Reader Ethisch Redeneren 6v
Naam leerling: Klas:
Informatie
In deze lessen maak je kennis met ethiek en moraliteit door je persoonlijke ervaringen en social media. Jullie gaan individueel, in duo's en in groepjes aan het werk met verschillende vraagstukken waar je bepaalde keuzes moet maken. Wat is een moreel dilemma? En hoe maak je een moreel juiste keuze? Hoe beoordeel je dat? Dat gaan we allemaal leren.
Lesdoelen
Na deze lessen kun je
- Beschrijven wat ethiek en moraliteit is
- Ethiek en moraliteit herkennen in verschillende contexten - Morele keuzes onderbouwen
- Uitleggen wat onder 'moreel juist handelen' wordt verstaan - Uitleggen hoe je weet of wat je doet moreel juist is
- Moeilijke keuzes als een morele beslissing formuleren - Moreel juiste oordelen formuleren
- Keuzes onderbouwen vanuit verschillende perspectieven met behulp van de 8 sleutelvragen
- Onderscheid maken tussen wensen/belangen/rechten - Wensen/belangen/rechten herkennen binnen social media
- De morele juistheid van je besluit toetsen (rechten boven belangen/wensen) - Morele dilemma's binnen social media herkennen
- De 8 sleutelvragen toepassen om morele keuzes te definiëren
Eindopdracht
De volgende producten worden beoordeeld - Je actieve deelname in de les
- De opdrachten in de reader - Je logboek
- Je eindopdracht
Eisen eindopdracht
- De eindopdracht bestaat uit een geschreven document wat je in groepjes maakt. Je laat daarin zien hoe je omgaat met een lastige morele beslissing en dat je de beslissing systematisch afpelt. Meer details over de eindopdracht volgen in de laatste les
- Je eindopdracht wordt behandeld aan de rubric op de laatste pagina van deze reader. Deze wordt ook toegelicht in de laatste les
BELANGRIJK
In deze training gaan we met elkaar in gesprek over ethische en morele dilemma's. Je wordt gevraagd je mening te delen, die van anderen te horen, individueel, in duo's en in groepjes oordelen te vormen over bepaalde situaties. Sommige situaties zijn herkenbaar en komen voor in je dagelijkse leven. Anderen wat minder. Toch is het belangrijk dat we discreet en respectvol hiermee omgaan. Zo zorgen we samen voor een veilige omgeving en kunnen we leren van elkaars mening en ervaring. Daarom vinden we het belangrijk dat iedereen deze verklaring leest en ondertekent.
Ik, ………., verklaar hierbij
discreet om te gaan met de informatie en meningen die we
uitwisselen in deze lessenserie. Wat in deze lessen besproken
wordt, blijft binnen deze groep. Ik zal mijn mening op een
respectvolle manier delen met de groep en zal respectvol
luisteren naar de mening van anderen. Hetgeen in deze lessen
verteld wordt, zal ik nooit tegen klas- en schoolgenoten
gebruiken. Ik zal ervoor zorgen bij te dragen aan een veilige
leeromgeving waarin we kunnen leren van elkaars mening en
ervaring zonder daarover te oordelen. Op deze school mag je
zijn wie je bent.
Datum:
Plaats:
Vooruitkijken: wat is ethiek en moraliteit? Woordenrij
Schrijf alle woorden die bij je opkomen die volgens jou te maken hebben met ethiek/moraliteit. _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________ _______________________________ ________________________________
Voorbeeld moreel dilemma
Dit noemen we een lastige morele beslissing. Het zijn beslissingen waar je niet makkelijk uitkomt en achteraf denkt: "heb ik het goed gedaan?". Vandaag gaan we het hebben over de morele kant van die beslissing. Meer specifiek: over moreel en juist handelen. We gaan ontdekken wat we daaronder verstaan. We gaan ook uitzoeken hoe je kunt weten of je keuze moreel juist is. We beginnen met een oefening, waarin we uitzoeken wat het moreel juiste antwoord is in een lastige situatie die wij hebben bedacht. Daarna gaan we de vraag bespreken hoe je eigenlijk kunt weten dat het moreel juist is. Dan kom je erachter dat er veel antwoorden op de vraag zijn maar de kern zit hem in: voldoende rekening houden met anderen.
