Nauwe korfslak

De nauwe korfslak is een klein landslakje van enkele millimeters groot met een linksgewonden huisje. De soort leeft in en onder het bodemstrooisel en tussen de begroeiing. Het verspreidingsgebied omvat een groot deel van Europa. In Engeland, Ierland, Noordwest-Duitsland, België en West-Frankrijk lijkt de nauwe korfslak zeldzamer dan in Nederland. Van Denemarken is de soort zelfs recentelijk niet meer teruggemeld. Dit betekent dat binnen de Atlantische regio het belang van de

Nederlandse populaties groot is. De soort is aangetroffen op Rottumeroog en –plaat en op Schiermonnikoog, in lage duintjes op de kwelders. Op Schiermonnikoog werden populaties ontdekt op de Oosterkwelder, tussen de Kobbeduinen en Balg. Overwinterende exemplaren werden waargenomen op gewoon dikkopmos en onder takken.

Ecologische vereisten en belangrijke aspecten voor de nauwe korfslak

• Vochtige, vaak min of meer kalkrijke terreinen, die meestal in de duinen liggen; • Een zo gelijkmatig mogelijke luchtvochtigheid (gevoelig voor uitdroging,

overstroming);

• De aanwezigheid van populierachtigen, meidoorn, liguster en duindoorn; • De afwezigheid van naaldbomen en eiken.

Natura 2000-beheerplan Waddenzee

Pagina 94 van 331

Knelpunten

Er zijn geen knelpunten voor de nauwe korfslak, maar een survey voor een monitoring ter bepaling van het vóórkomen binnen het Natura 2000-gebied Waddenzee (op de eilanden) dient te worden opgepakt.

5.3.2 Trekvissen

Voor de Waddenzee is een drietal soorten trekvissen van de Habitatrichtlijn

relevant, namelijk de zeeprik, de rivierprik en de fint. Alle zijn anadrome soorten, dat wil zeggen vissen die als volwassen exemplaren vanuit zee de rivieren

optrekken om daar te paaien. Een belangrijk deel van het leven wordt op zee doorgebracht, waarbij de Waddenzee van groot belang is.

De stroomopwaartse trek van zeeprikken valt in de periode februari-juni, met een piek in mei-juni. De optrek van rivierprik kent een geheel andere ‘timing’ dan die van de zeeprik en vindt in de periode van oktober tot april plaats. Tijdens de trek eten de soorten niet. De voortplanting vindt plaats in rivieren waar de juveniele vissen opgroeien in en nabij de bodem. De juveniele vissen voeden zich met afgestorven organisch materiaal (detritus) en planten en dieren van de

onderwaterbodem. Bij de gedaanteverwisseling ontwikkelen zich tanden, ogen en geslachtsorganen en vervolgens zakken de prikken af naar open zee. Zeeprikken leven vanaf dat moment parasitair van bloed en weefselvocht van veelal grotere vissen en zelfs bruinvissen, dolfijnen en walvissen. Na drie jaar zijn de zeeprikken volwassen.

De volwassen rivierprik eet voornamelijk kleinere vis. Deze soort is in tegenstelling tot de zeeprik veel meer een roofvis dan een parasiet. Maar in mindere mate zijn rivierprikken ook parasieten die grotere vissen bejagen en daarvan bloed zuigen en weefsel ‘wegraspen’. Na een verblijf van zo’n twee tot drie jaar in zee zijn de rivierprikken volwassen.

Nederland is de toegangspoort voor de paaipopulaties in Duitsland en België, in de stroomgebieden van Rijn en Maas, Schelde en de Eems. De prikken gebruiken ons land vooral als opgroeigebied voor de larven.

Foto 5.6. Rivierprik. (Foto Henk Heessen)

De fint is een haringachtige vis die het grootste deel van zijn leven in zee en estuaria doorbrengt en het zoete water in trekt om te paaien. De Waddenzee is als doortrek- en opgroeigebied voor de fint van zeer groot belang. De paaitijd valt in het late voorjaar (mei/juni) en de paai vindt plaats in ondiep water boven zandplaten in het (net) zoete deel van het getijdengebied. Na de paai trekken de volwassen finten weer naar zee. Ze kunnen meerdere jaren paaien. De larven en

jonge vissen van de fint verplaatsen zich geleidelijk naar de benedenstroomse delen van de estuaria. De larven en jonge finten eten kleine vrij in het water zwevende organismen (plankton) en de adulten voeden zich ook met garnalen en vislarven. Langs de Nederlandse kust en bij zoet-zoutovergangen in riviermondingen worden relatief veel finten waargenomen, die vrijwel allemaal afkomstig zullen zijn van populaties uit omliggende landen (Lit. 46). Ook op het Lauwersmeer worden sinds 2005 weer finten aangetroffen. Dit wordt veroorzaakt, doordat de spuisluizen regelmatig (langer) geopend worden om de vismigratie te bevorderen.

Ecologische vereisten en belangrijke aspecten voor de zeeprik, rivierprik en fint

• Tijdens alle juveniele levensstadia is stromend water nodig;

• Voor het afzetten van eieren zijn zand (rivierprik, fint) en fijne grindbeddingen (rivierprik, zeeprik) nodig;

• Rustige rivierbodems zijn noodzakelijk voor het opgroeien van de larven; • Ongestoorde paaitrekmogelijkheden, liefst door open verbindingen tussen zee

en bovenstrooms water. Voor zover er toch sluizen en stuwen aanwezig zijn, zijn kunstmatige intrekvoorzieningen noodzakelijk;

• Een goede waterkwaliteit voor voldoende zuurstofvoorziening voor eieren (vereiste voor paaigebieden die buiten de Waddenzee gelegen zijn).

