had. Om het nadeel van digitaal interviewen zoveel mogelijk te ondervangen heb ik
naast digitale interviews ook een face-to-face interview gedaan ter verificatie.
Omdat bij digitaal onderzoeken de onderzoeker niet de protocollen uittypt, maar de
woorden van de respondenten opslaat, staan er veel typ- en spelfouten in de
protocollen. Bij het citeren van respondenten zal ik zoveel mogelijk de tekst van de respondenten onveranderd laten en alleen veranderingen aanbrengen als de tekst voor een buitenstaander echt niet te begrijpen is.
4.4 Participerende observatie
Ook participerende observatie als onderzoeksmethode heb ik in dit onderzoek
toegepast, en wel: digitaal. Dit houdt in dat ik gedurende vier maanden verschillende chatboxen heb bezocht. Ik heb soms alleen toehoorder gespeeld: ik was dan wel aanwezig in de box maar praatte niet mee, waardoor ik enkel in de zijlijn stond vermeld als aanwezige4• Zo kon ik rustig observeren en aantekeningen maken. Het nadeel van deze observaties is dat de meeste serieuze dingen alleen privé tussen twee mensen worden besproken en niet in de box. Dat gebeurde dus achter mijn rug om. Interview-respondenten hebben dit bevestigd.
Naast dit observeren, heb ik ook geparticipeerd door daadwerkelijk mee te chatten; in eerste instantie gesloten (als chatter). Tijdens deze gesloten participatie heb ik geprobeerd het een en ander te weten te komen door af en toe een vraag in de box los te laten. Ik gebruikte hiervoor een bijnaam (mina) en heb tevens als man
geparticipeerd. Met een mannelijke bijnaam krijg je meer berichtjes van vrouwen en heb je minder last van 'lastige mannen'. Als men op een gegeven moment vroeg waarom ik toch de hele tijd van die vragen stelde (en de sfeer was goed), dan vertelde ik eerlijk over mijn onderzoek. Meestal vond men dit niet echt vervelend. Wel werd mij geregeld gevraagd of ik het chatten dan helemaal niet ook voor de lol deed. Hierop antwoordde ik dan dat ik dat uiteraard ook voor de lol deed, want anders had ik dit niet als onderzoeksonderwerp gekozen.
Door deze 'coming out' kwam ik wel vaak aan mijn respondenten voor interviews, maar heel selectief. Enkele chatters reageerden heel positief en geïnteresseerd en boden spontaan hun medewerking aan. Soms deed ik het ook andersom; dan
benaderde ik iemand persoonlijk met vragen als: "chat je vaak?". En daarna: "Zou ik je wat vragen mogen stellen? Ik doe namelijk een onderzoekje ... ". In de praktijk ging dit meestal min of meer vanzelf.
Echter, door steeds vaker te chatten, voelde ik dat ik steeds meer mijn eigen onderszoeksobject werd. Zeker doordat, vooral in interview-situaties, mijn
persoonlijke verhaal noodzakelijk was om informatie te krijgen van respondenten (zie
4.3).
Aangezien ik vaak ook werkelijk plezier had in het chatten en de uitdaging om zogenaamde digitale humor te ontwikkelen ook niet naast me neer kon leggen, werd het naarmate het onderzoek vorderde steeds moeilijker om alleen onderzoeker te blijven. Ook andere sociologen hebben met dit probleem te maken. Ik hebgeprobeerd een oplossing voor dit probleem te vinden door telkens als ik op 'vaag terrein' verkeerde mezelf af te vragen: is dit noodzakelijk voor mijn onderzoek of niet? Soms gaf dit een duidelijk antwoord, maar heel vaak was het antwoord wat ik mezelf moest geven ook "zou kunnen".", waarmee het probleem dus nog steeds bestond. Ik denk dat er geen werkelijke oplossing is voor dit onderzoekers-dilemma. Gelukkig ben ik me er in ieder geval van bewust en werd ik er door respondenten
voortdurend op geattendeerd: "doe je het niet ook een beetje voor de lol?" en "is dit nou privé of zakelijk?".
4.5
Enquêtes
Het leek me goed en makkelijk om naast digitale interviews ook enquêtes (zie: bijlage
2) via e-mail onder chatters te verspreiden. Dit bleek minder makkelijk dan ik
had verwacht. Op de homepages van de boxen staan mensen met foto en emailadres en het zou dus handig zijn om allen een enquête te sturen. Maar er staat heel duidelijk vermeld dat het niet is toegestaan om gegevens voor commerciële doeleinden te gebruiken. En omdat veel chatters elkaar kennen en het risico bestaat dat niemand meer wil meewerken aan mijn onderzoek, durfde ik niet zomaar
iedereen een vragenlijst te sturen. De niet-commerciële aard van dit onderzoek is namelijk moeilijk over te brengen in deze tijd van zo veel wel-commerciële
marktonderzoeken.
