Een tekortkoming in de uitwerking van het model van Mazumdar en Mazumdar is het feit dat ze in hun tweede dimensie van place attachment nauwelijks uitweiden over zogenaamde
gemeenschapsactiviteiten. Het enige dat gezegd wordt is dat ‘collectieve gehechtheid kan worden bevorderd door een congregationele focus’.224 Vervolgens hebben de onderzoekers het
voornamelijk over collectieve gebeden, maar mijns inziens gaat deze term een stapje verder. Als collectief kunnen personen een sterke band ontwikkelen met een plek die door hun religie als significant wordt beschouwd. Op basis van enkele resultaten in mijn onderzoek durf ik te zeggen dat collectieve gehechtheid kan transformeren in een obsessie. Een heiligdom als het Graf van Rachel is daarvan een goed voorbeeld. Mensen van binnen en buiten Israël voelen zich
aangetrokken tot de plek en tot de mythische moederfiguur Rachel waarop de cultus is gebaseerd. De Israëlische politiek weet dit ook en zet Rachels erfgoed in om de collectieve historie van het volk te benadrukken.
De nominatie van het Graf van Rachel voor de nationale erfgoedlijst in Israël is al eerder aan bod gekomen (zie paragraaf 2.2.4). Een tweede voorbeeld van de collectieve inzet van Rachels erfgoed door de politiek is een promotiefilm die in 2016 door het Israëlische Ministerie
222 De naam Rachel kan op zoveel verschillende manieren gespeld worden; alle variaties worden geaccepteerd, aangezien ze allemaal verwijzen naar matriarch Rachel:
Rachael, Racheal, Rachelanne, Rachelce, Rachele, Racheli, Rachell, Rachelle, Rachil, Rae, Raechel, Raechell, Rahel, Rahil, Rakel, Raquel, Raquela, Raquella, Raquelle, Ray, Raychel, Raychelle, Rashell, Rashelle, Raychel, Rechell, Shell, Shelley, Shellie and Shelly. Zie: “In Search of Rachel”, Friends of Rachel’s Tomb, http://www.rachelstomb.org/searching.html
(geraadpleegd op 21 augustus 2018).
223 Aan het begin van de twintigste eeuw was er een tegenovergestelde ontwikkeling gaande met betrekking tot de naam Rachel. Vrouwen die naar de matriarch vernoemd waren en moeite hadden met het krijgen van kinderen, lieten hun naam wijzigen. Dit laat goed zie hoe veranderlijk zogenaamde mythische symbolen zijn. Zie: Sered, “Rachel's Tomb: The Development of a Cult”, 138.
69
van Buitenlandse Zaken werd uitgebracht.225 De video vertelt het verhaal van Rachel en Jacob,
twee hedendaagse Israëlische joden die in een groot en comfortabel huis wonen. Dit huis is een metafoor voor het Land van Israël. Langzamerhand wordt het huis overgenomen door andere mensen: Assyriërs, Turken, Britten. Elke invasie neemt een beetje leefruimte weg bij Rachel en Jacob. De boodschap is helder: duizenden jaren lang is het joodse volk slachtoffer geweest van invasies en bezettingen van hun land, waardoor ze machteloos stonden en onderdrukt werden. De staat Israël heeft hen – uiteindelijk – als enige het thuis kunnen bieden dat ‘Jacob en Rachel’ verdienen; dit zullen ze dan ook tegen elke prijs verdedigen.