Je vader heeft een koeriersbedrijf en jouw beste vriend heeft gesolliciteerd. Je vader heeft hem afgewezen omdat hij weet dat hij afgelopen jaar drie scooterongelukken heeft gemaakt. Je snapt het besluit van je vader maar je weet ook dat jouw beste vriend het thuis niet breed heeft en deze baan echt nodig heeft. Wat doe je? Adviseer je je vader hem toch aan te nemen met het risico dat er schade wordt gereden of vind je dat je vriend het er zelf naar gemaakt heeft?
Les 1 leerdoelen Na deze les
- Kun je beschrijven wat ethiek en moraliteit is
- Kun je ethiek en moraliteit herkennen in verschillende contexten - Kun je morele keuzes onderbouwen
- Kun je uitleggen wat onder 'moreel juist handelen' wordt verstaan - Kun je uitleggen hoe je weet wat 'moreel juist' is
Oefenen: keuze maken in een moreel dilemma Casus: onvoldoende voor PWS
Beantwoord de volgende vragen Wat is jouw keuze
Wat zijn de redenen voor jouw beslissing?
Wat is er tegen de beslissing in te brengen?
Wat zouden anderen zeggen die het niet met je eens zijn?
"Jullie hebben een onvoldoende voor je PWS" geeft de docent aan. De boodschap komt hard aan, maar je had het al zien aankomen. Je hebt hard gewerkt aan de opdracht, maar je vriend(in) heeft er weinig aan gedaan. Je had haar nog gewaarschuwd maar ze besteedde liever meer tijd aan haar bijbaan en uitgaan met vrienden. Je bent er best boos over. Het is dan wel je vriend(in), maar jij zit met die onvoldoende in je examenjaar. Nu kun je het weer overdoen terwijl je de tijd hard nodig hebt voor de toetsweek. Je kunt nog wel een voldoende krijgen, maar dan moet je tegen de docent zeggen dat het de schuld van je vriendin is en je eigen aandeel bewijzen. Je twijfelt. Wat ga je doen?
Naar aanleiding van de antwoorden, wordt er een discussie gevoerd in de groep. Wat zijn redenen om tegen de docent te zeggen dat het niet jouw schuld is? Wat zijn redenen om niks te zeggen? Schrijf mee, noteer je eigen redenen en ook die van anderen die jij niet bedacht had.
De onvoldoende niet accepteren
en het tegen de docent zeggen Niks zeggen en de onvoldoende accepteren
Theorie: wanneer is een handeling moreel juist?
We hebben nu een casus onderzocht, maar de vraag blijft open: hoe weet je nu of je beslissing moreel juist is? Niet alleen voor deze beslissing maar voor alle beslissingen. De vraag is dus: wanneer is een beslissing moreel juist. Door over deze vraag na te denken, krijgen we ook een beter beeld van wat we onder moraal verstaan.
Oefenen: keuze maken in een moreel dilemma
Schrijf op: een keuze is moreel juist wanneer…
Bespreek in drietallen wanneer een keuze moreel juist is. Als opstapje kun je de casus over het PWS gebruiken. Stel dat je beslissing is om niet naar de docent te gaan: hoe weet je dan dat die beslissing moreel juist is? Uiteraard mag je ook redeneren vanuit de situatie dat je wel naar de docent zou gaan.
Theorie: normen
Keuzes kunnen moreel juist bevonden worden wanneer 1. Ik er een goed gevoel bij heb
2. Ik vind dat het gewoon zo hoort
3. Ik doe wat onze groep (mijn vrienden, mijn klas) vindt 4. Ik doe wat ik in mijn opvoeding geleerd heb
5. Ik doe wat mijn vader/moeder/verzorgers zeggen 6. Ik doe wat de samenleving zegt
7. Ik doe wat mijn geloof mij voorschrijft
Als je er goed over nadenkt, is er met al deze antwoorden iets mis. Wat al deze antwoorden gemeenschappelijk hebben, is dat je moreel juist handelt wanneer je in overeenstemming met een norm handelt.
