Rechtshulpverleners en verleende rechtsbijstand Aanbod rechtshulpverleners

In de loop van 2004 en 2005 is de eerstelijns rechtshulpverlening overge-gaan van de Bureaus Rechtshulp naar lokale vestigingen van het Juridisch

2 Voor ambtshalve afgegeven toevoegingen en asielaanvragen is geen eigen bijdrage verschuldigd. Ambtshalve toevoegingen worden onder andere afgegeven aan verdachten die in bewaring zijn gesteld. De staat wijst dan een advocaat aan die een persoon bijstaat op kosten van de staat.

Loket. De eerste vestigingen van het Juridisch Loket openden in het twee-de kwartaal van 2004 (Breda, Rotterdam). Tegen twee-de zomer van 2006 waren alle dertig geplande vestigingen gerealiseerd.

Een van de taken van de Raad voor Rechtsbijstand is om in een voldoende aanbod van rechtsbijstandverleners van goede kwaliteit te voorzien. In de praktijk wordt gesubsidieerde rechtsbijstand vooral aangeboden door advocaten. Voor advocaten geldt dat zij alleen op toevoegingsbasis kunnen werken wanneer zij een positieve auditverklaring hebben over-gelegd. Zij moeten een speciale aantekening hebben om straf-, asiel- of psychiatriezaken te mogen behandelen. Vanaf 2005 kunnen minvermo-genden ook een toevoeging aanvragen voor mediators die bij de Raad voor Rechtsbijstand staan ingeschreven.

In 2010 verleenden 7.332 verschillende rechtsbijstandverleners in ten minste één zaak gesubsidieerde rechtsbijstand (7.151 in 2009). Net als in de voorgaande jaren is het overgrote deel van hen advocaat: van 6.630 in 2007 tot 7.043 in 2010.

Verleende rechtsbijstand door het Juridisch Loket

Voor een korte advies- of informatievraag kunnen burgers terecht bij een lokale vestiging van het Juridisch Loket, waar medewerkers vragen van rechtzoekenden verhelderen en direct of in een spreekuur van maximaal één uur gratis informatie en advies geven. In 2010 zijn er bijna 830.000 contacten geweest; 20% meer dan in 2007. Het belangrijkste kanaal waar-langs contact gezocht werd met het Juridisch Loket is de telefoon (57%), gevolgd door een bezoek aan de balie (24%). Het spreekuurcontact is ten opzichte van 2007 met 6 procentpunten teruggelopen tot ruim 90.000 bezoeken. Het aandeel digitale contacten via website of e-mail is met bijna 8% het laagst, ofschoon er wel sprake is van een lichte toename de laatste jaren (ruim 5 procentpunten ten opzichte van 2007).

In 2010 liggen de meeste hulpvragen van burgers op het terrein van het civiele recht (80%) en in mindere mate op het gebied van het bestuurs-recht (15%) en het strafbestuurs-recht (4%). De meeste contacten hebben betrekking op arbeidsrecht/ontslag (25%), het verbintenissenrecht (19%) en het perso-nen- en familierecht (16%), samen goed voor 59% van alle contacten. In 2007 lagen de verhoudingen bijna hetzelfde, zij het dat toen de contacten aangaande het verbintenissenrecht het hoogste percentage hadden (22%). Mannen en vrouwen zoeken ongeveer even vaak contact met het Juridisch Loket. Mannen gaan vaker (56%) naar de balie van het Juridisch Loket en vrouwen zoeken vaker telefonisch contact (53%) (zie tabel 3.8 in bijlage 3). Personen tussen de 35 en 45 jaar vormen met bijna 25% de grootste groep klanten van het Juridisch Loket; direct gevolgd door de 25-34-jarigen. Voor deze leeftijdscategorieën is geen verschil te constateren in de wijze waar-op ze contact hebben gelegd.

Figuur 3.6 Wijze van contact zoeken met het Juridisch Loket, x 1.000 0 100 200 300 400 500 600

Telefoon Balie Spreekuur E-mail/website

2006 2007 2008 2009 2010

Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.7 in bijlage 3.

Bron: CBS/HJL (2007-2010) en voor 2006 Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2009

Klanten van Nederlandse afkomst zijn met bijna 60% veruit in de meer-derheid. Uitgesplitst naar herkomst zijn het de autochtone vrouwen tussen de 20 en 50 jaar die het meest de weg naar het Juridisch Loket vinden. Boven de 50 jaar zijn het meer de autochtone mannen. Bij de niet-westerse allochtonen zijn het vaker de mannen die contact gezocht hebben met het Juridisch Loket en het meest de 40- tot 50-jarigen. Niet-westerse alloch-tone mannen zoeken ook vaker contact via de balie en minder vaak via de telefoon (zie tabel 3.8 in bijlage 3).

