210. Dat het schadebegrip op zich verandert, staat buiten discussie. De definitie die de Commissie geeft is immers niet gelijk aan de definitie die vandaag wordt gegeven aan de schade. De vraag is in hoeverre dit invloed gaat hebben. De gevolgen van de krenking hangen af van het nut dat een specifiek persoon hecht aan de gekrenkte waarde. Het economisch nut komt hier dus van pas. Terugkerend naar de definitie van BLOEMBERGEN, die stelt dat schade een compleet subjectief begrip kan zijn indien de schade dan het werkelijk nadeel is, dat de benadeelde lijdt, waarbij volledig rekening is te houden met zijn concrete situatie, met de subjectieve omstandigheden waarin hij verkeert, lijkt het voorgestelde schadebegrip dus tegemoet te komen aan een volledig subjectief schadebegrip.448 De vraag hierbij is in hoeverre de persoon die weerslag zelf
zal mogen waarderen. Het lijkt op het eerste zicht zo dat de schadelijder zelf een grote invloed heeft gezien de schade hetgeen is wat vergoed moet worden.
211. Wordt er van wat CALABRESIE en MELAMED de ‘aansprakelijkheidsregels’ noemden, overgegaan naar de ‘eigendomsregels’, die de houder van het recht de aanspraak geven om eenzijdig over de waarde van het belang zelf te beslissen?449 Of blijft enkel de omvang van de schade, die
wordt bepaald door de specifieke concrete belangen van het slachtoffer, subjectief en blijft de waardering objectief bepaald aan de hand van de klassieke economische waardetheorie waarbij er enkel rekening wordt gehouden met de marktwaarde en de Indicatieve Tabel.
212. Het doel dat expliciet vooropgesteld wordt: meer duidelijkheid en voorspelbaarheid voor de burger,450 lijkt een volledig subjectief schadebegrip tegen te spreken. Een schadestelsel waarin elk
mogelijk schadegevolg vergoedbaar is, met daarbij nog eens een complete subjectieve waardering van die schade zorgt niet voor rechtszekerheid. Het lijkt dan ook wel heel onwaarschijnlijk en contradictorisch dat een volledig subjectieve waardering van de schade toelaatbaar zal zijn. Zeker met het andere doel van het voorontwerp, dat niet wordt verwoord maar duidelijk blijkt uit de memorie van toelichting, in het achterhoofd: namelijk dat er minder schade vergoedbaar moet zijn, lijkt dit ondenkbaar. Een subjectieve waardering zorgt er zo mogelijk voor dat nog hogere bedragen kunnen gevorderd worden. Het individu zal zijn schade waarschijnlijk vaak hoger waarderen dan de marktwaarde. Economische schade wordt in deze piste ook helemaal niet uitgesloten, terwijl dit net zo een doorn in het oog leek van de Commissie.451 Mijns inziens zal het veranderd schadebegrip
dan misschien wel een subjectief schadebegrip op zich meebrengen. dit zal geen gevolgen hebben voor de schadeloosstelling. De waardering zal ‘objectief’ blijven. Een stilzwijgende regel zoals dit ook vandaag is.452
213. Hiermee zijn de doelen van de Commissie nog altijd niet bereikt. Zoals eerder al gesteld zal ook het ‘juridisch beschermd belang’ weinig impact hebben gezien het begrip ‘juridisch beschermd
448 A.R. BLOEMBERGEN, Schadevergoeding bij onrechtmatige daad, Deventer, Kluwer, 1965, nr. 29. 449 G. CALABRESI, D. MELAMED. “Property Rules, Liability Rules, and Inalienability: One View of the
Cathedral”, Harvard, Harvard Law Review 1972, 1092-1094.
