De (grootte van) de informele economie in Spanje in het algemeen en Sevilla specifiek wordt beïnvloed door een groot aantalstructurele factoren. Hier worden de belangrijkste factoren uiteengezet, volgend uit de perspectieven van de informanten en ondersteund door literatuur.
50
6.3a Economische factoren
De belangrijkste economische factor die de ontwikkeling van informele activiteiten verklaart is de hoge werkloosheid in Spanje. Uit onderzoek blijkt dat de inwoners van een land zich vooral in tijden van crisis keren naar dat deel van de economie dat niet door de formele marktrelaties ontstaat: de informele economie (Renooy 1990, Hart 2010). Door het ontbreken van mogelijkheden in de formele economie zijn de Spaanse inwoners genoodzaakt zich te keren naar het informele deel van de economie. Bovendien heeft de regering de belastingen verhoogt als deel van de
bezuinigingsmaatregelen, waardoor het ontduiken van belasting voor veel mensen en kleine bedrijven de enige manier is om te overleven. “In de context van de crisis is het veel
gecompliceerder. De staat komt heel veel geld tekort, maar de realiteit is dat de bevolking dit geld niet kan verliezen aan belastingen nu” (Lenardo,27).
Een andere verklaring is de economische structuur. Andalusië is van oudsher een
landbouwregio met een onderontwikkelde industriële sector. Uit een rapport van het Ministerio de
Industria, Turismo y Comercio blijkt dat 94,5 % van alle Spaanse bedrijven bestaat uit microempresas-
bedrijven bestaande uit minder dan tien werknemers- en in Andalusië is dit percentage zelfs 95,1%. 23
Kleine tot middelgrote bedrijven, oftewel pymes, kunnen vaak alleen overleven door geen belastingen te betalen. Volgens de Fedea- een onafhankelijk economisch onderzoekscentrum - zijn deze bedrijven verantwoordelijk voor het grootste aandeel in de informele economie.24 “Het is al moeilijk om een bedrijf staande te houden in deze tijd, en als belastingen eraf gaan, overleven ze het niet”(Martin, 25). Ook in de agrarische sector komt veel informeel arbeid voor, zoals Marta (26) mij uitlegt:
“In het Zuiden van Spanje heb je, in tegenstelling tot rest van Spanje, een ‘sistema de paro
agricola“ (werkloosheidssysteem voor de agricultuur). De arbeiders werken op het platteland
voor een bepaalde tijd. Bijvoorbeeld de olijfboom, die groeit alleen maar een korte tijd van het jaar, laten we zegen twee of drie maanden. Zij werken twee of drie maanden en zeggen tegen de regering, ik ben een plattelandsarbeider en de olijven groeien maar twee maanden per jaar… Hoe moet ik de rest van het jaar eten? Dus de regering geeft steun aan deze mensen, zo’n 400 euro per maand geloof ik. Maar heel veel van deze mensen nemen deel in de informele economie. Dus ze verdienen wat ze in die twee maanden met de olijven verdienen, het geld dat ze van de staat krijgen en daarboven op nog hetgene wat ze in de 23 http://www.osimga.org/export/sites/osimga/gl/documentos/d/Ministerio_Industria_Turismo_comercio_TIC_ pemes_e_grandes_empresas.pdf. 24 http://www.cincodias.com/articulo/economia/fedea-apunta-pymes-responsables-economia- sumergida/20120509cdscdieco_7 Cinco Dias 09/05/2012
51 informele economie verdienen of uitwisselen. Het is heel moeilijk voor de staat de mensen op het platteland te controleren.”
6.3b Institutionele factoren
Een derde factor die de hoge participatie in de informele economie kan verklaren is de institutionele crisis waarin het land verkeerd. De Spaanse bevolking is het vertrouwen in de monarchie, de politici en de democratie verloren. Zowel leden van het koningshuis als partijleden en andere hoge
ambtenaren worden er van beschuldigd miljoenen euro’s aan belastinggeld in eigen zak te hebben gestoken of in dubieuze projecten te hebben geïnvesteerd. De betrokkenheid in corruptieve
praktijken door mensen die het land zouden moeten leiden, die het goede voorbeeld zouden moeten geven, leidt niet tot veel vertrouwen bij haar bevolking. “Waarom zouden wij netjes onze belasting betalen als het geld toch in de zak van de partijleden belandt?”(Paco,30). Er wordt ook te weinig gecontroleerd op belastingfraude door de overheid: “De regering weet wel wat er gaande is, maar ze doen er niks aan. De overheid controleert het niet, dus mensen kunnen doen wat ze willen. No se
controla.”(Marta 26). Bovendien wordt- volgens de respondenten- het geld uit publieke fondsen niet
aan de juiste dingen besteed. Er wordt te veel geld uitgegeven aan ‘onzinnige en nutteloze’ projecten, zoals bijvoorbeeld het gebouw Las Setas dat in het centrum van Sevilla gebouwd is, ‘dat meer dan honderd miljoen euro gekost heeft’(Lenardo 27). In zaken die zij belangrijk vinden, zoals het onderwijs en de gezondheidszorg, wordt juist te weinig geld geïnvesteerd en te veel op
bezuinigd. “Vorig jaar hebben veel mensen op de PP gestemd, maar vandaag de dag zouden ze daar niet meer op stemmen. Als je op de PP stemt weet iedereen dat je daarmee voor een agenda van grote bezuinigingen stemt. Maar mensen hadden verwacht dat ze ‘recortes inteligentes’ (slimme bezuinigingen) zouden doorvoeren en niet alleen maar enorme bezuinigingen in het onderwijs en de zorg” (Teresa, 28). Het verliezen van het vertrouwen van een bevolkingsgroep in de regering kan een motivatie zijn tot participatie in de informele economie. Als er een gevoel ontstaat dat de regering geen verantwoording aflegt over de beleidsvoering kan er een gevoel van vervreemding ontstaan bij de betreffende bevolkingsgroep (Renooy 1990). Ook uit de resultaten van een experiment van Fortin, Lacroix and Villeval (2007) blijkt dat belastingbetalers een grotere neiging hebben tot het ontduiken van belasting als ze denken dat de belastinglast oneerlijk is.