- 1 en 2: mijn keuze is moreel juist wanneer hij overeenkomt met mijn norm à persoonlijke normen
- 3, 4 en 5: mijn keuze is moreel juist wanneer hij overeenkomt met de norm van de groep
à groepsnormen
- 6 en 7: moreel juist als mijn keuze overeenstemt met de norm van de samenleving à normen van de samenleving
Waarom stellen we dat er iets mis is met deze antwoorden? Er wordt tegenwoordig zoveel gesproken over normen en waarden. Waarom maakt het voldoen aan een norm een keuze dan niet moreel juist? Een norm is een gedragsregel die voorschrijft wat je in een bepaalde situatie verplicht bent om te doen of laten. De Tien Geboden uit het Oude Testament en de voorschriften uit de Koran zijn voorbeelden van normen die al heel lang bestaan. "Gij zult niet doden, gij zult niet stelen, gij zult geen overspel plegen" zijn voor velen bekende normen zelfs zonder dat ze een bepaald geloof aanhangen.
Oefenen: normgroepen en normen beschrijven
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Bespreek in drietallen tot welke normgroepen je behoort (school, thuis) en welke normen daar gelden, schrijf ze hieronder op.
Theorie: morele onjuistheid van normen
Hannibal Lecter Seriemoordenaar "Mijn handeling is moreel juist als die overeenstemt met mijn persoonlijke normen" Godfather (Maffiabaas) Afpersen, doden "Mijn handeling is moreel juist als die overeenstemt met de normen van de groep" Nazi-Duitsland Genocide "Mijn handeling is moreel juist als die overeenstemt met de normen van de samenleving"
De hierboven gegeven voorbeelden ondergraven de stelling dat moreel juist handelen bestaat uit het opvolgen van de norm van mijzelf, de groep of de samenleving. Maar het kan logisch lijken dat het moreel onjuiste normen zijn. Daarom gaan we nog een stapje verder.
Oefening: morele onjuistheid bij opvolgen van normen
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ We hebben nu ontdekt dat morele juistheid niet afhangt van het opvolgen van een norm. Het is niet gezegd dat je nooit moreel juist handelt als je een norm opvolgt. Alleen dat een norm niet garant staat voor de morele juistheid van de handeling. En we zijn juist op zoek naar dat garantiebewijs.
Vorm opnieuw drietallen. Een norm die veel mensen onderschrijven is: 'ik behoor eerlijk te zijn'. Bespreek enkele voorbeelden, liefst uit je eigen leven, waarin het moreel verkeerd lijkt om eerlijk te zijn. Schrijf ze hieronder op.
Theorie: Recht doen aan de ander
We weten nu dat het opvolgen van een norm een handeling niet moreel juist maakt. Maar wat maakt een handeling wel moreel juist? Kijk nog eens naar de voorbeelden op de vorige pagina van Hannibal Lector, The Godfather en Nazi-Duitsland. Waarom is het soms beter om niet altijd eerlijk te zijn of altijd je belofte na te komen? Als je schade toebrengt aan andere of wanneer je anderen onrecht aandoet. Dat geeft houvast. Moreel handelen gaat altijd over anderen. Het gaat er altijd om dat ik recht doe aan de ander. Of nog anders gesteld:
à Een handeling is moreel juist als hij voldoende rekening houdt met
de rechten, belangen en wensen van alle betrokkenen.
Huiswerk: Cases verzamelen
Neem drie moeilijke keuzes mee uit je situatie op school, werk en buiten school. Voor elke keuze geef je aan waartussen je moet kiezen en wat de keuze moeilijk maakt.
Case 1: situatie op school
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Case 2: situatie op werk
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________
Case 3: situatie buiten school
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Conclusie
- Als ene handeling in overeenstemming is met mijn persoonlijke normen, die van de groep of maatschappij, maakt dat de handeling nog niet moreel juist
- Een handeling is moreel juist wanneer hij recht doet aan de ander
- Een handeling is moreel juist als hij voldoende rekening houdt met de rechten, belangen en wensen van alle betrokkenen
\
Oefenen: lijst met moeilijke keuzes
Keuze Makkelijk Niet zo
moeilijk Erg moeilijk
à Of à à Of à à Of à à Of à à Of à à Of à à Of à
Oefenen: wat komt er kijken bij het maken van een keuze? Waar denk je over na?
