Hoofdstuk 8 Conclusies
8.3 Invloed Wittkampf
In alle in deze studie onderzochte kranten maakte het interview in de periode dat Wittkampf actief was een grote ontwikkeling door, al ging deze niet bij elke krant in hetzelfde tempo.
Het Vrije Volk publiceerde bijvoorbeeld al lange persoonlijke interviews in een weekendbijlage in 1956, terwijl het bij Trouw tot ver in de jaren zestig duurde voordat de krant op persoonlijke gesprekken overging. Wel ontwikkelde het interview zich bij de kranten op veel punten in dezelfde richting. Zo hadden alle kranten in 1969 op zaterdag lange, persoonlijke interviews in een weekendbijlage of op variapagina’s bij de krant. Ook plaatsten alle kranten elke zaterdag meerdere interviews in de krant.
De monoloogvorm van Wittkampf werd geen gemeengoed in de journalistiek, veel meer werden de mogelijke vormen waarin een interview geschreven kon worden verder uitgediept. Dit leidde ertoe dat in de loop van de jaren zestig alle kranten een eigen stijl voor de interviews ontwikkelden. Algemeen Handelsblad koos meestal voor de vraag-antwoordvorm, terwijl De Telegraaf bijna altijd in een mengvorm bleef schrijven. Wel zijn er duidelijke voorbeelden van interviews die wat de vorm betreft van Wittkampf lijken afgekeken. De Volkskrant ging lange interviews publiceren waarbij de interviewer bijna afwezig was; het enige verschil met de monologen van Willem was dat de journalist zich in het stuk een of twee keer een vraag of opmerking veroorloofde. Ook in Het Vrije Volk en De
Telegraaf kwamen in de jaren zestig interviews in full quote voor die op de interviews van Willem leken.
De meeste kranten spraken wel eens een onbekend persoon. Was daar in de jaren vijftig nog meestal een nieuwsaanleiding voor nodig, steeds vaker kwamen in het decennium dat volgde mensen aan het woord vanwege hun opvallende verhaal. Of dit is overgenomen van Wittkampf is moeilijk aan te geven. De tijdsgeest kan ook invloed hebben gehad: de samenleving werd in rap tempo egalitairder. Aan de oude verzuilde verhoudingen kwam een einde, net als aan de afstand tussen autoriteiten en het ‘gewone volk’. In de kritische cultuur in de kranten van de jaren zestig bestond de samenleving uit individuen die wat te vertellen hadden, ongeacht hun status of beroep.187 Willem was bovendien niet de eerste met verhalen van onbekenden, hij was slechts de eerste die uitsluitend met onbekende personen sprak. De andere kranten hadden in de jaren zestig niet elke week een interview met een onbekend iemand in de krant.
De geïnterviewden kwamen in de loop der jaren steeds vaker zelf aan het woord, de balans verschoof dus enigszins. Maar dit leidde er slechts in enkele gevallen toe dat de interviewer helemaal uit beeld verdween en zoals Willem alleen op de achtergrond aanwezig bleef. In veel andere interviews werd de verhouding tussen interviewer en geïnterviewde
187
gelijkwaardiger. Ook werden de stukken persoonlijker van aard, maar daarop zal vooral de tijdsgeest van de jaren zestig van invloed zijn geweest. Dat geldt ook voor het feit, dat in steeds meer kranten de interviewers hun stukken met hun eigen naam ondertekenden. Zoals in veel gevallen waren voorlopers als Het Vrije Volk en De Telegraaf daar al vroeg mee en volgden de confessionele kranten Trouw en de Volkskrant later, maar aan het einde van de jaren zestig was het vermelden van de interviewer in alle kranten de gewoonte.
Behalve bij enkele interviews in full quote met grote aanhalingstekens aan begin en einde, lijkt de manier waarop Willem zijn stukken publiceerde niet massaal door andere kranten te zijn overgenomen. De ontwikkeling van het interview in de verschillende kranten is misschien wel meer beïnvloed door de tijdsgeest, net zoals Willem (en Het Parool) daar zelf door beïnvloed werden: in de jaren zestig werd de afstand tussen autoriteiten en gewone mensen sterk verkleind en kwam de aandacht voor het individu meer centraal te staan, ook in de journalistiek. In ieder geval kan geconcludeerd worden dat de stukken van Willem uniek waren, en dat zijn gebleven. Dat is ook een verdienste van Willem: blijkbaar had hij de uitzonderlijke talenten om zulke bijzondere interviews te maken en ontbraken die talenten bij zijn navolgers. Tekenend hiervoor is misschien wel dat Ischa Meijer, vaak beschouwd als de grootste Nederlandse interviewer, lang geprobeerd heeft Wittkampf te kopiëren. Uiteindelijk moest ook hij concluderen dat zijn stukken niet het niveau van Willems interviews benaderden en hield hij de monoloogvorm voor gezien.
