Kennisdragers en kennisvormen

Sprenger (1995) onderscheidt vier verschillende kennisdragers:

 Kennis en vaardigheden vertegenwoordigd in hoofden van mensen, opgebouwd door

vooropleiding, ervaring en onderlinge uitwisseling.

 Kennis aanwezig in technische systemen, als resultaat van jarenlange vergaring, codering en structurering van kennis in hoofden van medewerkers. Voorbeelden hiervan zijn tech-nische handleidingen, beschrijving van werkmethoden, database, archieven en handboe-ken.

 Managementsystemen, de formele en informele manieren om de benodigde kennis op te

bouwen. Voorbeelden hiervan zijn vergaderstructuren, projectmanagementsystemen, be-drijfsopleidingen, ontwikkelingsprojecten, intercollegiale uitwisseling, kwaliteitsborging en informatiesystemen.

 Waarden en normen die de andere die dimensies als het ware bij elkaar houden.

Belang-rijk zijn in dit verband de opvattingen over hoe leren kan en moet plaatsvinden, maar ook zaken als openheid, nieuwsgierigheid, belangentegenstellingen etc.

Het onderscheiden van de kennisdragers heeft als voordeel dat er niet alleen naar formele zaken gekeken moet worden, maar dat ook veel kennis omgaat in het informele circuit.

Indien een organisatie het leren van medewerkers wil faciliteren, is het van groot belang om de waarde van het informele circuit te benadrukken. Op die manier kunnen ze sneller overgaan tot leren, doordat ze gaan beseffen dat ze zelf drager moeten worden van relevante kennis.

Een ander inzicht dat ontstaat door deze onderverdeling is dat managers de kennishuishouding niet alleen moeten aansturen door te streven naar betere informatiesystemen of communicatie-structuren. Zij moeten juist het initiatief en ondernemerschap van medewerkers ten aanzien van kennisverwerving stimuleren en de eigen verantwoordelijkheid daarin aanspreken.

Ten slotte is het volgens Sprenger (1995) van belang dat er gestreefd wordt naar een goede af-stemming tussen de vier dragers. Het is contraproductief om in een organisatie die geneigd is veel formele regels te stellen, alsmaar die kennisdrager te blijven benadrukken. Het zal dan effectiever zijn een groter beroep te doen op de menselijke kennisdragers. Omgekeerd kan het in een zeer informele organisatie, waar een afkeer bestaat tegen vastlegging, nodig zijn deze trend te door-breken ten gunste van het ontwikkelen van een meer systematische vastlegging van kennis. Sprenger (1995) verstaat onder kennis informatie die een betekenis heeft gekregen in de context van de organisatie. Informatie wordt kennis, doordat de gebruiker informatie een plek kan geven in zijn referentiekader en die in verband kan brengen met zijn handelen.

Sprenger (1995) onderscheidt vier verschillende vormen van kennis:

 Subjectkennis

Subjectkennis is direct verbonden aan een subject. Deze kennis vormt in feite de basis voor iedere kenniswerker om zijn vak uit te oefenen. Deze kennis is sterk specialistisch en daarmee niet toepasbaar in andere vakgebieden. Zonder subjectkennis kan een kenniswer-ker niet functioneren.

 Methodekennis

Methodekennis is nodig om de subjectkennis te kunnen gebruiken om iets te produceren. Het is een set methoden om te kunnen plannen, organiseren en beheersen, waardoor sub-jectkennis operationeel wordt. Methodekennis is een langer leven beschoren dan subject-kennis en is ook breder toepasbaar. Er zijn wel ontwikkelingen op instrumenteel gebied, maar het kernproces blijft toch steeds gelijk.

 Sociale kennis

Deze kennis, die aan de basis staat van de benodigde vaardigheden is de laatste periode steeds belangrijker geworden. Specialisten moeten vaak in een team werken om eigen kennis te combineren met kennis uit andere vakgebieden. In het team moet er goed sa-mengewerkt worden. Dat vraagt om inzicht in communicatieve processen. Sociale kennis is ook nodig om elkaar in het dagelijkse werk te ondersteunen en te coachen.

