Om het bewonersbedrijf democratischer te laten worden is het aan te bevelen om transparanter naar de huurders toe te zijn wat betreft besluiten en veranderingen. Door duidelijker te communiceren, wordt ook de verstandhouding met de huurders beter en kan er een groter draagvlak gecreëerd worden voor op stapel staande veranderingen.
Om het bewonersbedrijf diverser te laten worden is het aan te bevelen om de diversiteit van het bestuur te vergroten. Dit kan gedaan worden door meer bewoners aan te trekken van verschillende afkomst, zodat de representativiteit vergroot wordt. Dit zal dan ook een weerslag hebben op de aard van de projecten die aangeboden worden, waardoor het bereik van die projecten ook vergroot kan worden en dus de dimensie diversiteit vergroot wordt.
In hoofdstuk 4 is uitgebreid de geschiedenis van participatie in Malburgen besproken en daaruit is gebleken dat de bewoners al vroeg in de jaren negentig participeerden in de tijd van de
herstructurering. Dit heeft er toe geleid dat zelforganisatie een logische stap was en aangemoedigd door zowel Volkshuisvesting als het LSA zijn bewoners daadwerkelijk overgegaan tot zelforganisatie.
54 Nu is het aan de instanties in de wijk en met name de gemeente om het bewonersbedrijf te faciliteren waar nodig. Om dit te kunnen doen, zou het verstandig zijn om de relatie met de gemeente te
verbeteren, zodat ze meer geneigd zijn een faciliterende functie te vervullen. Door de opstartproblemen en het geruzie over het Vogelaargeld is de relatie dusdanig verslechterd, wat de mogelijkheden van het BBM in de wijk beperkt.
6.6 Reflectie
Uit dit onderzoek blijkt dat het concept van de rechtvaardige stad zoals Fainstein (2010) dat gevormd heeft, niet alleen bruikbaar is in een top down context, maar ook in een bottum up context. In haar boek ‘the Just City’ bespreekt ze het rechtvaardigheidsconcept bezien vanuit planning instanties en
overheidsbeleid. Dit onderzoek heeft zich gericht op een initiatief dat vanuit bewoners van een wijk is ontstaan. De dimensies democratie, diversiteit en billijkheid zijn juist wanneer het gaat om een bottom up initiatief van belang. Uitermark (2014) verwoord dit mooi in zijn oratie: De kracht van onze sociale
verbanden zal bepalen of onze kinderen worden opgevangen, of onze buurten veilig en leefbaar zijn en of onze ouderen kunnen rekenen op steunkousen. Zelforganisatie wordt van levensbelang en daarom kunnen we het maar beter nieuwsgierig zijn naar hoe het precies werkt.
Bewoners die normaal alleen de uitkomsten van beleid ondervinden, al dan niet democratisch, divers en billijk, zijn in een burgerinitiatief zelf aan zet om deze dimensies te laten samenkomen in een
rechtvaardig geheel. Nu de nadruk vanuit de overheid ligt op het vergroten van participatie om de druk op de verzorgingsstaat te verminderen, is het wenselijk dit soort initiatieven te onderzoeken. Nu is dit gedaan in het licht van een rechtvaardige stad of in dit geval wijk. Dit onderzoek heeft aangetoond dat het mogelijk is voor een bewonersbedrijf bij te dragen aan een meer rechtvaardige wijk en dat kan het besef bij de overheid vergroten dat het van belang is een faciliterende rol in te nemen bij de
ondersteuning van dit soort burgerinitiatieven. Uitermark (2014) geeft aan dat voor het slagen van zelforganisatie niet de precieze bevolkingssamenstelling van een buurt belangrijk is, maar een institutioneel weefsel van stichtingen en verenigingen die mensen in staat stellen zich met elkaar te verbinden. Hij doelt hiermee niet alleen op het ontstaan van zelforganisatie, maar vooral op het
voortbestaan van zelforganisatie. Om een langdurige vorm van zelforganisatie in stand te houden is een institutioneel weefsel belangrijk. In Malburgen bestond er een dicht institutioneel weefsel, het is dus van belang de banden daarmee te onderhouden om niet als een zelforganiserend eiland in de wijk te eindigen.
