4. Strategieën, situaties, ingewikkeldheden
4.4 Positionering van het team en verbaal steuenen van de familie
Families geven duidelijk aan zij zich gesteund voelen door de manier van positionering van het
medische team en de familie, en ook door de manier waarop er tijdens de visite gecommuniceerd
wordt.
In ziekenhuis NL
Interviewer: Als je zegt, familie-gerichte zorg bestaat uit zoveel stukjes, welke stukjes
doen jullie dan hier?
Verpleegkundige: Collaboration en partnership, dat is de bedoeling, dat dat hier gebeurt.
[...]
Interviewer: Hoe doe je dat dan, partnership? Stilte.
Verpleegkundige: Tja, betrokken worden bij de zorg, bijvoorbeeld rooming in, dat doe je.
Als de hele familie kan blijven slapen. Maar partnership, dat is nog best wel een lastige.
Sommige concepten zijn makkelijker dan andere. Lacht.
In ziekenhuis VS probeert het medische team om de familie en patiënt heen te staan en zo een cirkel te
vormen met de patiënt en familie. Het medische team blijft staan. Sommige familieleden staan op
tijdens de visite, maar soms blijven ouders ook zitten. In ziekenhuis NL gaat de verantwoordelijk
zaalarts in de meeste gevallen zitten bij de familie en patiënt. De overige leden van het medische team
De verpleegkundige kan een belangrijke positie hebben tijdens de visite. Families geven aan dat ze
zich gesteund kunnen voelen door de verpleegkundige tijdens de familie-gerichte visite, wat voor een
deel vorm krijgt door de plek van verpleegkundige tijdens de visite. Een aantal verpleegkundigen gaan
staan bij het gesprek tussen de zaalarts en de familie. Anderen nemen positie bij de rest van het team,
meer in de hoek van de kamer. Dit heeft veel effect op de dynamiek tijdens de visite en welk gesprek
er ontstaat: een gesprek waarbij verpleegkundige en familie worden betrokken bij de discussie in het
eerste geval, of een tweegesprek tussen zaalarts en familie, waar de inbreng van de verpleegkundige
minder is, in het laatste geval.
Ook de bijdrage van de ouder(s) aan de visite kan worden ondersteund door hoe de verpleegkundige
verbaal reageert op deze inbreng. De verpleegkundigen bespreken tijdens de visite hun observaties en
delen hun vragen met het team. De individuele invulling van de verpleegkundige verschilt hierin.
Soms gaat dat via een vast lijstje: respiratoir, cardiaal, neurologisch, psychosociaal. Er worden dan
hele medische observaties gedeeld, welke niet altijd aansluiten bij het verhaal van de ouder(s) of welke
juist een herhaling zijn. Op andere momenten herhaalt de verpleegkundige wat ouders al gezegd
hebben, waarbij er afgevraagd kan worden of er goed geluisterd is naar wat ouders verteld hebben.
Ouders maken dan minder deel uit van de discussie. Een andere keer neemt de verpleegkundige het
verhaal van de ouders als uitgangspunt, en vult dit aan daar waar nodig. Soms voegen ze informatie
toe, zoals de ademhalingsfrequentie of bijzondere waarnemingen op de monitor. Door bijvoorbeeld te
zeggen: ‘Dit is wat u net al zei, dat hebt u goed verwoord’ zie je dat ouders meer gesteund worden in hun verhaal en deel gaan uit maken van het gesprek.
Deze verschillende invullingen kunnen voor de individuele verpleegkundige lastig zijn. Als
verpleegkundige word je niet opgeleid in de rollen die je kunt hebben tijdens de familie-gerichte visite,
zoals ondersteunend zijn voor de familie of een coachende houding aan nemen. Je wordt opgeleid om
informatie te geven en handelingen uit te voeren.
Verpleegkundige in ziekenhuis NL: Naar mate je hier langer bent... Als je aan het leren
bent, ben je veel meer bezig met overleven, heb je wel alles genoemd, met je eigen stukje.
en ook tegen ouders te zeggen: Was alles duidelijk, heb je nog vragen? [Gesprek]
Het doen en het goed doen van praktische handelingen vraagt veel tijd en aandacht van de
verpleegkundige. Verpleegkundigen, zoals hierboven, vertellen dat het daardoor lastiger is om ruimte
te krijgen voor de vragen en zorgen van ouders. Eerst komen de praktische handelingen en de lijstjes.
Als de verpleegkundige wat ervarener is of beter gewend aan de afdeling en de familie-gerichte visite
komt er plek om ook aandacht te hebben voor bijvoorbeeld het ondersteunen van de familie.
Voor families is het belangrijk dat ze zich gesteund voelen. De positionering van het medische team
tijdens de visite draagt hierin bij. De verpleegkundige speelt hier een belangrijke rol, omdat hij of zij
degene is die het meest betrokken is bij het dagelijkse zorgen voor de patiënt. In de praktijk zie ik dat
verpleegkundigen deze rol innemen, door bij het gesprek tussen arts en ouder te gaan staan en ouders
in hun verhaal aan te vullen. Sommige artsen geven hier de verpleegkundige de ruimte voor. Op
andere momenten gaat dat minder goed en wat dan vaak resulteert in een mindere betrokkenheid van
de verpleegkundige en de familie bij de visite.
