Hoofdstuk 5 Krantenvergelijking
5.1. De Nederlandse kranten
Het aantal artikelen in de twee Nederlandse kranten is erg verschillend. In NRC Handelsblad zijn bijna drie keer zoveel artikelen verschenen als in Algemeen Dagblad. Dit kan liggen aan het feit dat de lezers van de laatste krant minder geïnteresseerd zijn in zaken die Europa betreffen. Voor beide kranten geldt dat de meeste artikelen verschenen in december, de maand dat de Europese Raad van Ministers het besluit nam om de toetredingsonderhandelingen met Turkije te beginnen op 3 oktober 2005. Algemeen Dagblad heeft daarnaast een piek in
oktober, terwijl NRC Handelsblad een piek heeft in september. Het is mogelijk dat Algemeen
Dagblad minder aandacht heeft besteed aan het feit dat Turkije een overspelwet wilde
aannemen en vervolgens de parlementaire stemming over strafwethervormingen uitstelde. Wat verder opvalt is, als alleen naar het aantal artikelen en de periode waarin deze verschenen gekeken wordt, dat in Algemeen Dagblad alleen in de maanden oktober en december bijdragen verschenen op de opiniepagina’s. Het aantal artikelen op deze pagina’s bedraagt een kwart van het aantal bijdragen dat in NRC Handelsblad op de opiniepagina’s
gepubliceerd werd. In de laatste krant zijn alleen in augustus geen bijdragen op deze pagina’s verschenen. Dit kan liggen aan het feit dat deze maand weinig nieuws omtrent het mogelijk openen van de toetredingsonderhandelingen met Turkije en ander nieuws rond Turkije is verschenen.
5.1.1. Kwalitatieve Analyse Nieuwspagina’s
In beide kranten is de meeste berichtgeving neutraal. Doordat NRC Handelsblad meer artikelen over Turkije heeft gepubliceerd is het voor deze krant mogelijk meer aandacht te schenken aan hetgeen in het buitenland met betrekking tot Turkije gebeurt.208 Aan deze onderwerpen, zoals het feit dat Cyprus met Turkije wil praten, wordt in Algemeen Dagblad geen aandacht besteed. In deze krant is wel aandacht voor het feit dat Griekenland en Turkije hun militaire oefeningen op Cyprus stopzetten om te werken aan de onderlinge verhouding.209
NRC Handelsblad besteedt hier geen aandacht aan.
Juli en augustus
In juli en augustus zijn er geen berichten in beide kranten die met elkaar overeen komen. Alleen Algemeen Dagblad heeft een kort bericht over het feit dat Nederland voorzitter van de Unie is geworden. En hierin wordt ook aandacht besteed aan het feit dat Europese
christendemocraten tegen Turkse toetreding zijn.210 NRC Handelsblad besteedt niet direct aandacht aan het feit dat Nederland voorzitter van de Unie is geworden. In een kort artikel waarin gerefereerd wordt aan het feit dat staatssecretaris voor Europese Zaken, Nicolai, de grenzen van Europa dicht wil houden voor Turkse werknemers, komt het Nederlandse voorzitterschap wel zijdelings aan de orde:
“‘Wij zullen als voorzitter van de EU de zaak met de Europese Commissie bespreken’, aldus Nicolai. ‘De kwestie van migratie moet zeer serieus door de Europese Commissie ter hand worden genomen.’ Nicolai verklaarde dat zijn suggestie vooral was ingegeven door de behoefte de gevoelens van
onbehagen te neutraliseren, die volgens hem bij grote delen van de bevolking over een mogelijk Turkse lidmaatschap leven.”211
208
Turkije wil laten zien dat het niet anders is 21 juli 2004; Ambities vertroebelen debat over EU 28 september 2004; Frankrijk: ‘ja’ en ‘nee’ tegen Turkse toetreding 15 oktober 2004; Cyprus: praten met Turkije over EU 13 november 2004.
209
Stop militaire oefeningen in Algemeen Dagblad 22 september 2004.
210
Nederland baas van Europa in Algemeen Dagblad 1 juli 2004.
211
‘Grens zeven jaar dicht voor Turken’ en Nicolai: grens zeven jaar dicht voor Turken in NRC Handelsblad 3 juli 2004.
Over de plannen van Nicolai heeft Algemeen Dagblad niet bericht.