450 Memorie van toelichting, 14. 451 Supra nr. 134.
belang’ zodanig genuanceerd wordt in de memorie van toelichting dat het hoogstwaarschijnlijk op een belangenkrenking zal neerkomen.453 Het is daarom belangrijk om de ‘bigger picture’ niet uit
het oog te verliezen. De Commissie zal mijns inziens haar doelen in het grotere geheel van het schadevergoedingsrecht wel kunnen verwezenlijken. Het causaal verband tussen de schade en de schadeverwekkende gebeurtenis zal een grotere rol gaan spelen. Niet alleen moet voor elk gevolg dat schade uitmaakt een causaal verband vaststaan, de sine qua non-regel wordt aangevuld met omstandigheden die het causaal verband kunnen breken. Zo is er geen aansprakelijkheid indien het verband tussen de schadeverwekkende gebeurtenis en de schade, dermate verwijderd is dat het kennelijk onredelijk zou zijn de schade toe te rekenen aan de persoon die voor schadevergoeding wordt aangesproken. Bij deze beoordeling wordt in het bijzonder rekening gehouden met het onvoorzienbare karakter van de schade in het licht van de normale gevolgen van de gebeurtenis en met de omstandigheid dat die niet op betekenisvolle wijze het risico op het ontstaan van de schade heeft verhoogd.454 Dit zal er zeker voor zorgen dat er minder gevolgen van de krenking van het
belang, schade dus, zullen vergoed worden doordat de causale band gemakkelijker kan gebroken worden. De rechtspraak zal de concrete aanpak en striktheid hiervan moeten bepalen. Wat is bijvoorbeeld ‘te ver verwijderd’? Is de vermogensschade die de persoon die ervoor kiest om maanden in een hotel te verblijven na schade aan zijn huis vergoedbare schade gezien deze schade te ver verwijderd is van de schadeverwekkende gebeurtenis waardoor het causaal verband verbroken wordt? Waarschijnlijk wel. Daarentegen is de impact van dit causaal verband misschien niet zo verregaand als eerst gedacht. Het is belangrijk kritisch te blijven en te beseffen dat de huidige causaliteitsleer (de equivalentieleer) vandaag in de praktijk al niet meer zo strikt wordt toegepast als de theorie beweert.455 De gevolgschade en pure economische schade zal evenwel door
consistente rechtspraak kunnen stranden door te stellen dat dit gevolg ‘te ver verwijderd is’ om een causaal verband uit te maken met de schadeverwekkende gebeurtenis. Bij immateriële schade of niet-economische weerslag is het ook moeilijk om een lijn te trekken. Tot waar gaat de weerslag bijvoorbeeld voor een moeder die haar kind verliest? Als de vrouw weken na het overlijden een gokverslaving ontwikkelt, is dit dan een gevolg? Dit zal waarschijnlijk niet kunnen bewezen worden of zeker zijn. De Commissie verwijst ook expliciet naar de Indicatieve Tabel en dat ze deze wenst te behouden. De objectieve waardering lijkt dus toch, zeker op dit vlak, stand te houden. Te verregaande gevolgen zullen stranden omdat er geen causaal verband wordt vastgesteld. Zo zal ook de rechtszoekende worden aangezet om geen al te verregaande schadeposten aan te voeren. Het schadebegrip wordt op zich dus wel subjectiever, als de schadelijder deze schade niet kan omzetten in vergoedbare schade, zal hij de economische en niet-economische gevolgen die hij aangeeft als schade niet te verregaand doortrekken.
214. Hierbij is het belangrijk op te merken, dat waar het voorontwerp veel bestaande figuren codificeert, het principe van de schadebeperkingsplicht uit de boot valt. Als het slachtoffer de schade te ver laat komen, zal het causaal verband waarschijnlijk gewoon verbroken worden in plaats van nog een beroep te doen op de schadebeperkingsplicht.
