pulati e. Deze beperking is enigszins geneutraliseerd doordat het mogelijk bleek om deze
twee ggz-groepen voor veel analyses op wetenschappelijk verantwoorde manier samen te voegen (zie Hoofdstuk 2). Het zou verder wellicht beter geweest zijn als we ook ieder instrument in het Turks tot onze beschikking gehad hadden. Helaas was dit niet het ge-val. Dit komt, omdat sommige instrumenten überhaupt niet in het Turks bestaan, zoals de SCID- II. In het licht dat dit onderzoek betrekking heeft op Turken in Nederland en op de gevolgen van hun migrati e, in termen van beleving van migrant zijn, psychische gezondheid en Kwaliteit van Leven, was het beter geweest als dit een vergelijkend onderzoek was tussen Turken in Nederland, autochtone Nederlanders en Turken in Turkije. In dat geval zouden de eff ecten van ‘het migrant zijn’ nog duidelijker in beeld gebracht kunnen worden en zouden er met meer zekerheid conclusies getrokken kunnen worden. Een andere beperking betreft het niet volledig in kaart brengen van de sociaaleconomische status (SES) van de respon-denten. SES speelt een belangrijke rol in het debat over cultuur versus andere gedragsde-terminanten van gezondheid. In het huidige onderzoek is wel informati e verkregen over het opleidingsniveau van de deelnemers, maar niet over andere componenten van SES, zoals beroepsniveau en hoogte van het inkomen.
1.11 Voorzorgsmaatregelen met betrekking tot het diagnosti sch
gesprek
Om een mogelijke bias (Te Nijenhuis & Van der Flier, 1999; Smits, De Vries, & Beekman, 2005; Van de Vijver, 2005) bij de diagnosestelling in het contact met de GGZ-a populati e te voorkomen, mogelijk andere knelpunten, zoals taal- en andere culturele problemen te over-winnen (Kleber, 2003; Richters, 1991) en semanti sche equivalenti e, inhoudsequivalenti e, conceptuele equivalenti e, criteriumequivalenti e en technische equivalenti e (De Jong, Reis, & Poorti nga, 2010; De Jong & Van Ommeren, 2002; Kortmann, 2006; Van Leest, 1997) van de in dit onderzoek gebruikte meeti nstrumenten te vergroten, is vooral gebruik gemaakt van socioculturele overeenkomsten tussen de onderzoeker en de respondenten, zoals tweetaligheid, leven in Nederland (‘het migrant zijn’) en gezamenlijke culturele codes (Knip-scheer & Kleber, 2005; Kortmann, 1997). Om echter te voorkomen dat het onderzoek alleen vanuit een Turkse/immigranteninvalshoek werd uitgevoerd, werd tevens uitgegaan van de kriti sche blik van de promotoren en andere deskundigen, zoals een adviesgroep/ expert pa-nel, de wetenschappelijke commissie van de GGZ Midden-Brabant en de Medisch Ethische Toetsingscommissie Zuid- Nederland.
1.12 De indeling van dit proefschrift
De hierboven genoemde algemene uitgangspunten, doelstellingen en vragen worden in de volgende hoofdstukken uitgebreid uiteengezet. Ook worden de onderzoeksresultaten
uit-Hoofdstuk 1
40
voerig beschreven. In dit kader wordt in Hoofdstuk 1 een algemene inleiding gehouden, waarbij migratie, migratie van Turken, onderzoekskader, theoretisch kader, algemene doel-stellingen, hypotheses en vraagstellingen nader worden beschreven. Verder worden de drie groepen van dit onderzoek, de werving hiervan, beloning van de respondenten en de me-thodologie, uitgebreid beschreven. In Hoofdstuk 2 wordt aandacht besteed aan zowel al-gemene als specifieke kenmerken van de steekproef. Zodoende wordt er aandacht besteed aan migratie en psychische gezondheid, determinanten van gezondheid, de demografische, sociaal economische, sociaal-culturele en religieuze kenmerken, alsmede aan de gedach-ten en gevoelens van de deelnemers gedach-ten aanzien van het land van herkomst en Neder-land. In Hoofdstuk 3 wordt vooral aan de hand van literatuur het belevingsaspect onder de loep genomen en wordt een theoretische inleiding gepresenteerd. In Hoofdstuk 4 wordt beschreven waarom we een vragenlijst (Vragenlijst Beleving van Migrant zijn; VBM) wil-den ontwikkelen om dit belevingsaspect te constateren en te meten. Er wordt uitgebreid gerapporteerd over de inhoud en de psychometrische kwaliteiten van deze vragenlijst. Ook worden de scores op de VBM vergeleken met de uitkomsten van andere vragenlijsten. In Hoofdstuk 5 wordt de psychische gezondheid onder de loep genomen. In dat kader komen verschillende onderwerpen aan de orde, zoals: determinanten van psychische gezondheid, de relatie tussen migratie en psychische gezondheid, psychische stoornissen en gestelde diagnosen op As-I-niveau en As- II-niveau.
