Stijgende peilingen en groeiende ledenaantallen: D66 in 2008 en 2009

2008 is in vele opzichten een goed jaar voor D66. De Tweede Kamerfractie, met name fractievoorzitter Pechtold, manifesteert zich duidelijk, onder meer door hard stelling te nemen tegen het „moralisme‟ van het kabinet en het „extremisme‟ van Geert Wilders. De partij stijgt fors in de peilingen, in december 2008 peilt Maurice de Hond zeventien zetels voor D66.³³⁰ Nog belangrijker vindt de partij de stijging in ledenaantallen. Volgens het DNPP is D66 de snelste groeiende partij van Nederland met meer dan 2000 nieuwe leden.³³¹

In de eerste maanden van 2009 zet die groei door. De opmars in de peilingen stagneert enigszins, maar de partij haalt nog altijd steevast tussen de vijftien en twintig zetels.

4.5.1 Conflict

In 2008 en 2009 ligt de nadruk in de berichtgeving over D66 niet zozeer op interne conflicten en tegenstellingen. D66-fractievoorzitter Alexander Pechtold speelt echter wel een van de hoofdrollen in een alsmaar terug kerende confrontatie die in de media steeds terugkomt: die tussen hem en PVV-leider Geert Wilders. In een reportage over de vrijheid van meningsuiting stelt de Volkskrant dat Pechtold in de liberale oppositie tegen Wilders de “markantste plaats” in neemt. “Pechtold is de antithese van de PVV-leider”, zo schrijft de krant.³³² Ook NRC Handelsblad ziet dat, daar waar andere partijen dat minder doen, Pechtold steevast “voluit weerwerk” levert tegen Wilders. Dit tot genoegen van de krant: “Het ongemak van de drie grote partijen (CDA, PvdA en VVD, DB) kenmerkt zich door de frase: „Wilders heeft een punt.‟ Maar Pechtold heeft gelijk: Wilders heeft meestal géén punt.”333

Volgens de Volkskrant is Geert Wilders zelfs de voornaamste reden voor het feit dat de “gedecimeerde partij” D66 weer in de “snellift” zit.

De geblondeerde voorman van de PVV is een zegen voor Pechtold, die diens diapositief is. Pechtold is het heertje, een tikje parmantig, dat in heldere bewoordingen permanent kond doet van zijn afschuw van Wilders‟ wereldbeeld (…) Zijn aanhangers smullen als hij declameert: „Meneer Wilders, u bent een bange man‟.334

In een later artikel presenteert de krant een onderzoek van TNS NIPO, waaruit blijkt dat de populariteit van Pechtold “een grote vlucht nam na het verschijnen van Wilders‟ film Fitna”.

330

„Kredietcrisis speelt Bos in de kaart‟, De Telegraaf, 15 december 2008.

331

Gerrit Voerman, Persbericht Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen: Aantal leden van de

politieke partijen daalt in 2008 licht, 15 januari 2009. 332

Ron Meerhof en Sheila Sitalsing, „Niet doen, joh; Reportage Vrijheid van meningsuiting volgens Den Haag‟,

de Volkskrant, 15 maart 2008. 333

„De zwaluw Pechtold‟ (commentaar), NRC Handelsblad, 21 april 2008.

334

„Wij durven te stellen dat de opkomst van D66 in direct verband staat met Pechtolds kritiek op die film‟, aldus een onderzoeker. „Pechtold is de enige die opstaat om met Wilders in debat te gaan‟, zeggen potentiële D66-kiezers tegen de onderzoekers.³³⁵

Hoe dan ook, de tegenstelling tussen Pechtold en Wilders keert steeds opnieuw in de berichtgeving terug. Zo spreekt Hans Wansink, politiek commentator van de Volkskrant, over “de populisten op de rechterflank én hun tegenpool Pechtold”336

, heeft NRC Handelsblad het in een interview met Wilders over D66-leider Pechtold als diens “grootste politieke tegenstander”³³⁷ en is Pechtold volgens het hoofdredactioneel van de Volkskrant de “felste bestrijder van Wilders”.³³⁸

