Van ‘Verschil’ naar ‘verschillen’
3. Aysel en anderen Turkse vrouwen in Nederland
3.1 Feministische Uitgeverij Sara
3.1.2 Het opzetten van de uitgeverij
Op 11 augustus 1977 werd Sara volgens de documenten van de Kamer van Koophandel officieel opgericht. Het kantoor werd geopend op de Plantage Muidergracht 149, met magazijnruimte en kantoor168 -
etage - dat een klein kamertje met drie bureau’s en heel veel boeken werd. Er was behoorlijk wat bluf no169 -
dig om te beginnen: ‘[we begonnen aan] de eerste boeken, schreven we onze subsidie-aanvraag, startten we met de bedelbrieven om geld, en stelden we de eerste vrouwen aan.' Met de terme ‘bedelbrieven’ werd 170
bedoeld dat naast de startsubsidie, ook gehoopt werd op steun uit de vrouwenbeweging door middel van obligatiebonden. In ‘de bedelbrief’ stond: 'Een groot aantal publicerende vrouwen heeft toegezegd haar 171
werk bij uitgeverij Sara uit te geven o.a. Hanneke van Buuren, Jeanne Doomen, Hannes Meinkema [pseudo- niem Hanneke Stamperius], Marijke Harberts, Anja Meulenbelt, Selma Leijdesdorff, Joyce Outshoorn, Emmy van Overeem, Monika van Paemel. Zij ondersteunen [de bedelbrief] dan ook van harte.’ Dat had 172
effect: 'de giften en leningen stroomden binnen.' Alles bij elkaar kreeg Sara in de startperiode anderhalve 173
ton aan giften en leningen binnen. Enkele Saravrouwen legden hun eigen geld in. Eigenlijk was dit dus 174 175
een vroege crowdfundactie zoals we die heden ten dage vaker zien bij boekhandels en uitgeverijen die vanuit
Ibid
166
Saracollectief. (1979), p. 15
167
Registratie Kamer van Koophandel. Map 7. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Registratie
168
Kamer van Koophandel. Map 7. Gestempeld: 14 juni 1978 Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Registratie Kamer van Koophandel. Map 7. In pen opgeschreven: 1-8-1980 Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam; Registratie Kamer van Koophandel. Map 7. Geen datum. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 1 - 5 ; Registratie Kamer van Koophandel. Gestempeld: 17 juli 1984. Map 7. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
Jaarrekening 1979 van de Stichting 'Feministische Uitgeverij Sara' Amsterdam. Rapport. Map 6. Archief Feministische Uitgeverij
169
Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 1 Saracollectief. (1979), p. 19
170
De ‘bedelbrief’: Brief Het Saracollectief aan ‘vrouwen’. Amsterdam, maart. Map 48. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Col
171 -
lectie IAV, Atria Amsterdam
Bijlage brief Ria aan de ‘meiden van Sara’. [geen datum] Map 48. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria
172 Amsterdam, p. 2 Saracollectief. (1979), p. 20 173 Saracollectief. (1979), p. 21 174
Ster, E. van der (27-8-1977)
ideologische overwegingen door lezers een duwtje in de rug krijgen. Uitgeverij Sara, nog in de kinderschoe- nen, kon hiermee met een sprint van start gaan. 176
"
Afbeelding 3.1.2.2: Een vergadering van Saravrouwen. Foto door Marijke Rawie. 177
Bij het opzetten van de uitgeverij werd een constructie gekozen die de rest van het bestaan van de uitgeverij tekende. Hoewel Sara als collectief wilde bestaan, was er een ondernemingsvorm met een rechts- persoon nodig. Bij de aanvraag van de startsubsidie bij het CRM (Ministerie van Cultuur, Recreatie en Mili- eu) werd een tweetal stichtingen aangedragen: Stichting Sara’s Moeder (verantwoordelijk voor het beheer van de financiële middelen van de uitgeverij - om belastingtechnische redenen) en Stichting Feministische Uitgeverij Sara. In het Nieuw Burgerlijk Wetboek (Art. 285, boek 2 N.B.W.) wordt een stichting gedefinieerd als: 'een door een rechtshandeling in het leven geroepen rechtspersoon, welke geen leden kent, en beoogt met een daartoe bestemd vermogen een in de statuten vermeld doel te verwezenlijken.' Een bedrijf als stichting streeft dus een ideëel of sociaal doel na. Het ideële doel van de stichting Sara's moeder was 'het stimuleren 178
van vrouwen om haar gedachten en gevoelens op schrift te stellen en om aldus verkregen geschriften in boekvorm, tijdschriften of anderszins te verspreiden en uit te geven'. De collectiefleden van Sara vormen 179
Notulen bestuursvergadering stichting uitgeverij Sara 6 oktober 1977 bij Selma. Map 7. Archief Feministische Uitgeverij Sara.
