Verschuiving 18-20 jarigen naar niet-vergunde branche
4. NIET-LEGALE ARBEID
4.3 Vergunde branche versus niet-vergunde branche
In deze paragraaf volgt eerst een beschrijving van niet-legale arbeid in de vergunde en de niet-vergunde prostitutiebranche. Vervolgens komen verschillende locaties aan bod waar niet-legale arbeid plaatsvindt.
Vergunde branche
Lokale sleutelinformanten in de vier verdiepingsregio’s geven aan dat er frequent controles van niet-legale arbeid plaatsvinden in vergunde seksinrichtingen. Volgens meerdere lokale sleutelinformanten hebben de controles tegenwoordig voornamelijk een preventieve werking. Niet-legale arbeid wordt in tegenstelling tot jaren geleden nauwelijks meer aangetroffen. Het is vrijwel onmogelijk als prostituee zonder (de juiste) documenten in de vergunde seksinrichtingen binnen de vier regio’s werkzaam te zijn. Exploitanten van vergunde inrichtingen zijn op de hoogte van de frequente controles en zeggen de vergunning niet op het spel te zetten door niet-legaal verblijvende prostituees te laten werken. Een paar exploitanten in Noord- en Midden-Limburg merken op dat alleen wanneer de zaken erg slecht gaan collega-exploitanten nog wel eens dit risico nemen. In gesprekken tijdens het veldwerk in de vier verdiepingsregio’s komt naar voren dat er nauwelijks niet-legale arbeid in de vergunde branche wordt aangetroffen.
Intakegesprekken
In alle vier de verdiepingsregio’s wordt in gesprekken met lokale sleutelinformanten aangegeven dat een intakegesprek wordt gehouden met prostituees die zich voor het eerst melden bij een vergunde
Niet-legale arbeid 69
seksinrichting. In Amsterdam is dit intakegesprek bijvoorbeeld als verplichting voor de exploitant in de APV opgenomen (APV 1 juli 2013). Tijdens het gesprek dient de prostituee aan te tonen dat hij of zij een geldige verblijfstitel heeft. Lokale sleutelinformanten en exploitanten schetsen het beeld dat contact wordt opgenomen met de politie wanneer een exploitant twijfelt over de juistheid van de papieren.
Ook uit het veldwerk in de verschillende verdiepingsregio’s blijkt dat zowel exploitanten als prostituees weten dat alleen kan worden gewerkt in de vergunde branche met een geldige werk- en verblijfsvergunning. Zo treffen we in verschillende seksinrichtingen de contactgegevens van de politie aan, terwijl ook door exploitanten en prostituees wordt gezegd dat ze op de hoogte zijn van de voorwaarden om te werken in een vergunde seksinrichting.
Niet-vergunde branche
Controles op onder meer niet-legale arbeid in de niet-vergunde branche vinden in verschillende frequenties in de vier regio’s plaats. In Amsterdam vinden op maandelijkse basis reactieve en proactieve controles in de niet-vergunde prostitutie plaats. In Eindhoven is er een maandelijkse dag waarop prostituees die adverteren voor thuisontvangst of escort worden gebeld. In Noord- en Midden-Limburg en Groningen vinden deze controles enkele keren per jaar plaats.
Over de niet-vergunde branche wordt in de verdiepingsregio Amsterdam door meerdere sleutelinformanten aangegeven dat er sprake is van kleine aantallen prostituees die niet-legaal arbeid verrichten. Bij controles in de niet-vergunde prostitutiebranche in de overige regio’s Groningen, Eindhoven en Noord-Limburg wordt niet-legale arbeid net als in de vergunde branche sporadisch aangetroffen. Als het wordt aangetroffen betreft het meestal vrouwen afkomstig uit Latijns-Amerika. Volgens meerdere sleutelinformanten in alle regio’s is er vermoedelijk vaker sprake van niet-legale arbeid in de niet-vergunde branche dan in de vergunde seksinrichtingen.
Locaties van niet-legale arbeid
Hieronder wordt een overzicht gegeven van de locaties waar volgens verschillende bronnen wel eens niet-legale arbeid voorkomt. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de volgende locaties: Aziatische
massagesalons; asielzoekerscentra; vergunde seksinrichtingen; thuis-prostitutie en niet vergunde escorts.