In Hoofdstuk 6 komt de Kwaliteit van Leven van Turken in Nederland uitgebreid aan de orde. Behalve het begrip ‘Kwaliteit van Leven’ wordt aan de meting hiervan aandacht besteed. Naast de ervaren gezondheid van Turken in Nederland worden zowel de algemene Kwaliteit van Leven, als de specifieke onderdelen van Kwaliteit van Leven van Turken in Nederland ter sprake gebracht en dit meestal in vergelijking tot andere groeperingen, zoals bijvoorbeeld autochtone Nederlanders. Vervolgens wordt veel aandacht besteed aan de constateringen op grond van de WHOQOL-100 bij onze steekproef en vergelijkingen met de andere vragenlijsten.
In Hoofdstuk 7 wordt een Nederlandse samenvatting en discussie en in Hoofdstuk 8 een Engelse en een Turkse samenvatting en discussie gegeven. Hoofdstuk 9 bevat een aantal bijlagen. Hoofdstuk 10 gaat over de auteur zelf.
Algemene Inleiding
41
1
1.13 Literatuur
Akhtar, S.(1999). Immigrati on and identi ty. Turmoil, treatment, and transformati on. Northvale, NJ: Jason Aronson Inc. American Psychiatric Associati on (APA). (2001). Beknopte handleiding bij de Diagnosti sche
Criteria van de DSM-IV-TR. Amsterdam: Harcourt Book Publishers.
Amersfoort, J. van (1998). Migrati e en migrati etheorieën. In R. Penninx, H. Münstermann, & H. Entzinger (Red.), Etnische minderheden en de multi culturele samenleving (pp. 59-82). Groningen: Wolters Noordhoff .
Arends- Tóth, J. (2003). Psychological acculturati on of Turkish migrants in the Netherlands. Issues in theory and assessment. Academisch proefschrift . Tilburg: Dutch University Press.
Bala, J. (1999). In de marge van de psychotherapeuti sche opti ek. In A. van Waning (Red.),
Multi culturele samenleving en psychoanalyse (pp. 53-72). Assen: Van Gorcum.
Baycili, S. (2000). Migrantenliteratuur: Hype of kennisbron? In J. van den Bogaard & M. Can (Red.), Over de grens. Psychische hulpverlening aan allochtonen (pp. 65-74). Tilburg: Dutch University Press.
Beer, J. de (1998). Migrati e naar Nederland. In R. Penninx, H. Münstermann, & H. Entzinger (Red.), Etnische minderheden en de multi culturele samenleving (pp. 3-13).
Groningen: Wolters Noordhoff .
Bekkum, D. van, Ende, M. van de, Heezen, S., & Hijmans van den Bergh, A. (1996). Migrati e als transiti e: De liminele kwetsbaarheid van migranten en implicati es voor de hulpverlening. In J. de Jong & M.van den Bergh (Red.), Transculturele psychiatrie
en psychotherapie. Handboek voor hulpverlening en beleid (pp. 35-60).Lisse:
Swets & Zeitlinger.
Berry, J.W. (1990). Psychology of acculturati on. In J.J. Berman (Red.), Cross-cultural perspecti ves: Nebraska symposium on moti vati on 1989. Vol. 37 (pp. 201-234). Lincoln, NE: University of Nebraska Press.
Berry, J.W. (1992). Acculturati on and adaptati on in a new society. Internati onal Migrati on,
special issue Migrati on and Health in the 1990’s, 30, 69-85.
Berry, J.W. (1997). Immigrati on, acculturati on and adaptati on. Applied Psychology: An Internati onal Review, 4, 5-35.
Bogaard, J. van den (2000). Migrantenliteratuur: Hype of kennisbron? Psychische
problemati ek in migranten literatuur. In J. van den Bogaard & M. Can (Red.), Over de grens. Psychische hulpverlening aan allochtonen (pp.57-64). Tilburg: Dutch University Press.