___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Les 2 leerdoelen
Na deze les kun je
- Moeilijke keuzes als een morele beslissing formuleren - Moreel juiste oordelen formuleren
- Keuzes onderbouwen vanuit verschillende perspectieven
Vorm drietallen en bespreek de lijstjes met moeilijke keuzes die je thuis hebt voorbereid. Schrijf op wat de moeilijke keuze is. Zoals in de casus in de eerste les bijvoorbeeld:
Ik ga naar de docent om uit te leggen dat ik mijn werk af heb of ik verklik mijn vriend(in) niet Kies uit de lijst de keuze die je vandaag wil onderzoeken binnen je groepje. Van de moeilijkste keuze kun je misschien wel het meeste leren door hem te onderzoeken.
Theorie: 8 sleutelvragen (8SV)
1. Empathie: wat zou ik doen als ik veel zou geven om betrokkenen?
2. Ideale zelf: welk besluit geeft het beste weer wie ik wil zijn (mijn ideale zelf)
3. Rechtvaardigheid: hoe kan ik rechtvaardig handelen en geldige belangen meenemen?
4. Vrijheid: hoe speelt respect voor vrijheid of persoonlijke autonomie een rol?
5. Rechten: welke rechten spelen een rol?
6. Verantwoordelijkheden: welke plichten of verplichtingen spelen een rol?
7. Resultaten: wat zou de beste korte- en lange termijnresultaten realiseren voor mij en alle anderen?
8. Autoriteiten: wat verwachten legitieme autoriteiten van mij?
Oefening: in een aantal stappen de moreel juiste beslissing maken
In deze oefening ga je in je groepje onderzoeken wat de moreel juiste beslissing is in de meegenomen casus. We hebben geleerd dat we voldoende rekening moeten houden met de rechten, belangen en wensen van alle betrokkenen. Zojuist hebben we geleerd dat je een casus vanuit verschillende perspectieven kunt bekijken met de 8SV. Dit gaan we allemaal toepassen in deze oefening.
Stap 1: voor
De keuze in deze casus is tussen
A:__________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ B:__________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Maak een voorlopige keuze: verplaats je zo goed mogelijk in degene die de casus heeft ingebracht. Wat voelt, vindt of denkt hij of zij in dit geval? Maak nu zelf in dit geval een voorlopige keuze. Wat zou jij doen? Kies je voor A of B en waarom. Schrijf hieronder op. Ik doe (A of B) ________________________________________________________________ Dat is moreel juist ondanks het bezwaar ___________________________________________ ___________________________________________________________________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Stap 1: voor welke keuze sta ik?
Stap 2: wie zijn de betrokkenen in deze keuze?
Trek dit zo breed mogelijk: welke instanties en/of personen hebben rechten, belangen of wensen die bij deze beslissing mee moeten wegen?
Stap 3: welke van de sleutelvragen past bij dit scenario? 1. Empathie: wat zou ik doen als ik veel
zou geven om betrokkenen? Wel / niet relevant
Want:
2. Ideale zelf: welk besluit geeft het beste weer wie ik wil zijn (mijn ideale zelf) Wel / niet relevant
Want:
3. Rechtvaardigheid: hoe kan ik rechtvaardig handelen en geldige belangen meenemen?
Wel / niet relevant Want:
4. Vrijheid: hoe speelt respect voor vrijheid of persoonlijke autonomie een rol?
Wel / niet relevant Want:
5. Rechten: welke rechten spelen een rol? Wel / niet relevant
Want:
6. Verantwoordelijkheden: welke plichten of verplichtingen spelen een rol?
Wel / niet relevant Want:
7. Resultaten: wat zou de beste korte- en lange termijnresultaten realiseren voor mij en alle anderen?
Wel / niet relevant Want:
8. Autoriteiten: wat verwachten legitieme autoriteiten van mij?
Wel / niet relevant Want:
Argumenten voor voorlopige
keuze: Argumenten voor alternatief:
Ik doe (A of B):
Dat is moreel juist omdat (belangrijkste argument voor): Ondanks (voornaamste argument tegen):
Wat ik kan doen om nadelen van mijn beslissing voor anderen te verminderen:
Hoe voel ik mij over de keuzes, wat hebben de 8SV gedaan in het proces en wie heeft er schade in mijn besluit? Noteer hieronder
Stap 4: wat zijn de argumenten? Noteer de argumenten voor je voorlopige keuze bij stap 1 en voor het alternatief
Stap 5: tot welke conclusie kom ik?
