Een analyse van de kranten
4.7 Inhoud van de artikelen
In de jaren zestig veranderde de sportjournalistiek. De krant was niet meer de eerste brenger van het nieuws en moest haar berichtgeving aanpassen. Het ouderwetse chronologische wedstrijdverslag kon de prullenbak in. Spelers en trainers kwamen aan het woord. Dit leverde het ‘typische sportverhaal’ op: een “merkwaardige mix van verslag, visie en de verbaal aanwezige coach en sporter”.179 De vraag is nu of dit bij de Leeuwarder Courant en het Nieuwsblad van het Noorden ook het geval was. Hoe zagen de artikelen over SC Heerenveen en FC Groningen eruit? Waar schreven de kranten over? Kwamen spelers en trainers aan het woord? Komt de mening van de journalist naar voren?
Leeuwarder Courant180
In de jaren vijftig zijn vooral chronologische wedstrijdverslagen van de wedstrijden van SC Heerenveen te vinden. De mening van de journalist komt vaak sterk naar voren. Er staat overigens geen naam van de verslaggever bij de artikelen. In 1954 spreekt de journalist van een “schutterende achterhoede” en een “gebrek aan aanvalskracht”.181 Van een analyse van de wedstrijd is dan nog geen sprake. Er worden alleen kansen en doelpunten opgesomd. In 1955 bevat het verslag wel enkele analytische elementen. “De ploeg sloot niet, de aanval
179
Linse, ‘Sportreportage: een inferieur ras’, 129.
180
Een overzicht van de geanalyseerde artikelen is te vinden in de bijlage.
181
combineerde onzuiver en de verdediging werd door snelle acties van Brabantia talrijke malen doorbroken.”182
Vanaf de jaren zestig neemt het aandeel analyse in het verslag toe. De verslagen zijn nog steeds chronologisch en bevatten vooral beschrijvingen van kansen en doelpunten. Tussendoor analyseert de journalist de wedstrijd: “Roda viel te veel aan door het midden”183, “De aanval vertoonde te weinig verrassing en stootkracht”184. Van een gedegen analyse van de wedstrijd is echter geen sprake. Het draait nog steeds om het wedstrijdverslag, waaraan af en toe een analyse van de verslaggever wordt verbonden.
In 1970 is het wedstrijdverslag voor het eerst niet-chronologisch. Ook komen er citaten van de trainer en van een speler van SC Heerenveen in het artikel voor. Dit blijkt echter niet een structurele verandering. Ook in 1979 en 1989 worden de details van de wedstrijd niet-chronologisch gebracht. In alle andere edities is het verslag van de wedstrijd nog steeds ‘ouderwets’ chronologisch.
In de jaren zeventig valt op dat de verslagen weinig opinie en analyse van de journalist bevatten. In 1975 blijkt de mening van de verslaggever alleen uit “de sterk spelende Dirk Visser” en de aanval die “niet bij machte was om kansen te creëren”.185 In 1976 staat er een kader bij het artikel met de mening van de beide trainers, terwijl er in 1975 nog geen citaten van spelers of trainers in de tekst staan. De toon is vaak kritisch en af en toe zelfs cynisch: “Beide partijen blonken op het middenveld uit in het passen naar de tegenstander”.186
Vanaf 1979 veranderen de artikelen over SC Heerenveen structureel. De
wedstrijdelementen blijven weliswaar in chronologische volgorde verteld, maar het aandeel analyse neemt toe. Ook staan er structureel citaten van de trainers in de artikelen. In de jaren tachtig beginnen de artikelen vaker met een analyse van de wedstrijd, waar vervolgens
wedstrijdelementen en citaten van de trainers aan worden opgehangen. Bij slechte prestaties is de toon nog steeds kritisch: de ploeg “ontbeert zelfvertrouwen” en is “aanvallend
onmachtig”187, “Heerenveen heeft domweg te weinig inhoud om een slecht seizoen met een eindsprint te redden”.188
In 1990 valt op dat het artikel weer in de ouderwetse stijl is geschreven: weinig analyse en een chronologisch wedstrijdverslag. Het betreft hier echter een uitzondering: SC
182
Leeuwarder Courant 9 mei 1955: “Heerenveen moest Brabantia met 2-1 de eer laten”
183
Leeuwarder Courant 9 mei 1960: “Heerenveen promoveerde tegen Roda Sport (0-0)”
184
Leeuwarder Courant 16 mei 1966: “Heerenveen verloor met 1-3 van FC Zaanstreek”
185
Leeuwarder Courant 22 september 1975: “Willem II verslaat machteloos Heerenveen verdiend met 1-0”
186
Leeuwarder Courant 3 mei 1976: “Heerenveen weer eens punt rijker”
187
Leeuwarder Courant 9 september 1985: “Heerenveen drie minuten voor einde onderuit tegen PEC: 1-0”
188
Heerenveen is gepromoveerd en de krant staat vol met berichten over de club. De lezer krijgt alles te weten over de promotie van SC Heerenveen. Derhalve staat er ook een uitgebreid wedstrijdverslag in. Het wedstrijdverloop, wat normaal gesproken als bekend wordt
beschouwd, wordt in dit uitzonderingsgeval dus wel uiteengezet. Dit is ook het geval in 2000, wanneer de sportpagina vol staat met nieuws over het behalen van de Champions League.