Boon, C. A. den, & Geeraerts, D. (2005). Van Dale Groot Woordenboek van de
Hoofdstuk 1
42
Brassé, P. (2007). Jaarrapport Integratie is juweeltje. Geraadpleegd op 20 december 2008 van http://www.wereldjournalisten.nl/artikel/2007/12/20
Butter, E. (2008). Turken in Nederland. Geraadpleegd op 24 november 2008 van http://www.acbkenniscentrum.nl/turken
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2002 yılı raporu (2003). Yurtdışındaki
Vatandaşlarımıza İlişkin Gelişmeler ve Sayısal Bilgiler [De ontwikkelingen met betrekking tot en cijfers over de Turken in het buitenland], 112. Ankara: Dış İlişkiler ve Yurtdışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
Can, M. (1998). Psychotherapeutische methodiek. In J.E. de Neef, J. Tenwolde, & K.A.A. Mouthaan (Red.), Handboek interculturele zorg (pp. 8/15-8/51). Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom.
Can, M., & Can-Engin, H. (1997). De zwarte tulp. De positie van Turken in Nederland. Utrecht: Uitgeverij Jan van Arkel.
Carlier, B. E., Ameijden E.J.C. van, Brink, C.L. van den, Bouwman-Notenboom, A.J., & Bergen, A.P.L. (2007). Enquête onderzoek onder achterstandsgroepen: Non-respons en interne validiteit.Utrecht: GG&GD.
Centraal Bureau voor de Statistiek- Statline (2007). Allochtonenprognose 2006-2050. Geraadpleegd op 15 december 2008, http://www.statline-cbs.nl/menu/themas/ dossiers/allochtonen
Centraal Bureau voor de Statistiek - Statline (2008a). Bevolking, kerncijfers naar diverse kenmerken. Geraadpleegd op 28 augustus 2008, http://www.statline-cbs.nl/ statweb/selection
Centraal Bureau voor de Statistiek- Statline (2008b). Allochtonen, herkomstgroepen, geslacht en leeftijd. Geraadpleegd op 14 augustus 2008, http://www.statline-cbs. nl/menu/themas/dossiers/allochtonen
Centraal Bureau voor de Statistiek Statline (2010). Bevolking per maand; leeftijd, geslacht, herkomst, generatie. Geraadpleegd op 09 september 2010, http://www.statline- cbs.nl/StatWeb/Publication
Devillé, W.L.J.M., & Drewes, J.B.J. (2003). Gezondheidstoestand en zorggebruik. In J.E. de Neef, J. Tenwolde, & K.A.A. Mouthaan (Red.), Handboek interculturele zorg (pp. 3.1.1- 3.1. 42). Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom.
Dieperink, C., Dijk, R. van, & Wierdsma, A. (2002). GGZ voor allochtonen. Ontwikkelingen in het zorggebruik in de regio Rotterdam, 1990-1998. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 57, 87-97.
Dunphy, G. (2001). Migrant, emigrant, immigrant. Recent developments in Turkish Dutch literature. Neophilologus, 85, 1-23.
Algemene Inleiding
43
1 Dutch Ministry of Foreign Aff airs (2003). Turkey and The EU. From associati on to accession
Record of the high-level round table conference, 6-7 November 2003. The Hague: Ministry of Foreign Aff airs Forward Strategy Unit.
Elderen, T. van, Toorn, S. van der, Echteld, M.A., Folkersma, R., Maes, S., & Diekstra, R. (1994). Kwaliteit van leven onderzoek bij somati sche chronische ziek(t) en. Overzichtsstudie. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden, Vakgroep Klinische, Gezondheids- en Persoonlijkheidspsychologie.
Engelhard, D. (2006). Pendelen op je oude dag, pendelmigrati e en gezondheid bij oudere migranten. Cultuur, Migrati e, Gezondheid, 3, 14-25.
Entzinger, H.B. (1987). Een kleine wereld. Migrantenstudies, 3, 2-21.
Es, D. van (1995). De migrant als pati ënt. Een oriëntati e voor hulpverleners in de gezondheidszorg. Utrecht: De Tijdstroom.
