Centrumlinks: Ineens heeft Duitsland zijn multiculturele drama

Thilo Sarrazin werd door de Volkskrant beschreven als een Bundesbank-bestuurder, een Duitse bankier, een sociaaldemocraat en een SPD-politicus. De nadruk in de eerste weken na de publicatie lag vooral op zijn glansrijke carrière en op wat hij als topambtenaar voor Duitsland had bewerkstelligd. Merlijn Schoonenboom, Duitsland-correspondent tussen 2009 en 2011 voor de Volkskrant in Berlijn, deed uitgebreid verslag van de rel rond Sarrazin. Schoonenboom zette de auteur neer als een saai, niet charismatisch persoon die sober overkwam.65 _{In zijn boek} Waarom we ineens van de Duitsers houden (maar zij daar zelf van schrikken), dat verscheen

in 2013, beschreef hij de indruk die de econoom ten tijde van de publicatie op hem had gemaakt: ‘Sarrazin lijkt zo op het eerste gezicht de onwaarschijnlijkste ster die je kan bedenken. Hij is geen goed redenaar, hij stottert licht en weidt lang uit.’66 _{Als correspondent in Duitsland}

volgde hij de gebeurtenissen op de voet. Vandaar waarschijnlijk ook dat juist hij inging op het overkomen van de econoom. Wat probeerde hij precies te bereiken met het beschrijven van dit beeld van Sarrazin? Vlak na de publicatie van het boek vroeg de Volkskrant-correspondent zich het volgende af: ‘Is Sarrazin een ‘taboebreker’, een rechtse populist, of gewoon ‘een oude nostalgicus die naar de jaren vijftig verlangt?”67 _{In eerste instantie leek hij er nog niet over uit.}

Opvallend genoeg veranderde deze relatief neutrale toon in de Volkskrant na een aantal weken en begon ook Schoonenboom zich negatiever uit te laten over Sarrazin. Zo bestempelde hij hem in november als ‘moslimcriticus en islamcriticus’.68 _{In tegenstelling tot de steeds} kritischere toon van Schoonenboom schreef Hans Wansink, redacteur van de Volkskrant, op 16 oktober juist een zeer positief artikel over het boek van Sarrazin. Tot Wansinks ongenoegen leidden een aantal ‘domme’ opmerkingen van Sarrazin ertoe dat hij al voor de verschijning van het boek ten onrechte werd afgebrand. Wansink meende dat Sarrazin eindelijk een aanklacht deed tegen de omgang van de huidige politieke elite met het integratie- en immigratiedebat, en daarvoor dankte hij de auteur.69 _{Hij was van mening dat Sarrazin de eerste was die het ontstaan}

65 _{Merlijn Schoonenboom, ‘Rumoer over de ‘Duitse Wilders”, de Volkskrant, 31 augustus 2010.}

66 _{Merlijn Schoonenboom, Waarom we ineens van de Duitsers houden, (maar zij daar zelf van schrikken),}

Zutphen: Wöhrmann 2013, pp. 192-195.

67 _{Merlijn Schoonenboom, ‘Duitse politiek heeft haar eigen hard rechtse geluid’, de Volkskrant, 1 september}

2010.

68 _{Merlijn Schoonenboom, ‘Nederland-Duitsland: alles goed’, de Volkskrant, 20 november 2010.} 69 _{Hans Wansink, ‘Duitsland wordt dommer en dikker’, de Volkskrant, 16 oktober 2010.}

van parallelle moslimgemeenschappen in kaart bracht, het falende uitkeringsstelsel op de agenda plaatste en het integratiedebat in Duitsland introduceerde.70

Terwijl in Duitsland de Wutbürger angstig in de gaten werden gehouden, schreven centrumlinkse Nederlandse opiniemakers laconiek over deze groep. Op 11 oktober 2010 bedacht Der Spiegel-redacteur Dirk Kurbjuweit de term Wutbürger die de Nederlandse centrumlinkse pers vervolgens overnam. Op 29 december 2010 gebruikte Schoonenboom dit woord voor het eerst in de Nederlandse pers. ‘De Nederlandse taal heeft er dan wel geen eigen woord voor, maar dat neemt niet weg dat het begrip hier al veel langer meedoet’, aldus Schoonenboom.71 _{Op transnationale wijze gebruikte hij het woord voor een al bestaand}

Nederlands fenomeen. Na Nederland kende Duitsland hem nu éindelijk ook: de Wutbürger. ‘Die Wutbürger die zo typisch Duits naar onderbuik en stamtafel ruikt? Lijkt me een geweldige naam voor een nieuw biermerk’, schreef de historicus Dirk-Jan van Baar in een opiniestuk in

de Volkskrant.72 _{Ze werden weggezet door de progressieve centrumlinkse pers als ontevreden}

zeurpieten die niet serieus genomen moesten worden. De Nederlanders hadden wel wat anders aan hun hoofd dan zich hier zorgen over te maken was de strekking van de boodschap.

