Woorden en daden
2.2 Politiek en discours 1954-
Gedurende 1954 ging het Egyptische regime zich meer op de buitenlandse politiek richten. Daarmee zette ook de ontwikkeling van het Arabisch nationalisme zich voort. Begin 1954 had Nasser de nieuwe uitgave van Philosophy gepubliceerd, uitgebreid met een derde hoofdstuk waarin hij zijn visie op het Arabisch nationalisme en Egyptes plek in de wereld beschreef. In zijn jaarlijkse Revolutiedag-toespraak van juli verkondigde hij dat ‘the goal of the
revolutionary government is that the Arabs become a united nation.’164 Daarmee maakte hij ‘Arabische eenheid’ retorisch tot een officieel doel van Egyptes revolutionaire project. Ook de
160 Jankowski, Nasser’s Egypt, (2002) p. 54.
161 Geciteerd in: Podeh, The decline of Arab unity, (1999) p. 28.
162 Vatikiotis, Nasser’s generation, (1978) p. 230; Seale, The struggle for Syria, (1965) p. 311-312. 163 Seale, The struggle for Syria, (1965) p. 311-312.
164 ‘The speech given by President Gamal Abdel Nasser celebrating the 2nd anniversary of the revolution in Gomhouriya Square, 22/07/1954’ http://nasser.bibalex.org/Speeches/browser.aspx?SID=195&lang=en, bezocht op: 13-02-2017.
toon richting de VS en Israël verhardde. Deze was in eerste instantie nog mild geweest in de hoop de VS gunstig te stemmen. Maar nu de Amerikanen weigerden militaire en financiële hulp te bieden ging het regime vol op de anti-imperialistische en Arabisch nationalistische route. De Egyptische pers, die wijdverspreid was over de regio, pleitte voor een uitbreiding van het Arabische Collectieve Veiligheidspact. De Vrije Officieren, en met name Nasser, begonnen zich in het publiek meer uit te spreken voor zaken als ‘Arabisme’ en ‘Arabische solidariteit’.
Maar het echte momentum voor Nassers Arabische lijn kwam in 1955. De Bandung conferentie van april dat jaar bracht een ‘decisive change’ teweeg in de Egyptische
buitenlandse politiek.165 De conferentie zette Nasser op het wereldtoneel en verbreedde zijn opvatting over Egyptes ‘field of action’ naar een vorm van Afro-Aziatische solidariteit. Dit vereiste controle over de Arabische thuisbasis, evenals een sterk leger.166 Een maand later volgde de oprichting van het Bagdad-pact. Dit op de VS gerichte verdedigingspact druiste direct in tegen Nasser visie van een onafhankelijke regionale alliantie gebaseerd op Arabische solidariteit. Egypte reageerde met een propagandaoorlog tegen het pact en de deelnemers. Tegelijkertijd bevestigde het regime Egyptes centrale, regionale rol door allianties met Syrië, Saudi-Arabië en Jemen te sluiten.167 Met zijn contacten uit Bandung wist Nasser tevens in oktober de historische Tsjechische wapendeal te sluiten, waarmee de eerst stappen werden gezet voor modernisering van het Egyptische leger. De Arabische reacties op de deal waren uitbundig. Nasser kreeg de status van een ‘mystical saviour’, de eerste Arabische leider die ‘daadwerkelijk de ketenen van het Westen afwierp.’168
Nassers successen en opkomende populariteit vormden de aanleiding voor een nieuw buitenlandse beleid dat gedurende 1955 vorm kreeg. Dit beleid baseerde zich volgens Dawisha op vier ‘principes’ die dienden als motivatie en legitimatie. Deze principes waren anti-imperialisme, Arabisch nationalisme en Egyptische leiderschap en prestige.169 De
principes sloten aan op sterke sentimenten in de Arabische wereld en dienden als conceptuele basis. Hiermee hoopte het regime de Arabische massa’s te mobiliseren achter zijn concept van
165 Mohy al-Din, Wa al’an ‘atakallim, (1992) p. 254 166 Seale, Struggle for Syria, (1965) p. 314.
167 Dawisha, Egypt in the Arab world, (1976) p. 11-12.
168 H.M. Hussein of Jordan, Uneasy lies the head, (Kingswood : The Windmill Press Ltd., 1962) p. 88. 169 In zijn boek spreekt Dawisha officieel van Arabisme. In zijn latere werk Arab nationalism in de twentieth
century bekritiseerde hij echter zijn eigen gebruik van deze term omdat het Arabisme en Arabisch nationalisme
volgens hem twee verschillende fenomenen waren. De politieke variant die naar de stichting van een Arabische staat streefde, het Arabisch nationalisme, was het principe dat het Egyptische buitenlandse beleid.