 Handelingskennis

Handelingskennis is nodig om de aanwezige kennis om te kunnen zetten in daden. Hande-lingskennis is kennis die pas zichtbaar wordt als iemand handelt. Dan blijkt als het ware of de theorie ook in praktijk kan worden gebracht. Handelingskennis is alleen aan te leren door ervaring en oefening. Handelingskennis bouwt zich als het ware door de jaren heen op. Iedere situatie die je aantreft, geeft weer wat nieuwe informatie over hoe je effectief kan optreden. Handelingskennis leert je om te gaan met kennis, methoden en sociale om-geving.

In tabel 2 worden de verschillen tussen de kennisvormen weergegeven.

Naast de verschillende vormen van kennis, beschrijft Sprenger (1995) nog een belangrijk ken-merk van kennis: namelijk expliciete en verborgen of tacit kennis. Niet alle kennis die gebruikt wordt is expliciete kennis. Verborgen kennis is kennis die mensen wel gebruiken, maar waarvan het voor anderen niet zichtbaar is, dat deze kennis gebruikt wordt. Handelingskennis is een goed voorbeeld hiervan, maar ook de andere vormen bevatten verborgen kennis.

Tabel 2: Soorten kennis

Boersma (2006) onderscheidt vier kennisvormen, die gebaseerd zijn op vier kennisdragers:

 Menselijke kennis (humanware)

Bij menselijke kennis gaat het om de kennis die door opvoeding, opleidingen, eigen waarnemingen, ervaring en door intuïtie voorhanden is. Het gaat hierbij om complexe kennisbestanden, die niet altijd expliciet gemaakt kunnen worden. Een deel van de mense-lijke kennis is wel expliciet. Deze kennis kan worden overgedragen worden aan anderen. Een ander deel is stilzwijgende of impliciete kennis. Impliciete kennis is persoonsgebon-den en moeilijk over te dragen aan anderen.

 Gedocumenteerde kennis (paperware)

Gedocumenteerde kennis is de kennis, die is vastgelegd in archieven, documenten, boek-houdingen, handleidingen, tekeningen, bestekken en ontwerpspecificaties. Het betreft hier geobjectiveerde en expliciete kennis, die we ook wel aanduiden als paperware.

 Gemechaniseerde kennis (hardware)

Gemechaniseerde kennis is kennis, die is vastgelegd in werktuigen ter vervanging van menselijke of dierlijke arbeid. We spreken bij gemechaniseerde kennis ook wel van ‘em-bedded systems’. Dit betreft producten waar een deel van de functionaliteit wordt gele-verd door de in de producten opgenomen software. Deze gemechaniseerde kennis ver-hoogt vaak zowel de efficiency als ook de effectiviteit van de toepassingen waarvoor ze gebruikt wordt.

 Geautomatiseerde kennis (software)

Dit betreft kennis, die is vastgelegd in computers. Voor de applicaties bestaan verschil-lende benamingen, zoals kennissystemen, expertsystemen of beslissingsondersteunende systemen.45

Boersma (2006) plaatst de vier kennisvormen in het volgende model:

45

Boersma, J, 2006, pp. 27

Kennissoort Kenmerk Houdbaarheid Organisatieniveau

Subjectkennis Vakkennis Korte termijn Individu

Methodekennis Instrument Middellange Groep/ afdeling en

Vakkennis Termijn Systemen

Sociale kennis Communicatief Geen termijn Team

Interdisciplinair

Handelingskennis Toenemend in Organisatie Gedrag

Oefening in opbouw

In het zwaartepunt van deze driehoek staat de menselijke kennis. De menselijke kennis is de oor-sprong van alle andere kennisvormen. Het feit dat ze de ooroor-sprong is, duidt erop dat ze de enige creatieve kennisvorm is. De menselijke kennisvorm bevat impliciete en expliciete kennis, waarbij de andere drie kennisvormen alleen expliciete kennis omvat. In de praktijk gaat het soms om de afzonderlijke kennisvormen, maar in de meeste gevallen wordt er een combinatie van kennisvor-men gebruikt om een optimaal resultaat te behalen.⁴⁶