De Passie-Zangen van Frans Deckers (Antwerpen, V. Resseler) brengen ons eerst een cyclus liederen en stemmingsversjes, waarin met allerlei gemoedsaandoeningen van den dichter, soms op kunstige wijze, suggestieve natuur-impressie's vereenigd worden. De karakteristiekste gedichten van het bundeltje komen echter in de tweede afdeeling, die wel een zang van heidensche zinnelijkheid mag heeten, een ode aan Aphrodite van Cnide en de vreugden en ontroeringen, die zij over de menschen brengt.
O, Vrouw in zinnelijke weelde van kalmen lust en stille vreugd, die droomt in vollen bloei der jeugd, aan 't heiligst wat uw naaktheid streelde, o Gij, het warmste dat ooit teelde een kunstenaar in mingeneucht,
die 't vleesch vermengt met diepe deugd de deugd die passie slechts kan beelden -O Gij, driftzwangere godin,
die uit uw nauw-geloken oogen, half-mijmrend, giet een laaie min, gezuiverd van haar schampre logen: Uw beeltnis zij gebenedijd
als baken der onsterflijkheid.
Dit fragment geeft wel den geest aan, die in Passie-Zangen overheerscht, doch niet het gunstigste bewijs van Decker's dichterlijk vermogen.
Alhoewel het niet gemakkelijk is om uit het bundeltje een volledig gaaf, volkomen vlekkeloos gedicht te halen, erkennen wij met vreugd, dat Deckers in menig stuk ten overvloede bewijst, dat hij dichterlijk aangelegd is en meer dan eens echte, doorvoelde woordkunst te genieten geeft. Het volgende gedicht b.v. is wezenlijk dichterwerk:
O Zonne, laat uw goudluchtende lichtlach langs mijn op ene raam in mijn kamer vallen, laat hem schitteren, in lentelucht-dag,
met twinkling van lentekleuren, duizendtallen.... Zij is gekomen, aan mijn zijde
gevlijd in bekorende jeugd die over het land is te glijden
gekomen in eeuwig zonneverblijden... Natuur, Hemelluchten, trilt van vreugd;
Vooglen, Bladeren, kwietert en ruchelt (?) van vreugd van vreugde moet alles nu zingen, klingen,
in eeuwig verdringen
van smart, die de wereld is buitengedreven... Vul, Zonne, met licht en luchtaromen de dreven waar mijn droomen, bij 't zonneweven,
stillichtend leven,
als zwanen, woldonzig, die glijen over de zon-trillende wateren
en schateren hun blije blijheid in vrije wateren, die lustigjes rollen met tintelend schateren.... Vul nu, Zonne, mijn kamer met lichtlach: de Maagd, die ik wachtte, is gekomen.
Menig gedicht uit Eecken Blaeren van Clemens Besseleers (Antwerpen, V. Resseler) klinkt als een contrast op de verheerlijking van den zinnelijken hartstocht der Passie-Zangen. Hier geen knielen voor Aphrodite:
Zoo menigmaal als 't stil en avond wierd en nacht In 't gore huis der drift, waar d' eenzaamheid en rust Van zoelen zomerzegen, de grootheidsvolle pracht Omgloorde van uw zinlijk lijf, door vleesch en lust Bewogen, en hunkrend gij naar 's levens daden dongt, Heb ik zoo roerloos stom en pal voor U gestaan, Mijn lief, me groot gevoeld wanneer ik dan bedwong, In mij den heimlijken zucht naar vleeschlijke daen.... Ik kan allicht zoo stuur, verachtelijk alreed'
In uw ontroerde oogen staren en 'k dierf
Met hoon en lach, zoo koninklijk en trotsch en wreed Weerstaan aan 't loos gebed dat op uw lippen zwierf. Uw ziele sprak wel schoon van ongenaakte vrêe, Rust en genieten, en toch voor al die woorden Heb ik zoo tergend kalm, zoo eindeloos tevrêe Gestaan als voor een zang van uitgebloeid' accoorden: Want boven alle vleesch en boven alle drift
Vereer ik meer de ziele-edele krachten, En boven al die daen, die als een zoete gift Der dagen dood in nachtlijke beên betrachten, Heb ik vol koelen trots, een koningsgeest ontplooid Als aadlers zwong, die hooger mij gedragen hield En weigren deed die arme gunst, waarvoor, getooid Als vuige slave, de groote wereld knielt!