Arabische eenheid.170 Mede dankzij de spectaculaire groei van de Egyptische radionetwerken waren de mobilisatiecapaciteiten van het regime fors toegenomen.171 Toen bekend werd dat Jordanië overwoog zich bij het Bagdad pact aan te sluiten, lanceerde Voice of the Arabs een propagandacampagne die Jordaniërs aanspoorde tot rellen en demonstraties. In de woorden van Koning Hussein: ‘Within a matter of hours Amman was torn by riots as the people, their judgement blurred by propaganda, turned to Nasser, the new mystique of the Arab world.’172 De Egyptische propaganda speelde handig in op de vijandige gevoelens onder de Arabische volken jegens het Bagdad pact en wist daarmee het vuur verder op te stoken.173 De rellen voorkwamen een Jordanese toetreding tot het Bagdad pact en bevestigde de politieke macht van Egyptes radionetwerk.
Net als in de periode 1952-1954 volgde het discours de politieke lijn. Er kwam steeds meer aandacht voor de vier principes van anti-imperialisme, Arabisme, en Egyptes leiderschap en prestige. De frequentie van qawmiyya in Egyptische radio-uitzendingen steeg explosief vanaf februari 1955, toen de Egyptische campagne tegen het Bagdad pact losbarstte.174 Hetzelfde gold voor Nassers retoriek. Tegenover de rest van de Arabische wereld verklaarde hij ‘the loyal soldier of Arabism’ te zijn, ‘working for its honor and unity.’175 In een toespraak ter gelegenheid van de derde verjaardag van de revolutie ging hij in op het Egyptische Arabische beleid: ‘Our Arab policy aims to reunite the Arabs and to overcome the rifts in their structure, to make them one nation and even one family.’ De weg hiernaartoe, zo vervolgde Nasser, lag in het respecteren en gehoorzamen van de Charter van Arabische liga, waarmee hij subtiel benadrukte dat Egypte niet voor de letterlijke totstandkoming van één Arabische superstaat was.176 Zijn boodschap sloot daarmee aan op zijn visie van Arabische en eenheid als een verenigd anti-imperialistisch front onder Egyptische leiding.
170 Dawisha, Egypt in the Arab world, (1976) p. 123-140. 171 Boyd, ‘Development of Egypt’s radio’ (1975) p. 646-647. 172 Hussein of Jordan, Uneasy lies the head, (1962) p. 91.
173 Dawisha, Egypt in the Arab world, (1976) p. 14; Jankowski, Nasser’s Egypt, (2002) p. 79-80. 174 Dekmejian, Egypt under Nasir, (1972) p. 94.
175 The statement issued by president Gamal Abdel Nasser on Egypt’s appreciation of the supportive stance of the Arab countries, 05/09/1955’, http://nasser.bibalex.org/Speeches/browser.aspx?SID=399&lang=en, bezocht op: 15-02-2017.
