Ontwikkeling fonds Sara

Tenslotte wordt er gekeken naar de ontwikkeling van het feministische fonds van Sara en de wijze waarop de opkomst van de multiculture samenleving daar een plaats in kreeg. Eerst wordt het fonds als geheel be- sproken, naar de analyse van P. van Swigchem in Ideologie en commercie. Hierbij wordt specifiek gefocust op de informatie die voor Aysel en anderen van belang is. Vervolgens wordt er naar het fonds voor en het fonds na Aysel en anderen gekeken. Het materiaal over het complete fonds lijkt niet geheel compleet te zijn.Van Swigchem heeft tijdens haar onderzoek op basis van Sara: vier vrouwen over tien jaar feministisch uitgeven en het materiaal uit het archief van de Feministische Uitgeverij Sara een zo compleet mogelijke fondslijst opgesteld. Hier wordt dankbaar gebruik van gemaakt bij het beantwoorden van de onderzoeks- vraag. De fondslijst is te vinden in de bijlage.

4.3.1 Fondsoverzicht

Van de uitgeverij zelf is geen complete fondslijst overgeleverd, daarom zal de fondslijst, die Pollyan van Swigchem opstelde, gebruikt worden als uitgangspunt. Het hele fonds, van 1977 tot 1978, bestaat uit 170 432

boeken totaal. Het fonds is ingedeeld in de volgende categorieën: 433

1. Ervaringsliteratuur (30 boeken totaal, 17,6% van het totale fonds) 2. Essay’s (29 boeken totaal, 17,1% van het totale fonds)

3. Informatieve boeken (25 totaal, 14,7% van het totale fonds) 4. Kinderboeken (15 totaal, 8,8% van het totale fonds)

5. Poëzie (6 totaal, 3,5% van het totale fonds) 6. Romans (37 totaal, 21,8% van het totale fonds) 7. Tijdschriften (5 totaal, 2,9% van het totale fonds)

8. Varia (stripboeken, agenda’s, fotoboeken etc.) (23 totaal, 13,5% totale fonds)

Hiervan is 30,6% (52 boeken) vertaalde fictie en 21,8% (37 boeken) vertaalde non-fictie. 8,8% (15 boeken) is onvertaalde fictie en 38,8% (66 boeken), verreweg het grootste deel van het fonds, is onvertaalde non-fic- tie. Aysel en anderen past in deze fondsverdeling in de onvertaalde non-fictie, en dus bij het gros van de 434

boeken die bij Sara werden uitgegeven.

Van Swigchem merkt verder op dat de invloed van de eerder besproken trend van de politisering van het persoonlijke sterk merkbaar is in het fonds. Dit is te merken aan de ervaringsliteratuur die door Sara 435

wordt uitgegeven. Binnen deze categorie boeken is onderscheid te maken in 3 soorten:

1. Ervaringen van verschillende vrouwen (13 titels) 2. Autobiografie of biografie (11 titels)

Swigchem, P. van (1989), p. 58 - 59 432 Swigchem, P. van (1989), p. 63 - 64 433 Swigchem, P. van (1989), p. 63 434 Swigchem, P. van (1989), p. 73 435

3. Ervaring —> veralgemenisering van problematiek —> essay / informatieboek (7 titels)

Van Swigchem geeft daarbij aan dat het aandeel van de persoonlijk getinte boeken (groep 1 en 2) in Sara’s fonds opvallend groot was. In deze verdeling van de ervaringsboeken past Aysel en anderen het beste in 436

groep 1, hoewel het doel van het boekje, zoals kenbaar gemaakt door Nalbantoğlu in interviews, duidelijk bij groep 3 hoort.