Behalve tegen Wilders, zet D66 zich ook af tegen het kabinet. Volgens De Telegraaf maakt D66 “zeer terecht een punt van het betuttelen door dit moraliserende reli-linkse kabinet”.³³⁹ De Volkskrant ziet ook het nut van een liberale tegenbeweging en vindt dat D66 daarbinnen een “drijvende kracht” moet willen zijn: “Nederland heeft behoefte aan een krachtige, vrijzinnige oppositie tegen de christelijk-sociale betutteling.”340

De krant komt in een portret van D66 in januari 2009 opnieuw met de dubbele tegenstelling: D66 wordt neergezet als “redelijk alternatief voor extremisme en populisme ter linker- en rechterzijde, maar ook als vrijzinnige partij versus een betuttelend kabinet.”341

Dat leidt er toe, zo stelt de krant in een analyse van de partij in aanloop naar het voorjaarscongres in maart 2009, dat D66 veel “vrijzinnige kiezers weglokt bij de PvdA en het CDA”.342

De vrijzinnigheid die D66 zet tegenover het moralisme van het kabinet, slaat volgens de krant aan.

4.5.2 Negativiteit

De Telegraaf draagt het overwegend negatieve beeld van D66 uit de voorgaande jaren ook bij het begin van 2008 weer uit. In een hoofdredactioneel commentaar over het 60-jarig jubileum van de VVD, haalt de krant nog eens flink uit naar D66. Dit naar aanleiding van het motto dat VVD-leider Rutte hanteert voor zijn partij, een „logisch alternatief‟.

Ouderen weten nog dat D66 zich ooit profileerde als het „redelijk alternatief‟. Sindsdien is het bergafwaarts gegaan met die partij en dat is ook logisch. Een partij die zich profileert als

335

Theo Koelé en Natalie Righton, „D66: vrijzinnige magneet van het midden‟, de Volkskrant, 6 januari 2009.

336

Hans Wansink, (commentaar), de Volkskrant, 3 mei 2008.

337

Herman Staal en Derk Stokmans, „„We staan pas aan het begin van ons avontuur‟, Geert Wilders en zijn PVV na Fitna‟, NRC Handelsblad, 24 mei 2008.

338

„D66 doet weer mee‟ (commentaar), de Volkskrant, 19 april 2008.

339

„Bijwagen‟ (commentaar), De Telegraaf, 21 april 2008.

340

„D66 doet weer mee‟ (commentaar), de Volkskrant, 19 april 2008.

341

Theo Koelé en Natalie Righton, „D66: vrijzinnige magneet van het midden‟, de Volkskrant, 6 januari 2009.

342

Yvonne Doorduyn en Ron Meerhof, „Pleisterplaats voor doctorandussen; D66 lokt grote groepen hoog opgeleide en vrijzinnige kiezers weg bij de PvdA en het CDA‟, de Volkskrant, 7 maart 2009.

alternatief vindt blijkbaar zelf dat men zo weinig te bieden heeft dat geen kiezer de partij van harte steunt maar alleen als alternatief. Zo‟n houding is niet bescheiden, maar toont een gebrek aan zelfvertrouwen.³⁴³

Rondom het voorjaarscongres van D66 in april 2008 is bij de Volkskrant en NRC Handelsblad heel duidelijk een kentering in de berichtgeving waar te nemen. Beide kranten komen op de dag van congres, 19 april, met grote verhalen waarin verslag wordt gedaan van de opleving van D66. „D66 doet weer mee, dankzij leider Alexander Pechtold‟, zo kopt NRC Handelsblad. De krant schrijft: “D66 heeft reden tot dansen, vandaag, op het congres. De partij lijkt terug van weggeweest.” D66 is onder aanvoering van Pechtold “opgebloeid”. “Opvallend is dat D66 ook buiten de grote steden weer een achterban krijgt.” 344

De Volkskrant heeft eveneens oog voor de ontwikkeling van D66, een partij met drie zetels, “amper genoeg om een deuk in een pakje boter te slaan en een dramatisch dieptepunt in het 42-jarige bestaan van de partij”.

