5 Conclusie 86
5.5 Slotwoord 92
In 2006 werd Daniel Sowerby door het Gerechtshof Leeuwarden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.342 Tijdens het proces hield raadsman Willem Anker een vurig pleidooi over de gevolgen die het opleggen van de levenslange gevangenisstraf voor de gestrafte met zich
meebrengt. “Levenslang is inhumaan. De naam van de veroordeelde wordt doorgekrast. Het is in feite een levend-doodverklaring.”343 Anker wees er ook op dat de tenuitvoerlegging van de straf, in tegenstelling tot bij de maatregel tbs, niet onderworpen is aan periodieke controle van de noodzaak tot voortzetting van de tenuitvoerlegging. Hij pleitte dan ook voor een vergelijkbare toetsingsmogelijkheid, zodat levenslanggestraften nog enige hoop op invrijheidstelling kunnen koesteren.
Raadsman Anker hield zijn pleidooi acht jaar geleden. Uit dit onderzoek is gebleken dat de door hem beschreven situatie onveranderd is gebleven. Niets wijst er op dat levenslanggestraften een reële kans op invrijheidstelling hebben en van een periodieke toetsing van de straf is nog steeds geen sprake. Gelet op de uitspraak van de Grote Kamer in de zaak Vinter e.a. vs. Verenigd
Koninkrijk is het niet ondenkbaar dat het EHRM een in de toekomst mogelijk ingediende klacht
tegen Nederland gegrond zal verklaren en tot het oordeel zal komen dat de mogelijkheid tot het verlenen van gratie aan levenslanggestraften in Nederland slechts een papieren werkelijkheid betreft. Nederland zal haar wetgeving en gratiebeleid dan ook moeten aanpassen om te voldoen aan de Europees mensenrechtelijke standaard die uit het EVRM voortvloeit. Tot die tijd is het opleggen van een levenslange gevangenisstraf niets meer dan het uitspreken van een levend- doodverklaring.
342 Gerechtshof Leeuwarden 22 december 2006, LJN BC6273. 343 Volkskrant 20 april 2006.
94
Bibliografie
HANDBOEKEN & BUNDELSVan Bemmelen 1954
J.M. van Bemmelen, “Gedenkt der gevangenen. Opstellen over de hervorming van het strafrecht
en het gevangeniswezen”, ’s-Gravenhage: Nijhoff 1954.
De Berk 2010
L. de Berk, “Lucia de B. Levenslang en tbs”, Utrecht: Arbeiderspers 2010.
Bertram 2012
L. Bertram, “Imprisonment as an alternative to the death penalty: Historical observations
complementary to an emerging discussion”, in: H. Nelen & J. Claessen (red.), “Beyond the Death Penalty: Reflections on Punishment”, Antwerpen: Intersentia 2012.
Bilderdijk 1811
W. Bilderdijk, “Code Pénal, Édition officielle | Wetboek van het Strafrecht. Officiële uitgave”, Amsterdam/Rotterdam: Joh. Allart en Immerzeel en Comp. 1811.
Faber e.a. 1989
S. Faber, S. van Ruller, C. Fijnaut e.a., “Criminaliteit in de 19e eeuw”, Hollandse Studiën 22, Hilversum 1989.
Harteveld e.a. 2004
A. Harteveld, B. Keulen en H.G.M. Krabbe, “Het EVRM en het Nederlandse strafprocesrecht”, Deventer, Kluwer 2004.
De Keijser 2000
J.W. de Keijser, “Punishment and purpose. From moral Theory to Punishment in Action”, (diss. Leiden), Amsterdam: Thela Thesis 2000.
95 Kelk 2010
C. Kelk, “Studieboek materieel strafrecht”, Deventer, Kluwer 2010.
Knigge 1988
G. Knigge, “Het irrationele van de straf”, Arnhem: Gouda Quint 1988.
Van Laanen 2003
F. van Laanen, “Levenslange gevangenisstraf in het sanctiestelsel van de eenentwintigste eeuw”, in: M.S. Groenhuijsen & J.B.H.M. Simmelink (red.), “Glijdende schalen” (De Hullubundel), Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2003.