4.5
Mee-dokteren
Tijdens de visite gaat de aandacht vrijwel altijd naar medisch-inhoudelijke zaken.
Verpleegkundige in ziekenhuis NL: Het is hier natuurlijk wel, je zit hier in een ziekenhuis,
het gaat om lichamelijke klachten. We weten dat je daarbij ook nog wel iets kan voelen.
Alleen, dat staat gewoon niet zo centraal hier, minder. Hoe gaat het met de klachten, hoe
is het daarmee? Er zijn natuurlijk ook doelen gesteld: als hij geen koorts meer heeft, 3 of
4 dagen intravenous antibiotica, en eten en drinken gaat weer goed dan kan hij weer naar
huis. Daar loop je visite op. Waar zitten we eigenlijk? Wij zijn natuurlijk heel medisch en
De antwoorden van families op vragen gaan vrijwel altijd over medische onderwerpen. Families
beschrijven hoe het gegaan is aan de hand van gegevens van de monitor (‘haar hartslag is niet onder de 150 geweest’) of aan de hand van lichamelijke uitingen van de patiënt (‘hij maskert sneller dan
gister’). Ouders zijn gerustgesteld door getallen van vitale parameters of bloeduitslagen, zonder deze informatie altijd (medisch) te kunnen interpreteren. Dit lukt dan ook niet altijd goed. Medisch jargon
wordt niet altijd goed gebruikt door de familie en het lijkt dat soms onjuiste conclusies worden
getrokken. Dus het onderwerp van de visite is medisch, waarbij ouders in dit domein vragen
beantwoorden en antwoorden geven met gebruik van geneeskundige taal.
Ouders zeggen dat het moeilijk is om, en dat zij niet geneigd zijn om, niet-medische zorgen tijdens de
visite in te brengen. Actief wordt er niet gevraagd naar de (andere) zorgen van de familie. Impliciet
worden door families onderliggende zorgen wel gecommuniceerd: ‘de getallen zijn wel goed, maar ik
voel dat niet zo’ of ‘jullie vinden niks, maar mijn kind is nog steeds niet de oude’ of ‘ik denk dat het nog altijd niet gaat zoals het zou moeten’. Tijdens de opname gebeurt er veel, en ouders communiceren weinig expliciet, tijdens de visite, hun niet-medische zorgen. Ouders geven in
gesprekken aan wel behoefte te hebben aan zorg voor hen.
Gesprek 1 in ziekenhuis NL
Moeder: Nee, voor mij, daar was nauwelijks... Nee, die vraag is ook niet gesteld.
Misschien dat er dan... Dat er de vraag gesteld zou kunnen worden, goh, hoe is het nu met
jou? Dan had ik misschien die ruimte wel gevoeld. Pakt speeltje op van kind. Maar goed,
het is wel een vraag... Hij is natuurlijk superbenauwd opgenomen en ik dacht dat hij
oorontsteking had.. eeeh, het is wel wat mij... In het begin, ik heb er wel mee gezeten, heb
ik niet te laat aan de bel getrokken? Dus het is wel een vraag die... nouja, een stukje
verwerking, ehm, wel van pas komt. [Gesprek]
Gesprek 2 in ziekenhuis NL
Moeder: Ze kijken meer naar het kindje! Op zich, wij mogen blijven voor het kind. We
zijn veel ermee bezig. Ik heb weinig geslapen de afgelopen nachten. Maar aandacht voor
mij, dat zou wel prettig zijn. Kijk, voor de ouders is het eeh, toch ook best wel, he,
emotioneel om je kind zo te zien liggen. Dus eh, dat raakt je toch. Dat is best wel, bij mij
is het dan zo, mijn kind gaat voor alles. Dan kom je zelf wel op de laatste plaats.
[Gesprek]
Gesprek 3 in ziekenhuis NL
Moeder: Alles is zo snel gegaan, ik denk dat mijn emoties pas straks thuis komen. Nu is
het gaan en dat uitzetten en ook je moeheid wegdrukken. Als het allemaal achter de rug is
straks, ga ik nadenken, hoe is het eigenlijk allemaal gegaan. Ik heb geen vervelende
emoties gehad van vervelend dat ze dat zeggen of waarom doen ze nou dat. Nee. Het gaat
ook allemaal zo snel eigenlijk, ik denk dat ik daar pas thuis aan kan denken. Ik ben nu
200% met haar bezig. Straks komt de moeheid er wel uit en denk ik wow wat is er
allemaal gebeurd. [Gesprek]
In onderstaand gesprek onderstreept een paramedicus het belang hiervan voor familie-gerichte zorg.
Paramedicus in ziekenhuis NL: Terwijl als je zegt, ‘we doen hier patient- en family-
centered care’, dan heb je dus ook aandacht voor de ouders, die er 24/7 bovenop zitten. ‘Wat is dat dan voor u?’ Dat zij een onderdeel worden van dat team, want het is niet voor niets, hun input wordt gevraagd, bijna een essentieel onderdeel. [Gesprek]
Er is tijdens de familie-gerichte visite met name aandacht en zorg voor wat er medisch gebeurt en aan
de hand is met de patiënt. Er wordt vrijwel geen ruimte gegeven voor zorg voor de familie of zorg
voor het systeem van de patiënt. Het gespreksonderwerp van de visite is hetzelfde gebleven, het