, pp. 9-11 en 30-31.

slechts de afspraken die gemaakt zijn. Mocht men zich daaraan niet houden, dan zal de rechter alsnog gewoon rechtspreken. Hoe- wel een deel van deze oplossing reactief is (namelijk nadat er een vergrijp of misstand aan het licht is gekomen), zijn deze vormen van duurzame rechtspraak toch vooral gericht op preventie en het in ogenschouw nemen van de totale context van een casus, het totale beeld is leidend en niet alleen de misstap.

Vermeldenswaard is ook het initiatief van mr. Henriette Nakad met haar online privé rechtbank, e-court.672 _{Deze vorm van ge-}

schillenbeslechting richt zich op geschillen tussen burgers en be- drijven met een relatief klein belang, voornamelijk het midden- en kleinbedrijf. Een geschil kan binnen acht weken worden beslecht, indien partijen de mogelijkheid om in week zeven beroep aan te tekenen onbenut laten. Het is wezenlijk arbitrage ex. art. 1026 Rv. De vorm is een laagdrempelige beslissende instantie, die als doel heeft een eindafspraak te maken tussen partijen en deze neer te leggen in een notariële akte. Ook niet-advocaten mogen procede- ren en daarmee is het procesmonopolie afgeschaft. Het is een van de vele vernieuwende initiatieven in de rechtspraak in dit geval in Nederland. De kracht die uitgaat van e-court kan zijn, dat door deze snelle conflictbeslechting via de computer verdere juridise- ring wordt voorkomen. In die zin kan e-court preventief werken. In essentie is het echter gewoon reactieve geschilbeslechting. Dit geldt nog sterker voor het in juni 2014 ingevoerde digitaal proce- deren bij de gerechten via de e-kantonrechter en ook andere vor- men van digitale geschillenbeslechting.673 _{Het gaat in beginsel om}

672 Zie: Jongbloed, p. 116, die constateert dat deze en vele andere vernieu- wingsbewegingen in de kiem gesmoord worden. Hartendorp is aanmer- kelijk positiever en ziet dat op juridische inhoudelijke gronden (eenvoud van schriftelijk procedure, eenvoudiger bewijsrechterlijke regels etc) wel grond bestaat voor een toekomst van een privé online rechtbank, zie Hartendorp 2014, p. 120. Zie ook www.e-court.nl, geraadpleegd 20 november 2016 en Advocatenblad 1/2010, p. 7 en www.odr.info op dezelfde dag geraadpleegd.

673 Zie de Geschillenbeslechtingsdelta 2015, p. 50 voor voorbeelden zoals online scheidingsbemiddeling en geautomatiseerde geschiloplossing bij e-bay.

het digitaal procederen. Mondelinge behandelingen zijn mogelijk, maar de uitwisseling van processtukken gaat digitaal. Dit verlaagt de (financiële) drempel tot de rechtspraak aanzienlijk, maar is in essentie niets anders dan (reactieve) rechtsverschaffing en conflict- beslechting.674