Aziatische massagesalons
Uit onderzoek blijkt dat een deel van de werknemers van Chinese massagesalons niet over een geldige verblijfstatus beschikt en niet-legaal in Nederland verblijft en werkt (Bottenberg en Janssen 2012; Korf e.a. 2009). Deze onderzoeken zijn vooral gericht op beautysalons in Amsterdam. Meerdere sleutelinformanten in de overige drie regio’s geven aan dat in de meeste salons in deze regio’s de Aziatische prostituees (vermoedelijk) wel over een legale werk- en verblijfsvergunning beschikken. Ook in het onderzoek van Suksomboon (2009) komt naar voren dat veel Thaise vrouwen via een Nederlandse partner wel legaal in Nederland verblijven en werken. Aangezien de massagesalons vaak geen vergunning voor prostitutie hebben is het lastig voor instanties op de aanwezigheid van niet-legale arbeid in de inrichtingen te controleren. Lokale sleutelinformanten in alle verdiepingsregio’s hebben bij enkele Aziatische massagesalons wel het vermoeden dat er sprake is van niet-legale arbeid. Concrete casussen worden slechts in enkele gevallen genoemd. Zo geven sleutelinformanten in Eindhoven aan dat het is voorgekomen dat een medewerker van een Thaise salon (waarbij het vermoeden bestaat dat daar ook prostitutie plaatsvindt) niet beschikte over een juiste verblijfsvergunning. Verder zeggen enkele lokale sleutelinformanten in de overige drie regio’s dat Thaise vrouwen met een toeristenvisum voor drie maanden naar Nederland komen en (niet-legaal) in een massagesalon werken. Zo zegt een exploitant van een Thaise massagesalon in Noord- en Midden-Limburg regelmatig te horen dat vrouwen niet-legale arbeid verrichten in Aziatische massagesalons van hun familieleden.
Tijdens het veldwerk komt eveneens naar voren dat het lastig is om inzicht te krijgen in de verblijfstatus van de masseuses die in de Aziatische massagesalons werken. Bij bezoeken aan diverse Aziatische salons in de verschillende verdiepingsregio’s geven medewerkers aan dat er geen prostitutie in deze bedrijven plaatsvindt, laat staan niet-legale arbeid. Een Thaise masseuse in Eindhoven zegt bijvoorbeeld dat alle Thaise vrouwen in desbetreffende salon een Nederlandse partner hebben en rechtmatig in Nederland verblijven en werken. De Thaise vrouw is zelf
Niet-legale arbeid 71
enkele jaren geleden met een toeristenvisum naar Nederland gekomen om (niet-legaal) in de (Aziatische) horeca te gaan werken. Nu heeft ze (met behulp van haar partner) een legale verblijfstatus gekregen en is ze legaal werkzaam in de salon.3
Asielzoekerscentra
De politieonderzoeken Koolvis en Kluivingsbos4 hebben laten zien hoe Nigeriaanse (minderjarige) slachtoffers van mensenhandel via Nederlandse asielzoekerscentra naar andere landen in Europa werden gesluisd. In Nigeria kregen de slachtoffers de papieren om naar Nederland te komen. Daarnaast kregen ze te horen wat ze aan Nederlandse immigratieambtenaren moeten vertellen om asiel te krijgen. De slachtoffers werden vervolgens bij de asielaanvraag in Nederland in een open asielcentrum geplaatst en waren daar makkelijk bereikbaar voor de daders. De slachtoffers waren bijzonder kwetsbaar aangezien ze niet over een geldige verblijfstitel beschikten om in één van de Europese landen te mogen verblijven. Een aantal van de alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) is later in Nederland en België in de prostitutie aangetroffen (Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen 2014a).
Tijdens het veldwerk treffen we de werkwijze uit de onderzoeken Koolvis en Kluivingbos niet in de vergunde en niet-vergunde prostitutiebranche aan. Enkele lokale sleutelinformanten in Groningen en Noord- en Midden-Limburg krijgen wel af en toe signalen van mannen of vrouwen die in asielzoekerscentra verblijven die in de prostitutie werken. Het betreft signalen als het dragen van dure kleding en het telkens gebracht en gehaald worden door auto’s met buitenlandse kentekens.
Naast de signalen en vermoedens wordt door Afrikaanse vrouwen regelmatig aangifte gedaan van mensenhandel. Het is volgens enkele sleutelinformanten vrijwel nooit vast te stellen of er daadwerkelijk sprake is van mensenhandel en prostitutie. Vaak geven de vrouwen onvoldoende details en kan daardoor geen dader worden opgespoord en aangehouden.
3 Overigens is wel zeer aannemelijk dat er seksuele handelingen in de inrichting plaatsvinden, waarover in hoofdstuk 3 meer informatie is te vinden.
