Rechtmatig versus Doelmatig

Daarvoor is nog een vierde verandering teweeggebracht. Rechtmatigheid en doelmatigheid zijn tegenwoordig namelijk van elkaar gescheiden. Een klantmanager houdt zich in principe alleen bezig met het helpen van de klant, met als doel om deze mee te laten doen aan de samenleving. Het stukje rechtmatigheid valt hierbij weg. Met rechtmatigheid wordt bedoeld dat er een aantal eisen worden gesteld aan het verkrijgen van een uitkering. Zo moet een klant het melden wanneer hij of zij het land uitgaat of wanneer hij of zij naast de uitkering nog op een andere manier geld krijgt. Dit kan zijn dat iemand zwart werkt, maar het kan ook zijn dat iemand een persoonsgebonden budget ontvangt.

Tijdens een gesprek tussen een klantmanager en de klant kan een dergelijk onderwerp naar voren komen. Iemand kan tussen neus en lippen door vertellen over een bezoekje aan haar moeder in Suriname. Of iemand kan vertellen over een klusje dat hij heeft gedaan voor zijn oom. Voorheen moest een klantmanager dit melden aan de inkomensconsulent en dan werd de klant gekort. Nog eerder moest een klant zelf een boetegesprek voeren. Nu het stukje rechtmatigheid is weggevallen voor de klantmanagers komen zij soms in een lastige situatie te zitten.

42 “Vliegenthart [Wethouder Werk, Inkomen en Participatie, Amsterdam] wil eigenlijk niet meer dat we op de rechtmatigheid zitten5_{. En dat is wel een puntje, want we hebben wel}

natuurlijk te maken met die uitkering. Dus daar zijn we nu wel over in gesprek hoe we dat gaan doen. Want als wij iets signaleren wat niet klopt, het is nu dus niet de bedoeling dat wij daar iets mee doen. Dat kan natuurlijk niet want je hebt een wet uit te voeren. Als jij denkt hier wordt fraude gepleegd, ja dat kan je niet negeren natuurlijk. Maar het is niet meer de bedoeling dat wij daarmee bezig zijn”. – Wendy Visser

Het is duidelijk een gebied dat nog in ontwikkeling is. Het is voor klantmanagers nog niet heel duidelijk hoe zij hiermee om moeten gaan. Vanuit hun rechtvaardigheidsgevoel moeten zij iets doen met de informatie die zij krijgen, maar er zijn geen duidelijke richtlijnen voor wat zij met die informatie moeten doen.

“Nee, als iemand zegt van: ik werk er zwart bij, moet je wel gewoon zeggen dat diegene dat wel moet opgeven, maar je mag eigenlijk niet handhaving er op zetten. Dat is een stukje, daar doen wij verder niets mee. Dat stukje rechtmatigheid is niet aan ons. Dat mag je dan niet signaleren want dat is niet integer”. – Patricia Leter

“Je blijft houden dat er mensen zijn die hun plichten niet nakomen. En dat is nu een beetje een vaag gebied. Dat is best een interessant gebied op dit moment omdat een hoop dingen zijn onduidelijk, voor ons althans. Wij hoeven al een tijdje geen boetegesprek6 _{meer te}

houden, er is een speciaal boeteteam. Dus wij maken wel een rapport op van dit en dat is er aan de hand, maar wij doen er verder niks mee. We sturen dat naar het boeteteam”. – Klantmanager Zuidoost

5 _{Het is overigens niet heel duidelijk waarom Vliegenthart minder op de rechtmatigheid wil zitten. In het}

Koersbesluit Re-Integratie staat namelijk het volgende: “Dit Koersbesluit wijzigt het beleid om ‘streng aan de poort te zijn’ niet. Rechtmatigheid van de bijstandsverlening blijft uitgangspunt van beleid. Als de regels worden overtreden, wordt nagegaan wat daar de oorzaak van is, onwetendheid of onwil. In het eerste geval sturen we bij met actieve voorlichting en dienstverlening, in het laatste geval treden we consequent op en verschuift de focus van dienstverlening naar handhaving. Uitkeringsfraudeurs en mensen die stelselmatig weigeren mee te werken aan het verbeteren van hun perspectief worden aangepakt” (Gemeente Amsterdam, 02-06-2016: 18).

6 _{Een boetegesprek is een gesprek dat wordt aangegaan met een klant wanneer deze de inlichtingenplicht niet}

is nagekomen en daarmee de Fraudewet schend. Tijdens het boetegesprek krijgt de klant de kans om zijn/haar kans van het verhaal te laten horen (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, November 2014).

43 Uit deze twee quotes is een discrepantie op te maken in hoe verschillende klantmanagers omgaan met de kennis dat iemand zijn plichten niet is nagekomen. De ene klantmanager stelt dat zijn niks met deze informatie kan, de ander speelt het door naar het boeteteam. Deze onduidelijkheid wordt ook bevestigd door Simone Crok, de directieadviseur Participatie:

“Op directieniveau worden daar gesprekken over gevoerd van hoe kun je nou zorgen dat die inkomensconsulenten weer dichter bij die klant komen te staan en hoe kan die klantmanager nou weer meer te weten komen over rechtmatigheid. Want die zijn daar al jaren niet in getraind”. – Simone Crok

Het uit elkaar halen van doelmatig en rechtmatig heeft niet alleen maar nadelen. Er zijn ook klantmanagers de het als prettig ervaren dat er een speciaal team is dat zich bezighoudt met de uitkering en eventuele boetes.

“Gelukkig is er een boete team gekomen waardoor de expertise nu bij de boete team.. Want dat werd of niet uitgevoerd of fout uitgevoerd. Maar dat zijn zulke grote bedragen, dat ten nadele van een klant kan zijn. Schrijnend vind ik”. – Meryem Durmus