Bibliografie
Literatuur
Abeling, Joris, Interviews uit Nederland, De beste Nederlandse interviews van de laatste 100
jaar (Amsterdam: Prometheus, 1994).
Abrahams, Frits, ‘Interviewen’, NRC Handelsblad, 18 januari 2007.
Bak, P., Een ‘meneer’ van een krant. Trouw en Bruins Slot 1943-1968 (Kampen: Kok, 1999). Bakker, Piet, Mediageschiedenis (Groningen: Wolters-Noordhoff, 1991).
Berends, Lambiek, Het Parool 1940-1990 (Amsterdam: Bert Bakker, 1990).
Bleich, H.M., ‘U moet de sigaar uit de mond nemen als U met ons spreekt’, in: J.T.J. van den Berg e.a. (red.), Tussen Nieuwspoort & Binnenhof: de jaren zestig als breuklijn in
politiek en journalistiek (Den Haag, 1989).
Broersma, Marcel, ‘De hand van Romme. C.P.M. Romme als staatkundig hoofdredacteur van de Volkskrant (1945-1952)’, in: Bardoel e.a. (red.), Journalistieke cultuur in
Nederland (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005).
Broersma, Marcel, ‘The discursive strategy of a subversive genre. The introduction of the interview in US and European journalism’, in: H.W. Hoen en M.G. Kemperink (red.),
Vision in text and image. The cultural turn in the study of arts (Leuven, Parijs en Dudley: Peeters, 2008).
Groenteman, Gijs, ‘Wie was Willem?’, nawoord bij Hans Heesen (red.), Willem Wittkampf,
Verzameld Werk (Baarn: De Prom, 2000).
Hans, Doe, Journalistiek (Leiden: Handelswetenschappelijke Bibliotheek, 1932). Hofland, H.J.A., Memoires van een journalist, in: De draagbare Hofland (Amsterdam:
Prometheus, 1993).
Huguenot van der Linden, A., Het verhaal van een krant (Amsterdam: De Telegraaf – De Courant Nieuws van de Dag, 1971).
Keizer, Madelon de, Het Parool 1940-1945, Verzetsblad in oorlogstijd (Amsterdam: Otto Cramwinkel Uitgever, 1991).
Kellerhuis, Tom, ‘De geheimzinnige Wittkampf: “Ik heb slechts opgeschreven wat mij trof”’,
Koedijk, Paul, ‘“Vrijheid in verantwoordelijkheid”, Journalistiek in de jaren vijftig’, in: Paul Luykx en Pim Slot (red.), Een stille revolutie? Cultuur en mentaliteit in de lange jaren
vijftig (Hilversum: Verloren, 1997).
Meijer, Ischa, ‘Voor beginners’, in: Idem, Interviewen voor beginners (Utrecht/Antwerpen: Veen, 1987).
Mulder, Gerard, ‘De redigerende hand. Stijl en ordening in de schrijvende journalistiek’, in: Jo Bardoel e.a. (red.), Journalistieke cultuur in Nederland (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005).
Mulder, Gerard, Hugo Arlman en Ursula den Tex, De val van de Rode Burcht (Amsterdam: De Arbeiderspers, 1980).
Mulder, Gerard en Paul Koedijk, Léés die krant! Geschiedenis van het naoorlogse Parool (Amsterdam: Meulenhoff, 1996).
Nord, Max, Achterwaarts, memoires (Amsterdam: Meulenhoff, 1998).
Plasse, Jan van de, Kroniek van de Nederlandse dagbladpers (Amsterdam: Otto Cramwinckel Uigever, 1999).