176 ‘The speech given by President Gamal Abdel Nasser in Al Gomhouriya Square celebrating the 3rd anniversary of the Revolution with President Sukarno, 22/07/1955’,
In 1956 ging het regime nog een stap verder door in een nieuwe constitutie te verklaren dat het Egyptische volk onderdeel was van de Arabische natie.177 Nasser begon het concept van Arabische eenheid in zijn woorden ook te verbreden. Zo verwelkomde hij een Syrische resolutie om actief eenheid met Egypte na te streven als de aspiratie van ‘every Arab who believes in Arab nationalism.’ Daarbij noemde hij het streven een verwezenlijking van artikel één van de nieuwe Egyptische grondwet, ‘which stipulates that Egypt is an independent Arab state and that the Egyptian people are part of the Arab nation.’178 De rede waarin Nasser de constitutie presenteerde bevatte een lange passage over de geschiedenis van het Arabisme en de wijze waarop de Arabieren tegen elkaar waren uitgespeeld. Maar nu verzekerde Nasser zijn publiek van Egyptes ‘true Arabism and solidarity with all Arabs’ en dat Egypte zich achter alle Arabieren ‘from the Atlantic Ocean tot he Persian Gulf’ zou scharen in de strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid.179 Ook met de verbreding van het concept Arabische eenheid lag het zwaartepunt bij Nasser nog steeds op een gezamenlijke strijd in plaats van het verdwijnen van grenzen.
Ondanks de stijging van qawmiyya in het officiële discours bleef ook tijdens de periode 1954- 1956 de emotionele kern van Nassers verhaal bij Egypte liggen.180 De nadruk in zijn
toespraken lag nog altijd op watani. Zelf verklaarde hij te denken ‘for the benefit of Egypt first and foremost.’181 Vooral bij gebeurtenissen van groot politiek belang kwam dit duidelijk terug.182 Zo richtte Nasser zich tijdens een militaire expo tot ‘all of Egypt’ om de Tsjechische wapendeal bekend te maken. Terwijl de rest van de Arabische wereld de deal bejubelde als een Arabische overwinning sprak Nasser van ‘the Egyptian army’, ‘Egyptian pride and dignity’ en ‘the Egyptian revolution’ die zouden leiden tot ‘a patriotic nation’.183 Ook in de 177 Brand, Official stories, (2014) p. 42.
178 ‘The statement given by President Gamal Abdel Nasser on the agreement of the Syrian parliament on uniting with Egypt, 05/05/1956’, http://nasser.bibalex.org/Speeches/browser.aspx?SID=485&lang=en, bezocht op: 12-10-2016.
179 ‘The address by President Gamal Abdel Nasser at the people’s conference in Gomhouriya Square celebrating the constitution (before reading out the clauses of the constitution, 16/01/1956’,
http://nasser.bibalex.org/Speeches/browser.aspx?SID=429&lang=en, bezocht op: 12-10-2016.
180 Jankowski, Nasser’s Egypt, (2002) p. 32; Ayubi, Over-stating the Arab state, (1995) p. 142-143; Brand,
Official stories, (2014) p.41-43; Vatikiotis, Nasser’s generation, (1976) p. 228 & 290; Abbas Kelidar, ‘The
struggle for Arab unity’, The World Today vol. 23:7 (1967) p. 293; Marlène Nasr, ‘Analyse des champs sémantiques de la notion de umma arabiyya (nation arabe) dans le discours nassérien (1952-1970)’, Mots vol. 2 (1981) p. 16; Dawisha, Arab nationalism, (2013) p. 184.
181 An interview given by President Gamal Abdel Nasser to Ahmed Shouman the correspondent from Al Jareeda Lebanese newspaper, 16/08/1955’, http://nasser.bibalex.org/Speeches/browser.aspx?SID=397&lang=en, bezocht op: 22-11-2016.
182 Jankowski, Nasser’s Egypt, (2002) p. 30.
183 ‘The address by President Gamal Abdel Nasser at the Armed Forces exhibition at Al Guizira in which he announced the Czech arms deal, 27/09/1955’, http://nasser.bibalex.org/Speeches/browser.aspx?
eerder genoemde toespraak op het Goumhouriyya plein ging het gros van zijn verhaal over de ontwikkelingen in Egypte en sloot hij af met een relaas over ‘Egypts great revolution’.184 De vele toespraken in de dagen die volgden spraken over ‘the power of Egypt, the renaissance of Egypt and the greatness of Egypt.’185 Het discours hield de tweedeling tussen Egyptenaar en Arabier in stand. De eerste helft van 1956 zette deze trend van toenemende qawmiyya, maar overheersende watani zich voort. Nasser probeerde geleidelijk aan de Arabisch
nationalistische identiteit te introduceren bij de Egyptenaren, zonder zijn aanspraak op hun patriottische gevoelens kwijt te raken.