4. Preventive law
4.4. Preventive law en de mogelijke veranderingen in het juri disch onderwijs
4.4.7. Juridische zelfhulp
Deze variant van preventief optreden past goed in maatschappelij- ke ontwikkelingen zoals dejuridisering en individualisering. Door de toenemende mondigheid, individualisering en de toenemende technologie kan de burger op betrekkelijk eenvoudige wijze, via gebruik van bijvoorbeeld het internet, begrijpen wat zijn juridi- sche positie is.675 Deze vorm van juridische zelfhulp wordt door
Boutellier aangeduid met de term responsibilisering van de burger. De burger neemt zijn verantwoordelijkheid niet alleen voor de in- houd maar ook voor het proces.676 Daarnaast hebben vele juridi-
sche hulpverleners (bijvoorbeeld hbo-juristen of sociaal juridisch dienstverleners) een spreekuur of is het eerste gesprek met hen gratis. Indien de burger zijn zaak goed voorbereidt en vooropge- steld dat zijn zaak niet te ingewikkeld is kan hij in deze eerstelijns hulpverleningsvarianten juridisch al goed uit de voeten zonder een beroep te hoeven doen op een academische jurist of het rechtssys- teem.677
De voorgestelde wijziging van de opleidingen van juristen houdt in hen zo te trainen in communicatievaardigheden, dat de burger heldere antwoorden krijgt op zijn vragen. De preventieve jurist duikt dus niet in alle interessante elementen van een zaak, maar probeert het probleem van de burger zo snel, efficiënt en eenvou- dig mogelijk op te lossen. Hierbij is een belangrijk element dat de burger instructie krijgt wat hij allemaal zelf kan doen, in de
674 Zie: www.rechtspraak.nl/ekantonrechter, geraadpleegd 5 juni 2014. 675 Zie de vele websites van overheidsinstellingen als de belastingdienst.nl,
postbus51.nl en het juridischloket.nl. 676 Boutellier 2005, p. 242.
677 Boutellier 2005, 158, vergelijk de door hem omschreven projecten ‘jus- titie in de buurt’, p. 191.
volle breedte. Het gaat niet om prachtige juridische oplossingen, het gaat om hulpverlening. De klant vraagt niet iets wat juridisch perfect is, maar een werkbare, acceptabele oplossing.678 In ons
land zijn er al initiatieven in deze richting, bijvoorbeeld www. doehetzelfnotaris.nl, www.rechtwijzer.nl of het via de winkelketen HEMA zelf opstellen van bijvoorbeeld eenvoudige overeenkom- sten voor samenleving. In deze gevallen kan de cliënt een groot deel van het werk zelf uitvoeren en dat lijkt zeker de toekomst te hebben als we Susskind mogen geloven. Hij zegt dat een tweetal strategieën juristen in de nieuwe samenleving leidt: de efficiencys- trategie en de samenwerkingstrategie.679 Hiermee geeft hij ook gro-
tere invloed aan de zichzelf helpende cliënt. De efficiencystrategie ziet toe op het drukken van de kosten van juridische dienstver- lening. Het gaat om functiedifferentiatie: gestandaardiseerd werk hoeft niet meer door een (top)jurist uitgevoerd te worden, er kan sprake zijn van outsourcing. Due diligence-werk kan bijvoorbeeld naar lage lonen landen, of kan gedaan worden door minder hoog opgeleide juristen of zelfs niet-juridisch geschoolden. Als er goede internetsites zijn, kan de burger zelf al veel voorwerk doen van een juridische procedure. Het delen van ervaringen van burgers en het zelf opstellen van een contract kan al een hoop juridische inter- venties voorkomen. Susskind denkt aan het scheppen van digitale juridische gemeenschappen, waarbij je een juridische probleem op het web zet en dan reactie en/of steun krijgt vanuit verschillen- de invalshoeken. Alles wat in het voortraject gedaan kan worden, draagt bij aan de dejuridisering. De bewaking van de kwaliteit vraagt natuurlijk wel aandacht bij dergelijke initiatieven.