De overige artikelen na 1990 zijn vooral analyses van de wedstrijd, maar ook van het seizoen tot dusver en de situatie waarin de club verkeerd. Altijd komt trainer Foppe de Haan aan het woord en regelmatig een speler van SC Heerenveen. De artikelen gaan uit van de analyse, van de wedstrijd of van het seizoen, waaraan stukjes wedstrijdverslag worden verbonden.
Wanneer het slecht gaat is de krant nog steeds kritisch: “Als de ploeg verzuimt om op de cruciale momenten de tanden te lasten zien, wordt het contact met de subtop verloren” en “Trainer Foppe de Haan beschikt over te veel ideale schoonzonen, die niet lijken te beseffen dat er af en toe pittig moet worden ingegrepen”.189 Opvallend is dat er weinig tot geen positieve artikelen over SC Heerenveen zijn. Als ze hebben gewonnen, was het spel vaak slecht190 en de meeste wedstrijden die ik heb geanalyseerd werden –toevalligerwijs- verloren. De jaren 1990 en 2000 zijn uitzonderingen waarin het extreem goed ging met de club. Het is dus logisch dat de krant in de deze edities louter positief over de club schrijft.
Het verslag in 1995 is anders dan alle andere artikelen, omdat het bijna niet over de wedstrijd gaat, maar vooral over de keeper, die in de betreffende wedstrijd een cruciale fout maakte en de weken daarvoor ook. Hier zoomt de journalist op in. De keeper, Carlo l’Ami, en trainer De Haan komen aan het woord. Er is verder vrijwel geen analyse of verslag van de wedstrijd: alleen de goals van SC Heerenveen worden beschreven.
Nieuwsblad van het Noorden191
In 1954 en 1955 bevat het artikel van de krant een simpel chronologisch wedstrijdverslag, zonder veel analyse en opinie van de verslaggever. Een enkele keer noemt hij een speler “teleurstellend” of “sterk” en de verdediging “matig”192, maar verder zijn de artikelen vooral feitelijk en neutraal.
Dit verandert eind jaren vijftig. Er komen meer analytische elementen in het verslag. De journalist schrijft dat FC Groningen een kostbaar punt is kwijtgeraakt en dat de
189
Leeuwarder Courant 13 september 1999: “SC Heerenveen blijft punten weggeven”
190
Leeuwarder Courant 15 september 2003: “Heerenveen wint, vraag niet hoe”
191
Een overzicht van de geanalyseerde artikelen is te vinden in de bijlage.
192
‘onproductiviteit’ van de voorhoede hier debet aan is.193 Het verslag is nog wel chronologisch, maar hier komt een jaar later voor het eerst verandering in. Het artikel bevat wederom veel analyse en is voor het eerst niet-chronologisch gebracht. FC Groningen werkte slecht af en er zat “te weinig vaart in het spel”: de spelers waren teveel “met zichzelf bezig”.194 Wat opvalt, is dat de artikelen neutraal van toon zijn. De mening van de verslaggever is nauwelijks aanwezig.
