Rechts: De grootste islamcriticus van Duitsland

Begin september beschreef een journalist in De Telegraaf Sarrazin als de grootste islamcriticus van het land.88 _{In dezelfde krant bestempelden opiniemakers hem vervolgens meermaals als}

islamcriticus of moslimcriticus. De Telegraaf gebruikte in vergelijking met de eerdere drie kranten extremere uitlatingen over Sarrazin. Tevens beschreef Rob Savelberg, correspondent van De Telegraaf in Berlijn sinds 2009, Sarrazin als ‘de zoon uit een welgestelde Pruisische familie.’89 _{Savelberg was de enige die een beschrijving van hem gaf waarbij zijn}

familieachtergrond werd genoemd. Wat probeerde hij hiermee duidelijk te maken? Dat zijn hoogstwaarschijnlijk conservatieve opvoeding in een welgesteld Pruisisch gezin zijn opvattingen over integratie en immigratie in Duitsland verklaarden? Elsevier Weekblad kende een neutrale toon. In eerste instantie zou gedacht kunnen worden dat net als in De Telegraaf dergelijke kritische uitspraken ook in dit weekblad werden gedaan. Dit was echter niet het geval. Het weekblad beschreef Sarrazin op een neutrale manier waarbij hij simpelweg met termen als econoom of politicus werd omschreven.

‘Wie in Duitsland anno 2010 een boek publiceert dat het politiek-correcte establishment niet bevalt, krijgt een moderne vorm van pek en veren’, schreef Duitsland-correspondent Oene van der Wal in Elsevier Weekblad.90 _{In dit blad waren opiniemakers van mening dat de Duitse}

politiek krampachtig vasthield aan een politiek correcte norm. Deze norm werd door het politieke midden, met name door de CDU, in stand gehouden. Partijen en mensen die uitspraken deden die te links of te rechts waren, zoals Sarrazin, werden publiekelijk verstoten. ‘De complete politieke elite plus de meeste mainstream-media schoten collectief in de ‘kom niet aan mijn moslims’-houding’, aldus van der Wal.91

87 _{Beatrice de Graaf, ‘Duitslands korte lontje’, Trouw, 4 december 2010.} 88 _{-, ‘Ontslag voor islamcriticus’, De Telegraaf, 3 september 2010.}

89 _{-, ‘Moslimcriticus belaagd; SPD wil ‘Duitse Wilders’ uit de partij gooien’, De Telegraaf, 31 augustus 2010.} 90 _{Oene van der Wal, “Rode lijn’ overschreden; Sociaal-democraat Thilo Sarrazin waarschuwt voor steeds}

dommer Duitsland’, Elsevier Weekblad, 4 september 2010.

91 _{Oene van der Wal, “Rode lijn’ overschreden; Sociaal-democraat Thilo Sarrazin waarschuwt voor steeds}

Op 8 september 2010 was bondskanselier Merkel betrokken bij het overhandigen van een prijs aan de Deense cartoonist Kurt Westergaard in Potsdam. Westergaard had omstreden Mohammed-cartoons getekend waarmee hij de toorn van moslimfundamentalisten over zich had afgeroepen en regelmatig met de dood werd bedreigd.92 _{In 2005 tekende hij zijn meest}

bekende cartoon; een afbeelding van de profeet Mohammed die een tulband droeg in de vorm van een bom die bijna ontplofte. Bij de prijsuitreiking huldigde Merkel hem voor meningsvrijheid en persvrijheid. Bovendien gaf ze een speech waarin ze hem prees en vertelde wat meningsvrijheid voor haar betekende en dat dit, gezien haar eigen DDR verleden, een zeer belangrijk goed was. Deze gebeurtenis vond tegelijk plaats met de publicatie van Deutschland

schafft sich ab. Terwijl Westergaard door Merkel publiekelijk werd geprezen, werd Sarrazin

juist publiekelijk veroordeeld. In het licht hiervan vroeg Oene van der Wal zich in Elsevier

Weekblad af waarom Sarrazin om zijn uitspraken over moslims moest opstappen, maar een

Deense cartoonist om diens Mohammed-tekening juist werd geëerd.93 _{Dit maakte het volgens}

hem onduidelijk waar de grenzen van de islamkritiek lagen.

Na de uitspraak van Merkel op 16 oktober dat de multiculturele samenleving

gescheitert was, reageerden rechtse opiniemakers in Nederland met begrip. Oene van der Wal

schreef het volgende: ‘Merkel wil de rechtervleugel binnenboord houden en de eenheid herstellen. Voorkomen moet worden wat de sociaaldemocratische SPD overkwam, die met Die

Grünen en Die Linke concurrenten naast zich kreeg.’94 _{Door een dergelijke uitspraak te doen}

wilde ze een deel van haar achterban tegemoetkomen en de ontevreden stemmers bij de CDU houden. Ze wilde voorkomen dat zij hun heil bij een rechtspolitieke partij zouden zoeken. Vanuit verschillende hoeken werd namelijk gevraagd of Sarrazin een politieke partij zou willen oprichten. Hij liet al gauw zijn afkeuring weten en meldde dat hij dit niet van plan was.