Michiels 1982
J.M. Michiels, “Cesare Beccaria over misdaden en straffen”, Antwerpen/Zwolle, Kluwer,Tjeenk Willink, 1982.
Mertens 2008
T. Mertens, “Fundering voor de metafysica van de zeden”, Amsterdam: Boom Uitgevers, 2008.
Mevis 2009
P.A.M. Mevis, “Capita strafrecht, een thematische inleiding”, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2009.
Muller en Vegter 2005
S. van Ruller, “Geschiedenis van de vrijheidsbeneming”, in : E.R. Muller en P.C. Vegter (red.), “Detentie. Gevangen in Nederland”, Alphen aan den Rijn: Kluwer 2005.
Smidt 1891
H.J. Smidt, “Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht: volledige verzameling van
regeeringsontwerpen, gewisselde stukken ,gevoerde beraadslagingen, enz.”, Haarlem: H.D.
96 Uygul e.a. 2010
D. Uygul, T. Deckwitz en W.F. van Hattum, “De gevangenisstraf van de toekomst: bundel naar
aanleiding van het veertigjarig bestaan van de Bezoekgroep Norgerhaven”, Groningen:
copyright 2010.
Van Wely 2013
M. van Wely, “Levenslang! De straf en de daders”, Deventer: Just Publishers 2013.
Weterings 2013
V. Weterings, “Maria Catharina Swanenburg”, in: E. Kloek, “1001 vrouwen van de
Nederlandse geschiedenis.”, Nijmegen: Van Tilt 2013.
ARTIKELEN Hirsch Ballin 2010
E.M.H. Hirsch Ballin, “Van twee kanten. De tenuitvoerlegging van de levenslange
gevangenisstraf. De duur van de levenslange gevangenisstraf”, Rechtsgeleerdheid Magazijn
THEMIS 2010, nr. 2.
Claessen en Meijer 2013
J. Claessen en S. Meijer, “De levenslange gevangenisstraf: hoe lang nog?”, Nieuwsbrief Strafrecht 2013, nr. 10.
Van Hattum 2005
W.F. van Hattum, “Het irrationele van de levenslange straf. De levenslange gevangenisstraf in
Nederland in het licht van de rechtspraak van het EHRM en andere Europese ontwikkelingen”,
in: A. Harteveld, D.H. de Jong & E.F. Stamhuis (red.), “Systeem in ontwikkeling” (Kniggebundel), Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2005.
Van Hattum 2006
W.F. van Hattum, “De levenslange gevangenisstraf en de toevalsfactor”, Delikt en Delinkwent 2006, nr. 52.
97 Van Hattum 2009
W.F. van Hattum, “In de daad een mens. De gratieprocedure levenslanggestraften:
departementaal beleid en magistratelijk toezicht, vroeger en nu”, Delikt en Delinkwent 2009, nr.
24.
Van Hattum 2010
W.F. van Hattum, “De tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. Levenslange
gevangenisstraf behoort in beginsel tijdelijk te zijn”, Rechtsgeleerd magazijn THEMIS 2010, nr.
1.
Van Hattum 2012
W.F. van Hattum, “Het Forum humane tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf”, Ars Aequi 2012, nr. 4.
Van Hattum 2013
W.F. van Hattum, “Levenslang post Vinter. Over de gevolgen van de uitspraak van 9 juli 2013
van het EHRM voor de Nederlandse levenslange gevangenisstraf”, Nederlands Juristenblad
2013, nr. 29.
Van Hattum 2013b
W.F. van Hattum, “Het aanzien van de Staat. Over de praktijk van de tenuitvoerlegging van de
levenslange straf”, Justitiële Verkenningen 2013, nr. 2.
Van Hattum 2013c
W.F. van Hattum, “De rechter, de minister en de levenslange gevangenisstraf”, Tijdschrift Voor de Rechterlijke Macht 2013, nr. 7.