In NRC Handelsblad is in deze periode ook aandacht geweest voor een oproep van premier Balkenende, destijds voorzitter van de Unie, om de besluitvorming over Turkije eerlijk te laten verlopen. Hij keerde zich tegen de tegenstanders van de Turkse toetreding tot de Unie:
“We mogen ons niet laten leiden door angst, bijvoorbeeld voor de islam. Drempels opwerpen tegen een bepaalde angst past de Europese waardengemeenschap niet. Onze weerstand dient zich niet te richten tegen religies, maar tegen mensen en groepen die hun godsdienst misbruiken om met geweld hun zin door te drijven.”212
Daarnaast besteedt de krant deze maanden ook aandacht aan een advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken om binnen twee jaar met de onderhandelingen met Turkije te beginnen. Hoewel dit nieuws is met betrekking tot Turkije en ook binnenlandse politiek betreft, heeft Algemeen Dagblad er niet over bericht.
September
Het feit dat Europarlementariër Camiel Eurlings (CDA) Turkije-rapporteur wordt voor het Europees Parlement213 komt in beide kranten naar voren in de maand september. Daarnaaast besteden beide kranten aandacht aan het feit dat Turkije overspel opnieuw strafbaar wil stellen. Wat hierbij opvalt, is dat NRC Handelsblad het nieuws dat Turkije overspel in de strafwethervormingen wil opnemen ruim twee weken eerder brengt dan Algemeen
Dagblad.214
Het nieuws dat beide kranten brengen, verschilt enigszins, in die zin dat NRC
Handelsblad het nieuws brengt dat Turkije overspel wil straffen en dat Algemeen Dagblad het
nieuws brengt dat de overspelwet is teruggetrokken uit de stemming in het Turkse parlement. De berichtgeving over de omstreden Turkse wet wordt na 24 september in beide kranten weer positief, nadat de Turkse premier Erdogan heeft aangekondigd het Turkse parlement in buitengewone zitting bijeen te roepen om te stemmen over de strafwethervormingen. Hierbij zou de overspelwet buiten stemming gehouden worden.
In NRC Handelsblad is deze maand ook aandacht voor het feit dat de tegenstand in andere Europese landen tegen de toetreding van Turkije groeit. Zo meldt de krant dat Angela Merkel een brief met daarin de oproep tegen de toetreding van Turkije te stemmen heeft gestuurd aan haar Europese christendemocratische collega’s, het feit dat Turkije volgens de
212
Balkenende wil ‘eerlijk oordeel’ EU over Turkije in NRC Handelsblad 21 juli 2004.
213
Eurlings gaat over Turkije in Algemeen Dagblad 15 september 2004 en Eurlings rapporteur Turkije in NRC
Handelsblad 15 september 2004. 214
Onduidelijkheid overspelwet in Algemeen Dagblad 17 september 2004 en Turkije wil overspel weer straffen in NRC Handelsblad 31 augustus 2004.
leider van de Duitse CSU-fractie niet bij Europa hoort en dat Eurocommissaris Fischler tegen de uitbreiding van de Unie met Turkije is.215 Dergelijke berichten zijn niet in Algemeen
Dagblad verschenen. Opvallend is dat NRC Handelsblad deze maand geen aandacht besteedt
aan een rapport van de hand van enkele prominente oud-politici, onder wie oud-minister Hans van den Broek. Algemeen Dagblad besteedt hier kort aandacht aan en meldt verder dat oud-Eurocommissaris Emma Bonino een grap vertelt om de gevoelens van de Turkse jegens Europa te verduidelijken. De eisen die aan het land gesteld worden, zouden strenger zijn dan de eisen die aan andere kandidaatlidstaten worden gesteld:
“Oud EU-commissaris Emma Bonino: ‘Er circuleert daar een grapje. Een van de Europese landen krijgt de vraag wanneer de eerste atoombom viel. Dat was dus in 1945. Een ander Europees land de vraag waar die viel. Nou, op Hiroshima dus. En dan komt de vraag voor de Turken: Hebt u een volledige lijst van de namen van alle slachtoffers?’”216
NRC Handelsblad meldt niet dat de VVD een referendum wil als het gaat om de
toetreding van Turkije tot de Unie. De krant heeft wel een opinieartikel van de hand van Jozias van Aartsen over dit onderwerp geplaatst, maar meldt niet het nieuws dat daaruit voortkomt, namelijk dat zijn partij vindt dat de bevolking ook haar stem moet laten horen.217
Algemeen Dagblad heeft dit een dag later als nieuwsfeit op de nieuwspagina’s van de krant
opgenomen.218
Oktober
Naast het nieuws dat de Europese Commissie een positief advies heeft uitgebracht met betrekking tot het openen van de toetredingsonderhandelingen met Turkije zijn er nog een aantal berichten, die in beide kranten naar voren komen. In de eerste plaats is dat een bericht over het uitgelekte rapport van de Europese Commissie. Daarin is duidelijk te zien dat NRC
Handelsblad een middagkrant is en Algemeen Dagblad een ochtendkrant. De eerste brengt het
nieuws namelijk op 30 september en Algemeen Dagblad op 1 oktober. In de tweede plaats berichten beide kranten dat Turkije bereid is vijftien jaar te wachten tot het kan toetreden.219 De positieve berichtgeving in oktober concentreert zich, zoals gezegd, in beide kranten tussen 1 en 7 oktober, de dag nadat de Europese Commissie een positief advies uitbracht met
betrekking tot het openen van de toetredingsonderhandelingen. Beide kranten berichten over
215
Turkse toetreding blijft splijtzwam 9 september 2004; Fischler tegen toetreding Turkije in EU 10 september 2004; Campagne tegen toetreding Turkije 17 september 2004; Turkije hoort niet bij Europa 17 september 2004.
