Risico’s voor het uitgavenniveau in de curatieve zorg 130 Zorgverzekeraars

PWC denkt dat door onvoldoende selectieve zorginkoop door de zorg- verzekeraars de grootste kansen voor een lager uitgavenniveau worden gemist. Zij schatten dit effect in op minimaal één miljard euro131. Ver- zekeraars richten zich nu vooral op fusies en op prijsconcurrentie via de hoogte van de premie, de mogelijkheden voor het laatste zijn overigens beperkt. De ex-post risicoverevening zorgt feitelijk voor een inperking van de bandbreedte tussen de laagste en de hoogste premies. Box 4.1 schets de werking van de risicoverevening.

Box 4.1: Risicoverevening132

Het risico dat zorgverzekeraars dragen hangt af van de risicoverevening. Indien het risicovereveningssysteem zo is vormgegeven dat een verzekeraar uitsluitend een normbedrag per verzekerde ontvangt op basis van niet door hem te beïnvloeden kenmerken, dan is de verzekeraar voor de volle honderd procent risicodragend. Dit staat bekend als ex ante verevening. Omdat deze echter (nog) niet corrigeert voor alle voorspelbare verliezen, blijft bij verzekeraars een prikkel tot risicoselectie bestaan. Daarom kent het model ook nog een heel scala aan compensaties op de behaalde ex ante budgetresultaten, de ex post verevening. In scherp contrast met de ex ante verevening neemt hierdoor de risicodragendheid van zorgverzekeraars wel af, soms verdwijnt die zelfs helemaal. Een verzekeraar die zijn schadelast verlaagt door goed in te kopen ziet dit dan in het geheel niet terug in zijn bedrijfsresultaat. Bij verzekerden met extreem hoge kosten komt tien procent van de kosten boven een drempelbedrag van ongeveer 20.000 euro voor rekening van de verzekeraar. De rest wordt gepoold naar rato van de deelbudgetten overige verstrekkingen en variabele ziektekosten. Het gaat om 0,8 procent van alle verzekerden en ongeveer acht procent van alle ziekenhuiskosten. Dit staat bekend als de hoge kosten compensatie (HKC).

Daardoor nog te weinig selectieve zorginkoop

Ex-post risicoverevening sneller afschaffen …

Verzekeraars concentreren zich nu vooral op het binnenhalen van nieuwe verzekerden en op het afslanken van de eigen organisaties. Selectieve zorginkoop en differentiatie in de verzekeringspakketten komen lang- zaam van de grond. De Raad heeft in 2007 geadviseerd hoe de overheid dit proces van de grond kan trekken. De belangrijkste redenen voor de beperkte selectieve zorginkoop zijn:

1. Het kost de nodige tijd voldoende kennis en onderhandelingsvaar- digheden op te bouwen; verzekeraars moeten nog groeien in hun regisseursfunctie.

2. De ex-post verevening bevat te weinig prikkels voor selectieve zorginkoop: de mogelijke premiebesparingen zijn beperkt tot enkele tientjes per verzekerde, de concurrentie profiteert hier soms ook nog van mee133.

3. Door de nacalculatie op de algemene volumestijging, lopen verzeke- raars feitelijk weinig risico op volume en is het onvoldoende interes- sant in te zetten op vaste bedragen per verzekerde, het belangrijkste alternatief dat de markt biedt om de uitgaven op te beheersen134. 4. De huidige verzekerden kiezen – in tegenstelling tot de vroegere par-

ticuliere verzekerden - nauwelijks nog voor een vrijwillig eigen risico: de premiekortingen wegen blijkbaar niet op tegen het extra risico135. Het is noodzakelijk dat de ex-post verevening zo snel mogelijk ver- dwijnt, ook in het A-segment van de ziekenhuiszorg en de geestelijke gezondheidszorg. Het huidige tempo waarin de ex-post verevening wordt afgebouwd komt de Raad als traag voor. Immers:

1. Zonder de afschaffing van in ieder geval de nacalculatie op de variabele kosten komt de concurrentie en de substitutie met andere zorgvormen niet van de grond.

2. Ook in het A-segment kunnen de zorgverzekeraars de kosten beïn- vloeden, bijvoorbeeld door afspraken te maken over beddenreductie.

Voor verzekerden met lagere zorgkosten verschilt de ex-post verevening, en dus de mate waarin zorgverzekeraars risicodragend zijn, tussen typen zorg(kosten). De risicodragendheid is volledig afwezig in de geestelijke gezondheidszorg en bij de vaste ziekenhuiskosten (honderd procent nacalculatie); is behoorlijk bij de variabele kosten van de ziekenhuizen (vijftig procent nacalculatie) en is volledig bij de overige prestaties zoals de eerste lijn en de geneesmiddelen (nul procent nacalculatie). Hiernaast geldt een bandbreedteregeling die de risicodragendheid behoorlijk inperkt: een verzekeraar die, na de HKC en na de vijftig procent nacalculatie, kosten maakt die per verzekerde gemiddeld meer dan 22,50 euro afwijken van het totale gemiddelde variabele ziektekosten, ontvangt hiervoor een vergoeding van negentig procent uit de algemene kas. Waarschijnlijk maakt een aanzienlijk aantal verzekeraars gebruik van deze regeling, maar precieze cijfers ontbreken op dit moment.

