WAT OPVALT

Het doel van het gecombineerde kwalitatieve en kwantitatieve onderzoek was om inzicht te krijgen in een aantal centrale vragen. Deze vragen zijn als volgt:

1. Hoe staat het met het mentaal welzijn/welbevinden van tieners en jongeren in Nederland?

2. In welke mate hebben zij last van mentale stress, (prestatie)druk, gevoelens van eenzaam-heid, depressie en (faal)angst?

3. Hoe lukt het jongeren om op een gezonde manier om te gaan met druk, verwachtingen, eisen, sociale normen? In hoeverre zijn (voelen) jongeren in Nederland (zich) toegerust om hiermee om te gaan en wat wordt hen vanuit de Nederlandse maatschappij geboden om veerkrachtig en weerbaar te zijn en blijven?

In totaal hebben 99 jongeren deelgenomen als respondent aan het onderzoek: 25 jongeren zijn individueel geïnterviewd, er hebben 8 panelgesprekken plaatsgevonden met in totaal 67 jonge-ren en aan het actieonderzoek hebben 7 jongejonge-ren deelgenomen. Daarnaast was een stuurgroep van 12 jongeren zeer actief betrokken bij de inhoud en vormgeving van het onderzoek. Tevens is een aantal jongerenorganisaties drie keer gedurende het onderzoek geïnformeerd en geconsul-teerd. De kenmerken van de betrokken jongeren (leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, afkomst en locatie) zijn in lijn met de gemiddelde Nederlandse bevolking.

Ons inziens spreken de antwoorden van de jongeren voor zich.

In een notendop

De domeinen waarin jongeren zich het meest bewegen (school, thuissituatie, vrienden/leef-tijdsgenoten en vrije tijd) zijn het meest genoemd als zowel bron van mentaal welzijn als van mentale stress. School is het vaakst genoemd wordt als bron van stress, zowel waar jongeren nog wel als niet meer mee om kunnen gaan. Een goede tweede in die categorie is ‘sociaal gedoe met leeftijdsgenoten’. Opvallend is dat voorbeelden uit de thuissituatie wel genoemd wordt als soms lastig maar wél mee om te gaan, en nauwelijks genoemd wordt als lastig en niet mee om te gaan. Dit is des te opvallender daar de jongeren wel heftige situaties en omstandigheden meemaken in hun levens en zij daar ook over vertellen.

Gevraagd naar wat jongeren nodig hebben of concreet doen om zich goed te voelen en om te gaan met lastige situaties of omstandigheden, laten zij een breed beeld zien: een ondersteu-nende sociale omgeving, waarin familie, vrienden, school en eventuele (huis)dieren een grote

Bijlage 10. Rapportage kwalitatief deelonderzoek

159 rol spelen. Jongeren zien het belang van een goede persoonlijke ontwikkeling, met het hebben/

ontwikkelen van een doel, jezelf kunnen zijn, om kunnen gaan met emoties, om kunnen gaan met anderen en mogen/kunnen vallen en opstaan. Jongeren vertellen met plezier over wat ze doen in hun vrije tijd, en hoe belangrijk dat is voor mentale en fysieke fitheid, zoals sporten, mu-ziek maken en luisteren, buiten komen en op vakantie gaan. Dat jongeren behoefte hebben aan

‘even niks hoeven’ en tijd genoeg, wordt veelvuldig verteld. Tevens vertellen ze dat een goede gezondheid van belang is, met gezond eten en voldoende slaap.

Aan de jongeren is ook gevraagd wat zij zouden doen/regelen als zij de baas van Nederland zou-den zijn en echt de vrije hand zouzou-den krijgen om ervoor te zorgen dat jongeren goed in hun vel zitten. Hun adviezen zijn, gerangschikt naar hoe vaak iets gezegd is: verlaag schooldruk en heb meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling op school, zorg voor een veilige omgeving, zorg voor laagdrempelige hulp en ondersteuning, vergroot inspraak en invloed van jongeren, geef jongeren goede informatie en voorlichting en verbeter de maatschappij. Daarnaast hebben ze adviezen voor jongeren zelf, zoals accepteer jezelf en zoek hulp als je die nodig hebt.

Ons als onderzoekers valt een aantal zaken op.

Grote mate van vertelkracht, kennis en zelfreflectie van jongeren

Wij zijn onder de indruk van de mate van vertelkracht en zelfreflectie van deze jongeren. Het grootste deel van de jongeren heeft openhartig en uitgebreid verteld. De open vraagstelling tijdens de gesprekken – sterk aangeraden door de stuurgroep van jongeren – heeft hieraan bijgedragen. Jongeren hebben dat ook teruggegeven aan de onderzoekers, hoe fijn het is om aan iemand te kunnen vertellen die luistert zonder oordeel. Onze indruk is dat jongeren goed weten wat valkuilen zijn, wat patronen zijn, wat ze nodig hebben, en wat niet aan hen is om op te lossen maar wat om een grotere maatschappelijke oplossing vraagt. Schooldruk is daar het meest pregnante voorbeeld van.