Afgegeven toevoegingen

Om de kosten van een advocaat door de overheid te laten financieren moet een toevoeging worden aangevraagd bij de Raad voor Rechtsbijstand. Doorgaans gebeurt de toevoegingsaanvraag door de advocaat namens de rechtzoekende. Een toevoeging is een recht op vergoeding van de gekregen rechtsbijstand en kan worden verleend wanneer sprake is van voldoende belang. Wanneer een toevoeging wordt afgegeven, betaalt de overheid een deel van de rechtsbijstandkosten. De rechtzoekende betaalt een eigen bij-drage. De heffing van een eigen bijdrage moet een prikkel zijn om te berei-ken dat rechtzoeberei-kenden een afweging maberei-ken of een juridisch probleem serieus genoeg is om rechtsbijstand in te schakelen. De hoogte van de eigen bijdrage hangt af van de draagkracht van een rechtzoekende, en deze wordt bepaald aan de hand van vermogen en inkomen.

Vanaf 2000 is er een geleidelijke stijging van het aantal afgegeven toevoe-gingen met 47% tot bijna 430.000 toevoetoevoe-gingen in 2010. Ten opzichte van 2009 is het aantal afgegeven toevoegingen gedaald met ruim 1%. Deze daling is toe te schrijven aan het aantal afgegeven toevoegingen op het gebied van het strafrecht (-5%). Op het terrein van het civiele en bestuurs-recht is het aantal toevoegingen gestegen (zie figuur 3.7).

Figuur 3.7 Aantal afgegeven toevoegingen door Raad voor Rechtsbijstand naar rechtsgebied, x 1.000

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Totaal* Civiel recht Bestuursrecht

* Inclusief strafrecht en onbekend.

Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.9 in bijlage 3.

Bron: CBS/GRAS (2007-2010) en voor overige jaren Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2009

In 2006 is een wat grotere stijging zichtbaar, die waarschijnlijk is veroor-zaakt door een wijziging in het vaststellen van de financiële draagkracht van rechtzoekenden.3 De meeste toevoegingen in 2010 zijn afgegeven op de rechtsgebieden strafrecht (35%) en het personen- en familierecht (26%). Vanaf 2005 zijn de grootste stijgers verbintenissenrecht (+80%), personen- en familierecht (+51%) en huurrecht (+48%) (zie figuur 3.8). Bij bestuurs-recht vertonen de aantallen afgegeven toevoegingen op het bestuurs-rechtsgebied asiel- en vreemdelingenrecht een stijgende lijn vanaf 2005. Toevoegingen op het terrein van sociale voorzieningen en verzekeringen nemen in deze periode af.

Figuur 3.8 Afgegeven toevoegingen door Raad voor Rechtsbijstand op de rechtsgebieden civiel en bestuur, index 2005=100

Civiel 60 80 100 120 140 160 180 200 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Civiel recht totaal Personen- en familierecht

Verbintenissenrecht Huurrecht

Arbeidsrecht Overig civiel recht

Bestuur 80 100 120 140 160 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Bestuursrecht totaal Sociale voorzieningen Sociale verzekeringen Asiel/vreemdelingen-recht Overig bestuursrecht

Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.10 in bijlage 3. Bron: CBS/GRAS

Door koppeling van de afgegeven toevoegingen met het Sociaal Statistisch Bestand (SSB) van het CBS, is het mogelijk de achtergrondkenmerken van ruim 200.000 unieke gebruikers te herleiden. De meeste (53%) gebruikers zijn mannen. De mannen zijn oververtegenwoordigd bij de straftoevoe-gingen en ambtshalve toevoestraftoevoe-gingen; de vrouwen bij het civiele recht. Evenals bij het Juridisch Loket komen de gebruikers vooral voor tussen de 25 en 45 jaar (53%). Bij straftoevoegingen en de ambtshalve toevoegingen zijn het vooral mannen uit de jongere leeftijdscategorieën.

Ruim de helft van de gebruikers is van Nederlandse afkomst (autochtoon). Relatief gezien zijn personen van niet-westerse herkomst meer vertegen-woordigd dan de autochtonen. In de totale bevolking zijn ze met 10% vertegenwoordigd, maar bij de gebruikers met meer dan 30% (zie tabel 3.11 in bijlage 3).

3.3 Rechtsbijstandverzekeringen

Rechtsbijstandverzekeringen hebben een dubbele functie: (a) juridische dienstverlening en (b) kostendekking. Een rechtsbijstandverzekering geeft recht op rechtshulp. De verzekering wordt doorgaans modulair aangebo-den. Afhankelijk van de gekozen module zijn geschillen op (onder meer) de terreinen verkeer, wonen en inkomen (waaronder fiscaliteit en sociale wetgeving) verzekerd. Een verzekering geeft recht op juridische bijstand door een jurist van een rechtsbijstandverzekeraar. Maar ook de kosten van inschakeling van externe deskundigen of advocaten vallen onder de dek-king, evenals de kosten van een gerechtelijke procedure.