In 1994 piekten de democraten onder Hans van Mierlo nog met 24 zetels. Nadat D66 in Balkenende II meeregeerde, de stekker uit het kabinet trok en bijna ten onder ging aan intern geruzie, werd de partij bij de verkiezingen van 2006 gehalveerd (…) Wat volgde, was evenwel geen barre tocht door de woestijn, maar triomf. Calimero zit in de lift - de snellift, wel te verstaan (…) Het nieuwe elan is overal.345

Ook in hun hoofdredactionele commentaren staan positieve woorden, maar is er ook aandacht voor de broosheid van het succes. D66 wint in toenemende mate aan populariteit onder de kiezers, constateert NRC Handelsblad. De krant heeft echter ook oog voor het feit dat dat wel eens anders is geweest: “Er is sindsdien (sinds 1994, DB) een hele generatie Nederlanders opgegroeid voor wie D66 en zetelwinst een nog niet eerder vertoonde combinatie vormen.”³⁴⁶ De krant roemt het weerwerk dat Pechtolds D66 biedt tegen de PVV van Wilders. D66 is volgens de krant “aantrekkelijk als vluchtheuvel, weg van de populistische bewegingen”. De kop „De zwaluw Pechtold‟ verraadt echter de houding van de krant: één zwaluw maakt nog geen zomer.

Het commentaar van de Volkskrant heeft dezelfde strekking. De krant constateert dat de rust in de partijgelederen weer is teruggekeerd. Pechtold maakt volgens de krant vooral gebruik van de politieke ruimte die hem door anderen wordt gelaten. “Voor het eerst sinds jaren kunnen de leden van

343

„Bescheiden‟ (commentaar), De Telegraaf, 28 januari 2008.

344

Sandra Heerma van Voss, „Opgebloeid Kereltje; D66 doet weer mee, dankzij leider Alexander Pechtold‟,

NRC Handelsblad, 19 april 2008. 345

Theo Koelé en Sheila Sitalsing, „Pechtold, het eloquente alternatief‟, de Volkskrant, 19 april 2008.

346

D66 de toekomst met enig vertrouwen tegemoet zien”, zo wordt geschreven.347

Het woordje „enig‟ verraadt ook hier dat nog niet al te hoog van de toren hoeft te worden geblazen.

Het voorzichtig optimistische beeld dat NRC Handelsblad en de Volkskrant van D66 neerzetten, is niet terug te vinden in De Telegraaf. De krant blijft onverminderd negatief. Een hoofdredactioneel commentaar na het congres geeft die stellingname goed weer. “De vermeende opleving van de politieke dwerg D66 heeft niets meer om het lijf dan dat sommigen een vluchtheuveltje zoeken in het rumoerige politieke landschap.” 348

En al die belangstelling voor de partij beoordeelt De Telegraaf als “niet meer dan tijdverdrijf van verschillende media”.

Het gedachtegoed van de democraten, voor zover ze dat ook hebben kunnen realiseren, is op sterven na dood. Van gekozen minister-president, referenda tot aan gekozen burgemeester; het is er allemaal niet van gekomen. De partij is inderdaad een boompje dat bij elk zuchtje wind kan omwaaien. Dat is ook meteen de politieke betekenis van deze stroming.³⁴⁹

Dit alles brengt de krant tot de conclusie dat D66 niet meer dan een “bijwagen van de Nederlandse politiek” is.

In september brengt de krant de partij opnieuw negatief voor het voetlicht. Aanleiding is het zogeheten Burgerforum Kiesstelsel dat Pechtold als minister van Bestuurlijke Vernieuwing instelde. Dat adviesorgaan kreeg miljoenen, maar de krant constateert: “Hun adviezen zijn dit jaar grotendeels terzijde geschoven.” De Telegraaf geeft opponenten van D66 de ruimte fors uit te halen. “Pechtold heeft deze mensen gebruikt. Er is veel geld uitgegeven ter meerdere eer en glorie van D66”, aldus SP-Kamerlid Ronald van Raak. Ook VVD‟er Willibrord van Beek hekelt het „D66-speeltje‟.³⁵⁰