6.3b Sociaal- culturele factoren.
Tot slot kan er ook naar de sociaal- culturele factoren gekeken worden om de ontwikkeling van de informele economie te verklaren.In de voorgaande stukken is het belang van sociale netwerken in de Spaanse samenleving beschreven. Sociale netwerken- zowel in de vorm van sterke banden met familieleden als in de vorm van zwakke banden met vrienden en kennissen- en normen van
52 reciprociteit zijn erg belangrijk in het vergemakkelijken van de participatie in de informele economie (Slack 2006). Informele activiteiten vinden vaak plaats door de uitwisseling van informatie en door het verlenen van gunsten binnen de sociale netwerken.
De hoge mate van participatie in de informele economie in Andalusië kan ook bekeken worden als volgend uit de zelfidentificatie en het gedeelde discours van de Andalusische identiteit dat besproken is hoofdstuk vier. De Andalusiërs identificeren zichzelf door zich te onderscheiden van de Spanjaarden uit het Noorden. ‘Wij’ leven in onze ‘mundo íntimo’, met onze eigen cultuur en onze eigen manier van leven en wij laten ons niet onderdrukken door het Noorden, zoals in het verleden geprobeerd is. Het ontduiken van belasting kan gezien worden als een soort verzet, een manier om te laten zien dat ze niet gecontroleerd (willen) worden door de Spaanse staat.
De meest voorkomende verklaring die door de jong volwassenen gegeven wordt voor de hoge participatie in de informele economie is echter de mentaliteit van de Spanjaarden. Niet alleen regeringsfunctionarissen, maar mensen van alle lagen van de bevolking proberen overal hun voordeel uit te halen. Het grote verschil is het niveau waarop dit gebeurt. Ze noemen deze mentaliteit een ‘mentalidad de ladrones’- een dievenmentaliteit.
“Iedereen is hier tegen de politici, iedereen wilt de politici weg hebben. Er zijn heel veel verhalen over politici die geld hebben gestolen of oplichterijen en dat soort dingen, maar in werkelijkheid denk ik dat de meerderheid van de mensen dit ook doet, maar dan op hun eigen niveau.. es una cosa de la mentalidad. Bijvoorbeeld een secretaresse die pennen meeneemt van haar werk om thuis te gebruiken. Op een bepaalde manier is dit ook stelen, natuurlijk maar heel weinig, maar het is toch stelen. Ook al is het iets onbelangrijks. De politici, die meer macht hebben, doen hetzelfde, alleen dan op een veel hoger niveau. Dus ik denk dat het met de mentaliteit te maken heeft in Spanje. Dat moet veranderen.” (Niko, 25) “Ik denk dat de mentaliteit van de personen moet veranderen. Ik denk dat hier in Spanje, degene die kunnen stelen, die stelen. Als de politici stelen, en er gebeurt niks, dan ga ik- als ik wil stelen- ook stelen.. Want als iedereen het doet en er gebeurt niks.. Ik heb het niet over dingen stelen uit mijn huis bijvoorbeeld, of dingen jatten uit een tas, maar over het niet betalen van belasting, het niet bijdragen aan het welzijn van el pueblo, de Staat. Deze mentaliteit hebben de mensen hier niet. Dat is ook omdat de Staat niet regeert op wat de mensen willen: ze geven je geen hulp voor studeren, of voor het onderhouden van een kind of andere dingen waar in andere Europese landen heel veel steun aan wordt besteed door de Staat. Dus de mensen werken liever zonder belasting te betalen, zodat ze zeker weten dat het geld nuttig besteed wordt.Als de staat nooit op dingen reageert, haar zaken niet goed
53 regelt, en ondertussen alleen maar bezuinigingen doorvoert, weigeren mensen te betalen. Als jij niks voor me doet, ga ik niks betalen. Ik denk dat de meerderheid van de Spanjaarden zo denkt.” (Adriana, 25)
Er is in Spanje een hoge tolerantie voor corruptie. Corruptie komt voor in alle lagen van de samenleving: zowel de ‘elite’ als de ‘gewone’ mensen proberen overal hun voordeel uit te halen. Corruptieve praktijken worden echter vaak gerechtvaardigd op basis van algemeen geaccepteerde morele normen. Maar waar ligt, in de ogen van de werkloze jong volwassenen, de grens tussen welke vorm van corruptie moreel aanvaardbaar is en welke niet?