Iftar: maatschappelijk ritueel in wording

Het is een reguliere vastendag in de maand Ramadan, in juli 2014. De moskee heeft op het plein een Iftar-tent opgezet. Mensen zitten hier en daar in kleine groepjes van twee tot vijf mensen en zijn met elkaar in gesprek. Twee autochtone buren, ouders van de eigenaar van de aan de moskee grenzende sportschool, zeggen dat ze de tent mooi vinden. Ouders schromen niet hun privé-ervaringen met de moskeevoorzitter en de zijnen te delen, zoals de vakantie van hun dochter laatst in Turkije. Ze maken grapjes over de verbouwing van het plein en de putjes die hier en daar nog open liggen.

67 Deze zit-houding is niet alleen een alternatief voor de situaties waarin de 3+1(+2) bankstellen aan een groot aantal gasten geen comfort kunnen bieden, maar behoort tevens tot een traditie van huisinrichting die vooral door de jongere generatie van Milli Görüş kringen herontdekt is. Deze jongere generatie heeft aan deze traditie een betekenis verleend van een alternatief voor de consumptiedwang van het kapitalisme. Deze herontdekking wordt nog eens ‘gezegend’ door de theologische discussies waardoor MGAW-jongeren zich laten inspireren, die verwijzen naar een uitspraak van de profeet. De profeet zou gezegd hebben dat ‘er voor degenen die in de laatste fase der tijden één van zijn tradities laat leven, een beloning gelijk aan die van honderd martelaren krijgt’. Het huis van de profeet was eenvoudig ingericht en hij zat op vloer (Gencer, 2014).

88

Het loopt tegen het einde van de dag. De avond breekt zo aan, en de maaltijden moeten nog opgehaald en klaargezet worden voor de gasten, zo te zien voornamelijk uit de Turkse achterban samen met enkele autochtone Nederlandse en andere allochtone buurtbewoners. Een tweetal vrijwilligers bewegen zich samen in de richting van hun bestelbus om de maaltijden op te halen. De trage bewegingen van zitten, opstaan, lopen en het spreken van de mensen van de moskee op het plein vallen op, kennelijk als effect van het vasten op deze lange zomerdag. Er heerst een rustige sfeer. Eén van de vrijwilliger deelt mee dat vanavond de tv-ploeg van de TV5 aanwezig zal zijn, een Turkse tv zender uit Istanbul, gelieerd aan de Milli Görüş -beweging.

Het is nu rond acht uur in de avond. Dat betekent dat er nog twee uren te gaan zijn vóór zonsondergang; een prima gelegenheid voor een buurtwandeling naar het Jongerencentrum MGAW. De zon schijnt, het was een warme namiddag en een zwoel begin van de avond. Overdag is het op het Bos en Lommer-plein, net aan de overkant van de Ring, erg druk, vanwege de weekmarkt en de winkels. Onder de Turkse bewoners van Amsterdam had deze markt vanwege haar lage ligging de naam Çukur pazarı68. De markt was aan de oost- en zuidkant alleen met trappen bereikbaar. Het was een groot laag veld ten opzichte van het Bos en Lommer-plein zelf, waar de tramhalten zich bevinden, en de weg met een brug over de A10. In een zijstraat van het Bos en Lommer-plein zijn nog relatief veel mensen buiten. Degenen die nu buiten ‘rondhangen’, vallen vanwege hun uiterlijk op: mannen met djellaba’s of vrouwen met hoofddoeken. Sommigen zijn aan het wandelen, alleen of in groepjes, sommigen zitten op de bankjes op de stoep; kinderen fietsen rond. Hier en daar is een enkele autochtone Nederlander. De één loopt naar zijn auto, de ander laat de hond uit en weer een ander is in gesprek met een voorbijganger. Na

68 Çukur pazarı is letterlijk Lage markt / hol-markt, en verwijst naar de lagere ruimtelijke ligging van de markt dan het straatniveau.

89

een wandeling van tien minuten vanaf de moskee bereik ik het Jongerencentrum aan het andere eind van de Kolenkitbuurt. Ook hier, op het plein voor het Jongerencentrum, zitten groepen mensen op de banken buiten. Ze wachten op het aanbreken van het uur om de vasten te breken. Jongeren verzamelen zich om naar de moskee te gaan voor het breken van de vasten. Het is rond negen uur deze avond als de jongeren zich langzamerhand bewegen richting de Iftar-tent.

Op de terugweg kies ik weer voor een wandeling door de buurt. Ook nu nog, op dit late tijdstip, zijn relatief veel mensen op straat, voor hun deur, om het laatste uur van deze vastendag samen door te brengen. Het verschil met een uur geleden is dat nu de straten minder druk zijn. Een ander verschil is dat er uit de keukens van de huizen een heerlijke geur van gerechten opstijgt. Een teken dat velen (waarschijnlijk vooral vrouwen) de Iftar-maaltijd aan het voorbereiden zijn. Op het plein van de moskee haast Zehra zich ook naar haar meidenclub om hen bij de Iftar-bijeenkomst te vergezellen. Even later komt een ander bestuurslid van de Vrouwenvereniging ook langs. Bij de moskee aangekomen, nemen de vrouwen zoals te doen gebruikelijk een andere ingang dan de mannen.