Eser, S.Y., Fidaner, H., & Fidaner, C. (1999). Yaşam Kalitesinin ölçülmesi, WHOQOL-100 ve WHOQOL-Bref [Het meten van de Kwaliteit van Leven; WHOQOL-100 en WHOQOL-Bref]. 3P Dergisi, 7, 5-13.
Fernandez, R., & König, F. (1983). Condición migrante. Ziektebeleving en ziektegedrag bij mediterrane werknemers; medische en cultureel antropologische beschouwingen. Amsterdam: GMD-interne publikati e.
Fidaner, H., & Fidaner, C. (1984). SCL-90 Ruh Sağlığı Testi ’nin uygulaması ve metodolojik sorunlar [Het gebruik van de SCL-90 en de methodologische problemen daarvan]. 20. Psikiyatrik ve Nörolojik bilimler kongresi. Bursa.
First, M.B., Spitzer, R.L., Gibbon, M., & Williams, J.B. (1997). The Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis-II disorders. Washington, DC: American Psychiatric Press. Foets, M. (2007). Steekproeft rekking: Identi fi cati e van de allochtone populati e. In M.
Foets, J. Schuster, & K. Stronks (Red.), Gezondheids(zorg) onderzoek onder alloch tone bevolkings groepen. Een prakti sche introducti e (pp. 53-62). Amsterdam: Aksant.
Galtung, J. (1971). A structural Theory of Imperialism. Journal of Peace Research, 8, 81-117. Garssen, J., Nicolaas, H., & Sprangers, A. (2005). Demografi e van de allochtonen in
Nederland. Bevolkingstrends, 3e kwartaal. Den Haag/Heerlen: Centraal Bureau
voor de Stati sti ek.
Giel, R., & Nienhuis, F.J. (1999). Scan 2.1. Vragenschema’s voor de klinische beoordeling in de neuropsychiatrie. Interview- woordenlijst. Lisse: Swets Test Publishers. Graafsma, T., & Tieken, J. (1987). Leven in een condición migrante. In P.A.Q.M. Lamers
(Red.), Hulpverlening aan migranten: De confrontati e van culturen in de geestelijke gezondheidszorg ( pp. 26-34). Alphen aan den Rijn: Samson Stafl eu.
Hoofdstuk 1
44
Grinberg, L., & Grinberg, R. (1990). Een psychoanalytisch onderzoek naar migratie;
pathologische en niet- pathologische aspecten. Psychotherapeutisch Paspoort, 4, 1.97-1.123.
Groot, A. H. de (2004). Nederland en Turkije. Zeshonderd jaar politieke, economische en culturele contacten. In H. Can-Engin (Red.), De positie van Turken in Nederland 2004. Veertig jaar migratie (pp. 10-27). Utrecht: Inspraakorgaan Turken in Nederland. Gülgöz, S. (2002). Five-factor model and NEO-PI-R in Turkey. In A.J. Marsella, R.R.
McCrae, & J. Allik (Red.), The five-factor model across cultures (pp. 175-196). New York, NY: Kluwer Academic Plenum.
Haegenborgh, M. (1997). Integratie, inpassing, inburgering, emancipatie en participatie. Het verhaal van de allochtonen in België tijdens de 20ste eeuw. Welzijnsgids- Welzijnszorg, Integratie van Minderheden, 24, 14-16.
Hagendoorn, L. (1998). Cultuurconflict, etnocentrisme en vooroordeel. In R. Penninx, H. Münstermann, & H. Entzinger (Red.), Etnische minderheden en de multiculturele samenleving (pp. 113-134). Groningen: Wolters Noordhoff.
Hofer, J. (1678). Medical dissertation on nostalgia. Bulletin of The Institute of the History of Medicine (pp. 376-391). Trans. Carolyn Kiser Anspack. Augustus 1934.
Hosper, K., & Knipscheer, J. (1999). De allochtone cliënt aan het woord. In K. Hosper, S. van ‘t Hof, J. Knipscheer, W. Vollebergh, & R. Bijl (Red.), Allochtone cliënten in de ambu-lante GGZ. Een inventarisatie van klachten, oorzaken, hulpvragen en hulpaanbod vanuit het perspectief van hulpverleners en cliënten (pp. 51-67). Utrecht: Trimbos instituut.
Huizingh, E. (2004). Inleiding SPSS, 12.0 voor Windows en Data Entry. Den Haag: Academic Service.
Jong, J.T.V.M. de, & Ommeren, M. van (2002). Toward a culture-informed epidemiology: Combining qualitative and quantitative research in transcultural contexts. Transcul-tural Psychiatry, 39, 422-433.