Dat de wederopstanding van D66 in andere kranten wel serieus genomen wordt, blijkt wel uit het feit dat ook politieke commentatoren weer serieus rekening houden met D66. Zo oppert Hans Wansink van de Volkskrant begin mei 2008 de suggestie dat D66 wel weer eens nodig zou kunnen zijn in een volgend kabinet. In een analyse over de „regeerbaarheid‟ van ons land stelt hij: “Vergeet intussen D66 niet, een partij met ervaring in uiteenlopende kabinetten die meer dan één coalitie aan een meerderheid kan helpen.”351

En Marc Chavannes, politiek columnist van NRC Handelsblad, constateert dat Pechtold, “verrezen uit de as van een politiek onhandige fractie”, als leider van een driemansfractie kon uitgroeien tot dé oppositieleider. Hij stelt dat kiezers zich thuis voelen bij “zijn sociaal voelende moderne redelijkheid”.352

347

„D66 doet weer mee‟ (commentaar), de Volkskrant, 19 april 2008.

348

„Bijwagen‟ (commentaar), De Telegraaf, 21 april 2008.

349

Idem.

350

Dennis Naaktgeboren, „Oud-minister op matje voor kapitale strop‟, De Telegraaf, 10 september 2008.

351

Hans Wansink, (commentaar), de Volkskrant, 3 mei 2008.

352

Marc Chavannes, „Opklaringen: Verdwijnt de PvdA straks uit het schap?‟ (commentaar), NRC Handelsblad, 14 juli 2008.

De Volkskrant wijdt in oktober een artikel aan het standpunt van D66 dat alleenstaanden meer aandacht verdienen in de politiek: „Ben je single, dan is D66 jouw partij‟. “Een slimme zet”, zo citeert de krant Gerrit Voerman van het DNPP. Dergelijke aandacht voor specifieke politieke ideeën geeft aan dat de partij, hoewel ze nog altijd maar drie zetels heeft, er in de ogen van de krant toe doet.³⁵³

De positieve berichtgeving houdt aan rondom het najaarscongres van D66 in november 2008. Volgens NRC Handelsblad zijn het “mooie tijden” voor D66-aanhangers met gunstige peilingen, nieuwe leden en opnieuw actief wordende afdelingen. Dit alles maakt volgens de krant dat er op het congres een geur hing, van “succes, bijgemengd met een lichte verbazing en een vleugje ongeloof”.354

Begin 2009 is het beeld van D66 nog steeds goed. De Volkskrant wijdt op 6 januari haar zogenoemde „Dinsdagprofiel‟ aan de partij en zet daarin een zeer positief beeld neer. De krant roept de partij, in navolging van opiniepeiler Maurice de Hond, uit tot “Grote winnaar van 2008”. In het stuk wordt ingegaan op de belangrijke rol van fractievoorzitter Pechtold, de “indrukwekkende” ledenaanwas en de inhoudelijke agenda van de partij. Verder komen zowel D66‟ers als politieke tegenstanders aan het woord en worden de resultaten van kiezersonderzoeken erbij gehaald, waaruit onder meer blijkt “dat jongeren zich aangetrokken voelen tot D66”.355

Maar ook in dit portret van de partij wordt stil gestaan bij het recente verleden, waarin het beeld van de partij beduidend minder positief was:

Die aardige Democraten vochten elkaar op het Binnenhof nog maar enkele jaren geleden de tent uit. Onenigheid tussen Pechtold (toen minister) en fractieleider Boris Dittrich leidde tot een dieptepunt in de partijpolitieke geschiedenis: het „gezwabber‟ (dixit partijveteraan Staal) rondom de Uruzgan-missie.³⁵⁶

De Volkskrant maakt uit dit portret ook nog haar eigen nieuws. Een opmerking van partijvoorzitter Ingrid van Engelshoven dat, wanneer de peilingen zich doorzetten, het “een hele kluif” zal zijn om voldoende raadsleden te vinden, is voor de krant aanleiding op de voorpagina te melden: „D66 naarstig op zoek naar politiek talent‟.357

Het gevolg van deze media-aandacht, die meer weg heeft van een ledenwervingsactie, laat zich raden: in de dagen en weken na het artikel melden zich honderden nieuwe leden aan.