in zijn hoogste strevingen, in zijn verzuchtingen naar loutering van het individu en grootheid voor de gemeenschap waartoe hij behoort. Besseleers dichtte een hymne aan Rodenbach, en evenals hij schreef hij een treurspel, Barna Dene, ‘uit de groote dagen van het Noorden’, waarvan wij hier den prologus krijgen, die heel van Gudrun's geest doortrokken is. Hij verheugt er zich met A. Vermeylen in, dat ‘eene gedachte groeit die als het Christendom heel den mensch zal omsluiten’ en dicht op dit thema een aantal bezielde zangen:
De einders zijn omlaaid met blakerende toortsen Die als een Prometheus aan 't wordende geslacht, In huivrende weên van wilde baringskoortsen,
De nieuwe zonnekreits aan 't scheurend spansel bracht! O 't wordt nu alles nieuw en groot van zelfvolmaken, De wereld dient niet meer des noodlots doelloosheid. Nu in dit heilig uur van wereld-wijd ontwaken, Zindert door 't al een zelfbewuste wil naar macht, Die d'opgestane mensch uit zijne nachtmaar tijd, Ter lavingsbronnen voert waar hem de God verwacht.
Meer dan een jong Vlaamsch dichter heeft ons bij zijn eerste optreden volmaakter verzen, eigenaardiger uitdrukkingstalent, oorspronkelijker rhythmen gebracht, dan wij er in Besseleers' eersteling aantreffen; maar uiterst zeldzaam zijn degenen, die met den dichter van Eecken Blaeren zouden kunnen wedijveren in wezenlijke diepte van dichterlijk voelen en reine hoogte van idealen. Besseleers wil blijkbaar naar de hoogste toppen der poëzie. Mocht zijn techniek vaster en zijn zeggingskracht zuiverder worden, dan zou het ons niet verwonderen indien hij er dicht bij geraakte.
De Roo-Rozen-Serie (Amsterdam, S.L. Van Looy) bracht ons een tweeden vermeerderden druk van René de Clercq's Gedichten. 't Is een verheugend verschijnsel het werk van een dichter bij Gods genade, als R. de Clercq er buiten kijf een is, zoo goed ingang bij het Nederlandschlezend publiek te zien vinden. De zin voor poëzie is er bij ons volk niet uit. In den laatsten tijd zagen wij 't meer dan eens (zie b.v. den grooten bijval van Bouten's Beatrijs; de pas verschenen tiende uitgaaf van J. Perk's Gedichten, ook in de Roo-Rozen-Serie; den derden druk van Adama van Scheltema's Eenzame Liedjes en Van Zon en Zomer (Brusse, Rotterdam); den nieuwen druk van J. Schürmann's Uit de Stilte, dat nog maar voor een goed jaar verscheen (Maatsch. voor Goede en Goedk. Lektuur, Amsterdam): ons volk houdt nog van echte poëzie, zoo ze maar genietbaar blijkt te zijn. In de nieuwe uitgaaf der Gedichten komen de volgende nieuwe stukken voor: O donkere Beukenboom, Een Leeuwerik, een tegenhanger voor den Nachtegaal, waarin met vaardige kunst het tierelieren van den leeuwerik nagebootst wordt, Avondzang, vol scherpe
ming, Nachtlied, Mijn ventje slaapt, Vlinderig Vleierke, Kleine Jacht, Molenaars Dochterken, Zomergod en Brabançonne.
Vlinderig Vleierke, Bloem op den wind, Lacherke, schreierke, Schat van een kind,
Ai, 'k en vraag noch entwat noch entwie, Als ik je hoor en je zie.
Pluk maar de grasselkes, Graaf in den grond, Plets in de plasselkes, Huppel er rond,
Vlieg, doch niet ver, niet te verre, mijn bie, Dat ik je hoor en je zie.
Zit je in een hoekje nu? Achter een struik,
- Koekoek, waar zoek je nu? Piepertje duik!
Pak! Daar hangt zij meteen aan mijn knie, Zot en gelukkig voor drie!