Renders, Hans, ‘De biografische methode’, in: Gerrit Voerman en Dirk Jan Wolffram (red.),
Kossmann Instituut. Benaderingen van de geschiedenis van politiek (Kossmann Instituut, Rijksuniversiteit Groningen, 2006).
Rümke, Ite, ‘Korte geschiedenis van NRC Handelsblad’, http://www.nrc.nl/krant/article1545099.ece/ Korte_geschiedenis_van_%3Cbr%3ENRC_Handelsblad, 21 juni 2008.
Schudson, Michael, ‘Question Authority. A History of the News Interview’, in: The Power of
News (Cambridge/Londen: Harvard University Press, 1995).
Verschuren Piet en Hans Doorewaard, Het ontwerpen van een onderzoek (Utrecht: Lemma BV, 2005).
Vree, Frank van, ‘Beroep: journalist. Beeldvorming en professionalisering’, in: Bardoel e.a. (red.), Journalistieke cultuur in Nederland (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005).
Vree, Frank van, De metamorfose van een dagblad: een journalistieke geschiedenis van de
Volkskrant (Amsterdam: Meulenhoff, 1996).
Vree, Frank van, ‘De vuile was van het gezag. Dagbladpers en journalistieke cultuur in de jaren vijftig en zestig, in: Jaarboek Mediageschiedenis, 3/1991.
Williams, Kevin, ‘Anglo-American Journalism: the historical development of practice, style and form’, in: Marcel Broersma (red.), Form and Style in Journalism. European
Newspapers and the Representation of News (Leuven, Parijs en Dudley: Peeters, 2007).
Wittkampf, Willem, Notities over mensen (Amsterdam: Het Parool/De Nieuwe Pers, 1969). Wijfjes, Huub, Journalistiek in Nederland 1850-2000, beroep, cultuur en organisatie
(Amsterdam: Boom, 2004).
Krantenartikelen
Berge, Henk ten, ‘Julien Schoenaerts diep teleurgesteld’, De Telegraaf, 4 mei 1963, p.23. Betlem, Trix, ‘Het idool is koel’, Algemeen Handelsblad, 4 januari 1969, p.15.
Boswinkel, W., ‘Huisman krijgt zijn schouwburg vol’, Algemeen Handelsblad, 2 maart 1963, p.4 bijlage.
Brautigam, Gerda, ‘Esther Swart-Hudig: Sierlijkheid uit trekijzers’, Het Vrije Volk, 1 september 1956, p.2 bijlage.
Calis, Piet, ‘Gerrit Kouwenaar: poëzie maken is het meest hopeloze van alles’, Algemeen
Handelsblad, 5 januari 1963, p.7 bijlage.
Cornelissen, Igor, ‘De processen-verbaal van een interviewer’, Het Parool, 17 oktober 1992. Deelen, Martin, ‘Hij heeft genoeg aan het vrije veld’, De Telegraaf, 5 juli 1969, p.17.
Doveren, J. van, ‘Het studentenoproer bij Sarrasani’, Algemeen Handelsblad, 6 juli 1963, p.3 bijlage.
Groenteman, Gijs, ‘Sandberg wilde wel af van Willem Wittkampf’, ingezonden brief in Het
Parool, 18 maart 2000.
Klaster, Jan Bart, ‘De steeds weer kleine wonderen van Willem Wittkampf’, Het Parool, 12 oktober 1992.
Kunz, Ludwig, ‘Strijd over Musil is geëindigd’, Algemeen Handelsblad, 7 september 1968, p.21.
Manassen, Jo, ‘Achthonderd brieven voor Marie Antoinette Cerlini’, Het Vrije Volk, 7 juli 1956, p.2 bijlage.
Marissing, Lidy van, ‘Academie voor geleide improvisatie’, de Volkskrant, 4 januari 1969, p.17.
Meijer, Ischa, ‘Thomas Rap, uitgever van de Exclusieve Zelfkant’, Het Vrije Volk, 1 maart 1969, p.21.
Peeters, Frans, ‘De vader aller interviews; het verzameld werk van Willem Wittkampf’, Het
Parool, 15 februari 2000.
Roegholt, R.P., ‘André Schaller houdt Van Gogh-monument veilig onder de doek’, Het Vrije
Volk, 3 maart 1956, p.4 bijlage.
Sandt, Gerard van de, ‘Minister Polak laat onbehagen voortwoekeren’, Het Vrije Volk, 7 september 1968, p.3.
