De legende van Sir Moses Montefiore vertelt dat matriarch Rachel ooit aan hem verscheen in een droom. Ze vroeg hem om een extra kamer te bouwen bij haar drukbezochte graf.249 Blijkbaar had
Montefiore eerder geweigerd om deze taak op zich te nemen, na een verzoek van de joden uit Jeruzalem. Onder de indruk van zijn droom bouwde Montefiore toch de ruimte. Het is niet zeker of het een waargebeurd verhaal is, maar het draagt bij aan de bijzondere status van de
graftombe. De joodse wortels in Palestina werden zelfs door de Ottomaanse autoriteiten erkend.250 Het feit dat Montefiore in 1841 de rechten kreeg om het graf te restaureren en terug
te geven aan de lokale joodse gemeenschap, is een belangrijk punt voor de hedendaagse verantwoording van de gang van zaken omtrent het grafmonument.
Na de Oslo-akkoorden weigerde Israël om belangrijke archeologische plaatsen over te dragen aan de Palestijnse autoriteiten, ook al lagen velen ervan in Palestijns gebied.251 Het
Israëlische leger drong erop aan om volledige controle over deze plekken te behouden met als reden dat ze heilig zouden zijn voor de joden. De – overwegend islamitische – Palestijnen zouden
247 Mazumdar & Mazumdar, “Religion and place attachment”, 387.
248 A. Elon, Jerusalem: city of mirrors (Boston, MA: Little, Brown and Company, 1989), 62 [citaat Amichai, 1967]. 249 Sered, “Rachel's Tomb: The Development of a Cult”, 117-118.
250 Shragai, “Rachel’s Tomb, a Jewish Holy Place, Was Never a Mosque”, 2010.
251 Adel H. Yahya. “Archaeology and Nationalism in the Holy Land”, Archaeologies of the Middle East: Critical
79
de instandhouding voor deze archeologische plaatsen niet kunnen waarborgen. Rachels graf bleef dus ook in handen van de Israëliërs. Archeologie is op deze manier gebruikt voor politiek- religieuze doeleinden met de claim op een bepaald gedeelte van een land:
There seems to be no place in the world where archaeology has been given such immediacy and has been so much manipulated as a political and ideological tool as in the Holy Land. Archaeology here has obvious religious and political
connotations and has been used to serve modern political goals, including laying claims to the land and denying the claims and narratives of the other side.252
In Israël is archeologie van groot belang. Bijbelse passages worden erbij gehaald om bepaald erfgoed te lokaliseren, te identificeren en te interpreteren. De Bijbel is een letterlijke gids voor sommige religieuze groeperingen in Israël. Tevens is bijbelse archeologie een algemeen geaccepteerde discipline: men gelooft sterk in de historiciteit van de Bijbel.253 Het
onderzoeksveld is er in de eerste plaats op gericht om de nauwkeurigheid van de bijbelverhalen te bewijzen en een nieuw Israëlisch landschap te creëren door het bijbelse landschap te laten herleven. Het geloof in de terugkeer van het joodse volk naar hun land zou dan zeker
gerechtvaardigd zijn en de transformatie van Palestina naar Eretz Yisrael compleet.
Logischerwijs is het Graf van Rachel een grote spil in dit geheel, aangezien het enerzijds het mythische verhaal van Rachel bevestigt en anderzijds Rachels wens voor haar kinderen om uit ballingschap terug te keren symboliseert.
Archeologie wordt in Israël ook ingezet om een gemeenschappelijke achtergrond te construeren voor mensen met zeer verschillende culturele afkomst. Tevens wil men de
“treasures of the past” veiligstellen voor toekomstige generaties.254 Tot 1967 werd het Graf van
Rachel nog gedeeld met de andere religies, maar na het einde van de oorlog met Jordanië werd de archeologie-gerelateerde historie cruciaal voor het ‘terugwinnen van het verleden van Israël’.255256 Geen enkele mythe werd geschuwd om het rechtmatige eigenaarschap van erfgoed
te bevestigen. Zo zijn legendes als die van Sir Moses Montefiore hoogstwaarschijnlijk ook geboren, want er is verder geen schriftelijk bewijs van de droom aanwezig. De politisering van
252 Ibid., 67. 253 Ibid., 66.
254 Susan Pollock, “Archaeology and Warfare”, Annual Review of Anthropology 45 (2016): 217.
255 Michael Dumper & Craig Larkin, “The politics of heritage and the limitations of international agency in contested cities: a study of the role of UNESCO in Jerusalem’s Old City”, Review of International Studies 38 (2012): 28.
256 In het veldonderzoek van Chen Reuveni blijkt ook dat moslims tot 1967 nog redelijk toegang kregen tot de graftombe van Rachel (zie verderop in dit hoofdstuk). Tijdens de oorlog met Jordanië konden de Israëlische joden niet bij het Graf van Rachel komen, hetgeen enigszins verklaart waarom men na 1967 de ijverige behoefte had om dit graf zich weer helemaal toe te eigenen.
80
de archeologie – voornamelijk ten dienste van de zionistische en orthodoxe religieuze ideologie – en het strategische belang van expansie zorgen vaak voor de promotie van een vertekend beeld van de geschiedenis.257 Het doel is bereikt als de natie zelf de status van ‘historisch feit’
heeft bereikt.258 Andere archeologische ontdekkingen worden genegeerd ten behoeve van dit
streven.259
Na de bezetting van Oost-Jeruzalem door Israël in 1967, nam de Israëlische regering een wet aan ter bescherming van de heilige plaatsen in het land: Protection of the Holy Places Law.260
Deze wet zorgt ervoor dat heilige plaatsen worden beschermd tegen ontheiliging.261 In 1978
werd bovendien de Antiquities Law aangenomen. Deze wet speelde een sleutelrol bij het bepalen van Israëls erfgoedontwikkeling. Er werd bepaald dat elk object dat vóór 1700 door de mens werd gemaakt – inclusief alles wat later eraan is toegevoegd – eigendom is van de staat. Feitelijk claimde Israël hiermee jurisdictie over alle heilige plaatsen in Palestina. Pogingen van de
Palestijnse autoriteiten om hiertegen in te gaan, haalden niets uit. Israël zou niet toegeven en haar positie ten opzichte van de Arabische wereld (vrijwillig) verzwakken. De behoefte aan culturele dominantie en de bevestiging van het eigen verhaal was te groot. Het narratief van de natie moest en zou gematerialiseerd worden.262