Bijzondere gebeurtenissen geven het Graf van Rachel een exceptioneel aanzien: het houdt de plaats levendig in de cultural memory van mensen en maakt er een bedevaartsoord van. De ‘gewone’ bezoeker transformeert zo feitelijk in een pelgrim.157 Men voert vaste handelingen uit
die de heiligheid van de plek benadrukken en de zogenaamde pelgrim identificeert zich met Rachels verhaal. De emoties die men ervaart bij de rituelen – eerbied, opgetogenheid, melancholie, zelfvertrouwen – worden in grote mate beïnvloed door de kenmerken van de plaats.158 Rituelen helpen om de dialoog tussen bezoeker en ruimte te creëren.
Mannen en vrouwen bezoeken de graftombe gescheiden van elkaar, in aparte gebedsruimtes. Deze scheiding zorgt ook voor een verscheidenheid aan rituelen aan de verschillende kanten, hoewel ze allemaal zijn gebaseerd op het beeld van Rachel als
moederfiguur. De “womb-mimicking architecture” van Rachels graf is niet alleen inspirerend voor de wensen van vrouwen met betrekking tot hun vruchtbaarheid, maar ook voor de gebeden van mannelijke zijde aan Rachel als Moeder van het Israëlische volk.159 Men reciteert bij het graf
voornamelijk gebeden uit een boek, waarbij Rachels levensloop genoemd wordt in relatie tot die van het joodse volk:
Oh Merciful King! I have come to pray at the Tomb of Rachel our Matriarch. Let her good acts stand in my steed, especially her heartfelt prayers to You when she was barren which You answered. In her merit please answer my prayers
155 Ibid., 51.
156 Voor deze scriptie heb ik geprobeerd om een link te vinden tussen matriarch Rachel en het joodse feminisme. Dit is echter lastig te vinden, onder meer omdat Rachel in de afgelopen eeuw zeer gefeminiseerd is en haar cultus op haar vrouwelijke eigenschappen is gebaseerd: haar vruchtbaarheid, haar moederschap, haar onderwerping aan de patriarchale joodse religie.
157 Mazumdar & Mazumdar, “Religion and place attachment”, 392-393.
158 Clifford Geertz, “Religion as a cultural system”, in Anthropological approaches to the study of religion, ed. M. Banton, (New York: Praeger, 1966), 8-11.
159 Nurit Stadler, “Appropriating Jerusalem through Sacred Places: Disputed Land and Female Rituals
at the Tombs of Mary and Rachel”, Anthropological Quarterly 88, nr.3 (2015): 730. Zowel Susan Sered als Nurit Stadler hebben vanuit de vrouwelijke positie hun veldonderzoek gedaan. Gezien de scheiding tussen mannen en vrouwen bij het graf, hebben zij alleen het deel voor de vrouwen kunnen bezoeken om de (vrouwelijke) gebedsrituelen te analyseren. Deze splitsing tussen een heren- en damesafdeling wordt op veel geïnstitutionaliseerde locaties in het hele land Israël in acht genomen. Beide secties grenzen aan een deel van het graf van de matriarch, zodat alle bezoekers - mannen en vrouwen - het kunnen aanraken. Zie: Ibid., 738.
44
and the prayers of my fellow Jews. Listen to what I utter before You, and fulfill my inner most needs.
Jacob buried Rachel on the roadside and not in Bethlehem so that she could come to the assistance of her children's children at the destruction of the first Temple. Then You hearkened and returned us after seventy years. But now, with a galus of over 1900 years since the destruction of the second Temple, we plead that You will again hearken to her prayers.160
Veel gebeden in de hedendaagse gebedenboeken impliceren dat Rachel fysiek in staat is om haar graf te verlaten en ‘haar kinderen’ te helpen. Dit is een cruciaal thema, want zonder dit
vermogen is een heilige relatief machteloos. In één van de recentste gebedenboeken vond Susan Sered de zin: “Mother Rachel left her grave and requested mercy for them.”161
Sociologe Nurit Stadler ontmoette in de graftombe van Rachel veel vrouwen die in het kader van vruchtbaarheid kwamen bidden voor de geboorte van een kind: “At any given hour, there are usually women reciting psalms in unison or alone. […] Shutting their eyes, women immerse themselves in prayer. From time to time, they grope and kiss the tomb.”162 Om hun
vroomheid te demonstreren, houden veel van de pelgrims meerdere exemplaren van het Boek der Psalmen tegelijk open en stapelen deze op elkaar. De meeste vrouwen reciteren bijbelse passages die verbonden zijn met Rachel, met name de verzen die Rachels angst over haar onvruchtbaarheid tonen. Zij voegen vervolgens nog een vruchtbaarheidswens voor haarzelf of haar kinderen hieraan toe.
