Religie valt niet weg te denken uit het DNA van de West-Europese samenleving. Zelfs in een tijd die velen nog als geseculariseerd beschrijven is het opvallend hoe het multireligieuze karakter van de samenleving een prominente rol speelt, maar eveneens vaak onder druk staat. Het is daarom niet voor niets dat het Directoraat-Generaal van de Europese Commissie voor onderzoek en innovatie in 2012 religie als agendapunt opnam om de Europese identiteit/identiteiten te kunnen begrijpen. In het besef dat dit enkel mogelijk is door ook de historische tradities van de verschillende religies in de West-Europese context te begrijpen, bundelden twaalf onderzoeksinstituten de krachten in het licht van de 2018 ESFRI Roadmap. Deze roadmap beschrijft de strategische doelen voor het opzetten van infrastructuren die bestaand onderzoek faciliteren en nieuw onderzoek genereren. Onder het motto ‘kennis schept begrip’ (knowledge creates understanding) zetten deze twaalf academische instituten zich in voor het ontwikkelen van een infrastructuur die vanuit het onderzoek naar de historische wortels van de religieuze tradities kan bijdragen aan het huidig vredevol samenleven. Dit resulteerde concreet in twee projecten: ReIReS (i.e. Research Infrastructure on Religious Studies) en RESILIENCE (i.e. REligious Studies Infrastructure: tooLs, Innovation, Experts, conNections and Centres in Europe). Beide projecten kaderen in de uitbouw van een meer langdurige onderzoeksinfrastructuur.
Het ReIReS project dat in 2018 haar aanvang nam, ontstond vooral uit de vaststelling dat om religie en de impact ervan op de Europese samenleving te begrijpen het noodzakelijk is om een overvloed aan informatie te bestuderen. Een hoeveelheid die niet meer te vatten is voor individuele onderzoekers of onderzoeksinstituten. ReIReS richt zich daarom in het bijzonder op toegang verstrekken tot deze informatie om zo vooruitstrevend onderzoek mogelijk te maken. Haar vijfvoudige doelstelling richt zich bijgevolg op het integreren van nationale religiehistorische onderzoeksinitiatieven in één Europese onderzoeksinfrastructuur, het promoten van een multidisciplinair perspectief met het aanwenden van de nieuwste inzichten in de digital humanities, het scheppen van een internationale onderzoeksgemeenschap, het trainen van een nieuwe generatie onderzoekers en het centraal plaatsen van onderzoek als een dienst aan de gemeenschap. Dit mag allemaal erg abstract klinken, maar dit alles wordt zeer concreet gemaakt door het werk van negen workpackages. In de workpackages rond toegang tot internationale archieven en speciale collecties, training en ‘resource discovery and linking for religious studies’
12
speelt KU Leuven als deelnemende partner een voorname rol.
Eerst en vooral focust ReIReS op het meer toegankelijk maken van internationale archieven en speciale boekcollecties. Dit wordt in het bijzonder mogelijk gemaakt door de ReIReS beurzen die onderzoekers in staat stellen om de bibliotheken en archieven van de deelnemende partners te bezoeken. Zij kunnen daarbij niet enkel gebruik maken van de historische bronnen en bibliotheekcollecties, maar worden ook in contact gebracht met lokale onderzoekers die over dezelfde thema’s of met hetzelfde bronnenmateriaal werken. Dankzij deze beurs konden we aan KU Leuven reeds een aantal onderzoekers verwelkomen die voor hun onderzoek de speciale collecties van de universiteitsbibliotheek of de Maurits Sabbebibliotheekcollectie nodig hadden of gebruik wilden maken van de universiteitsarchieven of het archief van het Centrum voor Conciliestudie. Deze beurzen hangen nauw samen met de ‘Schools on the Use and Study of Special Documents’ die zich richten op het trainen van onderzoekers in het omgaan met manuscripten, oude drukken en archiefcollecties. Binnen ReIReS worden er zes van deze scholen, die telkens een week duren, georganiseerd. In februari 2020 had KU Leuven de kans een dergelijke school te organiseren. Tijdens een volledige week maakten ongeveer een twintigtal deelnemers kennis met de Leuvense bibliotheken en archiefcollecties, maar bovenal werden ze via hand-on sessies getraind om zelfstandig met een aantal specifieke KU Leuven tools en collecties te leren werken. In het Centrum voor Conciliestudie leerden zij bijvoorbeeld hoe zij binnen een ongeordend archief een selectie konden maken, een inventaris kunnen opstellen en het archief zo voor te bereiden dat het in een latere fase ook makkelijk te digitaliseren is. Soortgelijk werden zij ook in het Book Heritage Lab ingeleid in de risico’s en uitdagingen van de restauratie van oude manuscripten. Het gebruik van nieuwe digitale technieken was daarbij één van de centrale thema’s.
