Fadim Ana
3.5 Uitgeefproces Aysel en anderen Turkse vrouwen in Nederland
In een interview in Sara: vier vrouwen over tien jaar feministisch uitgeven werd aan Ria Sikkes, Marjo van Soest, Hennie van der Zande en Anja Meulenbelt gevraagd welke boeken er niet geweest zouden zijn, als Sara er niet was geweest. Van Soest haaktte hier op in: 'Nou, ik denk dat alle boeken die we zelf bedachten en uitvoerden er anders nooit zouden zijn geweest. Dat was wel eigen aan Sara. Zo’n project als [dat] van Papatya Nalbantoğlu. Dat is een Turkse vrouw, een onderwijzeres. Die kwam bij ons binnen en omdat ze de taal niet zo goed beheerste moest dat vaak heel intensief begeleid worden herschreven. Dat heeft maanden tijd en werk gekost. Dat geldt ook voor enkele andere manuscripten.’ Het boek dat ze omschrijft is Aysel 325
en anderen. Deze wordt in januari 1980 genoemd in de lijst manuscripten die beoordeeld moesten worden. Van Soest liet in dit citaat doorschemeren dat zij van mening was dat Aysel en anderen een project is dat er zonder (haar) intensieve begeleiding niet was geweest: niet was uitgevoerd en zelfs niet was bedacht. Het is echter niet ondenkbaar dat hier al enkele (privé) plannen aan vooraf waren gegaan, door Meulenbelt en haar schoonzus, Nalbantoğlu. Opvallend genoeg werd er in de notulen eerst de naam P. Meulenbelt gebruikt. Na een aantal maanden later werd er overgeschakeld naar haar meisjesnaam, Nalbantoğlu.
3.5.1 Besluitvorming rond Aysel en anderen in Sara’s Fonds
Meulenbelt leek tijdens het uitgeefproces van Aysel en anderen bezig te zijn met meer boeken van en over buitenlandse vrouwen. Ze was zelf bezig met een boek over China en opperde meermaals in de vergaderin- gen plannen om boeken te schrijven over buitenlandse vrouwen. In de lente van 1980, na het lezen van het manuscript van Papatya Nalbantoğlu, kwam Meulenbelt met het idee van 'een buitenlandse vrouwenplan’ als uitgeefplan voor Sara.326
Het kan zijn dat deze interesse (deels) is geïnspireerd door Vrouwen te gast, een fotoboek van Ber- tien van Manen. Dit fotoboek, door Sara uitgegeven in 1979, bevat portretten van vrouwen van gastarbeiders in Nederland en was een succes. Het fotoboek werd verkocht voor 5 gulden en 34 cent. In 1979 werden er 327
1.419 verkocht, met nog 3.651 boeken op voorraad. In het tweede jaar na publicatie werden er echter veel 328
meer verkocht: 2.535 stuks. In 1981 werden er nog eens 377 stuks verkocht. Zoals in hoofdstuk 3.4 be329 330 -
sproken, werd een foto van Bertien van Manen uit Vrouwen te Gast gebruikt voor de omslag van Aysel en anderen.
Waard, E. de (1987), p. 16
325
Notulen, Sara-vergadering 24 januari 1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Am
326 -
sterdam; Notulen, Sara-vergadering 7 februari 1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
Jaarrekening 1979 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Bijlage 3. Map 6. Archief Feministische Uitgever
327 -
ij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 15
Jaarrekening 1979 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Bijlage D. Map 6. Archief Feministische Uitgev
328 -
erij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 10; Jaarrekening 1979 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Bijlage 3. Map 6. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 15
Jaarrekening 1980 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Bijlage F. Map 6. Archief Feministische Uitgever
329 -
ij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 13
Jaarrekening 1981 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Bijlage F. Map 6. Archief Feministische Uitgever
330 -
Een Amerikaanse uitgeverij had al vroeg na de publicatie interesse voor de rechten van dit fotoboek en er waren 'ontzettend positieve reacties van vakgenoten'. Het boek was op de Frankfurter Buchmesse 331
ook meegegeven aan de uitgeverijen Gerhardt Verlag (Duitsland), Modtyrk (Denemarken), Virago (Enge- land). De optie werd gegeven aan drie uitgeverijen in verschillende landen: Institute for Policy Studies (Al 332
Staats, Amerika), Writers and readers (Engeland) en Frauenbuchverlag (Duitsland). 333
Er was dus veel interesse van buitenlandse uitgevers en kenners. Dit kan een basis gevormd hebben voor de beslissing meer moeite in het manuscript te steken (zodat het voor Marjo van Soest zes jaar later nog steeds in het geheugen gegrift stond). Het helpen van vrouwen met het schrijven en het uitgeven van hun (eerste boek), is natuurlijk ook een van de redenen dat Sara opgezet wordt. Dit uitgeefbeleid werd in het uit- geefproces van Aysel en anderen dan ook gehonoreerd. Zeer wel mogelijk dus dat dit een extra motivatie en/ of argumentatie was in het besluitvormingsproces rond de uitgave van het boek.