De overige geanalyseerde artikelen uit de jaren zestig zijn wel weer chronologisch verteld. Dit is ook in de andere decennia regelmatig het geval. Ongeveer een op de drie artikelen is niet-chronologisch. In de jaren zestig neemt het aandeel analyse in de verslagen opvallend genoeg af. Af en toe geeft de journalist zijn mening: “Zoetendal was de beste van het veld”, “Het binnentrio van Fortuna was zwak”.195
Vanaf de jaren zeventig voert de wedstrijdanalyse van de verslaggever de boventoon. Het ouderwetse wedstrijdverslag met de beschrijvingen van kansen en doelpunten wordt hier aan opgehangen. Ook staan er nu voor het eerst citaten van spelers en trainers in de artikelen. De toon van de artikelen wordt af en toe kritischer: “De blindelings aanvallende Groningers liepen elkaar voor de voeten”196, “Voorstopper Veneboer mist de fysieke eigenschappen om de ontketende tegenstander te weerstaan”197.
Het artikel uit 1976 springt eruit omdat de journalist de nadruk in het verslag niet op de wedstrijd legt, maar op de ruzie tussen de beide trainers achteraf. Hij laat beide trainers aan het woord en geeft zijn visie op de discussie: “De trainers spelen elkaar de ‘zwarte piet’ toe.”198 De trainers beschuldigen elkaar ervan een negatieve –verdedigende- speelstijl te hanteren. In het tweede deel van het artikel brengt de journalist wel verslag uit van de wedstrijd.
Vanaf de jaren negentig komen dergelijk verslagen regelmatig voor bij het Nieuwsblad van het Noorden. De krant zoomt vaak in op één speler van het team en hangt het verslag daaraan op. Zo staat René Eijkelkamp in 1990 centraal. Hij scoort drie keer en vertrekt aan het einde van dat seizoen naar KV Mechelen. In 1996 draait het verslag om spits Mariano Bombarda. Ook hij scoort driemaal in de desbetreffende wedstrijd en staat op het punt de club te verlaten. In 2000 focust de journalist zich op middenvelder Paul Matthijs, die speler van het jaar is geworden en voor vijf jaar naar AZ vertrekt.
193
Nieuwsblad van het Noorden 21 september 1959: “GVAV kon slechts eenmaal doelpunten”
194
Nieuwsblad van het Noorden 2 mei 1960: “GVAV heroverde plaats in de Eredivisie”
195
Nieuwsblad van het Noorden 13 september 1965: “GVAV werd een punt rijker in een kansrijke wedstrijd”
196
Nieuwsblad van het Noorden 11 mei 1970: “De angst blijft”
197
Nieuwsblad van het Noorden 22 september 1975: “FC Groningen terug in de realiteit: 3-1 nederlaag”
198
Al deze artikelen zijn geschreven aan het einde van het seizoen. De wedstrijd is vaak niet meer interessant, waardoor de journalist er voor kiest om één speler er uit te lichten. Vervolgens wordt in de tweede helft van het artikel –kort- verslag gedaan van de wedstrijd, vaak zonder analyse van het spel.
De ‘gewone’ wedstrijdverslagen, zonder focus op één speler of op de trainer, volgen de lijn die is ingezet in de jaren zeventig. De analyse van de wedstrijd door de journalist staat centraal, aangekleed met wedstrijdelementen en reacties van spelers en trainers. De krant is kritisch wanneer FC Groningen slecht presteert: “FC Groningen komt te kort in
uitwedstrijden” en “De bluftactiek mislukte”199, “Het rendement van FC Groningen moet omhoog” en met cynische toon “spits Meijer heeft kennelijk de grootste problemen met de makkelijkste kansen”.200 Opvallend is de positieve analyse na de verloren wedstrijd tegen SC Heerenveen in 2003.201 Wanneer de club een goede prestatie heeft geleverd, is de krant in zijn analyse soms kritisch op het spel, zoals in 1996. In een aparte analyse wordt het seizoen doorgenomen. De prestaties van het team worden omschreven als redelijk, terwijl het spel voor verbetering vatbaar is. Het gaat goed met de club, maar het spel is vaak “weinig
avontuurlijk”.202 Wanneer de club uitzonderlijk goed presteert, zoals in 2004 door Feyenoord in De Kuip met 2-1 te verslaan, is de krant positief. FC Groningen heeft “geschiedenis geschreven”.203
De onderlinge wedstrijd
Tussen alle geanalyseerde wedstrijden springt een duel er tussenuit. 14 september 2003: SC Heerenveen-FC Groningen 1-0. Beide kranten brengen –uiteraard- verslag uit van deze wedstrijd. De Leeuwarder Courant kopt op 15 september 2003: “Heerenveen wint, vraag niet hoe”, het Nieuwsblad van het Noorden: “FC Groningen komt sneu weg”.