De combinatie van de studie van historisch materiaal en het gebruik van digitale technieken sluit naadloos aan bij een tweede reeks van ReIReS trainingen, namelijk de driedaagse cursussen in Digital Humanities. In deze cursussen krijgen deelnemers in drie dagen een stoomcursus in nieuwe digitale methoden en databases om hun onderzoek te verrijken. Nadat deze cursus aan KU Leuven in april werd uitgesteld omwille van de maatregelen rond het coronavirus zal deze nu, zij het wellicht online, plaatsvinden in december 2020. In de loop van drie dagen zullen de deelnemers telkens in de voormiddag kennismaken met één van de grotere projecten rond digitalisering aan de Leuvense Faculteit voor Theologie en Religiewetenschappen: het Book Heritage Lab, de digitalisatie van de bibliotheek van de Kapucijnen en de digitalisatieprojecten van het Centrum voor Conciliestudie. In de namiddag leren ze aan de hand van korte introducties enkele digitale technieken en databases kennen, zoals linguïstische analyse in de computertalen R en Python, Historical Network Research of de ODIS en Index Religiosus databases. Door de trainingen zo concreet mogelijk te maken, worden de trainers voorbereid om de inzichten later ook met hun eigen collega’s en studenten te delen.
Ten slotte verwezenlijkte KU Leuven LIBIS voor ReIReS een Unified Search Platform. Zeker voor (digitale) collecties van oude drukken en archiefmateriaal geldt dat zij vaak worden aangeboden via lokale websites of lokale databases. Wanneer je onderzoek doet naar een bepaald thema of een auteur is het steeds een uitdaging om door deze verspreidde collecties heen al het relevante materiaal te vinden. Het ReIReS Unified Search Platform komt hieraan tegemoet door alle collecties van de partnerinstituten via één platform doorzoekbaar te maken. Uiteraard zorgt dit voor efficiënter
12
onderzoek, maar daarnaast zullen bronnen uit minder bekende collecties nu ook eenvoudiger opduiken in zoekresultaten.
RESILIENCE wil de verwezenlijkingen van ReIReS als een Europese onderzoeksinfrastructuur voor religiewetenschappen inbedden in een meer permanente onderzoeksinfrastructuur. De twaalf academische partners kregen hiervoor via een Horizon 2020 financiering de kans om gedurende twee jaar dit concept verder uit te werken. Indien goedgekeurd kan de eigenlijke ESFRI Roadmap doorlopen worden en volgen verdere fasen waarin de onderzoeksinfrastructuur verder opgebouwd en ontplooid wordt. Op deze wijze zal RESILIENCE trachten om de aandacht voor religieuze diversiteit en het belang ervan in de Europese context in het Europese onderzoeksprogramma blijvend te installeren. Indien je graag op de hoogte blijft van de ontwikkelingen van deze onderzoeksinfrastructuren, aarzel dan zeker niet om je via de website van ReIReS (reires.eu/), of RESILIENCE (www. resilience-ri.eu/) in te schrijven op de nieuwsbrieven of om de projecten op sociale media (Facebook, Twitter, Instagram) te volgen.