3.5.2 Beoordeling manuscript
In de notulen van de vergadering van 24 januari 1980 wordt vermeld dat het manuscript van P. Meulenbelt 'Het verhaal van Aysel' naar Meulenbelt gaat ter beoordeling. Het bleef dus aanvankelijk in de familie. 334
Vervolgens werd Nalbantoğlu’s manuscript de volgende maand doorgegeven aan Hennie van der Zande voor de beoordeling en gaat daarna, op 21 februari, door naar Ria Sikkes. Deze zette in de notulen van de ver335 -
gadering van 20 maart: 'Mee gaan praten. Misschien wordt het wat.' Het manuscript werd aan een vierde 336
collectieflid gegeven ter beoordeling: aan Joyce Outshoorn, volgens de notulen van het ‘denkweekend’ in Boekelo. Dit ging buiten de normale procedure om. Meestal werd een manuscript door slechts drie vrou337 -
wen gelezen. Er is dus besloten meer moeite te steken in de beslissing rond het manuscript van Nalbantoğlu.
Notulen, Sara-vergadering 1-2 maart 1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Am
331 -
sterdam; Notulen Sara weekend Boekelo zaterdagmiddag 10-5-1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
Bijlage ‘Synopsis + Boek meegegeven aan' bij Notulen Saravergadering 16-10-1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij
332
Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
Brief Loes de Bruijn (Sara) aan Frauenbuchverlag (Amsterdam, January 30, 1981) Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara.
333
Collectie IAV, Atria Amsterdam; Brief Loes de Bruijn (Sara) aan dhr. Al Staats (Institute for Policy Studies) (Amsterdam, January 1981). Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Brief Ria Sikkes (Sara) aan dhr. Al Staats (Institute for Policy Studies) (Amsterdam, February 1981). Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Am- sterdam; Brief Ria Sikkes (Sara) aan Wendy Chapkis (Amsterdam, 28 januari 1980). Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Brief Sian Williams (Writers and Readers) aan Loes de Bruijn (Sara) (London, June 24th 1981). Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Brief Sara (Pauline) aan Writers and Readers (Am- sterdam, 22-5-1981) Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Brief Sara aan Writers and Readers (Amsterdam, Januari 30 1981). Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
Notulen, Sara-vergadering 24 januari 1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Am
334 -
sterdam
Notulen, Sara-vergadering 7 februari 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; No
335 -
tulen, Sara-vergadering 21 februari 1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amster- dam
Notulen, Sara-vergadering 20 maart 1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Am
336 -
sterdam
Notulen Sara weekend Boekelo zaterdagmiddag 10-5-1980. Amsterdam. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie
337
Eind juni was het manuscript weer bij Anja Meulenbelt en in juli ging deze naar Outshoorn. Bij die gele338 -
genheid werd ook een manuscript voorgesteld van Heleen de Wit. Deze bevatte interviews van vrouwen uit de Turkse vrouwenbeweging. Dit manuscript werd gelezen door Marjo van Soest. Terwijl op de communi339 -
catie rond dit manuscript gewacht wordt, neemt de druk rond het wel of niet publiceren van Aysel en anderen toe: er 'moet nu beslist worden'. Dan wordt in de notulen van een vergadering op 28 augustus geschreven 340
dat ze besluiten Aysel en anderen uit te geven, maar 'er is te weinig materiaal voor een heel boek. Marjo gaat met haar [Nalbantoğlu] praten.’ Er werd een afspraak gemaakt op 26 september 1980. 341 342
Tot 26 maart 1981 werd er niet meer over het manuscript gesproken volgens de notulen. Nalbantoğlu leverde toen nieuwe kopij in. Deze worden in de notulen 'artikelen' genoemd. De intensieve begeleiding van Sara ging daarna door: 'Hennie en Marjo hebben ze gelezen. Marjo redigeert momenteel. Verhalen zijn heel goed gekozen. De foto’s zijn gemaakt door een man. Is geen andere oplossing voor, we vinden dat dat maar moet.' Het gebruik van het woord ‘kiezen’ in de notulen zou, gezien de intensieve samenwerking met Van 343
Soest, kunnen wijzen op de inmenging van Van Soest, en misschien ook Meulenbelt, bij de selectie van de verhalen. Het is op zijn minst aannemelijk dat zij Nalbantoğlu hebben geholpen bij het selecteren van de er- varingsverhalen.