Wat voor de een te doen is, is voor de ander heel naar

In het kwalitatieve deel van het onderzoek is vooral zicht gekregen op de leef- en gevoelswereld van jongeren in Nederland. Het gaat dan om hun persoonlijke ervaringen t.a.v. mentaal welzijn en welbevinden, het gaat om wat zij voelen en de betekenis en het belang dat zijzelf daaraan toe-dichten. Dat is dus per definitie subjectief: wat voor de een als heel naar kan voelen, kan voor de ander iets lastigs zijn, maar wel prima te doen. Dat is ook gebleken tijdens de interviews, panels en het actie-onderzoek. Sommige verhalen over de thuissituatie zijn daar een duidelijk voorbeeld van, maar ook sommige verhalen over ‘sociaal gedoe met leeftijdsgenoten’. De onderzoekers zijn onder de indruk van de veerkracht die de jongeren laten zien.

Sociale media is totaal vervlochten in het leven van jongeren

Het is de onderzoekers opgevallen dat sociale media als losstaand onderwerp niet zodanig door de jongeren wordt aangedragen als bron van mentaal welbevinden of stress. Mobiele telefoon, tablets, laptops en alle mogelijke toepassingen van sociale media daarop zijn een integraal onder-deel van hun leven. Daar vertellen ze ook over, bijvoorbeeld over lekker gamen met je vrienden in de pauze, ruzies (fitties) die online net wat feller worden uitgevochten dan op het schoolplein en de invloed die alle perfecte plaatjes die gedeeld worden op Instagram hebben op hun mentale toestand. De jongeren benoemen dat echter in de context van wat het voor rol op dat moment in hun leven heeft: interacties met vrienden, op de hoogte zijn van je cijfers of de laatste trends.

Sociale media an sich is geen ‘onderwerp’ en totaal vervlochten in het leven van jongeren.

Bijlage 10. Rapportage kwalitatief deelonderzoek

160

Jongeren ervaren hun mentaal welzijn vooral dicht bij huis

De onderwerpen waarover verteld zijn, bevinden zich dicht bij huis, de relatie met het gezin, de dagelijkse schoolverplichtingen en sociale interacties, vrijetijdsbesteding. De grote hoeveelheid voorbeelden van klein huiselijk geluk zijn ontroerend. Er zijn weinig jongeren geweest die heb-ben gerefereerd aan grotere maatschappelijke of wereldthema’s zoals klimaatverandering en ongelijkheid of armoede. Als zij dat wel deden was dat in een meer abstracte setting, dat het overall goed zou zijn als daar iets aan gebeurde, maar niet per se in relatie tot het ervaren van eigen mentaal welzijn.

Jongeren willen serieus genomen worden over mentaal welzijn

Het valt de onderzoekers op dat de jongeren die deelnamen aan het onderzoek echt goede ge-sprekspartners waren. De stuurgroep van jongeren dacht mee over het onderzoek als geheel, over de vraagstelling, werving, over de analyse en de aanbevelingen. Maar ook de eenmalige deelnemers aan panels, interviews en het actieonderzoek hadden veel te melden. Treffend is dat de aanmeldingen van jongeren om deel te nemen binnenstroomden, er waren meer aanmel-dingen van jongeren dan in het onderzoek opgenomen konden worden. Dat laat zien dat zij de vraagstelling ook interessant en belangrijk vinden, het gaat blijkbaar om een belangrijk deel van hun leven. Er spreekt een grote wens uit om serieus genomen te willen worden over mentaal welzijn, en dat valt ook terug te horen in hun antwoorden, met name over wat jongeren nodig hebben, en welke adviezen zij hebben.

Voor adviezen verwijzen tot slot wij naar de adviezen van de jongeren zelf:

1. Verlaag schooldruk en heb meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling op school 2. Zorg voor een veilige omgeving: van drugs-vrije scholen tot veilige thuissituaties 3. Zorg voor laagdrempelige hulp en ondersteuning: om het taboe rondom mentale

problemen te doorbreken, biedt een luisterend oor en concrete hulp

4. Vergroot inspraak en invloed van jongeren: met name over schoolzaken, maar ook breder 5. Vergroot inzicht in de leefwereld van jongeren: dit kan leiden tot meer begrip

6. Geef jongeren goede informatie en voorlichting: met name over schoolzaken, maar ook op andere levensdomeinen

7. Verbeter de maatschappij: klimaatverandering, lerarentekort, armoede

8. Jongeren hebben advies voor andere jongeren: zoek niet niet steeds méér in het leven, heb respect voor elkaar, accepteer minder fijne dingen, blijf positief en vraag hulp.

3