176
Collectie IAV, Atria Amsterdam
Groot Duu[xxx] Denkweekend. Map 98.Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam
177
Swigchem, P. van (1987), p. 12
178
Saracollectief. (1979), p. 22
het bestuur. Hier werd elk jaar over gestemd, hoewel dit natuurlijk tijdens de vergaderingen al werd beslo180 -
ten: wegstemmen gebeurde niet, bij conflicten gingen de vrouwen in overleg (uit zichzelf) weg.
De Feministische Uitgeverij Sara en Stichting Sara’s moeder maakten gebruik van hetzelfde logo (zie afbeelding 3.1.2.4 en 3.1.2.5). Het is mij niet duidelijk geworden wie deze heeft ontworpen. Van veraf lijkt het logo op een S, van dichtbij zijn de details zichtbaar: natuurlijke elementen zoals gebladerte (varens?), en een lezende vrouw en wat lijkt op een man met een open mond. De betekenis van de eerste lijkt voor de hand te liggen (de lezende vrouw, het brengen van kennis naar de vrouw), maar de tweede is dat niet. Het zou een verwijzing kunnen zijn van de vrouwenemancipatie en het loskomen van de man. Het gehele logo doet denken aan een initiaal, zoals die in Middeleeuwse manuscripten werd gebruikt als onderdeel van de boekverluchting. Dit kan eventueel verwijzen naar het uitgeven van boeken als monikkenwerk. 181
"
Afbeelding 3.1.2.4: Logo Feministische Uitgeverij Sara. Onbekende maker. Bron: Vrouwen nu voor later.
Ibid
180
Clemens, R., & Graham, T. (2007). Introduction to manuscript studies. Ithaca, NY: Cornell University Press
"
Afbeelding 3.1.2.5: Logo Stichting Sara’s moeder. Onbekende maker. Bron: Vrouwen nu voor later.
Het doel van het bedrijf mocht daarnaast niet zijn om het grootste deel van de inkomsten in de vorm van winstuitkeringen naar de betrokken ondernemers te laten gaan. De inkomsten moeten worden gebruikt voor het nastreven van het ideële of sociale doel. Er werd ongeveer 240.000 gulden gevraagd als renteloze lening en 200.150 gulden als startsubsidie: 440.150 in totaal. Uiteindelijk werd om belastingtechnische 182
redenen maar 80.000 gulden uitgekeerd. Er ontstond namelijk een probleem rondom de BTW aanslag op 183
de Vrouwenagenda, waardoor Sara opeens een behoorlijk bedrag verschuldigd was. Zoveel dat de vrouwen die in de beginfase aan de oprichting van Sara hadden bijgedragen aan obligaties, nogmaals werd gevraagd om een financiële bijdrage om de uitgeverij uit de problemen te halen. 184
Brief Stichting Sara’s Moeder aan het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (Den Haag, 11 februari 1977)
182
Map 48. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 2 Swigchem, P. van (1987), p. 13
183
Brief Het Saracollectief aan alle obligatiehoudster/houders (Amsterdam, 17 juni 1983). Map 109. Archief Feministische Uitgever
184 -
ij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam, p. 2 : ‘Jarenlang hebben we de agenda uitgegeven als ‘boek’, en er ook als boek BTW over betaald (4%). Maar nu vindt de belastingdienst het toch een kantoorartikel en eist met terugwerkende kracht een veel hogere BTW (18%) , wat ons op een schuld van anderhalve ton zou brengen. Uiteraard zijn we het daar niet mee eens. Er is nu een overlegproce- dure gaande waarvan het einde nog niet in zicht is. […] een acuut probleem. De bank doet namelijk moeilijk over onze kredietaan- vraag zolang er nog een vordering van de belasting ligt. Zonder krediet kunnen we binnenkort geen salarissen betalen en beginnen de gewone schuldeisers te morren.'