4 Koolvis en Kluivingsbos is een tweeledig opsporingsonderzoek, dat bij de politie in 2006 is gestart. Het onderzoek was gericht op criminele organisaties die actief waren in Nederland, Nigeria, Italië, Spanje, Frankrijk, Engeland en België.
Ook lokale sleutelinformanten in Eindhoven en Amsterdam vertellen dat het voorkomt dat Afrikaanse vrouwen aangifte doen van mensenhandel, maar kunnen de vrouwen vaak geen concrete plekken of personen aanwijzen die hierbij betrokken waren.
In de registraties van mogelijke slachtoffers van mensenhandel van CoMensha (2013) komen verhoudingsgewijs meer Afrikaanse prostituees voor dan volgens de verschillende bronnen (lokale sleutelinformanten, bestuurlijke rapportages, internetanalyse en veldwerk) in de prostitutiebranche werkzaam lijken te zijn (zie Hoofdstuk 7). Op basis van onze onderzoeksbevindingen kan geen verklaring worden gevonden voor deze discrepantie.
Enkele sleutelinformanten in de regio Noord- en Midden-Limburg zeggen dat een aantal mannen die in een asielzoekerscentrum verblijven, werkzaam zijn als prostitué op een mannenontmoetingsplaats. Tijdens het veldwerk op deze locatie zijn alleen Nederlandse mannen aangetroffen die seks hebben met elkaar. Uit enkele gesprekken met hen blijkt dat er inderdaad mannelijke asielzoekers zich daar prostitueren.
Vergunde seksinrichtingen
In alle vier de verdiepingsregio’s lijkt niet-legale arbeid sporadisch voor te komen in vergunde seksinrichtingen. In de afgelopen jaren zijn er enkele zaken geweest waarbij niet-legale arbeid in vergunde seksinrichtingen is aangetroffen. Zo spreken lokale sleutelinformanten in Noord- en Midden-Limburg van één constatering per jaar. Op andere plekken in het land komen we via een landelijke internetanalyse ook enkele tijdelijke sluitingen van seksinrichtingen tegen na constatering van niet-legale arbeid. Zo is in 2012 een seksclub in Den Haag voor drie maanden gesloten (www.omroepwest.nl) en in 2013 is in een seksclub in Breda tijdens twee controles niet-legale arbeid geconstateerd, hetgeen resulteerde in een sluiting van een maand (www.bredavandaag.nl).
Thuisprostitutie en niet-vergunde escorts
Bij controles van de thuisprostitutie en escortbureaus worden in alle vier de verdiepingsregio’s voornamelijk Nederlandse en Midden- en Oost-Europese vrouwen aangetroffen. De Midden- en Oost-Oost-Europese vrouwen zijn vrijwel altijd afkomstig uit landen binnen de EER. In Amsterdam worden daarnaast ook sporadisch Afrikaanse vrouwen aangetroffen. In
Niet-legale arbeid 73
Groningen en Noord- en Midden-Limburg worden in mindere mate prostituees uit Latijns-Amerika aangetroffen. Bij deze vrouwen wordt af en toe geconstateerd dat ze geen geldige verblijfstitel hebben om in Nederland te mogen werken.
4.4 Ontwikkelingen
In deze paragraaf worden de volgende recente ontwikkelingen op het gebied van niet-legale arbeid beschreven: verschuivingen van de grenzen van de EER; afname van het aantal prostituees afkomstig uit landen buiten de EER; en mogelijke verschuiving naar een meer gesloten circuit.
Verschuivingen van de grenzen van de EER
Uit interviews met landelijke en lokale sleutelinformanten komt veelal naar voren dat er een toename is van onder meer Bulgaarse en Roemeense prostituees in de vergunde seksinrichtingen in Nederland. Het beeld van een prostitutiesector met louter de Nederlandse mondige prostituee werkzaam achter de ramen en in bordelen komt al lang niet meer overeen met de werkelijkheid (Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen 2013). Veel prostituees die tegenwoordig werk-zaam zijn in bijvoorbeeld de raamprostitutie blijken afkomstig te zijn uit Midden- en Oost-Europa en Zuid-Amerikaanse landen.
Dit kan volgens de sleutelinformanten te maken hebben met de verschuiving van de grenzen binnen de EER en associatieverdragen. Door deze verschuivingen is er minder vaak sprake van niet-legale arbeid onder deze groep, omdat zij simpelweg in Nederland mogen werken. Ook tijdens het veldwerk zien we veel Roemeense en Bulgaarse prostituees in zowel de vergunde branche als de niet-vergunde branche. Voor het werken in de niet-vergunde branche worden door de geïnterviewde thuiswerkers uit Midden- en Oost-Europa onder meer financiële motieven genoemd.
