redmiddel
carbapenem
begint
resistentie
te ontstaan
dat in 2016 alle ziekenhuizen zijn aangesloten bij ISIS-AR zodat ze inzicht krijgen in lokale resisten- tiecijfers en de mogelijkheid hebben deze cijfers te spiegelen aan landelijk gemiddelden. ISIS-AR data dragen bij aan inzichten in de epidemiologie van antibioticaresistentie en worden regelmatig gebruikt bij richtlijnontwikkeling.
Standaardisatie van gegevens voor betrouwbare surveillance
De waarde van surveillancesystemen, in het bijzonder van systemen die gebaseerd zijn op rou- tine laboratoriumtesten, hangt voor een belang- rijk deel af van kwaliteitscontrole van de verza- melde gegevens en de vergelijkbaarheid van de toegepaste methoden. Standaardisatie van de ver- zamelde gegevens en van de laboratorium metho- den is daarom essentieel voor een betrouwbare surveillance. De deelnemende medisch-microbio- logische laboratoria sturen maandelijks een, qua structuur vergelijkbaar, bestand met gegevens uit hun laboratorium-informatiesysteem. Voordat de aangeleverde gegevens in de ISIS-AR-database worden opgenomen, controleert het RIVM de gegevens. Technische tekortkomingen in de gege- vensset, zoals missende bacterie-antibioticum combinaties, en uitzonderlijke uitslagen, zoals uitzonderlijke resistenties, worden gesignaleerd. Ook wordt gecontroleerd op afwijkende pro- porties resistentie ten opzichte van landelijke gegevens of ten opzichte van historische gegevens voor het betreffende laboratorium. De laboratoria ontvangen maandelijks een terugkoppeling van de resultaten. Op basis van deze terugkoppeling worden zo nodig de gegevens gecorrigeerd of aangepast.
Elk laboratorium codeert de gegevens op een eigen manier. Om de gegevens te kunnen vergelij- ken, doorlopen de databestanden een flink aantal vertaal- en standaardisatiestappen voordat ze gebruikt worden voor het signaleren van trends.
Alle gegevensaanleveringen worden vertaald naar uniforme codes voor o.a. micro-organismen, anti- biotica, en materialen.
ISIS-AR verzamelt alle opeenvolgende bacteriële kweken en bijbehorende antibioticagevoelig- heidsbepalingen van een patiënt. Omdat artsen bij patiënten met een resistente bacterie vaker kweken, bijvoorbeeld omdat de therapie niet werkt of omdat het patiënten zijn die frequent zorg en diagnostiek nodig hebben, leidt het analyseren van alle positieve bloedkweken doorgaans tot overschatting van het totale percentage resistente bacteriën. Daarom is er voor de ISIS-AR-database een aantal rekenmethoden ontwikkeld om de gegevens te bekijken per bacteriestam, per test (screening of klinisch), per instelling, per jaar, per materiaal (bijvoorbeeld bloed) of afdeling (bijvoor- beeld Intensive Care Unit).
ISIS-AR kan zo een goed beeld leveren van de resistentieontwikkeling van bij patiënten geïso- leerde bacteriën en kan daarmee landelijke trends in kaart brengen. De gegevens van ISIS-AR vormen een belangrijke bron voor het jaarlijkse resistentie- overzicht Nethmap. Dit jaarlijkse rapport van het Centrum Infectieziektebestrijding en de Stich- ting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) geeft trends in het antibioticumgebruik en resistentie van belangrijke ziekteverwekkers. Op basis van deze gepubliceerde gegevens kunnen maatrege- len genomen worden om antibioticaresistentie te voorkomen en kunnen richtlijnen ontwikkeld worden die artsen helpen het juiste antibioticum voor te schrijven.
Europees netwerk en daarbuiten
Ook op Europees niveau vindt surveillance van antibioticaresistentie plaats. ISIS-AR levert daar- voor jaarlijks gegevens aan het Europese surveil- lancenetwerk voor antibioticaresistentie EARS-Net (European Antimicrobial Resistance Surveillance Network). EARS-Net is het surveillancenetwerk
kwartaal 4 2015 antibioticaresistentie
van de European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) dat inzicht geeft in de verspreiding van antibioticaresistentie in Europa. EARS-Net ver- zamelt gegevens over de antibioticagevoeligheid van zeven typen bacteriën op basis van gegevens uit de nationale surveillancesystemen van de EU- lidstaten, IJsland en Noorwegen.