Schaap, Dick, ‘Alexander Orlow, sigarettenmagnaat’, Het Vrije Volk, 4 januari 1969, p.15. Someren, Haya van, ‘Mejuffrouw Kernkamp, een vrouw uit de praktijk’, De Telegraaf, 5 mei
1956, p.17.
Van een onzer redacteuren, ‘Bedrijfsgemeenschap thans bijzonder actueel. Visie van CNV-voorzitter’, Trouw, 3 november 1956, p.15.
Van een onzer verslaggevers, ‘Het ziekenhuis noemde haar: “De mevrouw met de knietjes”’,
Het Vrije Volk, 2 november 1963, p.4.
Van een onzer verslaggevers, ‘Verkeersleiders na stiptie week: acties niet om het geld maar om de veiligheid’, Trouw, 5 juli 1969, p.3.
Van onze parlementsredactie, ‘Ir. C.N. van Dis straks nestor van de Kamer. S.G.P.-politicus spreekt altijd duidelijke taal’, Trouw, 4 mei 1963, p.5.
Van onze speciale verslaggever, ‘Balans van vier clubleiders’, de Volkskrant, 6 juli 1963, p.23.
Van onze speciale verslaggever, ‘Dr. G. Veldkamp, minister van verbazingwekkende produktiviteit’ De Volkskrant, 4 mei 1963.
Velzen, Mary van, ‘De radio moet een ander gezicht krijgen’, de Volkskrant, 7 september 1963, p.21.
Vreede, Mischa de, ‘Iedereen kan ’t zich indenken: vrijen met een geblinddoekt meisje’,
Algemeen Handelsblad, 5 juli 1969, p.14 en p.17.
Wagenaar, Leonoor, ‘Een intellectueel, geen dronken lor’, Het Parool, 8 maart 2000, p.4. Wierenga, Hans, ‘Deze samenleving heeft biecht hard nodig’, Trouw, 1 maart 1969, p.13. Willem, ‘De fout van Bram!’, Het Parool, 2 november 1968, Ps p.7.
Willem, ‘De goudmijn van P. van Hoof’, Het Parool, 4 juni 1966, PS p.5. Willem, ‘De kleine Monasch’, Het Parool, 25 mei 1963, PS p.5.
Willem, ‘De stoel van Karel’, Het Parool, 8 maart 1969, PS p.5.
Willem, ‘Een brutale dominee’, Het Parool, 14 september 1968, PS p.7. Willem, ‘Het belang van de bazen’, Het Parool, 4 januari 1969, PS p.5. Willem, ‘Hij gilt nog!’, Het Parool, 7 december 1968, PS p.5.
Willem, ‘W. Amesz; bloemenman’, Het Parool, 9 maart 1957, p.19. Willem, ‘Willem de Boer’, Het Parool, 6 april 1963, PS p.5.
Willem, ‘IJs’, Het Parool, 6 juli 1957, p.7.
Wolff, Michael, ‘Jack Cotton, keizer van onroerend goed’, de Volkskrant, 2 maart 1963, pp.21 en 29.
Zanten, Gerth van, ‘Gerard van der Wal herinnert zich Harmelen’, De Telegraaf, 5 januari 1956, p.9.
Zanten, Gerth van, ‘Laat die ontevreden arbeiders maar eens bij ons komen werken’, De
Telegraaf, 9 november 1963, p.13.
Archiefstukken IISG te Amsterdam
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), Archief Het Parool, inv.nr.297, Verslag van kleine stafbespreking d.d. 20 november 1959, 25 november 1959.
IISG, Archief Het Parool, inv.nr.303, Verslag van de stafbespreking d.d. 26 juli 1965, 27 juli 1965.
IISG, Archief Het Parool, inv.nr.687, Notitie van Herman Sandberg aan mej. Vliegen, 19 september 1969.
IISG, Archief Het Parool, inv.nr.707, Het Smalle Parool: ‘Verschil journalistiek-literatuur? “Belachelijke vraag,” zegt Willem Wittkampf’, 26e smaldeel, kerstmis 1949, p.3.
Interviews
Interview met Bob Steinmetz, voormalig adjunct-hoofdredacteur Het Parool, Amsterdam, 20 maart 2008.