Beide kranten schreven vanuit het perspectief van hun eigen team. De Leeuwarder Courant benadrukte dat het spel van SC Heerenveen teleurstellend was. Spelers van SC Heerenveen die nog niet goed functioneren, werden uitvoerig behandeld. Twee positieve punten kwamen naar voren: twee jonge verdedigers, die net in het team waren ingepast, speelden uitstekend. Verder verdedigde SC Heerenveen goed, waardoor FC Groningen niet
199
Nieuwsblad van het Noorden 9 september 1985: “Zwakke beurt FC Groningen”
200
Nieuwsblad van het Noorden 11 september 1989: “Groningen laat winst glippen in De Kuip”
201
Hier zal ik in de volgende paragraaf op ingaan.
202
Nieuwsblad van het Noorden 6 mei 1996: “Westerhof nu voor zwaarste klus”
203
kreeg waar het recht op had. Misschien omdat het spel van SC Heerenveen niet goed was, draaide het artikel vooral om de prestaties tot nu toe en de mening van trainer Foppe de Haan.
Het Nieuwsblad van het Noorden schreef dat FC Groningen veel strijd leverde, maar uiteindelijk wel met lege handen stond. SC Heerenveen wist zich geen raad met het
opportunistische spel van FC Groningen en ging mee in hun spelletje. De krant liet zich verder negatief uit over tegenstander SC Heerenveen. Zij voerden volgens de krant hun combinaties vaak te lang door en SC Heerenveen-middenvelder Richard Knopper speelde ‘flets’. De krant benadrukte verder via de mond van trainer Ron Jans de positieve aspecten van de wedstrijd: de trainer is niet treurig over de nederlaag en ziet perspectief.
Ondanks het feit dat SC Heerenveen met 1-0 had gewonnen, zijn beide kranten het er over eens dat FC Groningen recht op meer had. Beide kranten waren zowel positief over FC Groningen als negatief over SC Heerenveen. Bij het Nieuwsblad van het Noorden overheerste het eerste, bij de Leeuwarder Courant het tweede. Logisch, aangezien de kranten vanuit het perspectief van de club uit hun eigen provincie schrijven.
Vergelijking tussen de Leeuwarder Courant en het Nieuwsblad van het Noorden
Beide kranten brengen in de jaren vijftig ouderwetse wedstrijdverslagen, zonder analyse van de journalist of citaten van spelers en trainers. Bij het Nieuwsblad van het Noorden staat de wedstrijdanalyse centraal vanaf het begin van de jaren zeventig. De Leeuwarder Courant is hier iets later mee. Vanaf het eind van de jaren zeventig voert de analyse bij de Friezen structureel de boventoon. Wat betreft het citeren van trainers en spelers in de artikelen geldt precies hetzelfde. Het Nieuwsblad van het Noorden begon ook hier ongeveer tien jaar eerder mee.
Beide kranten waren hiermee later dan de meeste landelijke kranten. Uit de literatuur blijkt dat veel kranten in de jaren zestig wedstrijdverslagen publiceerden waarin meer analyse en citaten verwerkt waren. Bij zowel het Nieuwsblad van het Noorden als de Leeuwarder Courant was dit in de jaren zestig nog niet het geval.
Verder valt bij het Nieuwsblad van het Noorden op dat zij niet altijd de wedstrijd centraal stelt. In 1976 focust de krant zich op een ruzie van de trainers na afloop van de wedstrijd en in de jaren negentig gebeurt het regelmatig dat het artikel vooral over een speler gaat die op het punt staat om te vertrekken bij de club. Bij de Leeuwarder Courant heb ik dergelijke artikelen niet aangetroffen.
Conclusie
Sport en media zijn hand in hand groot geworden en hebben zich ontwikkeld tot grote maatschappelijke deelsystemen. Beide zijn zo belangrijk voor elkaar geworden dat ze eigenlijk niet meer zonder elkaar kunnen. De wederzijdse belangen zijn daarvoor te groot geworden. Zonder de aandacht van de media zou de sport niet zo wijdverspreid zijn als nu het geval is en zouden sportclubs minder inkomsten genereren. Aan de andere kant zouden kranten waarschijnlijk een lagere oplage hebben en zouden televisiezenders minder kijkers trekken zonder sportuitzendingen.