Daarnaast werkt het RIVM/CIb aan de ontwik- keling van een netwerk van nationale surveil- lancesystemen voor antibioticaresistentie, in alle landen in de Europese regio die geen deel uitma- ken van de Europese Unie en dus niet opgenomen zijn in EARS-Net. Dit doet het RIVM samen met de WHO en ESCMID (European Society of Clinical Microboiology and Infectious Diseases) in het CAE- SAR-project (Central Asian and European Surveil- lance of Antimicrobial Resistance).
Surveillance en bestrijding
Het verzamelen van bovenstaande gegevens helpt bij de bestrijding van antibioticaresistentie. Deze bestrijding is gebaseerd op drie principes: 1. voorkomen van het ontstaan van resistentie
(preventie, goede hygiëne, goed gebruik antibio- tica)
2. tijdige en betrouwbare detectie van resistente bacteriën (surveillance, zoals in ISIS-AR) 3. het voorkómen van verspreiding van (resis-
tente) bacteriën (behandeling, interventies) Om verspreiding van resistente bacteriën te voor- komen is inzicht nodig in de achtergrond van een patiënt (zoals leeftijd, onderliggend lijden, beroep, zorggeschiedenis, reisgeschiedenis, potentiële bronnen van blootstelling), welke antibiotica zijn toegediend, wat het klinisch beloop of ernst van een infectie is en de karakteristieken van de bacte- rie. Het liefst geïntegreerd in een systeem. Dan kan de omvang van de problematiek beter en sneller in kaart gebracht worden, worden transmissieroutes en bronnen eerder zichtbaar, en kan de communi- catie en bestrijding beter verlopen.
Ook gezonde populatie testen op resistentie
Om risico’s op verspreiding en risico’s voor de volksgezondheid te begrijpen en te bestrijden is eveneens inzicht in het voorkomen van resistente bacteriën in gezonde populaties noodzakelijk. Dit vergt aanvullende surveillancemethoden omdat bij gezonde mensen niet op routinebasis de beno- digde data verzameld worden. Door regelmatig gestandaardiseerde bevolkingsstudies uit te voe- ren, waarbij bij gezonde mensen gekeken wordt of zij resistente bacteriën bij zich dragen, wordt bekend waar, wanneer en bij wie er een antibioti- caresistente bacterie aanwezig is, en welke risico- factoren bijdragen aan dit dragerschap (bijvoor- beeld antibioticagebruik, reisgedrag, blootstelling aan dieren). Voor nog gerichtere bestrijding zijn
< 1% Percentage resistentie 1 tot < 5% 5 tot 10% 10 tot 25% 25 tot 50% ≥ 50% geen data of minder dan 10 isolaten niet inbegrepen Liechtenstein Luxemburg Malta Het percentage methicillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA) bacterieisolaten in deelnemende EARS-Net landen in 2013.
er plannen om ook informatie uit gerelateerde surveillancesystemen zoals voor voedsel, dieren en milieu gezamenlijk met de humane data te analyseren.
In juni 2015 heeft de minister van VWS een aan- tal doelstellingen geformuleerd om het dreigende resistentieprobleem de komende jaren beter aan te kunnen pakken. Een van de doelstellingen betreft het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie naar een landelijk interactief surveillancesysteem voor antibioticaresistentie waarin microbiologische, farmacologische, klinische en epidemiologische gegevens gecombineerd worden. Het idee is dat door de beschikbaarheid van deze gecombineerde informatie, patiënten niet alleen goed behandeld kunnen worden, maar dat ook de verspreiding bin- nen zorginstellingen én verspreiding tussen huis-
artsenpraktijken, zorginstellingen, verpleeghuizen en hoog specialistische zorg zichtbaar gemaakt en gestopt kan worden.
De uitbraak van de multi- resistente bacterie Kleb- siella pneumoniae bij het Rotterdamse Maasstad Ziekenhuis in 2011 maakte pijnlijk duidelijk dat het strikt volgen van infectie- preventiemaatregelen en een landelijk dekkend en uptodate surveillance- systeem uitermate belang- rijk is in de bestrijding van bijzonder multiresistente bacteriën. Het duurde naar schatting twee jaar voordat de buitenwereld hoorde over de uitbraak. Volgens het rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg van januari 2012 waren er sinds 2009 en mogelijk al eerder problemen met de resistente Oxacillinase- 48-producerende Klebsiella in het Maasstad Ziekenhuis. Deze bacterie is resistent tegen carbapenem, het laat- ste middel dat kan worden ingezet tegen ESBL-produce- rende bacteriën.
kwartaal 4 2015 antibioticaresistentie