Jong, J.T.V.M. de, Reis, R., & Poortinga, Y. (2010). Onderzoeksmethodologie. In J. de Jong & S. Colijn (Red.), Handboek Culturele psychiatrie en psychotherapie (pp. 270-286). Utrecht: De Tijdstroom.
Kamperman, A.M. (2005). Deconstructing ethnic differences in mental health of Surinamese, Maroccan and Turkish migrants in the Netherlands. Academisch proefschrift. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Faculteit der Geneeskunde.
Kindermans, G. (2000). ‘Overal ongelukkig, allochtonen in therapie’. De Psycholoog, 35, 576-579.
Kleber, R.J. (2003). Culturele competentie binnen de context van wetenschappelijk onderzoek in de GGZ. In M. Braakman, M. Mensinga, & H. Rohlof (Red.), Culturen
zonder muren. Thema: Culturele competentie en professie (pp. 41-48).
Algemene Inleiding
45
1 Knipscheer, J.W. (2000). Cultural convergence and divergence in mental health care.
Empirical studies on mental distress and help-seeking behaviour of Surinamese, Ghanaian, Turkish and Maroccan migrants in the Netherlands. Academisch proef-schrift . Utrecht: Universiteit Utrecht, Faculteit Sociale Wetenschappen & Capaci-teitsgroep Klinische Psychologie.
Knipscheer, J., & Kleber, R. (1998). Migranten, psychische (on)gezondheid en hulpverlening. De Psycholoog, 33, 151-157.
Knipscheer, J., & Kleber, R. (2005). Migranten in de GGZ: Empirische bevindingen rond gezondheid, hulpzoekgedrag, hulpbehoeft en en waardering van zorg. Tijdschrift voor Psychiatrie, 47, 753- 759.
Kortmann, F.A.M. (1997). Empathie voor het vreemde. Omgaan met psychopathologie van mensen uit een andere cultuur. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 9, 833- 843.
Kortmann, F.A.M. (2006). Transculturele psychiatrie. Van prakti jk naar theorie. Assen: Van Gorcum.
Kruisbergen, E.W., & Veld, T. (2002). Een gekleurd beeld. Over beelden, beoordelingen en selecti e van jonge allochtone werknemers. Assen: Van Gorcum.
Leest, P. van (1997). Persoonlijkheidsmeti ng bij allochtonen. De gebruikswaarde van persoonlijkheidsvragenlijsten bij selecti e van allochtonen. Lisse: Swets & Zeitlinger. Lucassen, J., & Penninx, R. (1985). Nieuwkomers. Immigranten en hun nakomelingen in
Nederland 1550-1985.Amsterdam: Meulenhoff Informati ef.
Martens, E.P., & Verweij, A.O. (1997). Turken in Nederland, kerncijfers 1996. Minderheden in beeld. Rott erdam: Insti tuut voor Sociologisch- Economisch Onderzoek (ISEO). Meurs, P. (1998). Verlangen naar verwevenheid met cultuur van herkomst. De
psychodynamiek van migrati e in verschillende gedaanten. In P. Meurs & A. Gailly (Red.), Wortelen in andere aarde. Migrantengezinnen en hulpverleners ontmoeten cultuurverschil (pp. 93-120). Leuven/Amersfoort: Acco.
Neef, J.E. de, Tenwolde, J., & Mouthaan, K.A.A. (Red.) (1996). Handboek interculturele zorg. Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom.
Nichter, M. (1981). Idioms of distress. Alternati ves in the expression of psychosocial distress: A case study from India. Culture, medicine, and psychiatry, 5, 379-408.
Niessen, J. (2001). Diversiteit en cohesie: Nieuwe uitdagingen betreff ende de integrati e van immigranten en minderheden. Brussel: Directoraat -Generaal III-Sociale Cohesie, Directi e Sociale Zaken en Gezondheid. VWS-Raad van Europa-Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Nijenhuis, J. te, & Flier, H. van der (1999). Bias research in The Netherlands: Review and implicati ons. European Journal of Psychological Assessment, 15, 165-175.
Hoofdstuk 1
46
Penninx, R. (1996). De Nederlandse samenleving en haar migranten. In J. de Jong & M. van den Berg (Red.), Transculturele psychiatrie en psychotherapie. Handboek voor hulpverlening en beleid (pp. 11-20). Lisse: Swets & Zeitlinger.