Het is een eenzijdige, politieke versie van de historie van het joodse volk, dat mag duidelijk zijn. De verantwoordelijke minister Tzipi Hotovely verduidelijkte het idee van de video: het was een preventieve actie om Palestijnen te verduidelijken dat de banden tussen het volk van Israël en hun historische erfgoed onbreekbaar zijn.226 Het ministerie erkende de
provocatie, maar wil ook de ‘waarheid’ presenteren van de Israëlische geschiedenis.227 De
historie begint met de komst van de Assyriërs in het huis van Rachel en Jacob (figuur 26). Terwijl de bebaarde Assyriërs de woonkamer overnemen, verhuizen Jacob en Rachel naar de slaapkamer. “So it’s now 750BC. In about 2750 years, we’ll have some quiet here,” grapt Jacob. Een processie van andere ‘bezoekers’ komt voorbij: afgezanten van Nebukadnezar, de Grieken,
225 “EVERYONE wants Jacob & Rachel's home in Israel”, 9 oktober 2016,
https://www.youtube.com/watch?v=PndDzfpcdXI&t=4s (geraadpleegd op 19 april 2018).
226 Ben White, “Israel’s latest propaganda video is offensive – it paints a dark picture of the government’s views”,
Independent 15 oktober 2016, https://www.independent.co.uk/voices/israels-latest-propaganda-video-is-offensive- it-paints-a-dark-picture-of-the-governments-views-a7363021.html (geraadpleegd op 19 april 2018).
227 Itamar Eichner, “Foreign Ministry video presenting alternative history of Israel raises ire”, Yvetnews.com, 10 september 2017, https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4864702,00.html (geraadpleegd op 19 april 2018).
70
de Romeinen, de Kruisvaarders en de Ottomanen. Alle indringers zetten het huis op stelten en verwoesten het interieur. De Britten blijken uiteindelijk de redding van het ‘Land van Israël’ te zijn. De Britse afgezant geeft namens de VN het huis terug.
Figuur 27, 28, 29. Beelden uit de video van het Israëlische Ministerie van Buitenlandse Zaken: respectievelijk de Romeinen, de Kruisvaarders, de Ottomanen.
71
Terwijl het koppel het goede nieuws viert op de tonen van ‘Hava Nagila’, wordt er opnieuw op de deur geklopt: een Palestijns koppel komt het huis claimen.
Palestijns burger van Israël en Knesset-lid Ahmed Tibi veroordeelde de video als een
‘belachelijke poging om de Palestijnen te onterven van hun banden met hun land’.228 De goed
gedocumenteerde feiten van de Nakba komen niet overeen met de manier waarop deze video is ingestoken: 90 procent van alle Palestijnen die in het huidige Israël wonen, werden destijds onteigend. De Israëlische politiek ontkent dit gegeven nu, want ‘Rachel en Jacob’ hebben er altijd gewoond. Het is een expliciete afwijzing van de Palestijnse historie en aanwezigheid in het land en een verdraaiing van de geschiedenis in het voordeel van Israël.
Hoewel het nergens wordt genoemd, zullen de namen van het joodse koppel niet toevalligerwijs zijn gekozen: Rachel wordt ook in deze film neergezet als de moeder van het Land Israël, als de matriarch die haar kind wil beschermen voor de ongewenste gasten. Zij geldt als beschermheilige van het land, zodat alle joden kunnen terugkeren naar Israël om er een bestaan op te bouwen. In de video wordt duidelijk gemaakt dat de claim van Palestijnse zijde niet klopt, het land is nooit van hen geweest. De wortels van de joodse bevolking kunnen veel eerder in de tijd geplaatst worden, de Palestijnen zouden hun land pas zijn gaan opeisen op het moment dat de staat Israël werd gevestigd.229
228 Eichner, “Foreign Ministry video presenting alternative history of Israel raises ire”, 10 april 2017.
229 Eenzelfde punt maakt Nadav Shragai: “Many generations of Jews have visited the place for prayer, requests, and
entreaties. […] Over hundreds of years, visitors to her grave have established the tie between Rachel and her burial place. ‘The house with the dome and the olive tree’ became a Jewish symbol. […] The Palestinian Authority raised the argument that, according to Islamic tradition, the Islamic conquerors of the country called the mosque that was established at Rachel’s Tomb after Bilal bin Rabah. Yet the Palestinian argument ignores the presumptive ownership that the Jews acquired at the site for many hundreds of years and from the firmans [a mandate or decree] that the Ottoman
Figuur 30. Beeld uit de video van het Israëlische Ministerie van Buitenlandse Zaken: de Palestijnen.
