Fondslijn versus uitgeefklimaat

Tegenover de ontwikkeling van het multiculturalisme in het sociaal-feministische fonds van Sara, staat een verslechtering van de linkse boekenmarkt in de midden jaren tachtig. Rob van Gennep zei hierover in Het linkse boek in de beweging: 'Door het totale afkalven van de linkse boekenmarkt is het ontzettend problema- tisch geworden en komen mensen zonder commercieel gevoel die niet op tijd zijn overgeschakeld, in ernsti- ge problemen. […] Op dit moment vechten we allemaal voor ons bestaan. […] Door het afkalven van de linkse markt moet je andere dingen gaan doen, in die zin kom je steeds meer op één lijn met de ‘normale’ uitgeverijen te staan.’ Je zou kunnen zeggen dat het Sara niet lukte om het zakelijke beleid goed genoeg 457

op orde te krijgen, mede door de belastingverordening, om haar ideologie te kunnen blijven uitdragen. An- derzijds was het misschien ook wel zo dat de markt er niet meer naar was: ‘De verslechtering van Sara’s po- sitie op die boekenmarkt kan niet los worden gezien van de bovengenoemde verandering in de positie van het politieke boek. Het zal duidelijk zijn dat dit op zijn beurt hand in hand is gegaan met een afname van ac- tivisme in de maatschappij als geheel.’ 458

Het kan beargumenteerd worden dat Sara’s buitenlandse vrouwenplan een commerciële zet was, ge- zien de populariteit van boeken over racisme en vrouwen in de jaren tachtig, zoals The color purple (In Ne- derland uitgegeven als De kleur paars door In de Knipscheer in 1983). Marijke Huisman merkt in haar 459

artikel over de ‘inclusieve geschiedenis van de tweede feministische golf in Nederland’ aan de hand van uit- geverij Sara op dat Kitchen Table-oprichtster Barbara Smith in de jaren tachtig een trend van commercialise-

Zie bijlage A. fondslijst Sara

454

Ibid

455

Ibid

456

Gennep, R. van, Halewijn, A. van & Uytterhoeve, W. (1984) ‘Drie uitgevers aan het woord’In: Boer, M. de, e.a. (1984). Het linkse

457

boek in (de) beweging. Tilburg, Kritisch Informatie Centrum

Swigchem, P. van (1989), p. 119

458

Huisman, M. (2016). Feministische Uitgeverij Sara (1976 - 1987). Historica. Nummer 3, p. 18 - 23

ring opmerkte bij ‘witte’ feministische uitgeverijen. Huisman vindt dit beeld toch te negatief, en ziet het 460

aandeel van ‘zwarte- en migrantenvrouwen’ boeken in Sara als te overweldigend om als incidenteel of com- mercieel aan te merken. Uit het archief van Sara blijkt uit dit onderzoek naar het uitgeefbeleid achter Aysel en anderen in ieder geval dat er een doelbewuste stijging zit in de boeken over buitenlandse vrouwen in de fondslijn van Sara.

Van Gennep, die Sara in 1987 als imprint opnam in zijn uitgeverij, wist zich wel te redden in het veranderende uitgeefklimaat: ’Omdat het politieke boek vrijwel niet meer te verkopen was, ging Uitgeverij Van Gennep in de jaren tachtig uit economische noodzaak steeds meer literatuur uitgegeven. Het zogeheten ‘ik-tijdperk’ had de grote ideologieën overwonnen. Schrijvers als György Konrád, Peter Nádas, Breyten Breytenbach en Elfriede Jelinek bepaalden steeds meer het beeld van Uitgeverij Van Gennep, maar de repu- tatie van linkse uitgever van Mao, Lenin, Trotski en meer socialistische, politieke boeken bleef.’ De acti461 _-

vistische generatie kopers van links-kritische boeken blijven dit melancholische beeld van Van Gennep hou- den. Het socialistisch-feministische fonds van Sara vond bij Van Gennep dus het juiste lezerspubliek. 462

‘Mijn generatie zou zich geen raad hebben geweten zonder de boeken van Van Gennep. Hij leverde munitie voor ons gedachtegoed,’ zei Volkskrant-redacteur Pieter Broertjes in 2007 tegen Coen Verbraak. Hetzelfde 463

kan gezegd worden van de inspiratie die de boeken van uitgeverij Sara waren voor andere uitgeverijen én een generatie vrouwen.464

Barbara Smith was auteur en oprichtster van uitgeverij Kitchen Table: Women of Color Press. Dit was een activistisch-feministi

460 _-

sche uitgeverij die werd opgericht in Bosten, Amerika, in 1980; Grant, J. (1996). Building Community-Based Coalitions from Aca- deme: The Union Institute and the Kitchen Table: Women of Color Press Transition Coalition. Signs, Jr. 4 Nr. 21, p. 1024 - 1033 ; Smith, B. (1983). Black feminism divorced from black feminist organizing. The Black Scholar, Jr. 1 Nr. 14, p. 38 - 45

Renders, H. en Faassen, S. van (2008-2009), p. 91 - 92

461

Van Soest gaf aan dat ze er zelf ook voor gekozen zou hebben om het imprint Sara bij uitgeverij Van Gennep te laten verschijnen.

462 In: Waard, E. de (1987), p. 19 Vrij Nederland, (26-05-2007) 463 Waard, E. de (1987), p. 19 464

5. Conclusie

Feministische Uitgeverij Sara heeft een generatie vrouwen geïnspireerd en geactiveerd. Haar ideologische fonds stond vanaf het begin vast: er moesten sociaal-feministische boeken uitgegeven worden van vrouwen, vóór vrouwen (uit alle feministische stromingen) en vooral ook dóór vrouwen: ‘Vrouwen hebben behoefte aan boeken waarin ze zich kunnen herkennen, waarin ze niet om de andere bladzijde beledigd worden, waar- in ze steun vinden voor haar veranderingsprocessen en waarin ze informatie vinden die niet is vertekend door seksisme.’ Met het ‘includeren’ van buitenlandse vrouwen, volgens het buitenlandse vrouwenplan van 465

Anja Meulenbelt, werd ook deze groep zichtbaar voor links en kritisch Nederland in de jaren ’80. Voordat de hoofd- en deelvragen beantwoord worden, is het handig om deze vragen nog eens scherp te krijgen. De hoofdvraag was: Welke invloed had de opkomst van de multiculturele samenleving in Nederland op de fondslijn van de Feministische Uitgeverij Sara? Aan de hand van het bij Sara uitgegeven boek Aysel en An- deren van Papatya Nalbantoğlu is aangetoond op welke wijze het feministische fonds van Sara veranderde over de jaren. Het beantwoorden van het vraagstuk had tot doel om een zo sluitend mogelijk beeld te creëren van de context binnen en buiten de feministische uitgeverij Sara, waarin het boek Aysel en anderen is uitge- geven en de invloed die dit mogelijk verder heeft gehad op de fondslijn van Sara. De deelvragen die de hoofdvraag ondersteunden waren daarom:

1. Hoe was de Feministische Uitgeverij Sara gepositioneerd in de context van de multiculturele samenle- ving?

2. Wat was het plan achter het uitgeven van Aysel en anderen. Turkse vrouwen in Nederland? 3. Welke invloed had Aysel en anderen. Turkse vrouwen in Nederland op de fondslijn van Sara?