Hoekendijk en Kommer 2011
G. Hoekendijk en M. Kommer, “strafdoelen en tenuitvoerlegging: perspectief op een nieuwe
98 Kwakman 2007
N.J.M. Kwakman, “Het rationele van de straf. Levenslang: een offer aan de rede of aan de
emotie?”, Delikt en Delinkwent 2007, nr. 71.
Noorduyn 2007
C.W. Noorduyn, “Levenslang, gratie en artikel 5 lid 4 EVRM”, Strafblad 2007, nr. 3.
Van De Sande 2007
L. van de Sande, “De tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf, een paradoxale
taak. Een beschouwing vanuit de praktijk van het Nederlandse gevangeniswezen”,
Ontmoetingen: Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, 2007, nr. 13.
Schravendijk 1957
O.E. Schravendijk, “Praktijk der levenslange gevangenisstraf. Enige gegevens omtrent het
verloop sinds 1886 van de aan commune delinquenten opgelegde levenslange gevangenisstraf”,
Maandschrift voor het gevangeniswezen 1957.
Suurmond en Van Velthoven 2008
G. Suurmond en B.C.J. van Velthoven, “Werkt gevangenisstraf echt niet? Criminologen als
struisvogels”, Justitiële verkenningen 2008, nr. 2.
Ten Voorde 2002
J.M. ten Voorde, “Weer die levenslange gevangenisstraf”, Nederlands Juristenblad 2002, nr. 27.
Ten Voorde 2003
J.M. ten Voorde, “Het ontstaan en de ontwikkeling van de levenslange gevangenisstraf in
99 Van Westerloo 2006
G. van Westerloo, “Hoge Raad bezorgt over verharding strafklimaat.”, in: NRC Handelsblad 6 mei 2006. DIGITALE BRONNEN www.bnr.nl www.cpt.coe.int www.forumlevenslang.nl http://leiden.courant.nu www.nd.nl www.officielebekendmakingen.nl www.rechtspraak.nl www.rsj.nl www.statengeneraaldigitaal.nl www.volkskrant.nl www.wetten.nl www.wodc.nl http://zoeken.krantenbankzeeland.nl
RAPPORTEN, ONDERZOEKEN & AANBEVELINGEN Anker en Anker Strafrechtadvocaten 2005
Anker en Anker Strafrechtadvocaten, “Overzicht levenslanggestraften in Nederland, 2013 (bijgewerkt tot 22 augustus 2013)”. Te raadplegen via www.hethaagsecomplot.nl/doc/anker-en- anker-overzicht-levenslang.pdf
CPT/Inf (2012) 21
Europees Comité voor de Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende
Behandeling of Bestraffing, “Report to the government of the Netherlands on the visit to the
Netherlands carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 10 to 21 October 2011.” Te raadplegen via
100 CPT/Inf (2012) 26
Europees Comité voor de Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende
Behandeling of Bestraffing, “Rapport au Conseil fédéral suisse relatif à la visite effectuée en
Suisse par le Comité Européen pour la Prévention de la Torture et des peines ou traitements Inhumains ou Dégredants du 10 au 20 octrobe 2011.” Te raadplegen via
http://www.cpt.coe.int/documents/che/2012-26-inf-fra.pdf
CPT/Inf (2012) 32
Europees Comité voor de Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende
Behandeling of Bestraffing, “Report to the Bulgarian government on the visit to Bulgaria carried
out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 4 to 10 May 2012.” Te raadplegen via
http://www.cpt.coe.int/documents/bgr/2012-32-inf-eng.pdf
Factsheet Forum Levenslang 2011
Stichting Forum Levenslang, “Factsheet. Feitelijke gegevens over de levenslange
gevangenisstraf”, Groningen: Stichting Forum Levenslang 2011. Te raadplegen via
www.forumlevenslang.nl/factsheet.pdf
Factsheet WODC 2011
Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum, “Factsheet Ontwikkeling in de
strafrechtelijke recidive van ex-terbeschikkinggestelden.” Te raadplegen via
http://www.wodc.nl/images/fs-2011-6_tcm44-413216.pdf
Nieuwsbrief Forum Levenslang april 2014
Stichting Forum Levenslang, “Nieuwsbrief april 2014. Nieuws en statistieken over de
levenslange gevangenisstraf”, Groningen: Stichting Forum Levenslang 2014. Te raadplegen via
101 RSJ 2008
Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, “Nieuwsbrief Congres De jaren tellen”, 6 maart 2008. Te raadplegen via
http://www.rsj.nl/Images/Nieuwsbrief%20jrg%203%20congres_tcm60-98447.pdf
Verhaert 2009
E. Verhaert, “De maakbare mens: de relatie tussen ideologie en strafdoelen”, Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, 2009. Te raadplegen via
http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/392/982/RUG01-001392982_2010_0001_AC.pdf REGELGEVING & PARLEMENTAIRE STUKKEN
Raad van Europa, Comité van Ministers, Resolution (76) 2: On the treatment of longterm
prisoners, 17 February 1976.