Zeer verwant met de kunst van René de Clercq's Gedichten is die, welke S. Bonn ons in zijn Bonte Vlucht Verzen (Bussum, C.A.J. Van Dishoeck) ten beste geeft. Bevattelijk, frisch van den tak, schijnbaar heel spontaan, vol levendige rhythmen, doch over 't algemeen minder oorspronkelijk dan bij De Clercq en met hier en daar een klank van schampere levensbitterheid, die wij bij De Clercq eerst in Toortsen aantreffen. Is 't volgende regenbeeld niet heel prettig?
De regen viel met gootjes, het koren wier zoo nat, de velden en de slootjes
verdronken, en het pad. De boeren op hun klompen
bleven maar zachtkens gaan, alleen hun petjes krompen
tegen hun koppen aan. De peerden glanzig druipend
en maan en steert verward, zeulden haar pas, als kruipend,
alleen ze dampten hard. De lekker groene blaaien
die stoeiden met elkaar, joegen te spele-waaien
en klik-klek! zoenden maar. Melker, melkster, getweeën
die schuilden in het groen... en wat ze verder deeën?
... wat jongelieden... doen...
Een arme spreeuw was rouwig die zat alleen en koud bij zandkuil, en keek rouwig,
naar 't paar in 't groene hout, hoe regen viel met gootjes,
hoe de lucht op 't koren zat, hoe de velden en de slootjes
verdronken, en het pad.
Zeer gevoelig zijn de stukjes uit de rubriek Voor 't Kind, met treffende uitingen van ouderenvreugd en ook van droeve bekommering om stoffelijke nooden. In de rubriek Verre Gezichten komt duidelijker uit, dat S. Bonn evenals Adama van Scheltema en H. Gorter een zanger is van het sociaal-democratische ideaal en, evenals zij, er naar streeft om door eenvoud de gedroomde gemeenschapskunst te benaderen. 't Gebeurt hem nog wel op het kantje van het nuchtere alledaagsche te loopen, doch over 't algemeen zit er gang en gevoel in stukken als Het Werk, De Russsische Maaiers, Werkeloosheid, Treurt niet e.a. Uit een gedicht als De Moedjik komt wel degelijk, trots enkele vlekken in de bijzonderheden, een schrijnende indruk van ellende en weedom:
Wij hebben gewerkt en gewroet en gewrocht toen 't zon was, en al onze dagen,
nu werken wij niet, wij versmachten.
De Heer nam ons vee en ons koren uit huis, en stuurde zijn geldknecht om zilver ons thuis, wij gaven, wij gaven, wij gaven tot 't laatst,
wij hebben niet meer, wij versmachten.
Toen kwam de kozak en die vroeg onzen zoon, wij gaven hem alle, hij beloofde ons loon,
eilaas het kwam niet, wij versmachten.
Het land om het dorpje ligt eindloos en leeg, de buitenweg dood, geen man-stap, geen beweeg,
wij zitten in huis, staren dof voor ons heen, preêven: ‘Vadertje, wij versmachten.’
Op de deel ligt de ploeg en de zeis bij elkaar, wij zitten maar stille en staren er naar, de ploeg wil niet kerven het zanddroge land de zeis waart niet rond er: en de stal aan den kant ligt gebroken en zonder geluid;
de zeug en het schaap en de hond is er uit: wij aten ze lang, toen de honger begon, nu is leeg de kelder, het vat en de ton...
wij kunnen niet meer, wij versmachten.
De kleinen zijn lang naar den Hemel gegaan, de ouden liggen tegen het kerkje aan,
de vrouwen die dragen geen melk meer in borst en koorts brandt door 't lijf ons, verschroeiende dorst,
De dragers die sperren met dooden den weg, de doodsklok zwijgt niet, en zijn weenend gezeg klinkt maar uit, schreit maar uit, immer voort... De pest en zijn broeder kwam binnen de poort, en zwart en vol haat was hun woedende greep, zij worgden en keelden bij tallen, een sleep gaat met hen, gaat mee door de poort:
Wij kunnen niet meer, wij versmachten.
Wij hebben gewerkt en gewroet en gewrocht toen 't zon was en àl onze dagen,
nu werken wij niet meer, de landweg ligt leeg, de buitenweg dood,
geen man-stap, geen beweeg, wij zitten in huis,
staren dof voor ons heen, preêven: ‘Vadertje, wij versmachten!’
