Levinas
(R. Burggraeve)
Zijn mensen wolven voor elkaar of elkaars hoeders? Kiezen we voor een samenleving gebaseerd op baatzucht of op genereuze verantwoordelijkheid? Het ethisch appel van het sterke en kwetsbare gelaat van de ander uit het denken van Emmanuel Levinas vormt voor Roger Burggraeve de toetssteen in het zoeken naar de grondslagen voor humaan samenleven. Doordenken over maatschappelijke thema’s als geweld en macht, rechtvaardigheid, politiek en staat, totalitarisme en mensenrechten …: dat alles is noodzakelijk om de kleine goedheid zinvol ter sprake te brengen. Anders verwordt ze tot altruïstisch sentimentalisme en ‘lollige liefde’. Als uitdrukking van ethisch individualisme is de kleine goedheid een hefboom die elk sociaal, economisch en politiek systeem openbreekt. Tevens opent zij een nieuw perspectief op de toekomst: ‘ze wint nooit, maar wordt ook nooit overwonnen’. Ze is de vonk van de Oneindige in de eindige!
Roger Burggraeve die als geen ander het gedachtegoed van Levinas kent, weet in dit boek de draagwijdte ervan aan te tonen in confrontatie met het heersende denken in onze neoliberale samenleving. Hij is emeritus professor aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven.
Roger BURGGRAEVE, Geen toekomst zonder kleine goedheid,
To Love Otherwise. Essays in Bible Philosophy and Ethics
(R. Burggraeve)
Dit boek brengt een filosofische lezing van de Schrift. Zij veronderstelt dat de Bijbel zelf originele gedachten opwekt. De hermeneutische inspiratie hiervoor komt uit de Talmoedische filosofie van Emmanuel Levinas; een filosofie die een contextuele benadering van de Schrift serieus neemt, maar deze ook overstijgt. Concreet gaat deze intellectuele toeleg in de Bijbeltekst op zoek naar antropologische, ethische en metafysische inzichten die voor iedereen toegankelijk en mededeelbaar zijn (kat’ holon). Na het eerste hoofdstuk, dat de mogelijkheid en de originaliteit van een filosofische lezing van de Schrift onderzoekt, wordt deze specifieke hermeneutiek toegepast op enkele verhalen uit het Eerste en Tweede Testament:
• Het eerste scheppingsverhaal (Gn 1) genereert een bedachtzame reflectie over verschil en gelijkwaardigheid en over onze verantwoordelijkheid voor de schepping.
• Het verhaal van Kaïn en Abel (Gn 4) daagt uit om na te denken over geweld en het ontwaken van het geweten.
• De geschiedenis van Nabot en zijn wijngaard (1 K 21) genereert een gedifferentieerd denkproces over aangedaan onrecht, oordeel en vergelding, en voorbij het verhaal, over vergeving en verzoening. • Het verhaal van Maria boodschap (Lc 1) geeft te denken over
de paradoxale relatie tussen roeping (heteronomie) en vrijheid (autonomie).
• Het verhaal van de rijke jongeman (Mt 19; Mc 10; Lc 18) zorgt voor een diepgaande beschouwing over de paradoxale verhouding tussen ethische verboden en liefde.
• Het parabel van de barmhartige Samaritaan (Lc 10) zet ons aan het denken over de ziel en de incarnatie van onze meerzijdige verantwoordelijkheid, en brengt ons, daar voorbij, tot een nieuwe visie op de Barmhartige, Christus de mensgeworden Zoon, de (eschatologische) toekomst en de ‘verloste ethiek’.
De filosofische lezing van elk van deze verhalen daagt niet alleen christenen uit om in hun geloof op zoek te gaan naar inzicht en dialoog, maar ook alle andere mensen om de Bijbel ernstig te nemen en erin op zoek te gaan naar inspiratie om de beschaving te vermenselijken.