Uit onderzoek blijkt dat prostituees uit Nederland, Roemenië en Bulgarije de grootste groep vormen in de raambordelen en seksclubs in Amsterdam, terwijl het aantal Hongaarse prostituees in de raambordelen is afgenomen (Gemeente Amsterdam 2013c; Van Wijk e.a. 2010). In de bestuurlijke rapportages van Amsterdam in 2013 is een belangrijk deel van de
prostituees afkomstig uit Roemenië. In 2013 mochten deze prostituees alleen als ZZP-er in Amsterdam werken, bijvoorbeeld in de niet-vergunde escort. Bij vergunde escortbureaus hanteert de belastingdienst overigens de opting-in regeling, waardoor de vrouwen destijds daar niet legaal konden werken. Uit de bestuurlijke monitor blijkt dat in 2013 vijf keer een overtreding is geconstateerd van Roemeense prostituees die door een vergund escort bedrijf werden bemiddeld (Gemeente Amsterdam 2013c). Vanaf 1 januari 2014 staat het de vrouwen vrij om in Nederland als zelfstandige zonder personeel (ZZP-er), in loondienst of via het voor-waardenpakket (opting-in) te werken. De vraag is of deze verandering zal leiden tot een toename van het aantal Roemeense (en Bulgaarse) prostituees in de Amsterdamse vergunde escortbranche..
Afname aantal prostituees afkomstig uit landen buiten de EER
Al enige jaren geleden werd in onderzoek een afname waargenomen in Nederland van het aantal prostituees afkomstig uit landen buiten de EER (Brussa 2009; Biesma e.a. 2006). Ook uit ons onderzoek komt in gesprekken met landelijke en lokale sleutelinformanten naar voren dat er sprake lijkt te zijn van een daling van het aantal prostituees uit landen buiten de EER.
Sinds de politieonderzoeken Koolvis en Kluivingsbos en het daarmee oprollen van een netwerk van Nigeriaanse mensenhandel, is het aantal prostituees van Afrikaanse herkomst volgens verschillende landelijke sleutelinformanten afgenomen. Volgens meerdere landelijke sleutelinformanten komen Afrikaanse vrouwen tegenwoordig minder voor in de raambordelen. Lokale sleutelinformanten komen eveneens Afrikaanse prostituees in kleinere aantallen in de vergunde en niet-vergunde prostitutie tegen. Ook tijdens het veldwerk worden Afrikaanse vrouwen in kleine aantallen in Amsterdam aangetroffen en nauwelijks in de andere drie verdiepingsregio’s. Wel komen er volgens meerdere lokale sleutelinformanten in alle verdiepingsregio’s aangiftes binnen van men-senhandel van Afrikaanse vrouwen, die zelden tot een aanhouding leiden. Verder blijkt uit onze internetanalyse dat het aantal Chinese en Thaise massagesalons in Amsterdam in de afgelopen jaren is verviervoudigd, waarvan bij een deel van de salons het vermoeden bestaat dat daar prostitutie plaatsvindt. De toename van het aantal Aziatische
Niet-legale arbeid 75
massagesalons gaat hoogstwaarschijnlijk ook samen met een toename van het aantal Aziatische prostituees in de salons.
Mogelijke verschuiving naar meer gesloten circuits
In het onderzoek van acht jaar geleden was onduidelijk of er een verschuiving had plaatsgevonden van niet-legaal verblijvende en werkende prostituees in de vergunde branche naar de niet-vergunde prostitutiebranche (Biesma e.a. 2006). De aandacht op de niet-vergunde branche is echter in de afgelopen jaren bij lokale sleutelinformanten toegenomen. Regelmatig worden controles uitgevoerd door onder meer politie en gemeente. Bij deze controles op niet-vergunde prostitutie wordt weinig niet-legale arbeid aangetroffen. Op basis van de verschillende bronnen wordt het beeld geschetst dat het merendeel van de vrouwen, evenals in de vergunde branche, uit een land binnen de EER afkomstig is of in het bezit is van een geldige verblijfstitel waarmee ze in Nederland mogen werken.
Het kan zijn dat prostituees door de strengere en frequentere controles (in de vergunde en niet-vergunde branche) naar andere landen zijn uitgeweken, maar het is ook mogelijk dat niet-legale arbeid deels is verplaatst naar nauwelijks zichtbare (niet-vergunde) prostitutievormen in meer gesloten circuits. In het laatste geval gaat het dan om niches die niet of nauwelijks in beeld zijn en beperkt in omvang lijken.
Minderjarigheid 77