2.3

De publicatie van Deutschland schafft sich ab zorgde voor een hevig debat in zowel Duitsland als Nederland. In Duitsland leek het de druppel die de emmer deed overlopen inzake het integratie- en immigratiedebat. De Duitse reactie op de publicatie van het boek was geen op zichzelf staande gebeurtenis. Het stond symbool voor een dieperliggende onvrede over de samenleving en de worsteling met een politiek correcte norm die al jaren aanwezig was. Het beladen thema waar voorheen niet over gesproken kon worden, maakte Sarrazin salonfähig.

92 _{-, ‘Duitse anti-islampartij gestoeld op de PVV’, De Telegraaf, 11 september 2010.} 93 _{Oene van der Wal, ‘Merkel blijft zwabberen’, Elsevier Weekblad, 18 september 2010.} 94 _{Oene van der Wal, ‘Na de woorden nu daden’, Elsevier Weekblad, 23 oktober 2010.}

Tegelijkertijd werd de reactie vanuit de Nederlandse pers door alle hoeken gekenmerkt door een superieur cynisme waarbij Duitsland werd afgeschilderd als de laatkomer die ‘eindelijk’ ook om de hoek kwam kijken. Dat dit de houding was van alle vijf de bladen was kenmerkend voor het Nederlandse Duitslandbeeld.

Wat opviel in de onderzochte Nederlandse media, was dat opiniemakers er verschillende meningen op nahielden, zowel binnen de drie spectra, centrumlinks, midden en rechts, als intern per krant. De Volkskrant kende de meest tegenstrijdige meningen tussen opiniemakers onderling. Naast dat er kritiek werd geleverd stond hierin ook het meest lovende artikel over Sarrazins boek. Dat deze bij uitstek in de Volkskrant stond was niet onverwachts omdat deze geluiden in de krant eerder te horen waren. Zij stonden voor een langzame omwenteling die in deze krant plaatsvond van een typisch linkse, sociaaldemocratisch geïnspireerde krant, naar een krant met een veelzijdiger geluid. In De Groene Amsterdammer was de reactie daarentegen kritischer en werd de man in kwestie neergezet als een conservatieve cultuurpessimist. Wat opmerkelijk was in Trouw, was dat twee historici werden uitgenodigd om hun mening te geven over het Duitse debat. Hier onderscheidde de krant zich in van de rest. In De Telegraaf werden de meest populistische en kritische uitlatingen over Sarrazin gedaan, wat kenmerkend was aangezien deze krant bekend stond om haar provocerende uitlatingen. Ondanks dat Elsevier Weekblad ook een rechts blad was, werden dergelijke uitspraken hier niet in gedaan. Hierin bekritiseerde opiniemakers vooral Merkels keuze om wel de Deense cartoonist Kurt Westergaard te huldigen voor persvrijheid en meningsvrijheid, maar Sarrazin hier juist voor af te straffen. Dat bij uitstek Elsevier Weekblad deze vergelijking maakte paste bij het ideaal van persvrijheid en meningsvrijheid dat in deze krant wordt nagestreefd, en typisch rechts is.

Ondanks dat er voor het onderzoek een onderverdeling was gemaakt in centrumlinks, midden en rechts, kwam er niet altijd even duidelijk een politieke kleur naar voren. Zo schreven Oene van der Wal, van Elsevier Weekblad, en Hans Wansink, van de Volkskrant, de meest positieve artikelen over het boek van Sarrazin wat opvallend was aangezien het hier een rechts en centrumlinks blad betreft. Om meer structuur aan te brengen in de standpunten kunnen er drie frames op de bladen worden toegepast. Het eerste frame betreft de voortdurende vergelijking tussen Duitsland en Nederland. Deze was kenmerkend voor de Volkskrant en De

Groene Amsterdammer waarin Thilo Sarrazin als de Duitse Paul Scheffer werd gezien, en als

een Duitse variant van Geert Wilders. De heren werden op basis van hun standpunten over immigratie en integratie met elkaar vergeleken. Opiniemakers zagen de jaren 2000 in Nederland en 2010 in Duitsland als keerpunten in het integratie- en immigratiedebat. Het

tweede frame is er een van afkeuring waarin opiniemakers vonden dat Sarrazin te ver ging en zich op gevaarlijk terrein begaf. Deze werd in De Groene Amsterdammer gebruikt. Het laatste frame kan worden toegepast op de overige drie bladen: Elsevier Weekblad, Trouw en De

Telegraaf. Dit frame betreft de aanmoediging van het ontstaan van het debat en het toejuichen

van het doorbreken van de politiek correcte norm die volgens opiniemakers langdurig aanwezig was in Duitsland. Deze drie frames bieden een overzicht van welke thema’s per blad werden behandeld. In dit debat bleek dat de houding van de bladen niet overduidelijk gelieerd was aan de politieke kleur van de bladen. De houding van de Nederlandse pers representeerde de ambivalente Nederlandse beeldvorming inzake het Sarrazin debat.

Hoofdstuk 3: De opkomst van Pegida (1 oktober 2014 – 1 maart