De fotograaf van de meeste foto’s in het boekje is Wouter van der Vegt. Er zijn zover bekend geen andere boeken verschenen met zijn foto’s. In een foto-exhibitie in het Tropenmuseum ter ere van Interna344 -
tionale Vrouwendag 1981, Kadinlar, over het leven van Turkse vrouwen, worden foto’s van hem en onder andere materiaal van Bertien van Manen en Heleen de Wit gebruikt. Het kan dus goed zijn dat Bertien van 345
Manen, of een van de andere Sara-vrouwen hem op die manier heeft leren kennen en heeft benaderd voor fotomateriaal voor het boek van Nalbantoğlu. Ook wordt er een foto gebruikt van Nisan Yönder, van wie ook geen verdere publicaties bekend zijn. Tenslotte werd de titel bepaald: Aysel en anderen. Turkse vrouwen in Nederland. Daarna worden er in de notulen geen vermeldingen meer gemaakt van het boek. Aannemelijk is wel, gezien de intensieve begeleiding van Marjo van Soest en de familierelatie met Anja van Meulenbelt, dat er hierna nog veel mondeling contact is geweest.
3.5.3 De verdere uitvoering van het buitenlandse vrouwenplan
Toen in oktober 1980 het plan voor uitgave van Nalbantoğlu’s boek vaste vorm begon te krijgen, werd be- noemd dat er mogelijk meer projecten rond buitenlandse vrouwen zouden kunnen worden opgezet. Zo zou-
Notulen Sara-vergadering 22 mei 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 2 ;
338
Notulen Sara-vergadering 31 juli 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam Notulen Sara vergadering 22 mei 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 2
339
Notulen Sara vergadering 19 juni 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
340
Notulen Sara 28 augustus 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 1
341
Notulen Sara-vergadering 11 september 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
342
Notulen Sara-vergadering 26 maart 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 2
343
Geen andere boeken gevonden van Wouter van der Vegt, via Picarta, Catalogus Plus en Delpher.
344
De Waarheid. (07-03-1981)
den er ook meer buitenlandse vrouwen geïnterviewd moeten worden over het thema ‘wonen’ voor de Vrou- wenagenda. Naast het al eerder genoemde boek over China dat Meulenbelt zelf aan het schrijven is, kwam 346
er volgens de notulen eind 1980 bovendien een manuscript aan 'van twee Surinaamse vrouwen' onder haar supervisie. Er was vraag naar dit soort boeken. De verkoop van het fotoboek Vrouwen te gast groeide na347 -
melijk in het tweede jaar na publicatie met 78% en genereert een omzet van 59.898,82 gulden. Tijdens het 348
denkweekend van november 1981 werden er plannen gemaakt voor een derde wereld serie, voor boeken over de derde wereld in Nederland ('An gaat Surinameproject aan') en Van Soest vermeldde opnieuw het boek over Turkse vrouwen in Turkije van Heleen de Wit. Dit boek, Vrouwen in Turkije, is uiteindelijk in 1982 349
uitgegeven door de HTKB, de Turkse Vrouwenvereniging in Nederland te Amsterdam, en niet door Sara. 350
Al met al lijkt het er op dat het buitenlandse vrouwenplan van Meulenbelt hoge vlucht heeft genomen en dat het multiculturalisme langzaam haar weg in het feministische fonds van Sara vond.
Plan agenda 1982. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
346
Het is uit de notulen niet te achterhalen wie deze twee Surinaamse vrouwen zijn. Uit de fondslijst kan echter achterhaald worden
347
dat het zou kunnen gaan om Philomena Essed, die een inleiding schreef voor de in 1983 gepubliceerde vertaling In Slavernij van de Afro-Amerikaanse Linda Brent (pseudoniem van Harriett A. Jacobs), oorspronkelijk uitgegeven als Incidents in the life of a slave girl in 1861). Het zou ook kunnen gaan om Esseds essay Alledaags racisme dat in 1984 uitkomt bij Sara. Dan is er nog de optie dat Cya Djadoenat en Carmelita Serkei worden bedoeld. Deze vrouwen worden vermeld in een brief over de mogelijke publicatie van een manuscript over Surinaamse vrouwen in Nederland wonen: Brief Pauline Beran aan Connexions (Amsterdam, 18 juni 1981). Map 28. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam ; Notulen Sara-vergadering 18 december 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 3
Omzet 1980. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Jaarrekening 1980 van de Stichting
348
'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Bijlage F. Map 6. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 13
Notulen denkweekend 21/22 november 1981. Map 87. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
349
Het boek is samengesteld door onder andere Maviye Karamanet. De foto’s zijn van Heleen de Wit; Karaman, M. e.a. (1982)
350