216
‘Niet bang zijn voor de Turken’ in Algemeen Dagblad, 7 september 2004, p. 7.
217
Burgers moeten meestemmen over oversteken van Bosporus in NRC Handelsblad 10 september 2004.
218
VVD wil referendum over toetreding Turkije in Algemeen Dagblad 11 september 2004.
219
Wellicht in 2019 lid van de EU in Algemeen Dagblad 4 oktober 2004 en Turkije is bereid 15 jaar te wachten in NRC Handelsblad 4 oktober 2004.
het advies en geven daarbij de achtergrondfeiten met betrekking tot de inhoud van het rapport.220
NRC Handelsblad brengt in deze periode nog andere achtergrondinformatie die niet in Algemeen Dagblad is te lezen. Het gaat om het feit dat Turkije een lange weg heeft afgelegd
tot op het moment dat de Europese Commissie haar positieve advies uitbracht en het feit dat beide partijen het niet eens zijn over de start van de onderhandelingen.221 Beide kranten besteden in oktober aandacht aan de details in het advies van de Europese Commissie waarop het voor Turkije nog mis kan gaan. Zoals eerder vermeld, is in Algemeen Dagblad hier minder ruimte voor. De krant heeft deze maand twee artikelen gepubliceerd die als negatief te
kwalificeren zijn, terwijl NRC Handelsblad vijf negatieve artikelen publiceerde, waaronder aan het eind van de maand nog enkele achtergrondartikelen.222 Ook deze maand is te zien dat laatstgenoemde krant meer aandacht heeft voor de nieuwsontwikkelingen in het buitenland betreffende Turkije.223
November
In november zijn geen artikelen verschenen die wat betreft de inhoud met elkaar
overeenkomen. Dit komt doordat in Algemeen Dagblad geen artikelen op de nieuwspagina’s zijn verschenen die betrekking hebben op het openen van de toetredingsonderhandelingen met Turkije. NRC Handelsblad besteedt deze maand aandacht aan binnenlandse politieke
onderwerpen, zoals het feit dat het kabinet positief is als het gaat om Turkije in de Unie en het bezoek van een Turkse minister aan Nederland.224 Daarnaast zijn deze maand in deze krant nog enkele achtergrondartikelen verschenen, zoals Europa en de halve maan in M en Leren
met de stank van poep in je neus225. Het feit dat in Algemeen Dagblad geen artikelen met betrekking tot Turkije zijn verschenen, kan verklaard worden uit het feit dat het land deze maand niet in het nieuws kwam, positief of negatief.
220
Turkije is goed voor de Europese Unie in Algemeen Dagblad 1 oktober2004; We lijken meer op elkaar dan
we denken in Algemeen Dagblad 2 oktober 2004; Onderbroeken van Zeeman al in Istanbul gemaakt in Algemeen Dagblad 2 oktober 2004; Eu geeft Turkije nog geen garanties in Algemeen Dagblad 6 oktober 2004; Het gaat goed maar de Turken zijn er nog niet in NRC Handelsblad 6 oktober 2004; Turkije rijp voor onderhandelingen
in NRC Handelsblad 6 oktober 2004; Goede reis op weg naar Europa in NRC Handelsblad 7 oktober 2004.