72
In de media werd verontrust gereageerd op de Israëlische video, zowel nationaal als internationaal. De video zou volgen op het nieuws dat Israël de bouw van 98 kolonistenhuizen op de bezette Westelijke Jordaanoever had goedgekeurd.230 In conservatieve, zionistische en/of
joodse nieuwsmedia is weinig tot niets terug te vinden over de publicatie van deze video. In de ultraorthodoxe media is dat niet vreemd, aangezien de inhoud van de media moet worden goedgekeurd door een rabbijnse raad.231 Een groot deel van de Haredim gemeenschap zal de
ophef überhaupt niet hebben meegekregen; als onderdeel van hun segregatie van de reguliere samenleving leest 86% van de Haredim geen seculiere kranten en bijna een derde van de
Haredim leest geen krant.232 De meeste Haredim kijken niet (of hebben geen) televisie en bijna
de helft luistert niet naar de radio, in tegenstelling tot de moderne orthodoxe jood die wel televisie kijkt en seculiere kranten leest.233 Israël is een ‘gefractureerde’ samenleving, waarbij
het publiek op verschillende manieren nieuws ontvangt en tussen de verschillende groepen zoiets als een ‘culturele afstand’ bestaat.234
Uit bovenstaand schema (figuur 30) blijkt dat negen op de tien inwoners van Israël in ieder geval in aanraking komt met de onafhankelijk nieuwsmedia, hetgeen resulteert in onderstaande reacties van ‘verschrikte’ Israëliërs op de video van het Ministerie van Buitenlandse Zaken:
authorities issued awarding Rachel’s Tomb to the Jews at the beginning of the nineteenth century.” Zie: Shragai, “Rachel’s
Tomb, a Jewish Holy Place, Was Never a Mosque”, 2010.
230 Osha Mahmoud, “’Home of Jews’ video sparks outrage over Palestinian ‘invasion’ claim”, Middle East Eye, 12 oktober 2016, https://www.middleeasteye.net/news/israeli-home-jewish-people-video-sparks-outrage-over- palestinian-invasion-claim-1355520247 (geraadpleegd op 19 april 2018).
231 Matt Evans, “Exacerbating Social Cleavages: The Media's Role in Israel's Religious-Secular Conflict”, The Middle East
Journal 65, nr.2 (2011): 246.
232 Ibid., 244.
233 Er zijn drie redenen waarom Haredim de reguliere media mijden: ten eerste, seculiere media brengen vaak problemen of standpunten naar voren die Haredim aanstootgevend vindt; ten tweede gaat het niet over (religieuze) kwesties die volgens hen belangrijk zijn; en ten derde geloven velen dat seculiere media een verspilling van tijd is die beter aan religieuze activiteiten kan worden besteed.
234 Evans, “Exacerbating Social Cleavages”, 250.
73
Men is zich bewust van het feit dat de Israëlische politiek het nationale narratief probeert te beïnvloeden en veranderen, zowel voor nationaal als internationaal publiek. De spreektaal in de video is Engels, hetgeen de ambities van het ministerie verraadt: iedereen moet het ‘ware’ historische verhaal horen. Uit de reacties op Twitter – die door de media werden opgepikt – blijkt dat de inwoners van Israël het echte verhaal kennen en kritisch zijn op de politieke, incorrecte versie. Het is interessant om deze kant ook te belichten, aangezien de Israëlische regering klaarblijkelijk een eigen visie heeft op cultureel erfgoed en de manier waarop dit ‘eigen’ is. Dat roept vragen op. Is het toe-eigenen van het erfgoed en de graftombe van Rachel wel een
Figuur 32. Reacties op Twitter naar aanleiding van de gepubliceerde video van het Israëlische Ministerie van Buitenlandse Zaken, oktober 2016.
74
breed gedragen idee? Hoeveel invloed hebben de streng-religieuze partijen vandaag de dag in de landelijke politiek?235