55
Literatuurlijst
Andersen, H.T. & van Kempen, R. (2003), New trends in urban politics in Europe: evidence from the
Netherlands and Denmark, Cities Vol. 20 No. 2 p. 77-86
Bakker J. Denters B. en Klok PJ. (2011), Welke burger telt mee(r) in de doe-democratie?, Beleid en Maatschappij (38) 4
Bayat A. (2012), Politics in the City-Inside-Out City&Society volume 24 issue 2 2012
Boonstra, B. & Boelens, L. (2011) ‘Self organization in urban development: towards a new perspective on
spatial planning’ Urban Research & Practice 4:2, 99-122
Fainstein, S. (2005), Cities and Diversity, Should we want it? Should we plan for it? Urban Affairs Review Vol. 41 No.1 3-19
Gibson-Graham, J.K. and Cameron J. (2007), Community enterprises: imagining and enacting alternatives
to capitalism, Social Alternatives Vol. 26 No. 1, First Quarter, 2007
Van de Graaf P. en Duyvendak W. (2009), Thuisvoelen in stedelijke vernieuwing, buurthechting in
Nederlandse achterstandswijken, Sociologie Afl. 2 Boom Lemma Tijdschriften
Harvey, D. (2008) ‘The right to the city’, New Left Review, No.53, September/October, p.23-41.
Heijden, J. van der et al (eds) (2011) Experimenteren met burger initiatief, van doe-het-zelf naar doe-het-
samen. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken.
Letteboer M. (2010), Op naar een vitale wijk, de bijdrage van tien jaar herstructurering in Malburgen
aan wooncarrières, bewonersdifferentiatie en woongenot, Universiteit van Utrecht
Lowndes, V., L. Pratchett en G. Stoker (2006) Local Political Participation: The Impact of Rules-in-use.” Public Administration 84: 539–61.
Lupi (2005), Community light: Territorial ties and local participation in a new suburban area. Paper
prepared for the OTB conference ‘Doing, thinking, feeling home: the mental geography of residential environments’ Delft 14-15 October 2005
Manzo L. en Perkins D. (2006), Finding common ground: the importance of place attachment to
community participation and planning, Journal of planning literature 20:335
Odé en Walraven (2014), Binding en burgerschap op Noordereiland, Praktijkgericht onderzoek verbindt p.150, InHolland
Oude Vrielink en Wijdeven, Wat kan wél! Kan, SEV programma Keer de Verloedering, Universiteit van Tilburg
56 Schoonen, M. (2006), Over buurtbinding en sociale cohesie: het debat en de realiteit, interview met
Tineke Lupi, Facta Tijdschrift voor Maatschappijwetenschappen 18-04-2006
Van Stokkum en Toenders (2011), De sociale cohesie voorbij, actieve burgers in achterstandswijken, Pallas Publications
Tonkens E.H. en Verhoeven I. (2011), Bewonersinitiatieven: proeftuin voor partnerschap tussen burgers
en overheid, AISSR
Tracey P., Phillips N. Haugh H. (2005), Beyond Philantrophy: Community Enterprise as a basis for
corporate citizenship, Journal of Business Ethics (2005) 58: 327-344
Troonrede (2013), Koning Willem Alexander, Rijksoverheid Documenten en publicaties > toespraken op www.rijksoverheid.nl
Uitermark, J. (2006), Over het beperkte nut van sociale menging bij het oplossen van stedelijke
problemen, Niet verspreiden maar vooruit, Ruimte en Planning 2
Uitermark, J. (2014) Verlangen naar Wikitopia, oratie, Erasmus universiteit Rotterdam Verhoeven, I. & Tonkens, E. (2012) Actief burgerschap: een wens of een moetje? Op www.socialevraagstukken.nl
VROM (2007a), Actieplan Krachtwijken, van aandachtswijk naar krachtwijk, Wonen Wijken en Integratie, Den Haag
VROM (2007b), Meerwaarde van beleid met burgers, Programma beleid met burgers, Den Haag Van der Zwaard en Specht (2013), betrokken bewoners betrouwbare overheid, Literatuurstudie voor kenniswerkplaats leefbare wijken Rotterdam
Krantenartikelen:
De Volkskrant 2009, Sligter A., Sociale nood als inspiratiebron; Arnhemse woningcorporatie bekommert
zich ook om buurt als sociaal geheel
De Gelderlander (2008), Malburgen staat buiten spel
De Gelderlander (2011), Gemeenteraad steunt voortbestaan Omar Gym De Gelderlander (2012), Trainen in keuken bejaardentehuis
De Gelderlander (2013), Omar Ahbouk genomineerd
57
Boeken:
Bryman, A. (2008), Social Research Methods, third edition Oxford University Press
Engelsdorp Gastelaars, R van. (2003). Veertig jaar territoriale binding. Amsterdam: Vossiuspers.