De genodigden komen uit de achterban, het zijn buurtbewoners en ze behoren tot de netwerken van het Stadsdeel. Ondanks de zomervakantie is de opkomst hoog. Zo te zien zijn er ruim tachtig gasten.69 Bij de Iftar-tent aangekomen, blijkt de voorzitter van het Regiobestuur Milli Görus Noord-Nederland ook één van de genodigden. De voorzitter wordt door de aanwezige tv-ploeg geïnterviewd. Daarna verwelkomt hij de aanwezigen. De directeur van het Regiobestuur houdt een korte speech over vasten als teken van solidariteit met armen en buren. De tafels zijn gedekt, en op de tafels staan water, dadels, een voorgerecht, het hoofdgerecht en Turks

69 Het bestuur van de moskee telt de stoelen die ze klaar leggen. Alle stoelen (80) waren die dag bezet.

90

brood. De zon gaat zo onder, de reden waarom iedereen bij één van de drie lange tafels aanschuift en op Adhan70 wacht als aankondiging van het avondgebed, dus ook de tijd van het begin van de Iftar-maaltijd, zal inluiden. De Iftar-tent van het plein is nu geheel gevuld met gasten. Een aantal minuten later wordt de Adhan verricht door de muezzin van de moskee. Na de Adhan breken de tafelgenoten hun vasten door een glas water of een dadel te nuttigen, waarna de soep van de dag volgt als hoofdgerecht. Onder het genot van deze Iftar-maaltijd worden gesprekken aangeknoopt met de tafelgenoten. Naast vooral de Turkse deelnemers aan deze Iftar, zijn er ook deelnemers met andere etnische en religieuze achtergronden. Er heerst een feestelijke stemming. De Iftar wordt afgesloten met een dankgebed. Na de Iftar haasten de meesten zich naar de gebedsruimte om samen het avondgebed te bidden. Na het avondgebed lopen sommigen naar hun auto’s in de nabije straten, anderen lopen door naar huis. Voor de blijvers wordt thee geserveerd door de moskee. Onder het genot van thee, koffie of frisdrank zijn de bezoekers nog enige tijd in gesprek met elkaar.

Iftar krijgt in toenemende mate betekenis voor de betrokkenen als een manifestatie van een religieuze minderheid enerzijds, en een middel om met de maatschappelijke omgeving te communiceren anderzijds. De moskeegemeenschap heeft van een ritueel als dat van de Iftar, die oorspronkelijk de beleving van spiritualiteit van de individuele vastenden bevorderde, een public

event gemaakt. De functie van de Iftar, zoals die van de Mevlana

moskee, is van een reflectieve spiritualiteit van het individu verschoven naar een maatschappelijke gebeurtenis (Sunier, 2012).

91 3.8 Tot slot

In dit hoofdstuk heb ik op basis van indrukken, verkregen door middel van participerende observaties tijdens mijn veldwerk, een beeld geschetst van een lokale Turkse moskee-organisatie in de wijk Amsterdam-West.

Met haar vier sub-organisaties is de moskeeorganisatie Milli Görüş Amsterdam-West aanwezig als een belangrijk trefpunt en aanspreekpunt in het sociale leven van de buurtbewoners. De stem van de gewone man en vrouw van deze moskee-gemeenschap, althans van de Turkse buurtbewoners, vindt er weerklank. Men ziet de problemen en uitdagingen in Amsterdam-West, voornamelijk die van de wijk Bos en Lommer en de Kolenkitbuurt, ontwikkelt daar een respons voor, die men vorm geeft in een scala aan activiteiten. Met deze vier sub-organisaties van MGAW doet een instituut (Dekker & Stoffels, 2009:55) haar intrede, namelijk waqf. De Awqaf (meervoud van waqf) zijn autonome goede-doelenorganisaties71 en komen tot stand door de inzet van individuen en groepen. Individuen en groepen doneren schenkingen, giften en vermogen aan goede doelen organisaties met activiteiten als hulpverlening aan armen en zwakkeren, en het bevorderen van wetenschap, literatuur en de kunsten evenals het construeren van een (betere) infrastructuur.72

(Yazir, 1950). Al zijn vele klassieke functies van de Awqaf in de moderne tijd overgenomen door de overheid, de Waqf wordt nog steeds als een nobele zaak beschouwd waarbinnen sociale waarden

71 Waqf vertoont enige gelijkenis met het christelijke Caritas-denken.

72 De awqaf-instellingen worden gebruikt om scholen en universiteiten te ondersteunen en publicaties te verzorgen, zonder tussenkomst van de overheid. Ook zijn ze actief op het terrein van ziekenzorg, ouderenzorg, zorg voor mensen met psychiatrische aandoeningen,

maatschappelijke hulp, sociale verzekering, wezen- en weduwenhulp, welzijn, educatieve activiteiten, sport, ruimtelijke publieke werk zoals wegen, bruggen, badhuizen en

waterschappen, gemeentelijke werken, hygiënische diensten binnen steden en dorpen, en het beschermen van dieren en hun welzijn. Bij dit laatste horen ook die stichtingen die als doel hadden dieren, zoals bijvoorbeeld vogels en wolven, in koude winterdagen van voer en vlees te voorzien.

92

concreet vorm krijgen. De Awqaf-traditie is door een actieve aanwezigheid van de moderne staat in het maatschappelijk leven niet geheel verdrongen. Een aantal van deze activiteiten is als het ware herontdekt (misschien nooit helemaal weggeweest) en vormt één van de kenmerkende aspecten van het werk van de organisatie van Milli Görüş Amsterdam-West.

Wanneer de buurtwandeling geheel achter de rug is, blijft een bepaald beeld hangen en dat is dat men hier te maken heeft met een moskeeorganisatie die een deel is geworden van de wijk Bos en Lommer. De bestuurders en vrijwilligers van deze moskeeorganisatie zijn religieus en maatschappelijk betrokken personen, zowel binnen eigen organisatie als daarbuiten. Zowel tijdens als na de buurtwandeling, doet een vraag zich nadrukkelijk voor en houdt mij bezig: wat voor betekenis krijgt al deze inzet in de perceptie van deze kaderleden?

93