De meest populaire en zichtbare praktijk bij het Graf van Rachel is nog steeds het omwikkelen van de tombe met een rode draad. Het is traditie om het draad zeven keer rond het graf te draaien en Psalm 33 op te zeggen.163 Het ritueel symboliseert de zeven keer dat een bruid
rond de bruidegom loopt onder de bruiloftskoepel, omdat Rachel haar zus Lea genoeg liefhad om haar als eerste vrouw met Jacob te laten trouwen. Volgens Sered nam dit gebruik een vlucht in de jaren zeventig.164 Tegenwoordig worden alle joodse vrouwen die niet in staat zijn om
zwanger te raken of een miskraam hebben meegemaakt, aangemoedigd om op bedevaart te gaan naar het Graf van Rachel en deel te nemen aan dit ritueel van de rode draad.
160 Gedeelte van een gebed dat bij Rachels graf kan worden uitgesproken. Zie: Dovid Rossoff, “Tomb of our Mother Rachel”, Jewish Magazine, oktober 1997, http://www.jewishmag.com/2mag/israel/israel.htm (geraadpleegd op 9 mei 2017). De volledige, originele versie (in het Hebreeuws) is te vinden op de website van Rachels graftombe:
http://www.keverrachel.com/content.asp?lang=en&pageid=32. 161 Sered, “Rachel's Tomb: The Development of a Cult”, 140. 162 Stadler, “Appropriating Jerusalem through Sacred Places”, 738.
163 Katz, Sharon. “Keeping The Tomb Of Rachel Open To Her Children”, Friends of Rachel’s Tomb,
http://www.rachelstomb.org/katzarticle.html
45
Behalve vaste, dagelijkse rituelen vinden er gedurende het jaar een aantal ‘kalenderrituelen’ plaats, op een vaste datum in het jaar. De belangrijkste daarvan is de bijeenkomst om de sterfdag van Rachel te herdenken: op de elfde dag van Heshvan, een Hebreeuwse maand die in de herfst valt. Deze bijeenkomst, ook wel Yahrzeit genoemd, brengt duizenden mensen op de been die komen bidden bij het graf ter nagedachtenis aan de dag dat Jacob zijn vrouw langs de openbare weg moest begraven.165 Hij deed dit voor de vele generaties
joden die na hem kwamen, opdat Rachel voor hen als hoopvolle moederfiguur fungeert.166 Op de
website van het heiligdom staan de aanbevelingen met betrekking tot de viering te lezen:
• Rabbi Sholom Gold of Jerusalem has recommended reciting the following Psalms upon this occasion: 42, 43, 44, 50, 55, 69, 70, 74, 79 & 83. Those who visit Rachel's Tomb should recite those as well as add Psalm 33.
• In these gatherings, we will ask G-d to note the merits of our Ancestors to help us through these difficult times for our nation.
• It is essential today for the Jewish People to show that we have not forgotten our forbears and that we will not abandon them.
• We will take on the qualities that Rachel displayed during her lifetime, i.e.: NEVER TO GIVE UP! NEVER DISPAIR!
• Those saying Tehillim should also pray for the protection from anti-Semitism of all Jews everywhere, victims of Arab terror as well as Israeli Soldiers who are missing in action.
• Persist in your efforts on behalf of Am-Yisrael until He helps us reach our national destiny!
Er worden suggesties voor gebeden gedaan, men wordt aangespoord om zich te vereenzelvigen met Rachel en de bezoekers moeten aandacht schenken aan de moeilijke tijden van het land en het joodse volk.167
Het is ook niet geheel toevallig dat de herdenking van Rachels dood tegenwoordig samenvalt met de Yitzchak Rabin Memorial Day.168 Rachel heeft zichzelf opgeofferd ten behoeve
van de natie, evenals politicus Yitzchak Rabin. Ook de joodse Moederdag wordt op dezelfde dag
165 Chaim Lev, “Thousands pray at Rachel’s Tomb”, Israel National News, 31 oktober 2017,
https://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/237430 (geraadpleegd op 26 april 2018). 166 Stadler, “Appropriating Jerusalem through Sacred Places”, 748.
167 “Remember Rachel”, Friends of Rachel’s Tomb, http://www.rachelstomb.org/yahrzeil.html (geraadpleegd op 15 augustus 2018).
168 Yitzchak Rabin was een Israëlisch politicus die in 1995 werd vermoord door een Israëlische tegenstander van het Oslo-akkoord. Zie: Vered Vinitzky-Seroussi, Yitzhak Rabin’s Assassination and the Dilemmas of Commemoration. (Albany: State University of New York Press, 2010), 137-138. Zie ook: Pullan, “Bible and Gun”, 349.
46
gevierd, bedoeld om het beeld van Rachel als ‘moeder van de natie’ te bekrachtigen.169 Er zijn
nog vele andere rituelen die worden uitgevoerd bij het graf, zoals het achterlaten van briefjes met wensen erop geschreven, het meenemen van kinderen om een gedane belofte voor
vruchtbaarheid in te lossen, het langsgaan van het bruidspaar tijdens hun trouwdag (zie figuur 2), het aanraken van de mezoeza bij het binnengaan van het complex, het doneren van geld, of het blazen van de sjofar.170 Stuk voor stuk specifieke rituelen om de link tussen het Israëlische
volk en het Graf van Rachel te illustreren.