Susskinds samenwerkingsstrategie houdt in dat advocaten en an- dere juridische dienstverleners veel meer moeten samenwerken om het wiel niet telkens opnieuw uit te vinden. Niet ieder kantoor hoeft gespecialiseerde afdelingen te hebben, een of twee kantoren die specialistische adviezen geven is genoeg.680 De overige zaken
kunnen door een advocaat met algemene praktijk worden afge-
678 Van de Luytgaarden 2006b, p. 78.
679 Susskind 2009, p. 19. Websites geraadpleegd 20 november 2016. 680 Susskind 2009, p. 21.
daan. Specialisme is veel meer een dienst voor allen, voor cliënten en algemene praktijk voerende advocaten. Hij wijst eveneens op de wenselijkheid van het betrekken van professionals uit andere disciplines als het gaat om innovaties in het recht. De taal, de om- gangsvormen en de normatieve professionaliteit van juristen werkt in de hand dat zij nauwelijks meer weten hoezeer hun eigen vak een afgebakend terrein behelst. Invloed van buitenaf door samen- werking met andere professionals helpt de eigen vakblindheid te doorbreken en kan voor nieuwe efficiënte oplossingen zorgdragen, aldus Susskind.681
Er zijn in de Nederlandse praktijk al sprekende voorbeelden van juristen die vooral beschikbare informatie ontwerpen voor juri- dische zelfhulp. Ik noem hier de websites www.ferens.nl, www. vandergoen.nl, www.zuyd.nl/voorbedrijven/legal-lab, www.in- houseaccess.com, www.mkbhuisjuristen.nl, www.hbojuristen. com, www.thelawfirmschool.nl, www.rocketlawyer.com, zonder op alle methodes in te gaan. Ieder heeft zijn eigen stijl, maar de kern komt neer op efficiëntie en samenwerking zoals door Suss- kind is verwoord.682
In dit hoofdstuk heb ik stil gestaan bij de beweging preventive law. Ik heb als het ware een staalkaart gegeven wat in de volle breedte onder preventive law verstaan wordt en ook aangegeven dat verschillende auteurs preventie verschillend opvatten. De kern is dat preventie verder ingrijpen van juristen in de sociale of be- drijfscontext kan voorkomen. Eveneens is het echter een manier om met de morele horizon van de rechtvaardiger samenleving in het oog na te denken over de normatieve dimensie van het recht en de rechtsbeoefening. Juist de vragen die de preventive-law-be- weging mijns inziens oproept naar uitdagingen, bemoedigingen, reflecties en verbindingen, tussen mensen en recht, tussen juristen en hun beroepsuitoefening zijn een zienswijze die nadere verdie- ping vraagt.
681 Susskind 2009, p. 23.
682 Susskind 2009, p. 23 en ook Haapio 2006, p. 187 en 190 onderschrijft dit, zie ook Haapio 2013, p. 27 en verder. Websites zijn geraadpleegd op 20 november 2016.
Het gaat bij preventive law om iets groters dan bijvoorbeeld de gang naar de rechter te voorkomen. Het gaat om een normatie- ve dimensie die vernieuwingsenergie genereert; het gaat om het articuleren en adresseren van spanningen in de professionele juri- dische context. Elementen die niet een eenduidige oplossingsge- richtheid kennen, waaruit geen blauwdruk ontstaat van je moet het zo en zo doen als preventieve jurist. Juist de combinatie van de juridische techniek van de rechtsvinding, met het feit dat het recht geïmplementeerd en gebruikt wordt in de maatschappelijke context, maakt naar mijn inzicht de klemmende behoefte helder dat er nieuwe wegen verkend moeten worden, nieuwe kennis gege- nereerd moet worden met een morele horizon, Kunneman noemt dat zoals gezegd modus 3 kennis.683 Daarvoor zou in het juridisch
onderwijs een basis gelegd kunnen worden.
In het volgende hoofdstuk wordt verslag gedaan van de aanzet tot normatieve professionalisering bij de Hogere Juridische Opleiding aan Zuyd Hogeschool in Sittard. Deze weergave is een casus uit mijn eigen professionele leven, waarin ik heb geprobeerd in mijn werk gestalte te geven aan normatieve professionalisering. Ik wil laten zien hoe ik in mijn beroepspraktijk normatieve reflexiviteit bevorderd heb aan de hand van het thema preventive law, hoe ik als jurist en lector het belang stel stel van normatieve reflectie in het juridisch opleiden in het licht van noties als een rechtvaardiger wereld en minder juridisering in een steeds complexer wordende wereld. Deze aanzet is ondernomen in de context van het hoger juridisch beroepsonderwijs in Limburg.