Je hebt nu met elkaar alle argumenten voor je voorlopige keuze en het alternatief bepaald. Het wordt tijd om te kiezen. Dat is natuurlijk niet zo simpel. Je moet argumenten tegen elkaar afwegen. Wat weegt voor jou het zwaarst en waarom? Tot welke keuze kom je dan?
Zoek in zowel de linker kolom en rechterkolom van stap 4 het argument dat jij het belangrijkst vindt. Schrijf je conclusie hieronder op.
Stap 6: hoe kan ik nadelen van mijn beslissing voor anderen verminderen?
Aan iedere keuze kleven nadelen. Je beslissing wordt moreel juister als je probeert de nadelen van je beslissing voor anderen te verminderen.
Theorie: de stappen richting een moreel juist besluit en rechtvaardig schade toebrengen
In veel beroepen komen mensen soms voor moeilijke beslissingen te staan die de rechten, belangen of wensen van anderen raken. Denk aan dokters of verpleegkundigen, rechters maar ook mensen die in bedrijven werken. Er is eigenlijk geen beroep waar je geen moeilijke keuzes hoeft te maken.
Die keuzes kunnen er ook toe leiden dat je iemand benadeelt of schade toebrengt. Soms is het niet moeilijk om zo een beslissing te nemen maar soms is het echt lastig om te bepalen wat je moet of kunt doen. De bovenstaande stappen kunnen je helpen een moreel juist besluit te nemen bij een moeilijke keuze waar veel op het spel staat.
Waarom heb je bij stap 5 expliciet in kaart moeten brengen wat je keuze is ondanks het voornaamste tegenargument? In morele beslissingen zijn er bijna altijd nadelen. Je brengt dan schade aan iets of iemand toe. Je kunt iemands rechten schenden, zijn belangen tekortdoen of niet naar zijn wensen luisteren. Als je alleen aangeeft waarom je iets doet, geef je eigenlijk alleen aan waarom je zelf gelijk hebt. Maar als je ondanks zegt, geef je aan dat je beseft dat je anderen schade toebrengt. Dat is het begin van rekening houden met anderen!
Ben je dan alleen moreel juist bezig als je niemand schade toebrengt? Die eis is te streng. In de casus over de onvoldoende voor de PWS, is er namelijk altijd schade. Wat je ook doet: voor jezelf, voor school of voor je vriend(in) kiezen leidt altijd tot een schade. Het gaat erom of die schade rechtvaardig is. Daarom nogmaals de samenvatting van vorige les.
Conclusie
- Als een handeling in overeenstemming is met mijn
persoonlijke normen, die van de groep of maatschappij,
maakt dat de handeling nog niet moreel juist
- Een handeling is moreel juist wanneer hij recht doet aan de
ander
- Een handeling is moreel juist als hij voldoende rekening
houdt met de rechten, belangen en wensen van alle
betrokkenen
Oefening: winstverdeling binnen jouw bedrijf
De meest rechtvaardige manier om de winst te verdelen vind ik:
De meest onrechtvaardige manier om de winst te verdelen vind ik: Les 3 leerdoelen
Na deze les kun je
- Onderscheid maken tussen wensen, belangen en rechten - Een weging maken tussen wensen, belangen en rechten - Wensen, belangen en rechten herkennen in social media
- Morele juistheid van je besluit toetsen aan: rechten boven belangen/wensen
Winst
Verdeel de winst van jouw eigen bedrijf op de manier die jij rechtvaardig vindt. Dat is een verdeling die volgens jou moreel juist is. Op het eerste gezicht lijkt dat makkelijk: ieder krijgt evenveel. Maar is dat rechtvaardig? Want misschien heeft iemand het geld wel harder nodig?
Theorie: rechten, belangen en wensen
Als je bijvoorbeeld zegt dat iedereen recht heeft op een even groot deel van de winst bedoel je vermoedelijk iets als: iedereen is gelijkwaardig. Niemand is meer waard dan de ander en daarom krijgt niemand meer dan een ander. Je kijkt niet naar de gevolgen. Bijvoorbeeld: iemand heeft het geld harder nodig dan een ander.