Fainstein, S. (2010) ‘The Just City’, New York: Cornell University Press (212 pp.) Florida, R. 2002. The rise of the creative class. New York: Basic Books.
Lupi, T. (2005), Buurtbinding. Van veenkolonie tot VINEX-wijk. Amsterdam: Aksant
Yin, R.K. (2009), Case Study Research, design and methods fourth edition, Sage Publications
Secundair data materiaal:
Houweling, B (2007), Malburgen 4.0, brief aan college van B&W Arnhem Klein Nienhuis (2013), Ondernemen in het Bruishuis, ondernemingsplan
Klein Nienhuis (2009), Vertrouwenspersonen huiselijk geweld Malburgen, Serafijn, DPN Nijmegen in opdracht van Kerngroep Sociale Bouwstenen Malburgen
LSA (2013), jaar van verandering, jaarverslag
Gemeente Arnhem (2007), Bestemmingsplan Malburgen Oost, Plankaart 2007-RO-00047 Gemeente Arnhem (2013), Perspectiefnota 2014-2017
Websites:
www.sportinarnhem.nl www.swoa.nl
Kennisbank Platform 31, http://kennisbank.platform31.nl/pages/27712/Arnhem-Malburgen.html www.klarendal.nl
58
Bijlagen
1. Transcripties Interviews
Interview 1: Henk Ramshorst Projectleider Volkshuisvesting
Idee ontstaan bij de koffietafel. Inleiding
Jaren 80 en 90 eenzijdige wijk, dezelfde inkomen, opleiding. In 2002 vernieuwing Malburgen. Twee verzorgingstehuizen uit eind 60 begin 70, rijtjeswoningen na sloop. Vraag opnieuw gesteld is het
verstandig om te slopen. Wat mist de wijk? Er moet een Bruishuis komen. Wat dat moest zijn wisten we niet gelijk. Toen zijn we in gesprek gegaan. Weinig mogelijkheden door kleine kamers, dus veel
beschermd en begeleid wonen.
We hoorden dat RTV Arnhem een plek zocht in de stad en dat is ook een trekker want daar komen veel mensen langs. Zij doen ook wat met opleidingen. Het ROC kwam er ook te zitten.
Ketenaanpak proberen op te zetten. Binnen komen met iets leuks, sport, multi media, vervolgens door naar leren en daardoor heb je meer kans op een vorm van werk.
Omar zocht een plek met z’n kickboksschool. Jongeren begeleiden is z’n passie. Voormalige keuken hebben we gestript en nu is het een sportschool. En zo zijn we dat door gaan bouwen.
Ook buiten hebben we geprobeerd de tuin zo aan te leggen dat het een park identiteit heeft waar mensen graag willen zijn.
Binnen de organisatie nogal wat scepsis over het plan. We hebben ook een valse start gehad met bewoners. Het idee van het Bruishuis leidde tot grote bezorgdheid bij bewoners die wij spraken. En het heeft wel even geduurd voordat we die bezorgdheid konden wegnemen. Maar we hebben de gewoonte alles te overleggen met bewoners, in dit geval de bewoners in de directe omgeving, maar ook bewoners die zich bezighouden met zaken die spelen in de wijk.
Nog iets interessants, het gebouw was niet van ons. Van Vivare. Sinds vorig jaar is het van ons en het bewonersbedrijf huurt het van ons.
We hebben aan het begin van het proces het Bruishuis tegen bewoners gezegd, het gebouw moet geëxploiteerd worden, maar wat ons betreft mag de wijk dat ook doen. Op dat moment was dat te spannend voor bewoners. Dat heeft een tijdje geduurd, maar er zijn een aantal ontwikkelingen landelijk en dat heeft te maken met burgerkracht, participatie, de participatiesamenleving en hoe het ook allemaal mag heten. Er zijn excursies naar Engeland geweest en het LSA was bezig om te kijken of dat ook in Nederland opgezet zou kunnen worden. Die ontwikkelingen zijn bij elkaar gekomen.
Ik heb een aantal keer geroepen in de wijk dat ik vind dat bewoners het zelf moeten doen en niet achter de geraniums blijven zitten en toetsen of professionals het wel goed doen. Doordat die ontwikkelingen samenkwamen ging het voor bewoners ook leven en die begonnen enthousiast te worden.