221
Turkije al lang in de wachtkamer van de EU in NRC Handelsblad 6 oktober 2004 en EU en Turkije oneens
over start in NRC Handelsblad 7 oktober 2004. 222
Europa kan Turkije niet blijvend aanpassen in NRC Handelsblad 15 oktober 2004; Jezus vinden in Turkije in
NRC Handelsblad 30 oktober 2004. 223
Chirac wil Turkije referendum in NRC Handelsblad 2 oktober 2004 p. 5.
224
Kabinet positief over Turkije in de EU in NRC Handelsblad 6 november 2004; Belangstelling voor Turkse
minister in NRC Handelsblad 24 november 2004. 225
Europa en de halve maan in NRC Handelsblad, M 6 november 2004 en Leren met de stank van poep in je
December
In december loopt het aantal verschenen artikelen in beide kranten weer op. Dit komt door het feit dat de Europese leiders op de Europese top van 17 december 2004 besluiten om de
toetredingsonderhandelingen met Turkije te openen. Beide kranten besteden hier veel
aandacht aan. Zowel Algemeen Dagblad als NRC Handelsblad besteedt aandacht aan het feit dat niet alle Europese landen achter de toetreding van Turkije staan of reserves hebben.226 Daarnaast is het opvallend dat alleen NRC Handelsblad enkele artikelen wijdt aan de
erkenning van Cyprus. In Algemeen Dagblad wordt daar slechts twee keer naar verwezen met het bericht dat Cyprus automatisch erkend wordt door Turkije als de
toetredingsonderhandelingen met het land beginnen. Dit wordt veroorzaakt doordat Turkije onderhandelt met alle 25 lidstaten, waar Cyprus ook onder valt.227 De berichtgeving over Cyprus volgt in NRC Handelsblad later in de maand, als blijkt dat de erkenning van Cyprus een splijtzwam is en de Cypriotische president Papadopoulos dreigt zijn veto tegen Turkije te gebruiken.228 Hierbij is veel aandacht voor de moeilijkheden die tussen de Unie en Turkije over dit onderwerp bestaan.
In NRC Handelsblad is ook meer ruimte voor achtergrondartikelen over Turkije. Deze achtergrondartikelen gaan in op de veranderingen die al jaren in het land gaande zijn en de geschiedenis van het land. Ook nadat de beslissing over het openen van de
toetredingsonderhandelingen met Turkije is genomen, verschijnen in NRC Handelsblad nog een aantal neutrale artikelen die betrekking hebben op de inhoud van de beslissing en de manier waarop in Turkije gereageerd wordt op de beslissing. In Algemeen Dagblad zijn na 17 december nog twee artikelen verschenen die meer informatie geven over het akkoord en de reacties in Turkije. De conclusies in de artikelen verschillen. NRC Handelsblad meldt dat Erdogan door het akkoord over de toetreding met vele blijdschap is ontvangen. Algemeen
Dagblad legt in haar artikelen de nadruk op het feit dat in Turkije niet met enthousiasme op
het akkoord is gereageerd. 229
226
Frankrijk houdt Turkije op afstand in Algemeen Dagblad 14 december 2004; Ijskoud onthaal Turkije in
Algemeen Dagblad 18 december 2004; President Papadopoulos van Cyprus zinspeelt op veto in NRC Handelsblad 23 december 2004.
227
Cyprus automatisch erkend in Algemeen Dagblad 1 december 2004.
228
Turkse premier: geen gebaar richting Cyprus in NRC Handelsblad 11 december 2004; EU botst hard met
Turkije over Cyprus en Erkenning: Cyprus als splijtzwam in NRC Handelsblad 17 december 2004; Zie ook Cyprus al jaren twistappel in Algemeen Dagblad 18 december 2004 en President Papadopoulos van Cyprus zinspeelt op veto in NRC Handelsblad 23 december 2004.
229
Turkije lauw over akkoord met EU in Algemeen Dagblad 18 december 2004 en Turkse premier Erdogan
Ook in Algemeen Dagblad verschijnen nog een aantal achtergrondartikelen, hoewel minder dan in NRC Handelsblad. Het opvallendste artikel onder deze artikelen is een artikel over nieuwe martelmethoden die in Turkije gebruikt worden. Hierbij wordt tegen
ondervraagden geen fysiek geweld gebruikt.230 Het is opmerkelijk dat NRC Handelsblad hier geen aandacht aan besteedt, gezien het feit dat de discussie over het gebruik van
martelmethoden een heet hangijzer is geweest in de discussie over het respecteren van de mensenrechten.