Ook Volker, over wien wij op deze plaats reeds herhaaldelijk schreven, mocht zich in een tweeden druk van zijn eersten bundel Verzen, Liederen en Sonnetten verheugen (Amsterdam, P.N. Van Kampen & Zoon). Het verwondert ons niet, dat de zoo gevoelvolle als geestige liederen van dien dichter, die iets van Heine's gemoed paart aan de vernuftige fijnheid van sommige Fransche dichters, als de Banville b.v., den weg tot het hart van den lezer vinden. Op heel veel van zijn gedichten is stellig toepasselijk wat hij, als een bestrijding van de te overwegende aan louter woordkunst offerende dichters, in het volgend programma-versje vooropzet:
De liedjes die ik dicht, dicht 'k zelf. 'k Tracht het niet te verhelen, 't Graat niet of 't een muziekdoos waar
Die ‘zóó maar’ door blijft spelen. Doch daarvandaan soms ook wel iets
Als meeningen of gedachten, Ofschoon wij die, naar jongste leer,
Voorloopig diep verachten. Het puikgedicht der zuivere kunst
Tracht 'k dus maar niet te schrijven; Reeds werden velen tot ‘geluid’
En ik hoop mensen te blijven.
Laurens van der Waals bracht in Een Verzenboek (Haarlem, J.W. Boissevain) de meeste gedichten bijeen, die hij in de voornaamste Nederlandsche tijdschriften liet verschijnen, en daar deed hij wel aan, want 't is een genot sommige van die stukjes steeds onder de hand te hebben om hun zacht zingende, innige melodie naar hartelust te kunnen genieten en de ontroerende werking van hun weemoed vol
stilen wellust over zich te laten komen. Wekt de lezing van een gedicht als De Droom bij u het verlangen niet op om met Van der Waals' Verzenboek nader kennis te maken?
O, zoete droom, o schoone droom, ik, die in Uwe woning woon en met U voor uw venster zit en Uw gebeden mede bid;
ik luister zwijgend naar uw woord, en als Gij zwijgt, zeg ik het voort en of Ge lacht, of dat Ge schreit, gelukkig zijn wij toch altijd; en nu ik ween, - of lach ik nog? nu weent Ge ook en lacht Ge toch. O, wonderlijke, wijde droom, ik, die Uw naam te noemen schroom, heb eens - een oogenblik - getracht te zeggen wat Gij nog niet dácht; maar vóór ik het in woorden sprak was het of alle vreugde brak, en Uwe stem heeft toen gezeid: ‘kind! dit is niets dan ijdelheid; als gij maar bij mijn venster zit, en mijn gebeden mede bidt
en zwijgend luistert naar mijn woord en naar uw eigen hart niet hoort, als gij met mij maar lacht en schreit zult gij gelukkig zijn altijd; maar als ge naar mijn handen tast en houdt haar in uw handen vast, of als ge in mijn oogen ziet en daarin uwen blik bespiedt, dan wordt ge droef bedrogen, vrind, daar ge hen alle ledig vindt.’ O, schoone, veelbeminde droom! mijn hart is moe, mijn lichaam loom, mijn handen zijn zoo leeg, zoo kil, dat ik Uw handen vatten wil; maar 'k luister dapper naar uw woord en als Gij zwijgt, zeg ik het voort en of het lacht. of dat het schreit, gelukkig maakt het mij altijd, en nu het lacht of weent het nog? -nu lach ook ik,... of ween ik toch?
Zoo er op de gedichten van Van der Waals iets af te dingen valt, dan zal het wel in de eerste plaats hun gemis aan bepaalde persoonlijkheid zijn. De thema's die hij behandelt en de wijze waarop hij 't doet zijn zeer nauw verwant met die van de meeste hedendaagsche jonge Hollandsche dichters. Deze critiek geldt niet zoo zeer Van der Waals persoonlijk als de jongere Hollandsche dichtergroep in 't algemeen. Eentonig klinkt hun geluid en zeer beperkt is ook de spheer hunner belangstelling. 't Is steeds een bijzonder genot uit het werk van een lyrisch dichter een sterke persoonlijkheid op u te voelen afkomen. Dat genot verschaffen ons de Hollandsche dichters der jongste generatie uiterst zelden. 't Is maar altijd door de elegante uitdrukking van
een kalme, in 't heel niet hartstochtelijke weemoedigheid. Men leze hierover in het October-nummer van De Katholiek treffende beschouwingen van kapelaan
Binnenwiertz.