De overheid is zich ook aan het beraden over haar eigen rol in de wijk. En toen kwam toch weer de vraag zou het interessant zijn om een bewonersbedrijf Malburgen op te richten. Dat vond ik reuze interessant en belangrijk.
59 je de wijk dat toch bruisend. En dat betekent dat een wijk voor een deel dingen zelf zal moeten doen. Dat hebben ze een beetje afgeleerd volgens mij, doordat er bataljons professionals eropaf gestuurd zijn. Maar op het moment dat de financiering ophoudt, houdt het ook allemaal op. Dus we hebben de spannende vraag aan onszelf gesteld, durven wij het aan om het Bruishuis over te dragen aan het bewonersbedrijf. Dat was zichtbaar dat dat spannend was. En toen zijn we een proces ingegaan waarbij we zijn gaan kijken of bewoners dat liefdevol konden overnemen en of wij dat liefdevol konden loslaten. Intentie overeenkomst getekend in bijzijn van Dijsselbloem. We hebben een hele basale huurprijs, dat gaat om wat kost ons het gebouw aan kapitaallasten en een klein beetje onderhoud en nog wat uren die we erin steken en dat is de huurprijs. Er zijn in de huurovereenkomst duidelijke afspraken gemaakt dat we samen in de wijk aan de slag gaan en elkaar niet voor de voeten gaan lopen. Af en toe gaan we eens om tafel zitten om naar elkaar te roepen hoe het gaat. Als er bij ons een huurder binnenkomt die beter in het Bruishuis zou passen stuur ik hem die kant op en dat gebeurd andersom ook.
Bezoekers
Er komen veel bezoekers van uit de wijk, maar ook van buiten de wijk. En dat vind ik ook fijn. Het beeld van Vogelaar wijk is per definitie negatief, dus het is wel fijn als mensen van buiten in de wijk komen en de positieve ontwikkelingen zien.
Loslaten
Er wordt nu verbouwd, ze hebben een investeerder gestrikt, waarvan ik dacht, oeps, die had ik zelf wel willen hebben. Philadelphia gaat de benedenverdieping exploiteren in de vorm van een restaurant. Dat geeft ook wat gemorrel in het huis, want als ze even iets niet hebben geeft dat geheid problemen. Zo gaat dat in Nederland. En dan kom je dus als corporatie ook in de situatie terecht waarin je moet loslaten en dan zie je dat dat soms best wel lastig is. Je hebt er een aantal jaren voor gewerkt en aan meegewerkt en nu gaat een ander het doen. We hebben er ook over nagedacht, we hebben ernaast nog zo’n gebouw staan, Akkerwinde en die zijn we nu op een andere manier, maar die er wel een beetje op lijkt ook aan het transformeren. Dus mensen die hun energie nu niet meer in het Bruishuis kwijt kunnen, kunnen dat in de Akkerwinde stoppen. Dat blijft voorlopig van ons, maar het is niet ondenkbaar dat dat ook door anderen geëxploiteerd kan worden.
Overheden hebben veel moeite met loslaten, dat gold ook wel voor ons. Maar het is makkelijk om over burgerparticipatie te schrijven in beleidsnota’s en de overheden roepen dat ze faciliteren, maar lager in de keten wordt geroepen dat ze regisseren. Dus dat strookt niet met elkaar en ze kunnen nog niet loslaten.
Proces
Er is geen beleidsplan op geschreven, het is letterlijk ontstaan bij de koffieautomaat en vervolgens is er een kleine notitie geschreven waarin de grote lijnen van de te varen koers zijn beschreven. Vervolgens zijn we gaat sturen waar nodig en heel ad hoc. Ik denk dat het bijna onmogelijk is om een groot plan aan de voorkant op te schrijven. Het is zo dynamisch dat je aan de voorkant niet weet wie het gaan huren en wat er gaat gebeuren, dus we hebben dat van dag tot dag gestuurd.
60 Met de kernwoorden, bruisend, wonen, werken, leren en elke keer als er iemand binnenkwam hebben we gekeken, past het. En soms is er ook gedacht dit is niet helemaal wat we zoeken maar het is wel etage vullend. Dat is ook kritiek die Walter heeft, want hij gaf aan dat de woningbouwcorporatie te makkelijk was en teveel heeft toegelaten en niet streng genoeg heeft opgetreden.
Waren er ideeën over wie er mocht huren?