4.3.2 Vóór Aysel en anderen. Turkse vrouwen in Nederland

Toen Uitgeverij Sara in 1977 begon werden er in het eerste jaar twee ervaringsboeken, Woonwagenvrouwen (Zij aan Zij nr. 1) en Het ‘kleine verschil’ en de grote gevolgen. Vrouwen over zichzelf. Begin van een bevrij- ding, en één essay, Vrouwen en fascisme, uitgebracht. In het jaar daarna werden tien boeken in totaal uit437 _-

gegeven, waaronder een roman, twee boeken onder de noemer ‘varia’ (één daarvan is de klassieker Baas in eigen buik van Eva Besnyö), een informatieboek, een kinderboek, twee essay’s en drie ervaringsboeken. 438

In 1979 werden zeventien boeken uitgegeven, waarvan Twee jaar Sara, drie ervaringsboeken, een informa- tieboek, twee romans, twee essay’s, twee kinderboeken en vijf boeken onder de noemer ‘varia’. Onder 439

deze noemer viel ook het eerder genoemde Vrouwen te gast, het fotoboek van Bertien van Manen. Dit is het eerste boek waarin in het fonds aandacht werd gegeven aan migrantenvrouwen. In 1977, 1978 en 1979 was de rode lijn in het fonds voornamelijk de blanke vrouw die het feminisme leert kennen, en van een persoon- lijke kwestie een politieke maakte. Hierin speelde seksualiteit een rol, maar ook het combineren van femi- nisme met het dagelijks leven of in het werk. Sara gaf ook informatieboeken uit die hulp boden bij vrouwen- discriminatie, zoals een handleiding voor het contact met politie en justitie voor slachtoffers van seksueel geweld.

Deze onderwerpen komen ook nog terug in 1980, wanneer het manuscript van Nalbantoğlu bij Sara binnenkomt. Ook in 1981 is dit de rode draad in het fonds, met bijvoorbeeld de informatieve boeken Huis- vrouwen (van Aukje Holtrop) en Wat is feminisme? (van Anja Meulenbelt), het ervaringsboek Het meiden- boek (van Aukje Holtrop en Ria Sikkes) en de roman Is het al zomer geweest? (van de Noorse Bjørg Vik). 440 In 1981 verschenen 19 nieuwe titels waaronder de Vrouwenagenda 1982, en daarnaast7 herdrukken. Er was in 1981 een stijging van 17,5% in de omzet ten opzichte van 1980, wat vooral veroorzaakt werd door de toe- name van het verkochte aantal exemplaren van de vrouwenagenda met 32.715 exemplaren. De vrou441 _-

wenagenda doet het dus boven gemiddeld goed in het fonds van Sara. In deze fondslijn, van voornamelijk westerse, witte sociaal-feministische lectuur verschijnt uiteindelijk het ervaringsboek Aysel en anderen. Hier-

Ibid

436

Zie bijlage A. Fondslijst Sara

437 Ibid 438 Ibid 439 Ibid 440

Jaarrekening 1981 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Verklaring. Map 6. Archief Feministische Uitge

441 _-

in wordt het nieuwe onderwerp van buitenlandse vrouwen gemengd met een al populair en bij het publiek bekend genre: het ervaringsboek.

4.3.3 Na Aysel en anderen. Turkse vrouwen in Nederland

Vanaf 1982 wordt ook zakelijker gekeken naar productiecijfers, vanwege de confrontatie met het probleem van de niet afgedragen belasting op de vrouwenagenda. De productie neemt eerst af van 18 uitgaven in 442

1981 en 17 in 1982 naar 14 boeken in 1983, omdat er maar weinig kapitaal is om deze hoeveelheid te kun- nen draaien. Maar om de belasting te kunnen betalen, moet er meer omzet gedraaid worden. In 1984 zit Sara dan ook weer op 18 uitgaven, en in 1985 stijgt dit naar 31 exemplaren. In 1986 worden er weer 18 boeken gepubliceerd, en in 1987, het jaar waarin Sara moet stoppen, slechts 7. Zie de grafiek hieronder (figuur 4.3.3) voor een kwantitatieve weergave van het volledige fondsoverzicht. Met boeken die zich bezig houden met buitenlandse vrouwen doel ik op boeken die de volgende onderwerpen expliciet en hoofdzakelijk behande- len: buitenlandse vrouwen in Nederland, racisme, discriminatie of buitenlandse vrouwen in het buitenland. Uit de grafiek wordt duidelijk dat de verhouding van deze boeken op de rest van het fonds vrij stabiel groeit en in de latere jaren zelfs stijgt terwijl er sprake is van een sterk dalende productie. In 1987 beslaat zelfs 42,8% van de uitgegeven titels werken over of door buitenlandse vrouwen. 
443

"