Richters, J.M. (1991). De medische antropoloog als verteller en vertaler. Met Hermes op reis in het land van de afgoden. Heemstede: Smart.
Schellingerhout, R. (2004). Gezondheid en welzijn van allochtone ouderen. In R.
Schellingerhout (Red.), Sociaal-culturele integratie, tevredenheid met het bestaan in Nederland en terugkeergeneigdheid (pp. 79-103). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Schmeets, H. (2004). Respons van eerste generatie allochtonen in het POLS.
Bevolkingstrends, 4e kwartaal. Voorburg/ Heerlen: Centraal Bureau voor de
Statistiek.
Schmeets, H., & Michiels, J. (2004). Het effect van non-respons onder allochtonen.
Bevolkingstrends, 4e kwartaal. Voorburg/ Heerlen: Centraal Bureau voor de
Statistiek.
Schrier, A.C., Theunissen, J.R., Kempe, P.T., & Beekman, A.T.F. (2005). Migranten in de ambulante GGZ maken een inhaalslag. Tijdschrift voor Psychiatrie, 47, 771- 777. Shadid, W.A . (1998a). Interculturele communicatie. In R. Penninx, H. Münstermann, & H.
Entzinger (Red.), Etnische minderheden en de multiculturele samenleving (pp.137-168). Groningen: Wolters Noordhoff.
Shadid, W.A. (1998b). Grondslagen van interculturele communicatie. Studieveld en werkterrein. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.
Smits, C.H.M., Vries, W. de, & Beekman, A.T.F. (2005). The CIDI as an instrument for diagnosing depression in older Turkish and Maroccan labour migrants: An explora-tory study into equivalence. International Journal of Geriatric Psychiatry, 20, 436-445.
Somer, O. (1998). Türkçe’de Kişilik Özelliği Tanımlayan Sıfatların Yapısı ve Beş Faktör Modeli [The Structure of trait descriptive adjectives in Turkish language and the five-factor model]. Türk Psikoloji Dergisi, 13, 17-36.
Spitzer, R.L., Williams, J.B.W., Gibbon, M., & First, M.B. (1990). Structured Clinical
Interview for DSM-III-R-R Personality Disorders (SCID-II). Washington, DC: American Psychiatric Press.
SPSS version 12.0. (2004). Chicago, IL: SPSS Inc.
Teber, S. (1993). Göçmenlik yaşantısı ve kimlik değişimi [Leven als migrant en veranderingen in de identiteit]. Keulen: Ortadoğu.
Verdaasdonck, H. (2000). Migrantenliteratuur: Hype of kennisbron? In J. van den Bogaard & M. Can (Red.), Over de grens. Psychische hulpverlening aan allochtonen (pp. 53-56). Tilburg: Dutch University Press.
Algemene Inleiding
47
1 Verdonk, A. (1977). Migrati e en psychische stoornis. Tijdschrift voor Psychiatrie, 6,
406-419.
Verkuyten, M. (1999). Etnische identi teit. Theoreti sche en empirische benaderingen. Amsterdam: Het Spinhuis.
Vijver, F. van de (2005). Diagnosti ek en testgebruik met allochtonen. In J. Knipscheer & R. Kleber (Red.), Psychologie en de multi culturele samenleving (pp. 156-175). Den Haag: Boom.
Vries, J. de (1996). Beyond health status. Constructi on and validati on of the Duch WHO Quality of Life assessment instrument. Academisch proefschrift . Tilburg: Universiteit van Tilburg.
Vries, J. de, & Heck, G.L. van (1995). De Nederlandse versie van de WHOQOL-100. Tilburg: Universiteit van Tilburg.
Weertman, A., Arntz, A., & Kerkhofs, M.L.M. (2000). Gestructureerd klinisch interview voor DSM-IV As-II- persoonlijkheidsstoornissen. Lisse: Swets & Zeitlinger.
Werf, S. van der (1998). Allochtonen. Een inleiding in de multi culturele samenleving. Bussum: Couti nho.
WHOQOL Group (1995). The World Health Organizati on Quality of Life Assessment
(WHOQOL): Positi on paper from the World Health Organisati on. Social Science and Medicine, 41, 1569-1585.
Zwart, J. de (2006). Emigreren, wat nu…? Prakti sche hulp voor mensen die gaan emigreren. Utrecht: Uitgeverij Egel.
2