Dat de negatieve beeldvorming rond D66 en fractievoorzitter Pechtold veelal ten positieve gekeerd is, blijkt niet alleen in artikelen over de partij zelf, maar ook in stukken die in eerste instantie helemaal niet over D66 gaan. Goede voorbeelden daarvan zijn twee interviews die de Volkskrant publiceert, in januari 2009 met VVD-leider Mark Rutte, in februari met SP-Kamerlid Harry van

353

Yvonne Doorduyn, „Pechtold: ben je single, dan is D66 jouw partij‟, de Volkskrant, 25 oktober 2008.

354

Derk Stokmans, „Ex-VVD‟ers treffen elkaar bij D66‟, NRC Handelsblad, 10 november 2008.

355

Theo Koelé en Natalie Righton, „D66: vrijzinnige magneet van het midden‟, de Volkskrant, 6 januari 2009.

356

Koelé en Righton, „D66: vrijzinnige magneet van het midden‟.

357

Bommel. Zo wordt in de inleiding van het vraaggesprek met Rutte de vraag opgeworpen of D66 niet beter oppositie voert dan de VVD. Verderop merkt de krant op dat Wilders en Pechtold het migratiedebat bepalen. En ook schrijft de krant: “Toch domineert Pechtold meer dan Rutte de media.”358

Een vergelijkbare opmerking maakt de krant drie weken later in het interview met Van Bommel. Hem wordt de stelling voorgelegd: “De SP is de grootste oppositiepartij met 25 zetels, maar Pechtold van D66 is met drie zetels zichtbaarder.”359

In diezelfde periode lijkt het voor Telegraaf-columnist Rob Hoogland weer eens tijd om flink uit te halen naar D66, en naar Pechtold in het bijzonder. Naar aanleiding van diens reactie op het instellen van de commissie-Davids, die de politieke besluitvorming rondom de Nederlandse deelname aan de oorlog in Irak onderzoekt, schrijft Hoogland dat Davids ongetwijfeld geschrokken is van de reacties van de oppositiepartijen:

Neem Pechtold. Hoeveel zetels heeft dat mannetje ook alweer? O ja: drie. Slechts eentje meer dan de SGP, om een voorbeeld te noemen. Maar SGP-leider Bas van der Vlies zou willen dat hij bij publieke tv-programma‟s als Nova en Pauw & Witteman twee derde van de spreektijd zou krijgen die de D66-voorman daar wordt gegund. Wat wist-ie het weer allemaal verschrikkelijk goed, onze Alexander, die een parlementaire enquête eist (…) We zijn in financieel-economische nood, meneer Pechtold. Doe dus gewoon eens je werk en red het land.³⁶⁰

Wanneer D66 op 7 maart voor een congres bijeenkomt, besteden NRC Handelsblad en de Volkskrant daar, in tegenstelling tot De Telegraaf, volop aandacht aan. De Volkskrant constateert in een voorbeschouwing onder de kop „Pleisterplaats voor doctorandussen‟ dat D66 grote groepen hoogopgeleide en vrijzinnige kiezers wegtrekt bij de PvdA en het CDA. De krant presenteert een kiezersonderzoek waaruit blijkt dat mensen vooral naar D66 switchen vanwege de “duidelijk lijn”. Toch blijft het verleden de partij achtervolgen, want ook nu komt de Volkskrant erop terug:

De blunders van drie jaar geleden als regeringspartij zijn vergeten; het gepruts van Boris Dittrich met Uruzgan, de vileine tweestrijd met Lousewies van der Laan, Hans van Mierlo die hardop twijfelt aan het bestaansrecht van D66.³⁶¹

“Vergeten en vergeven”, zo voegt de krant er nog aan toe. Maar juist door er steeds weer even aan te herinneren, is de vraag in hoeverre van „vergeten‟ bij de lezer sprake zal zijn.