Raad van Europa, Comité van Ministers, Recommendation (2003) 22 on conditional release
(parole), 24 September 2003.
Raad van Europa, Comité van Ministers, Recommendation 2006 (2) on the European Prison
Rules, 11 January 2006.
Besluit van 11 december 1813 (Houdende bepalingen ten aanzien van de Lijfstraffelijke Regtsoefening in de Vereenigde Nederlanden), Stb. 1813, 10.
Wet van 17 september 1870 (Tot afschaffing der doodstraf), Stb. 1870, 162. Wet van 3 maart 1881 (Wetboek van Strafrecht), Stb. 1886, 6.
Wet van 14 december 1951 (Beginselenwet Gevangeniswezen), Stb. 1951, 596.
Rijkswet van 28 oktober 1954 (Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden), Stb. 1954, 503. Wet van 23 december 1987 (Gratiewet), Stb. 1987, 598.
Wet van 18 juni 1998 (Penitentiaire Beginselenwet), Stb. 1998, 430.
Wet van 22 december 2005 (Herijking wettelijke strafmaxima), Stb. 2006, 11 Regeling van 20 december 2010 (Staatsregeling Sint Maarten), AB 2010, GT nr. 1.
102 Aanhangsel Handelingen II 2003/04, nr. 1972. Aanhangsel Handelingen II 2011/12, nr. 832. Aanhangsel Handelingen II 2013/2014, nr. 1336. Circulaire d.d. 7 juni 1978, nr. 133/378 PI 1980, 79. Handelingen II 1869/70, p. 1483-1488. Handelingen II 1956/57, 4500, p. 2307-2308. Kamerstukken I 1994/95, 22 855 (R 1451), nr. 22a. Kamerstukken II 1846/47, XII, nr. 40. Kamerstukken II 1869/70, 80, nrs. 3 en 4. Kamerstukken II 1979/80, 16 126, nr. 3. Kamerstukken II 1984/85, 19 075, nr. 3. Kamerstukken II 1993/94, 22 999, nrs. 10 en 11. Kamerstukken II 1994/95, 24 263, nr. 3. Kamerstukken II 2003/04, 28 484, nr. 34. Kamerstukken II 2009/10, 24 587, nr. 377. Kamerstukken II 2009/10, 32 123 VI, nr. 10. Kamerstukken II 2011/12, 24 587, nr. 464. JURISPRUDENTIE
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
EHRM 18 januari 1978, nr. 5310/71 (Ierland vs. Verenigd Koninkrijk). EHRM 24 oktober 1979, nr. 6301/73 (Winterwerp/Nederland).
EHRM 5 november 1981, nr. 7215/75 (X/Verenigd Koninkrijk). EHRM 2 maart 1987, nr. 9787/82 (Weeks/Verenigd Koninkrijk. EHRM 18 juli 1994, nr. 15484/89 (Wynne/Verenigd Koninkrijk). EHRM 29 mei 2001, nr. 63716/00 (Sawoniuk/Verenigd Koninkrijk). EHRM 28 mei 2002, nr. 46295/99 (Stafford/Verenigd Koninkrijk).