453 Supra nr. 141-146.
454 Memorie van toelichting, 99-101.
455 Zie bijvoorbeeld de kritische bijdrage van M. KRUITHOF: KRUITHOF, M., “Oorzaak of aanleiding geen
causaal verband zonder causale bijdrage” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Actuele ontwikkelingen in het
215. Het schadebegrip in het voorontwerp komt naar mijn mening aldus niet overeen met het huidige schadebegrip. Dit zal desalniettemin slechts een beperkte impact hebben. In de huidige rechtsleer en rechtspraak wordt er niet veel aandacht besteed aan het schadebegrip op zich. Over de jaren heen heeft de ‘rechtmatigheid’ het eigenlijke schadebegrip overschaduwd. De onrechtmatigheidsvoorwaarde, zoals ze zich in de rechtspraak heeft ontwikkeld, wordt in het voorontwerp opgenomen als een aparte voorwaarde. Ook de andere voorwaarden, dat de schade zeker en persoonlijk moeten zijn, worden opgenomen in het voorontwerp en veranderen in feite niet. De voorwaarde dat de schade essentieel negatief moet zijn, zit volgens de Commissie vervat in de ‘weerslag’. Een loutere belangenkrenking lijkt volgens de uitleg van de Commissie nog steeds mogelijk, maar in het voorontwerp wordt nu gesproken over een ‘juridisch beschermd belang’. De Commissie verwijst veel naar het Duitse aansprakelijkheidssysteem, wat een veel restrictiever systeem is, gekend als de Schutznorm-doctrine. Het aansprakelijkheidsrecht beschermt dan enkel specifiek bepaalde belangen ter bescherming waarvan deze regel dient. Er is dus geen vergoeding voor andere gekrenkte belangen. De Commissie maakt niet zo een radicale keuzes. Er wordt geen a priori beperking ingevoerd. Elke economische en niet-economische weerslag kan in princpe, voor zover het niet met de bedoeling is om een onrechtmatige toestand in stand te houden of een onrechtmatig voordeel te verkrijgen, aangevoerd worden als vergoedbare schade. Hierbij is er eigenlijk zelfs meer aan te voeren schade. Doch door de nieuwe toepassing van het causaal verband zal deze niet altijd effectief vergoedbaar zijn.
216. Zo kan gedacht worden aan de zaak waarbij het Hof van Cassatie de feitenrechter terugfloot die de recuperatie van huurkosten voor een vervangwagen geen schade vond, gezien de vrouw van de schadelijder een auto had en op dat moment werkloos was.456 Het Hof van Cassatie zou aan de
hand van het nieuwe schadebegrip naar mijns inziens tot dezelfde conclusie komen, maar aan de hand van een andere redenering. Nu is de schade het feit dat de wagen geschonden is. Er is ook een fout van een derde en een causaal verband tussen die fout en de schade. Het doel van het aansprakelijkheidsrecht is de last van die schade, de krenking van dat belang, op de schouders van de aansprakelijke te leggen in plaats van op het slachtoffer. Hiervoor moet de rechter de omvang van de schade vaststellen en deze vervolgens begroten. De omvang van de schade omvat de huurkosten van een vervangwagen en de schade aan de wagen op zich. Bij het schadebegrip dat wordt gebruikt in het voorontwerp, waarbij de schade de weerslag van de krenking van de belangen is, is de vervangwagen schade op zich waarvan het causaal verband ten opzichte van de fout moet worden vastgesteld. De herstelkosten van de wagen zijn een aparte schadepost. Bij beide schadeposten zal het causaal verband moeten vastgesteld worden tussen de fout en de schadepost. Zowel vroeger als nu is het vergoedbare schade. De essentie van het schadebegrip is gewoon verschillend. Indien de herstellingswerken te duur uitvallen, kan dit nu in strijd zijn met de schadebeperkingsplicht.457 Bij het nieuwe schadebegrip zal deze meerkost het causaal verband
eventueel breken. De vraagt blijft dan wel of de rechter het bedrag gewoon kan matigen. Het is nogal moeilijk te stellen dat de gehele herstellingswerken geen gevolg zijn van de krenking van het belang.
456 Cassatie 14 mei 1992, R.W. 1993-1994, 1395, noot A. VAN OEVELEN
457 Concreet zal het prijsverschil tussen de werkelijk betaalde prijs en de gangbare herstelprijs ten laste van de