De individuele en collectieve toewijding met betrekking tot het Graf van Rachel is aan Palestijnse zijde van een heel ander kaliber dan in Israël. Bij gebrek aan bezoekrecht van Rachels graftombe, worden andere iconische vrouwbeelden ingezet om het gemeenschapsgevoel te representeren. In het vorige hoofdstuk zagen we al Our Lady of the Wall en op de afbeelding hieronder zien we Marianne, van oorsprong het nationale symbool in Frankrijk voor liberté, egalité, fraternité.236
De vrijheidsgodin staat niet geheel toevallig op de muur afgebeeld: vrouwelijke iconen
bevorderen het collectieve besef van een nationaal doel.237 Marianne draagt bepaalde Palestijnse
symbolen, zoals de vlag en de Arafat sjaal; samen met haar krachtige vrouwelijkheid worden ze
235 Israël wordt vaak de joodse staat genoemd, vanwege het feit dat dit het enige land is in de wereld met een joodse meerderheid. Israël heeft echter geen officiële staatsgodsdienst. De symbolen van de staat (de Davidsster, de vlag en
menora) zijn wel gebaseerd op de joodse traditie en cultuur. Overheidskantoren, bedrijven en scholen zijn gesloten op
joodse feestdagen. Toch is Israël geen homogene, religieuze staat: er zijn ontelbare groepen die vechten voor de politieke macht. Zie: Evans, “Exacerbating Social Cleavages”, 238-239.
236'De vrijheid die het volk leidt,' uitsnede van een schilderij van Eugène Delacroix (1830).
237 Stadler, “Appropriating Jerusalem through Sacred Places”, 729. Zie ook: George Mosse, Nationalism and Sexuality:
Middle-Class Morality and Sexual Norms in Modern Europe (Madison: University of Wisconsin, 1985), 90; Sheila Jager, Narratives of Nation Building in Korea: A Genealogy of Patriotism (New York: M. E. Sharpe, 2003), 53-73.
Figuur 33. Het Palestijnse perspectief: een deel van de scheidingsmuur die uitsteekt in de stad Bethlehem om het graf van Rachel binnen de Israëlische zone te omsluiten.
75
ingezet om bepaalde gebeurtenissen te duiden, het bewustzijn van mensen te vernieuwen en de nationale identiteit te versterken. Individuele en collectieve toewijding wordt gevraagd in de strijd om territoriale claims, en aangezien Rachel onbereikbaar is geworden wordt Marianne nu ingezet om de Palestijnen op te roepen zich sterk te maken voor hun land, hun identiteit, hun erfgoed. Door Marianne wordt de collective memory van Palestina geactiveerd. De graffiti- afbeelding drukt de opvatting van collectiviteit zelfs uit in ruimtelijke termen en kan zo een indirecte claim leggen op bepaalde kenmerken van de openbare ruimte: in dit geval de ontoegankelijkheid van Rachels graftombe.238
De status en het imago van Palestijnse vrouwen is gestegen als gevolg van de nationale strijd. Ze worden beschouwd als de pijler van de maatschappij, de drager van de tragedie en de beschermer van de culturele traditie.239 Dit blijkt voornamelijk uit de rol die de vrouw krijgt
toebedeeld in het theater: “Mother, Sister, Wife of a Martyr, she is a symbol of Palestine, the lost land that is there to be regained.”240 In Palestina is er een opleving van het bewustzijn ten
opzichte van cultureel erfgoed. Door middel van de traditie van vertellende vrouwen wordt de toehoorder zich bewust van de nationale cultuur en de hechting aan het Palestijnse land. Men promoot het verhaal van de strijd tegen de bezetting door gebruik te maken van de kracht van het collectieve geheugen. Theater is een middel om de historische herinnering aan het vroegere Palestina te reconstrueren en een visie op de toekomstige gemeenschap te vormen. Net als de graffiti op de muur, is ook theater in zekere zin storytelling. Palestijnse toneelschrijvers
gebruiken de figuur van de verhalenverteller niet alleen om na te denken over gebeurtenissen in het verleden, maar ook om de collectieve herinnering van het publiek te stimuleren als een middel van politiek verzet en empowerment.241
4.4 Deelconclusie
Religieuze place attachment zorgt ervoor dat personen terugkeren naar dezelfde heilige plaats. Individuele toewijding uit zich in het jodendom voornamelijk in de persoonlijke gebeden van mensen. Bezoekers aan het Graf van Rachel willen hun problemen of wensen één op één aan matriarch Rachel voorleggen. Toch is religie voornamelijk een groepsfenomeen, een uitkomst van collectief gedrag. De toewijding van de joods-orthodoxe gemeenschap aan Rachels erfgoed is groot: bij de graftombe is het vaak druk met biddende mensen, bezoekende schoolklassen en teksten bestuderende joden. Het collectief van de Israëlische bevolking staat voorop. Men
238 Clémence Lehec, “Graffiti in Palestinian Refugee Camps: from palimpsest walls to public space”, Journal of Urban
Research [Online]15 (2017), http://journals.openedition.org/articulo/3399 (geraadpleegd op 2 augustus 2018). 239 Hala Khamis Nassar, “Stories from under Occupation: Performing the Palestinian Experience”. Theatre Journal 58, nr.1 (2006): 23.