EHRM 26 september 2002, nr. 29212/95 (Benjamin en Wilson/Verenigd Koninkrijk). EHRM 11 april 2006, nr. 19324/02 (Léger/Frankrijk).
EHRM (GK) 12 februari 2008, nr. 21906/04 (Kafkaris/Cyprus). EHRM 17 december 2009, nr. 19359/04 (M/Duitsland).
103 EHRM 5 april 2011, nr. 4413/06 (Törköly/Hongarije).
EHRM 17 januari 2012, nrs. 66060/09, 130/10 & 3896/10 (Vinter e.a./Verenigd Koninkrijk). EHRM (GK) 9 juli 2013, nrs. 66060/09, 130/10 & 3896/10 (Vinter e.a./Verenigd Koninkrijk). EHRM (GK) 21 oktober 2013, nr. 42750/09 (Del Rio Prada/Spanje).
EHRM 20 mei 2014, nr. 73593/10 (Magyar/Hongarije).
Britse Court of Appeal
Court of Appeal 23 juli 2008, 1 WLR 223 2009 (R. vs. Bieber).
Constitutioneel Hof Sint Maarten
Constitutioneel Hof Sint Maarten 15 augustus 2013, nr. 2013/1 (Ombudsman/regering Sint
Maarten).
Constitutioneel Hof Sint Maarten 8 november 2013, nr. 2013/1 (Ombudsman/regering Sint
Maarten).
Hoge Raad
Hoge Raad 9 maart 1999, LJN ZD1464. Hoge Raad 16 juni 2009, LJN BF3741. Hoge Raad 22 februari 2011, LJN BO6341. Hoge Raad 22 februari 2011, LJN BO6364. Hoge Raad 22 februari 2011, LJN BO6150.
Hoge Raad 14 november 2011, ECLI:NL:HR:2011:BR3058. Hoge Raad 26 november 2013, ECLI:NL:HR:2013:1420.
Gerechtshoven
Gerechtshof Amsterdam 13 juli 2006, LJN AY3864. Gerechtshof Amsterdam 31 mei 2012, LJN BW7090. Gerechtshof Arnhem 12 juli 2006, LJN AX9524. Gerechtshof Arnhem 14 april 2010, LJN BM0876.
104
Gerechtshof ’s-Gravenhage 23 november 2010, LJN B05022. Gerechtshof ’s-Gravenhage 3 maart 2011, LJN BP6640. Gerechtshof ’s-Gravenhage 23 maart 2011, LJN BP8649. Gerechtshof ’s-Gravenhage 25 oktober 2012, LJN BY1241. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch 26 april 1996, LJN BY4921. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch 30 juli 2002, LJN AE5920. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch 14 juli 2005, LJN AT9335. Gerechtshof ’s-Hertogenbosch 4 mei 2012, LJN BW4902. Gerechtshof Leeuwarden 22 april 2006, LJN BC6273.
Rechtbanken
Rechtbank Almelo 14 november 2006, LJN AZ2344.
Rechtbank Amsterdam 29 januari 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:1294. Rechtbank Amsterdam 11 juli 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:4178. Rechtbank Arnhem 7 maart 2008, LJN BC6028.
Rechtbank ’s-Gravenhage 2 oktober 2007, LJN BB4626. Rechtbank ’s-Gravenhage 22 april 2010, LJN BM1948.
Rechtbank ’s-Gravenhage 28 april 2014, ECLI:NL:RBDHA:2014:5126. Rechtbank Midden-Nederland 12 juli 2013, ECLI:NL:RBMNE:2013:2716. Rechtbank Noord-Nederland 5 maart 2013, LJN BZ3265.
Rechtbank Utrecht 28 april 2010, LJN BM2730.
Rechtbank Zwolle-Lelystad 15 juni 2012, LJN BW8415. Rechtbank Zwolle-Lelystad 9 oktober 2012, LJN BY1168. Rechtbank Zwolle-Lelystad 16 oktober 2012, LJN BY0210. Rechtbank Zwolle-Lelystad 18 december 2012, LJN BY6566.