Binnen de sportverslaggeving speelt voetbal een prominente rol. Het is de populairste sport van Nederland en daardoor de grootste aandachttrekker op de sportpagina’s. Binnen de geschiedenis van de voetbalverslaggeving zijn de opkomst van de radio en de televisie van groot belang geweest.
Hiervoor was de krant de eerste brenger van het nieuws. Wedstrijdverslagen, feiten en statistieken overheersten in de berichtgeving. Onder invloed van de radio en later van de televisie ontstond het lyrisch proza in de krant, een mengvorm van feitelijke
wedstrijdbeschrijvingen met meer analytische en beschouwende passages. De krant moest meer doen om de lezer te interesseren voor het verslag, omdat hij de uitslag al had gehoord op de radio en later de wedstrijd al had gezien op televisie. Er verscheen steeds meer sportnieuws in de kranten. Transfernieuws, roddels en sensatienieuws voedden de vraag van de lezer naar meer informatie en achtergronden.
Hierdoor rijst de vraag of sportjournalistiek een serieuze tak binnen de journalistiek is. Het antwoord is ja. De sportverslaggevers schrijven over sport, iets dat door de lezer als een vorm van amusement wordt gezien. Toch is er voor de journalist een meer prestigieuze informatieve functie. Hij brengt het amusement in een journalistiek jasje. Dat sommige media doorslaan en te veel sensatienieuws brengen, zorgt er voor dat de aandacht wordt afgeleid van het goede journalistieke werk dat door veel kranten en tijdschriften wordt geleverd.
Wel is het zo dat sportjournalistiek vaak lager wordt aangeschreven dan andere takken van journalistiek. Dit gevoel leeft ook onder de sportverslaggevers zelf. Toch zijn zij wel tevreden over hun werk, meer dan journalisten uit andere disciplines. Over de toekomst zijn veel sportjournalisten somber. Er is te weinig diepgang en sportjournalisten zijn niet altijd kritisch genoeg, omdat ze hun contacten in de sportwereld niet willen verliezen. Door de
centrale rol van de televisie heerst de vrees dat de rol van de schrijvende pers steeds verder zal ondersneeuwen.
Sport- en voetbalnieuws in het Nieuwsblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant Het Nieuwsblad van het Noorden brengt meer sportnieuws dan de Leeuwarder Courant, zowel absoluut als relatief. Het percentage sportnieuws ten opzichte van de rest van het nieuws is met 42% hoger dan de 37,5% van de Leeuwarder Courant. Uit een analyse van de edities van de rest van de week blijkt dat het Nieuwsblad van het Noorden meer aandacht heeft voor sport.
Ook de hoeveelheid voetbalnieuws is vrijwel altijd groter bij het Nieuwsblad van het Noorden. Het gemiddelde percentage voetbalnieuws ten opzichte van het sportnieuws ligt bij de Groningers met 53% hoger dan de 49% van de Leeuwarder Courant. Dit verschil zit vooral in de dip in voetbalnieuws in de jaren tachtig bij de Leeuwarder Courant. Zij had destijds meer aandacht voor verschillende sporten. Typische Friese sporten als kaatsen en fierljeppen krijgen veel aandacht van de krant. Zonder deze dip hadden beide kranten een percentage voetbalnieuws gehad dat iets boven de 50% ligt. Voetbalnieuws is dus relatief even belangrijk op beide sportredacties, gezien de percentages. Het Nieuwsblad van het Noorden bevat echter meer sportpagina’s en derhalve meer voetbalnieuws.
Het Nieuwsblad van het Noorden besteedt meer aandacht aan FC Groningen dan de Leeuwarder Courant aan SC Heerenveen. Het Nieuwsblad van het Noorden opent vaker het sportkatern met een artikel over FC Groningen, plaatst meer artikelen over de club, gebruikt meer foto’s en brengt vaker nieuws over de club op de voorpagina van de krant. In 15 van de 22 geanalyseerde jaren is het aantal regels dat het Nieuwsblad van het Noorden aan FC