De verslagen van het congres geven niettemin een beeld van een partij in opperbeste stemming. Beide kranten zien een grote opkomst, waardoor de gehuurde zaal veel te klein was. Volgens NRC

358

Bart Dirks en Douwe Douwes, „Geen gezelschapsspel‟, de Volkskrant, 17 januari 2009.

359

Bart Dirks en Kim van Keken, „De eeuwige opposant‟, de Volkskrant, 10 februari 2009.

360

Rob Hoogland, „Overvloeiing‟, De Telegraaf, 4 februari 2009.

361

Yvonne Doorduyn en Ron Meerhof, „Pleisterplaats voor doctorandussen; D66 lokt grote groepen hoog opgeleide en vrijzinnige kiezers weg bij de PvdA en het CDA‟, de Volkskrant, 7 maart 2009.

Handelsblad mocht dat echter “de pret niet drukken, daarvoor zijn de peilingen te mooi”.³⁶² De Volkskrant ziet “volop frisse gezichten” en opent het artikel met een voor D66 zeer gunstig beeld:

Crisis. Het eerste woord dat D66-leider Alexander Pechtold gebruikt in zijn speech slaat op de toestand in Nederland, nadrukkelijk niét op die in zijn partij. Maar liefst elfhonderd leden verdringen zich zaterdag op het partijcongres in de Doelen. „Het zindert bij ons‟, zegt voorzitter Ingrid van Engelshoven.³⁶³

4.5.3 Personalisering

Het moge duidelijk zijn dat een groot deel van de wederopstanding van D66 wordt toegeschreven aan slechts één persoon: fractievoorzitter in de Tweede Kamer Alexander Pechtold. Dat beeld vinden we in de kranten voor het eerst echt terug in de berichtgeving rondom het voorjaarscongres van de partij in april 2008. Koppen als „Pechtold, het eloquente alternatief‟ (de Volkskrant, 19 april) en „D66 doet weer mee, dankzij leider Alexander Pechtold‟ (NRC Handelsblad, 19 april) geven dat duidelijk aan. Als gevolg daarvan duiken in de krantenkolommen ook steeds vaker typeringen van Pechtolds stijl en persoonlijkheid op. NRC Handelsblad verwoordt het zo:

Zijn partij heeft maar drie zetels, maar de ster van Alexander Pechtold (1965) is rijzende. Het afgelopen jaar is hij gegroeid in de rol van oppositieleider. Pechtold verstaat als geen ander de kunst van het spreken in de Tweede Kamer: een sierlijke aanloop, een spiedende, zijwaarste blik richting tv-camera, hand aan de microfoon, en péts, een goed geformuleerde sneer richting kabinet of voorgaande spreker (…) Pechtold is een gesoigneerd man (…) Hij draagt manchetknopen, een mooi horloge en pakken van goede snit, in beschaafd grijs en blauw. Zijn sluike haar glanst.³⁶⁴

De Volkskrant komt met een vergelijkbare typering:

Alsof hij zesentwintig zetels heeft. Minimaal. Zo ontspannen drentelt Alexander Pechtold over het Binnenhof (…) Zo gretig staat hij te dansen voor de interruptiemicrofoon in de debatzaal van het parlement en debiteert hij zijn oneliners (…) Pechtold is het heertje, een tikje parmantig, dat in heldere bewoordingen permanent kond doet van zijn afschuw van Wilders‟ wereldbeeld én van „het gemoraliseer‟ van het rood-christelijke kabinet.365

In NRC Handelsblad is er ook aandacht voor Pechtolds privé-leven. De krant schrijft over zijn vrouw Froukje, over kinderen Elske en Jacco en over de achttien jaar oude Volvo van de D66-voorman,

362

Pieter van Os, „Partijleider Pechtold viert economische crisis‟, NRC Handelsblad, 9 maart 2009.

363

Theo Koelé, „Volop frisse gezichten bij D66; Twee jaar geleden geboekte zaal blijkt te klein om

In document Inhoudsopgave Inleiding 3 (pagina 70-84)