22
Roger Burggraeve SDB is emeritus hoogleraar (moraaltheoloog, Levinasonder- zoeker, Bijbelfilosoof) aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de Katholieke Universiteit Leuven, België.
Roger BURGGRAEVE, To Love Otherwise. Essays in Bible Philosophy and
Het Lam Gods. Een verhaal van God en mens
(P. Schmidt)
Het Lam Gods van Jan en Hubrecht van Eyck is een uitzonderlijk meesterwerk: een van de invloedrijkste schilderijen ooit gemaakt. Peter Schmidt brengt het verhaal achter het kunstwerk. In het eerste deel schetst hij de historische achtergrond, het ontstaan en de verdere lotgevallen van het retabel. Het tweede deel leidt de lezer binnen in de complexe verhouding tussen beeld en interpretatie. De iconografische rijkdom van Het Lam Gods is niet gemakkelijk. Hoe verhouden die beelden zich nu precies tot elkaar? Hoe kijk je als eenentwintigste-eeuwer naar een dergelijk imaginair universum en het wereldbeeld dat er de bedding van vormde? Hoe bereik je een juiste inschatting van de betekenis en vermijd je de klippen van onhistorisch hineininterpretieren? De auteur beantwoordt al deze vragen en gidst ons langs de vierentwintig panelen van het veelluik, waarbij de bijbel en de geschriften van de kerkvaders gebruikt worden als sleutels.
Peter Schmidt is kanunnik van de Sint-Baafskathedraal, dr. in de theologie en vermaard exegeet. Hij is lid van de European Academy of Sciences and Art in Wenen. Peter SCHMIDT, Het Lam Gods. Een verhaal van God en mens, Gorredijk, Sterck & De Vreese, 2020, 222 blz., ISBN: 9789056155841.
22
Laïcité, théologie et sainte ignorance. Histoire d’une
mésentente
(P. Vandermeersch)
Tegenwoordig wil men vaak ook in ons land een scherpere scheiding tussen Kerk en Staat. Hierbij heeft men vaak het model van de Franse `laïcité’ voor ogen. De auteur is in deze problematiek gedoken en hij was verrast. De laïcité is helemaal niet gegroeid om de invloed van de Kerk op het dagelijkse leven in te perken, maar om puur politieke redenen: paus Pius X was zeer conservatief en wou zich in de Franse politiek mengen. Frankrijk wou dus het concordaat opzeggen, ook al hield dat in dat men de Franse katholieken “in de handen van Rome zou overleveren.” De bisschoppen zouden nu rechtstreeks door Rome benoemd worden en slechts wie zich aan de nieuwe kerkorde onderwierp, werd erkend. Hoewel het niet de bedoeling was, waren de ontwerpers van de wet op de laïcité (1905) er zich terdege van bewust dat zij daarmee het theologische denken, dat in volle ontwikkeling was, zouden lam leggen. In naam van de scheiding tussen kerk en staat werd het katholicisme in een conservatieve hoek geduwd.
De auteur gaat in eerste instantie de discussie met Fransen aan. Toch komt er een bredere, actuele problematiek aan bod, zoals de plicht van de Staat om een gedegen en betrouwbare kennis over het `religieuze feit’ voor iedereen beschikbaar te stellen. De Staat mag deze taak niet volledig aan religieuze genootschappen overlaten. De geschiedenis van de Franse laïciteit leert ons daarbij hoe gevaarlijk het is religies pas te erkennen wanneer zij zich als georganiseerde groep presenteren. Doorgaans komt de macht dan in handen van conservatieve, zo niet van fundamentalistische vertegenwoordigers.
Patrick Vandermeersch doceerde moraaltheologie en geschiedenis van de seksualiteit aan de KU Leuven. Daarna was hij tot zijn emeritaat hoogleraar godsdienstpsychologie aan de Faculteit der godgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen.
Patrick VANDERMEERSCH, Laïcité, théologie et sainte ignorance. Histoire