Concluderend kan gezegd worden dat zowel NRC Handelsblad als Algemeen Dagblad over de belangrijkste onderwerpen, zoals het advies van de Europese Commissie, de
omstreden overspelwet en het besluit van de Europese Raad van Ministers op dezelfde wijze berichten. Doordat in NRC Handelsblad meer artikelen over Turkije en de toetreding zijn verschenen, is het voor deze krant mogelijk geweest meer aandacht te besteden aan de achtergronden van de Turkse Republiek en de besluitvorming rond de
toetredingsonderhandelingen. De interesse die NRC Handelsblad laat zien in de toetreding van Turkije maakt het ook mogelijk meer aandacht te besteden aan de gevoelens en de publieke opinie in andere Europese landen.
5.1.2. Kwalitatieve Analyse Opiniepagina’s
Als het gaat om opinieartikelen zijn in NRC Handelsblad vier keer zoveel artikelen
verschenen dan in Algemeen Dagblad. Waar in de laatste krant alleen in de maanden oktober en december, de beslissende maanden als het gaat om de besluitvorming rond het openen van de toetredingsonderhandelingen met Turkije, artikelen gepubliceerd zijn, zijn in NRC
Handelsblad alleen in de maand augustus géén berichten verschenen. De meeste
opinieartikelen in Algemeen Dagblad verschenen in oktober, terwijl in NRC Handelsblad nagenoeg geen verschil bestaat tussen het aantal opinieartikelen in september en december, de maanden waarin in deze krant de meeste opinieartikelen verschenen. Wel is het aantal in oktober de helft van het aantal artikelen in september en december.
Als het gaat om ruimte geven aan voor- en tegenstanders van de toetreding van Turkije, kan gezegd worden dat in Algemeen Dagblad de meest eerlijke verdeling is gemaakt tussen voor- en tegenstanders. De ene helft van de artikelen met betrekking tot Turkije is positief gestemd en de andere helft negatief. Algemeen Dagblad heeft op haar opiniepagina’s
230
enkele malen een lezerspanel haar mening laten verkondigen. Het meest gebruikte argument is het feit dat Turkije een islamitisch land is. Dit argument wordt door zowel voor- als tegenstanders gebruikt. Er is slechts een keer gezegd dat Turkije geen Europees, maar een Aziatisch land is.
In NRC Handelsblad komt het argument dat het grootste deel van de Turkse bevolking islamitisch is en dat het land om deze reden niet zou mogen toetreden tot de Unie, niet voor. Op deze pagina’s wordt wel gepleit dat Turkije niet afgewezen mag worden op basis van de meest beleden religie in het land. Meer aandacht wordt besteed aan politieke argumenten die niet in Algemeen Dagblad naar voren komen. Het gaat hierbij om argumenten als: Europa moet nog bijkomen van de vorige uitbreiding (die van 1 mei 2004, met tien nieuwe lidstaten, M.H.). Ook is er ruimte voor andere gezichtspunten, zoals de artikelen van Ahmet Erdogan, waarin niet vanuit Europees oogpunt naar de Turkse toetreding wordt gekeken, maar vanuit het Turkse oogpunt.231 Zoals in de berichtgeving op de nieuwspagina’s bij NRC Handelsblad ook meer aandacht voor buitenlands nieuws is geweest dan in Algemeen Dagblad, is op de opiniepagina’s ook meer oog voor buitenlandse meningen. Een goed voorbeeld hiervan is het artikel geschreven door Giscard d’Estaing en het overzicht van meningen van andere
Europese kranten.
Andere onderwerpen waaraan in Algemeen Dagblad weinig tot geen aandacht is besteed, zijn de periode dat Turkije in de Europese wachtkamer heeft gezeten en de positie van de vrouw en het schenden van de mensenrechten. Een lezersbrief in NRC Handelsblad valt op door haar inhoud. De krant heeft meer negatief geschreven over de mogelijke toetreding van Turkije dan positief. Dit is ook opgevallen bij de lezer:
“Ten eerste is Turkije niet het enige land dat met een lege portemonnee aan de EU-deur rammelt. Dit geldt evenzeer voor de tien landen die in mei van dit jaar lid zijn geworden. De islam is in Turkije een belangrijke godsdienst met inderdaad fundamentalistische trekken. Maar geldt dit niet evenzeer voor het katholicisme in Polen, Ierland en het Vaticaan? Zij zijn niet oerconservatief en wordt door hen het recht van de vrouw op bijvoorbeeld abortus niet met voeten getreden?”232