Terwijl er onderling binnen de Volkskrant verschillende meningen bestonden over Sarrazin en zijn boek, leek de signatuur van De Groene Amsterdammer veel eenduidiger. De opiniemakers reageerden fel op zijn boek en ze bestempelden hem als een conservatieve cultuurpessimist die een zwaarmoedig beeld van de toekomst schetste. Éminence grise van de Nederlandse journalistiek, Henk Hofland, was een van deze opiniemakers die kritiek gaf op het boek en het debat dat was ontstaan. Hij schreef in De Groene Amsterdammer dat Sarrazin met zijn boek een bijdrage leverde aan het groeien van de grootste angst van de Westerse wereld: de islamisering van het Westen. ‘Of een moslim fanatiek, gematigd of twijfelend is, dat maakt voor een groeiend deel van de publieke opinie al geen verschil meer. Ze worden niet meer als individu beoordeeld, maar getroffen door een collectief oordeel, zoals nog niet zo lang geleden de joden en de zwarten’, aldus Hofland.73 _{Groene-redacteur Koen Haegens schreef ook kritisch}

over de gebeurtenissen in ons buurland. Hij vond dat Sarrazin pleitte voor ‘Ijskoude

70 _Ibidem.

71 _{Merlijn Schoonenboom, ‘Ineens was hij er ook in Duitsland: de boze burger’, de Volkskrant, 29 december}

2010.

72 _{Dirk-Jan van Baar, ‘Duitsers moeten blij zijn dat nu eens anderen bij hen in het krijt staan’, de Volkskrant, 27}

januari 2011.

bevolkingspolitiek’.74 _{Haegens meende dat Sarrazin de mens tot meer en minder waardevolle}

economische eenheden reduceerde.

Opiniemakers in De Groene Amsterdammer en in de Volkskrant maakten voortdurend vergelijkingen tussen Thilo Sarrazin en Nederlandse figuren die een grote invloed hadden op het Nederlandse integratie- en immigratiedebat. In beide bladen suggereerden opiniemakers dat Deutschland schafft sich ab de Duitse variant was van Het Multiculturele Drama, het artikel dat Scheffer in 2000 in NRC Handelsblad publiceerde. ‘We lopen weer voorop. Ineens heeft Duitsland zijn multiculturele drama’, schreef Koen Haegens cynisch.75 _{In hetzelfde artikel}

beweerde Haegens dat Paul Scheffer het integratiedebat in Duitsland had geïntroduceerd. Ook

de Volkskrant kende meerdere artikelen waarin vergelijkingen werden gemaakt tussen Scheffer

en Sarrazin.76 _{De vergelijking tussen deze twee figuren werd enkel in de twee centrumlinkse}

bladen gemaakt. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat zowel Sarrazin als Scheffer sociaaldemocraten waren; Sarrazin als lid van de SPD en Scheffer als lid van de PvdA. Beide partijen begaven zich aan de linker kant van het politieke spectrum, net als deze bladen. Zowel in 2000, met de publicatie van het essay in NRC Handelsblad, als in 2010, met de publicatie van het boek Deutschland schafft sich ab, waren leden van deze twee partijen verbaasd over de visies van de twee mannen. Velen vonden de uitspraken die beide heren deden niet sociaaldemocratisch. De opiniemakers schreven mogelijk zo kritisch om afstand te nemen van twee heren die meenden sociaaldemocraat te zijn.

Opiniemakers maakten naast vergelijkingen tussen Sarrazin en Scheffer, ook vergelijkingen tussen Sarrazin en Wilders. Hierbij werd wel een nuance aangebracht. Ze beweerden namelijk dat Wilders zich extremer en populistischer uitliet dan Sarrazin. Hans Wansink van de Volkskrant die zich al eerder positief uitliet over de man in kwestie stelde dat Sarrazin géén populist was. Hij meende dat zijn uitlatingen ‘middle of the road’ waren binnen Nederlandse kaders.77 _{Gezien Wilders’ kritische uitlatingen over de moslimgemeenschap zoals}

het verbieden van moskeeën en hoofddoeken in Nederland, heeft Wansink hier een punt. In De

Groene Amsterdammer werd eenzelfde vergelijking gemaakt. Ondanks dat Koen Haegens

Sarrazin sterk afkeurde in eerdere artikelen, meende hij dat hij niet zo extreem was als de

74 _{Koen Haegens, ‘Help, we worden dom! Migranten als economische eenheden’, De Groene Amsterdammer, 1}

september 2010.

75 _{Koen Haegens, ‘Hollandse toestanden’, De Groene Amsterdammer, 20 oktober 2010.}

76 _{Wim Willems, ‘God noch genen bepalen onze toekomst’, de Volkskrant, 23 oktober 2010 en Hans Wansink,}

‘Duitsland wordt dommer en dikker’, de Volkskrant, 16 oktober 2010 en Merlijn Schoonenboom, ‘Rumoer over de ‘Duitse Wilders”, de Volkskrant, 31 augustus 2010.

Nederlandse Wilders. Hij benadrukte dat Sarrazin, in tegenstelling tot Wilders, niet tegen migratie an sich was.78