240 Ibid., 23. 241 Ibid., 16.
76
presenteert zich bij de graftombe als één volk, met hetzelfde religieus-zionistische doel voor ogen: de terugkeer van alle joden naar Eretz Yisrael. Rachel belichaamt dit doel als moeder van de natie.
Veelal (ultra)orthodoxe joden en religieuze nationalisten bezoeken Rachels graf. Gezien hun geïsoleerde bestaan in de Israëlische samenleving, krijgen zij de kritische tegengeluiden van sommigen van hun landgenoten niet te horen. Negatieve geluiden op propagandistisch
videomateriaal vanuit de politiek zal in hun gemeenschap niet ontvangen worden, zodat het beeld blijft bestaan dat de toe-eigening van het Graf van Rachel en bijbehorend erfgoed rechtmatig is. In zowel Israël als Palestina wordt de scheidingsmuur in feite ingezet om het collectieve besef van een nationaal doel te bevorderen. Uit het verhaal dat aan beide kanten wordt verteld (in Israël door wortels met het verleden te bevestigen, in Palestina door het politieke verzet te activeren) blijkt dat (beeld)verhalen van invloed zijn op de manier waarop men omgaat met het conflict. Rachels graf is enerzijds een icoon van aspiratie en soevereiniteit en anderzijds een symbool van onteigening en bezetting voor de Palestijnen.
77
HOOFDSTUK 5 DE HEILIGHEID VAN EEN GRAFMONUMENT
De bezoeker van het Graf van Rachel kan bij aankomst de auto parkeren op de ‘Our Mother Rachel Square’. Om het fort enigszins te verfraaien is daar een muurschildering gemaakt: het koepelgraf van Rachel in een pastoraal landschap, zoals afgebeeld in de Ottomaanse tijd (figuur 35).242
Dit geromantiseerde pastorale beeld van de tombe wordt nog steeds op grote schaal gebruikt: op de omslag van fotoalbums243, borduurwerk244, spaarpotten245 of grafstenen246. Men lijkt de
verandering van het mooie grafgebouw in een hermetisch afgesloten fort te betreuren. De heilige plaats wordt niet alleen mooier voorgesteld dan ze nu is met die omringende betonnen muren, men claimt ook nog eens de lange geschiedenis van het gebouw.
242 Pullan, “Bible And Gun”, 348.
243 “Bezalel olijfhout Vintage Photo Album”, Etsy, https://www.etsy.com/nl/listing/600465957/bezalel-olijf-hout-
vintage-photo-album(geraadpleegd op 7 juni 2018).
244 “Rachel’s Tomb Needle Point Canvas”, Ebay, https://www.ebay.com/itm/SALE-RACHELS-TOMB-NEEDLEPOINT-
CANVAS-TIV60-19-1-2-X-14/372338336843?hash=item56b118244b:g:Oj8AAOSwCyFbM9Db (geraadpleegd op 7 juni 2018).
245 “Tomb of Rachel Desktop Charity Box”, Temple Models, http://templemodels.com/shop/tomb-of-rachel-desktop-
charity-box/ (geraadpleegd op 7 juni 2018).
246 “Tombstone in the shape of Rachel's Tomb, Trumpeldor Cemetery, Tel Aviv”, Wikipedia,
https://en.wikipedia.org/wiki/Rachel%27s_Tomb#/media/File:Trumpeldor_Cemetery_RachelTomb.JPG
(geraadpleegd op 21 augustus 2018).
Figuur 34. Our Mother Rachel Square met de muurschildering van Rachels graftombe ten tijde van de Ottomaanse overheersing in Palestina.
78
Veel religies hebben specifieke steden en plekken met heilige kenmerken. Ze worden vaak beschreven als ‘centra van de aarde’.247 Voor de gelovige kan de plaats zelf een belangrijk
onderdeel zijn van identiteitsvorming. Jeruzalem is zo’n symbolische plek: “The air over
Jerusalem is saturated with prayers.”248 Het is daarom niet vreemd dat Israël het Graf van Rachel
bij Jeruzalem wilde trekken: dit zou de sacraliteit van de plek nog meer benadrukken. De aanwezigheid van andere heilige gebouwen en ruïnes in Jeruzalem symboliseert de bijzondere plek die de stad inneemt bij het joodse volk; Jeruzalem belichaamt het joodse bewustzijn van de eigen historie, de eigen religieuze identiteit.
De fysieke elementen van een gebouw kunnen de gemeenschappelijke banden van gelovigen versterken. Het Graf van Rachel biedt de mogelijkheid om te bidden, psalmen te reciteren en te reflecteren op het geloof. De gebedsruimtes laten ook nog zien wat belangrijk is voor de joodse religie: de opdeling in mannen- en vrouwenafdelingen, de fysieke aanwezigheid van een graftombe die de eeuwenoude geschiedenis van het joodse volk benadrukt en de oase van spirituele rust in een waanzinnige wereld. De natuurlijke rust waarin Rachels graftombe zich honderd jaar geleden bevond, bestaat niet meer; diezelfde rust probeert men te creëren door het graf af te scheiden van de Palestijnse bevolking, die een bedreiging vormt.