Weinig persoonlijk zijn b.v. weer de verzen, die Leo Speet bijeenbracht in Van het wijde Leven (Krimpen a/d Lek, Meindert Boogaerdt Jr.), soms welluidend, vormvoltooid, waar den indruk latend van reeds bekend, reeds vroeger gehoord, onbewust nagezongen.
Hoe kunstig en woordmooi het gedicht De Sterren van P.N. Van Eyck (C.A.J. van Dishoek) ook zij, hoe lenig en zangerig, hoe vol distinctie, toch missen wij er den polsslag van 't warme leven in en een goed bepaalde persoonlijkheid.
Een buitengewone gave zijn ook de Verzen van den jongen A. Roland Holst, neef van de bekende en gevierde dichteres Henriette Roland Holst-V. d. Schalk, doch in alle klinken bekende tonen, leven gevoelens, die door zoovelen thans in Holland vertolkt worden en het zelden beter werden dan bij P.C. Boutens, die wel degelijk de voorman is van 't jongste geslacht.
Wij hebben hand in hand gezwegen
Waar de avond zweeg voor den zang der zee Uw moe hoofd heeft aan mijn hart gelegen -Wij hebben voor de zee gezwegen
Waar 't maanlicht over de golven gleê. Zóó samen zwijgen is samen bidden Elk voor het nieuw gevonden hart -En wie zoo innig te zaam en te midden Der stilte en den zang van de wateren bidden Hebben een glimlach voor de eigen smart, En wie in de groote stilten van 't leven Om eigen lijden een glimlach weven, Kunnen den troost der stilte geven Aan 't hart dat schuil zoekt aan hun hart. En wie eens samen hebben gezwegen Als wij dien avond bij 't zingen der zee, Zij kunnen altijd geleid door hun droomen In stilte weer naar elkander komen,
Als ééns toen uw hoofd aan mijn hart heeft gelegen En mijn adem zacht langs uw oogen glee.
Hendrika de Boer liet Offervlammen verschijnen (Krimpen a/d Lek, Meindert Boogaerdt Jr.), waarvoor Marie Metz-Koning ter inleiding het volgende schreef: ‘Het is mij een voorrecht deze zeer bizondere verzen van kuische mystiek in te leiden bij den lezer, die, naar ik vertrouw, dankbaar zal aanvaarden het jonge werk van deze dichteres, die, buiten allen tijdgeest om, een eigen persoonlijkheid beeldt.’ Haar beelden kiest zij gaarne in de middeleeuwsche burcht- en kloosterromantiek, zooals die verinnigd en verjongd werd door sommige
moderne Engelsche schilders en dichters. Haar natuurgevoel is ook zeer zuiver en geeft haar onzes inziens haar mooiste stukjes in. Wij laten hier een drietal voorbeelden volgen van natuur- en stemmingslyriek, die ons wezenlijk door lieve innigheid en welluidendheid troffen:
V Geluk... dat is het met holle hand
Maar scheppen, scheppen van zonnig zand, Het blonde, dat week van warmte leeft En streelend tusschen je vingers zeeft, Zoodat je de de weelde heel doordringt En alles van binnen in je zingt. Maar dan verlaat de zon het strand. Nog schep je de korrels met volle hand, Nog lang... totdat je op één maal voelt, Dat al het zand is afgekoeld,
En met je ziel vol huiverend wee Beweegloos nederzit aan de zee. VII Te midden der grasjes in 't groote woud
Klinkt lieflijk een liedeke, stil en oud. Daar zingen de kelkende klokjes blauw Hun simpele dichtje van vrouwentrouw. Van ui de vertelsels in 't drukke bosch Van wuivende kruinen en fluist'rend mos Is geen zoo bekorend en sprookjesfijn, Als 't liedje der blauwende bloemkes klein. Want wat is zoo wonder van tooverschroom, Zoo weemoed-omsponnen en eenvoud-vroom, Als 't aloud verhaaltje van blauwe trouw, De trouw van een trjdlooze sprookjesvrouw? XXXV Verzonken is het zonnerood.
De golven beloven een schoonen dood, Een droomendood in den blauwen nacht, Met alleen om je heen de zeeëklacht. Met alleen om je heen het verzilverd gedein En hoog aan den hemel der sterrenschijn En heel de wereld, die leeft en lijdt, Zoo ver van je weg in onwerkelijkheid.
Bij denzelfden uitgever liet Hélène Swarth den bundel Avondwolken verschijnen,