De ideologie van de stichting was socialistisch-feminisme. Dit werd vastgelegd om te voorkomen 185
dat het collectief door ideologische meningsverschillen opgeheven zou worden. Het werd echter niet expli- ciet als norm of uitgangspunt voor het uitgeefbeleid genoemd. grote invloed hebben op de onderlinge ver186 -
houdingen binnen en het succes van Sara. De doelstelling voor de stichting was 'feministische boeken uitge- ven: boeken waar vrouwen die in beweging zijn wat aan hebben of alles waarvan wij vinden dat het belang- rijk is voor de vrouwenbeweging en voor de vrouwen die daar belangstelling voor hebben.’ 187
"
Afbeelding 3.1.2.3: Een vergadering van Saravrouwen tijdens een denkweekend. Foto door Marijke Rawie. 188
Er werd gekozen voor een breed fonds met zoveel mogelijk invalshoeken. Een belangrijk onder189 -
deel van deze doelstelling was dat Sara ook boeken wilde uitgeven van vrouwen 'die wel ideeën hebben maar (nog) weinig schrijfervaring. Die vrouwen willen we stimuleren en helpen.’ Vrouwen die dus minder ge190 -
neigd waren om te schrijven, bijvoorbeeld omdat ze weinig aangemoedigd werden door hun omgeving of door bepaalde (taal)barrières.
Ster, E. van der. (27-8-1977)
185
Romein-Verschoor, A. (1977) Een feministisch boek? Opzij Jr. 4 Nr. 24. p. 14; Saracollectief. (1979), p. 16
186
Romein-Verschoor, A. (1977), p. 14; Saracollectief. (1979), p. 51
187
Groot Duu[xxx] Denkweekend. Map 98. Archief Feministische Uitgeverij Sara. Collectie IAV, Atria Amsterdam.
188
Romein-Verschoor, A. (1977), p. 14; Saracollectief (1979), p. 59
189
Saracollectief (1979), p. 51
Om te beginnen zochten we vrouwen aan die zowel feministisch waren en ideeën hadden, als al werk gedaan hadden in het ‘boekenvak’: vormgeefsters, schrijfsters, journalistes, vertaalster, uitgeef- sters. […] De vrouwen met wie we begonnen omschreven zichzelf allemaal als min of meer socialis- tisch-feministisch. Een merk feminisme waarbinnen voldoende ruimte zit om de positie van vrouwen van verschillende kanten te laten zien, want dat de uitgeverij meer zou moeten doen dan het uitgeven van de producten van één actieroep of stroming was ook duidelijk. 191
Na twee jaar was Sara al een volledig zelfstandige uitgeverij. Ze had toen eenendertig boeken uitge- geven, met bijna alle boeken van vorige aanbiedingen in herdruk. Sara werd in 1979, twee jaar na de op192 -
richting, al gezien als een soort vraagbaak voor ‘het feminisme’: 'Blijkbaar denken veel mensen dat we be- halve een uitgeverij ook een algemeen feministisch informatiecentrum benevens impresariaat zijn. We krij- gen vragen over boeken die we niet uitgeven, over de tijden van het vrouwenkamp in Denemarken […], We krijgen ook de boze reactie van vrouwen die het laatste nummer van Opzij niet hebben ontvangen…' De 193
naam van de Feministische Uitgeverij Sara was dus al behoorlijk gegroeid.