Knelpunten

De landelijke trendgegevens voor de zeeprik zijn onduidelijk, die van de rivierprik laten een stijgende lijn zien (Lit. 46). In de afgelopen decennia lijkt er een positieve trend voor de fint te zijn. De aanwezigheid van barrières, in de vorm van dammen en sluizen, bemoeilijken de trek van deze vissen naar de rivieren en vice versa. Verder zijn de aanwezigheid en kwaliteit van paaigebieden voor prikken

bovenstrooms mogelijk onvoldoende. In de beheerplannen van onder andere de Drentsche Aa en Gelderse Poort, beide gebieden met instandhoudingsdoelstellingen voor rivier- en/of zeeprik, dient te worden gezorgd voor geschikt paaigebied. Wat betreft de fint is het waarschijnlijk dat er in onvoldoende mate aan de bovengenoemde randvoorwaarden voor de in Duitsland gelegen paai- en opgroeigebieden (lichte stroming, voldoende goede waterkwaliteit voor

zuurstofvoorziening van de eieren, de aanwezigheid van getij), wordt voldaan. Er is een hoge mate van troebeling in de Eems. Binnen de Waddenzee (inclusief Eems- Dollard) is er geen sprake van paai- of opgroeigebied voor de fint. Daarnaast zijn er momenteel nauwelijks voor de voortplanting van de fint geschikte en toegankelijke estuaria in Nederland (Lit. 46).

Oplossingsrichtingen

Voor een toename van de populatie zee- en rivierprikken is het herstel van intrek- en binnendijkse opgroeimogelijkheden van belang. Voor de optrek van de zee- en rivierprik vanuit de Waddenzee is vooral de passeerbaarheid van de Afsluitdijk relevant. Voor die van de rivierprik is ook de passeerbaarheid van de sluizen bij Lauwersoog van belang. Initiatiefnemers in de Eemsdelta hebben afgesproken zich samen in te zetten op een vermindering van de slibconcentratie in het water, ten gunste van de vismigratie in de rivier de Eems (Lit. 13). Deze maatregelen -mede voor de fint- kunnen te zijner tijd, na het toekomstige wijzigingsbesluit met aanwijzing van een deel van de Eems-Dollard als Habitatrichtlijngebied, (zie paragraaf 1.2) als aanvulling op het beheerplan worden toegevoegd.

Natura 2000-beheerplan Waddenzee

Pagina 96 van 331

5.3.3 Zeezoogdieren

De grijze zeehond is de grootste van de twee algemeen in de Nederlandse

kustwateren voorkomende zeehonden. Het is vooral een dier van de open zee, waar geleefd en gefoerageerd wordt. Voor een indicatie van de verspreiding van de ligplaatsen van de grijze en gewone zeehond op wadplaten in het waddengebied wordt verwezen naar kaart 7. Zijn ecologische binding met de Waddenzee bestaat uit de aanwezigheid van ligplaatsen en niet of nauwelijks met de draagkracht van de Waddenzee als foerageergebied. Alleen voor de voortplanting is het dier afhankelijk van permanent droogvallende platen, stranden en duinen. In de Nederlandse wateren worden pups in december-februari geboren en wordt verhaard in maart- april. In de eerste twee weken kunnen de jonge grijze zeehonden niet zwemmen. Na het spenen blijven de jongen meerdere dagen op de kant voordat ze zelfstandig gaan vissen.

In 2010 werden in het Nederlandse deel van de Waddenzee 2036 dieren geteld en in het voortplantingsseizoen 2009-2010 werden 349 pups waargenomen (Lit. 69). Het aantalsverloop is weergegeven in figuur 5.6. De grootste concentraties bevinden zich op de Richel, de Razende Bol en de Engelse Hoek, dus in of dicht bij de Noordzeekustzone. Ook meer oostelijk in het Nederlandse waddengebied (en ten noordwesten van Borkum) bevinden zich kleine aantallen grijze zeehonden, meestal op zandbanken nabij de kust. Het werpen en zogen van jongen lijkt een minder groot probleem dan eerder verondersteld (Lit. 37).

De gewone zeehond vindt zijn voedsel (vooral bodemgebonden vissen) zowel in de Waddenzee als in de aangrenzende Noordzee. De soort brengt ongeveer 80 procent van zijn tijd door in zee, om te foerageren, te paren en soms zelfs om te slapen. Om te baren, te verharen en om te rusten worden droogvallende platen gebruikt. Zijn ligplaatsen zijn in de hele Waddenzee te vinden, vooral langs geulen met een vrij steile oever. De jongen worden in de periode mei-juli geboren. Tijdens de zoogtijd en in de zomermaanden wanneer de dieren verharen zijn ze zeer frequent op

zandplaten te zien. In tegenstelling tot de jongen van de grijze zeehond kunnen de jongen van de gewone zeehond wel direct zwemmen en met hun moeder terugkeren naar de plek waar ze vervolgens gezoogd worden. De meeste jongen worden

geboren in het oostelijk deel van de Waddenzee, vanaf Schiermonnikoog tot en met het Eems-Dollard-gebied. In de winterperiode trekken veel gewone zeehonden naar de Noordzee, waar ze vooral in het kustgebied verblijven. De populatie is inmiddels geheel hersteld van de laatste virusuitbraak (2002) waarbij 50 procent sneuvelde. In de Waddenzee werden in de zomer van 2009, 6339 gewone zeehonden geteld (Lit. 12). Het aantalsverloop is weergegeven in figuur 5.6.