De volgende poging was in de chatbox aan alle aanwezigen te vragen of er mensen waren die mee wilden werken aan mijn onderzoek en een enquête wilden invullen. Zij zouden hun e-mail adres aan mij moeten geven en ik zou hen dan de vragenlijst toesturen. De reacties waren extreem agressief: wat ik wel niet dacht; dat ze zomaar hun e-mail adres aan een vreemde zouden geven; hoe ik het in mijn hoofd haalde om zoiets te vragen ... etcetera. Uiteindelijk heb ik dus alleen een aantal mensen een vragenlijst laten invullen, die ik al ontmoet had in de box, of via iemand in de box heb gevraagd. Onder chatters bevinden zich vele IT'ers en hackers die, indien gepikeerd, mij lastig zouden kunnen vallen met virussen, bommetjes of floods, waardoor mijn computer beschadigd zou raken en ik al mijn gegevens kwijt zou zijn. Dit risico kon ik niet nemen. Soms wilden mensen wel meewerken aan mijn
onderzoek, maar was er geen tijd voor een uitgebreid interview. Hen heb ik wel een vragenlijst kunnen opsturen, via e-mail, die zij dan ingevuld aan mij terug stuurden. Daarnaast heb ik aan vaste chatters gevraagd wie ik zou kunnen vragen om een vragenlijst in te vullen. Dit heeft uiteindelijk in totaal slechts vijf ingevulde enquêtes opgeleverd.
4.6
Meetings/parties
Eens in de paar maanden wordt er door één van de vaste bezoekers van
verscheidene boxen een meeting of partygeorganiseerd. Dat wil zeggen dat men elkaar irl (in-real-life) gaat ontmoeten. Ik ben naar één meeting geweest in Rotterdam. Tijdens deze meeting heb ik met een aantal chatters een groeps interview gedaan en natuurlijk geobserveerd. Ik durfde bij deze bijeenkomst geen voice-recorder mee te nemen, want daarmee voelde ik me teveel spion. Dit bleek achteraf een goede beslissing, omdat ik veel heb kunnen vragen voordat ik mezelf voorstelde als onderzoeker. De gegevens verzameld in deze groepsgesprekken zijn verwerkt in de observaties.
4.7 De boxen
ilse-box {www.chat.nl)
De ilse-box is de meest laagdrempelige Nederlandse chatbox op Internet. Je kan met verschillende browsers inloggen en downloaden (Netscape, Explorer), dus je hoeft niet eerst een programma te downloaden om te kunnen chatten. Daarbij biedt ilse een zeer overzichtelijke en gebruiksvriendelijke box. De ontwerpers van ilse, een aantal niet-afgestudeerde technische studenten uit Eindhoven, hebben qua functies en lay-out veel overgenomen van de IRC-channels. Het gevolg is dat er bij ilse zeer geavanceerd gechat kan worden: er zijn veel spreekmogelijkheden, smileys
(©, ®,
etcetera) en een berichtenservice. Voor uitgebreide uitleg van chat-mogelijkheden verwijs ik naar 5.2.1. De ilse-box heeft in totaal acht verschillende boxen: het café, het liefdesnest, de ilse-box, het skatersplein, de soap-box, de donkere kamer, het stalkersplein en het witte huis. Met name het café is bijna altijd vol (maximaal dertig chatters), maar ook de andere boxen zijn bijna vierentwintig uur per dag bezet.Brutale meiden {www.brutalemeiden.nl/chat.html)
Evenals bij ilse kun je zonder een programma te downloaden deze box betreden. De chatmogelijkheden van deze box zijn aanzienlijk minder dan bij ilse. Nadelen van deze box zijn de gebrekkige lay-out (niet overzichtelijk) en de beperkte
communicatiemogelijkheden. Het viel mij op dat er in deze box vooral veel jonge chatters zitten (gemiddelde leeftijd 14-21 jaar).
VPRO-box {http:/ /www.vpro.nl/frontend/index.shtml?911770040/) De VPRO chatbox is weinig geavanceerd. Om informatie te sturen en te downloaden moet je telkens zelf <enter> indrukken en er bestaat een grote
lag.
Door deze grotelag verlopen de gesprekken erg langzaam en stroef en praten mensen vaak langs
elkaar heen.IRC
IRC staat voor
Internet Relay Chat
Het IRC is een digitaal netwerk dat naast Internet bestaat. Om in IRC te chatten heb je een speciaal programma nodig (mIRC) dat te downloaden is van Internet. In IRC bestaan op het moment 7581 kanalen(