Er was groot denken zoals de ketenaanpak, wonen, leren werken dat we geprobeerd hebben op te zetten. Daar hebben we wat gebouwd rond RTV Arnhem en Omar en dat waren de belangrijkste dingen. Dus vandaar dat Omar en RTV Arnhem zo goedkoop zitten omdat de woningbouwcorporatie die graag wilden hebben om een keten op te zetten. Het ROC zit er nog sporadisch.
Keten onderbroken?
Nee want dat leren wordt anders opgevangen. De dynamiek is er groot, de snelheid neemt ook steeds meer toe en dat is ook belangrijk om te realiseren. Er is niet uitgelegd wie dat hebben opgevangen en Walter geeft ook aan dat die ketenaanpak niet van de grond is gekomen al geeft Henk dat niet letterlijk zo aan je kunt het wel uit zijn woorden proeven.
We hebben wel een rondje weerstand gehad van officiële toetsers van de gemeente en overheden die niet wisten wat ze ermee moesten. Tis in strijd met het bestemmingsplan. Dat is niet zo want het staat op bestemming maatschappelijke doeleinden en daar kan heel veel binnen.
Er zijn ontzettend veel bewoners zichtbaar en minder zichtbaar actief in de wijk.
Democratie vraagt aan de voorkant meer inspanning, want je gaat aan tafel zitten met bewoners, met de gemeente, met de stedenbouwers, architecten en we lopen de plannen door en aan het eind levert ons dat op dat we nooit de zienswijzen, bedenkingen tot schorsing leiden, dat is zelfspraak in
Malburgen. Die democratie is voor ons winst, bewoners hebben niet het eindoordeel maar het is eigenlijk nooit nodig om dat uit te spreken we komen eigenlijk altijd daar. Bij bewoners is het
ongelofelijk belangrijk dat het gevoel er is dat we gelijkwaardig zijn. En als er 1 van de partners dat laat afweten is er dus gedonder. En de overheid heeft daar de meeste moeite mee. Als dat gevoel van gelijkheid wordt aangetast voelen bewoners in dit soort wijken dat ook direct.
Wat heel goed is en daar heeft de gemeente ook een grote rol in gespeeld is dat de voorzieningen, alle scholen zijn opgeknapt. Als je dus je kind hier naar school stuurt, de gebouwen zien er allemaal goed uit, dat is belangrijk, ook al het openbaar gebied is opgeknapt, ook in gebieden in de wijk waar niet gesloopt is en waar geen nieuwbouw is. En er was ook een gevoel van ongeduld, van wanneer is ons gebied aan de beurt dat gevoel van gelijkheid speelt dan op. En het andere ding is er zit spanning tussen gelijkheid en diversiteit en je moet op zoek naar een balans.
Dat is ook wat Marian steekt omdat het Vogelaar geld nu op is is Malburen Zuid oost niet zover
opgeknapt, de school en de sportzaal zijn nog oud en er is een zekere afgunst naar andere delen van de wijk aanwezig.
61
Interview 2: Marian de Rooij Penningmeester BBM
Idee Bruishuis leuk, wij kregen ook allerlei inspraak, iedereen kwam daarbinnen, Gerda Koopman was de baas en een Afghaanse vrouw deed de catering, later was dat een jongen die dat deed, maar je kon in de gemeenschapsruimte ook gratis internetten. Maar toen kwam het bericht dat er nog zo’n
verzorgingstehuis zou komen en toen kwam ineens de LSA om de hoek kijken die in Engeland geweest waren. Ciska van het platform dacht, zou dat niet wat voor ons zijn.
Pauzewoningen naar Akkerwinde, omdat we een andere functie voor ogen hebben. RIBW mensen hebben structuur nodig en dat kan problematisch worden. Haar man is eigenlijk penningmeester en die heeft als financieel administrateur altijd gewerkt in een verzorgingstehuis. Ze doen het samen, zij doet de vergadering en hij de boekhouding. Er waren een paar opstartproblemen, onder andere met de cijfers van volkshuisvesting en het nadenken over wie het onderhoud doet. Maar volkshuisvesting is ook heel blij met het bewonersbedrijf.
Samenwerkende partijen Volkshuisvesting, super,
De gemeente doet zo dwars, er komt op dit moment helemaal niks vanuit de gemeente. Het ligt heel gevoelig in de wijk. Dat heeft zijn oorsprong in de besteding van het Vogelaargeld. Walter werd toen al