… want voordelen zijn groter dan nadelen

3. In de curatieve geestelijke gezondheidszorg kunnen verzekeraars de kosten beheersen door minder volume te contracteren, maar zij ondervinden hiertoe geen prikkel door de volledige nacalculatie in dit deel van de zorg.

4. Kleinere zorgverzekeraars kunnen het schaalrisico herverzekeren op de private markt (box 4.2), desnoods kan de overheid hiervoor een voorziening creëren.

5. De huidige wettelijke solvabiliteitseisen worden gehaald; wel bete- kent meer risico dat de reserves moeten stijgen, waardoor de premie (tijdelijk) omhoog moet136 of de verzekeraar dat risico moet herver- zekeren.

6. In het algemeen drukt ex post nacalculatie de prijs van het risico naar een ‘kunstmatig’ laag niveau wat opportunistisch gedrag uitlokt. 7. De effecten van de nieuwe DBC-systematiek kan men simuleren op

basis van productiegegevens van de afgelopen jaren; op die manier hoeft niet jaren op ‘ervaringsgegevens’ te worden gewacht.

Het bovenstaande betekent niet dat het geen complexe materie betreft, dat de informatievoorziening op orde is of dat een deel van de gehoorde bezwaren niet terecht is. De Raad denkt alleen dat de voordelen van afschaffing van de ex post risicoverevening deze te boven gaan. Bovendien staat de voorzichtigheid met betrekking tot de afbouw van de ex post verevening niet in verhouding tot de voortvarendheid waarmee de prijzen op de ziekenhuismarkt de afgelopen jaren geliberaliseerd zijn, temeer omdat de problemen rondom informatievoorziening en dergelijke zich ook daar volop voordoen.

De Raad denkt niet dat het versneld afbouwen van de ex post verevening zal leiden tot het verdwijnen van de kleine zorgverzekeraars. Deze hebben vaak een stevige regionale positie en scoren hoog op klanttevredenheid. Wel zouden de toezichthouders hier nadrukkelijker naar moeten kijken omdat een kartel van enkele grote verzekeraars niet in het algemeen belang is.

Box 4.2: private herverzekering

De bescherming tegen grote claims die de HKC biedt, kan ook door herverzekering worden gewaarborgd. In de herverzekeringsmarkt worden dekkingen aangeboden (zogenoemde excess of loss dekkingen) die op soortgelijke manier werken als de HKC. Als de jaarlijkse zorgkosten van een individuele verzekerde uitgaan boven een drempelbedrag (de prioriteit), bijvoorbeeld 100.000 euro, dan draagt de herverzekeraar het grootste deel, bijvoorbeeld negentig procent, van de kosten die de prioriteit te boven gaan. De aansprakelijkheid van de herverzekeraar is meestal beperkt tot een bepaald maximum per verzekerde, bijvoorbeeld 500.000 euro. De premie voor een dergelijke dekking wordt uitgedrukt als een percentage van de bruto premie of als een vast bedrag per verzekerde.

Voordelen van risico dragen blijken bij farmacie

Geen risico: geen rem op volume Verzekeraars en cliënten meer risico Zorgkantoren dragen geen risico Farmacie

Meer risicodragendheid blijkt in ieder geval binnen de farmacie positieve effecten op de uitgavenontwikkeling te hebben. Een aantal zorgverze- keraars zijn zich actief gaan richten op het afromen van de ‘inkoop- voordelen’, door het voeren van een preferentiebeleid. Ze vergoeden de apotheker alleen de goedkoopste variant van een bepaald middel. Het preferentiebeleid heeft voor een deel van de middelen binnen korte ter- mijn al geresulteerd in een uitgavendaling van bijna 400 miljoen euro137. Bovendien zijn er geen aanwijzingen voor negatieve kwaliteitsgevolgen. Het feit dat zorgverzekeraars zijn overgegaan tot het voeren van een preferentiebeleid, is mede te danken aan de stimulans die uitgaat van de risicoverevening: er is geen ex-post vangnet en verzekeraars zijn daarom volledig risicodragend over de kosten van extramuraal verstrekte genees- middelen.

Curatieve geestelijke gezondheidszorg

In de curatieve geestelijke gezondheidszorg vormen niet de prijzen, maar de snelle toename van het volume de belangrijkste oorzaak van het uitgavenprobleem. Doordat verzekeraars en cliënten momenteel op geen enkele manier risicodragend zijn, is er geen natuurlijke rem op deze ont- wikkeling. Er is bovendien een grote latente vraag naar dit type zorg. De vraag naar risicodragendheid voor de verzekeraar is urgent, maar er moet ook iets worden gedaan aan de grote latente vraag. De Raad adviseert om cliënten met een enkelvoudige kortdurende hulpvraag met een lichter karakter een eigen bijdrage te vragen. Deze groep is moeilijk af te grenzen door de heterogeniteit, instabiliteit en onzekere grenspro- blematiek bij veel psychische klachten138. Onmogelijk is zo’n afbakening echter niet: we kunnen bijvoorbeeld denken aan relatietherapieën en aan hulp bij levensvragen. De indirecte kosten van psychische aandoeningen (ziekteverzuim en lage arbeidsmoraal) zijn hoog139. We kunnen dan ook verwachten dat werkgevers helpen dit risico in collectieve contracten af te dekken.

4.3 Risico’s voor het uitgavenniveau in de langdurende